Ísafold - 19.12.1900, Blaðsíða 2

310
um Skagamönnum mikið í aðra hönd,
en sá gjafa-afli er hætt við að verði
svipull, ekki síður en annar ejávarafli
— enda ekki mennilegt að lifa á sníkj-
um. Landbúnað geta menn lítið bætt,
því landið vantar, nema ef fengið væri
land annarstaðar leigt eða keypt, svo
sem Garðaland, sem liggur næst,
með þeirri hugmynd, að vinna þar að
stórkostlegum jarðabótum og grasrækt,
helzt í því skyni að koma upp kúabúi.
En kartöflurækt má auka fjarska-
lega mikið í Skaganum, því engin tún-
blettur þar gefur af sér jafnmikinn á-
góða í grasi sem annar jafnstór í kart-
öflum með meðaluppskeru. En þó því
að ein8 væri það viss atvinnuvegur, að
markaður fyrir sölu á kartöflum og
flutningur til hans væri mögulegur, en
einkum að kartöflusýki ykist ekki, sem
vart hefir orðið við í fyrra og nú í
haust.
Á síðustu aldamótum sóttu Skaga-
menn kirkju að Görðum; þá söng síra
Hallgrímur þar messu Jónsson (1797—-
1825). Nú er sú kirkja lögð niður.
Fyrir fáum árum hafa sóknarmenn
fengið smíðaða fallega kirkju niður á
miðjum Skaga, sem sóknin á sjálf. Sú
kirkja mun nú vera með fegurstu kirkj-
um landsins; enda hafa Skagamenn
nokkuð við kirkju að gera, því þar mun
öllu fremur en í öðrum sjávarplássum
vera guðrækni á góðum vegi og guðs-
orð iðulega haft um hönd bæði í kirkju
og heimabúsum.
Um fyrri aldamót var hvorki hér
né annarstaðar baruaskóli. Nú er
hér stórt og öflugt barnaskólahús, sem
var reist með fyrstu barnaskólahúsum
afsamskotum hreppsbúa; vanalega eru
þar 2 kennarar og um 50 börn í kenslu;
auk þe3S eru margir heimaskólar í
Skaga, því margir eru fúsir á að gjör-
ast kennarar, enda fer mentun hér í
vöxt. Margir vilja læra enska tungu
og hafa menn gott af því. Mikil lík-
indi eru til að ensk tunga verði al-
ment töluð og skiiin hér, þegar fram á
öldina kemur.
Fastaverzlun hófst hérl868; nú eru
hér 4 verzlanir; 2 af þeim selja enn
áfengi. þó að hér kunni fyr meir að
hafa verið nokkur drykkjuskapur, er
hann nú mikið til horfinn. Veldur
því öflug G.-T.-stúka m. m.
J>að er eðlilegt, þótt Skagamenn,
sem orðnir eru svo fjölrnennir, vilji fá
kaupstaðarréttindi, bæjarfógeta og bæj-
arstjórn, ekki síður en Seyðisfjörður
með færra fólki. þó að öllum réttind-
um fylgi skyldur, væri það Iíklega hyggi-
lega ráðið. því að í Ytra-Akranes-
hreppi ber margt á góma, en sýslu-
maður í fjarlægð, og vsrður það sjálf-
sagt eitt af því, sem gerist á nýju öld-
inni. Eg skal ekki draga neitt úrþví,
að þess sé þörf, því alstaðar þar sem
velmegun vex og framfarir aukast, þarf
meira eftirlit og góða stjórn; menn
eru hér ekki svo einhuga og samheld-
isgóðír, að alt gjöri sig sjálft. Um
Stjórnarmál (sem hér á landi eru nú
efst á dagskrá) láta Skagamenn sér
hóflega; og þó að þingmannskosning
Borgfirðingatækist ómyndarlegaí haust,
var það ekki Skagamanna ásetningur,
því, að undanteknum fáeinum frávill-
ingum, þótti þeim sjálfkjörinn
þingmaðurinn, sem áður var.
það sem Skagann vantar til að vera
eitt hið bezta og indælasta pláss hér
á landi, er góð höfn eða þilskipa-
lægi. Krossvík er ekki hlé-
söm, opin fyrir allri sunnanátt; en góð
er þar innsiglingin og áreiðanlegur hald-
botn; en úr þessu verður ekki bætt.
Skagiun eins og teygir sig út í
miðjan Faxaflóa, þangað sem sjaldan
hefir brugðist björg, og liggur vel við
sveitamannaviðskiftum úr öllum Borg-
arfirði, og margt gott leiðir af daglegri
umferð frá Beykjavík um Skagann, bæði
til Borgarness og upp í héraðið.
Margt mætti fleira segja um gæði
og þarfir Skagans. En eg læt hér
staðar numið. H. J.
Alþýðu-eliistyrkur
í Danmörku.
II.
Síðari kafli.
Höf. notaði hvert tækifæri, sem
henni bauðst, til þess að spyrjast fyr-
ir hjá heldri mönuum Dana af öllum
flokkum um áhrif af lögunum um elli-
styrkinn, og þeir lýstu yfir því allir
undantekningarlaust, að mikið gagu
hefði orðið að þeim. »Enginn vafi
getur á því leikið«, sagði B u b i n, for-
stöðumaður hagfræðiskrifstofunnar, «að
lögin hafa bætt kjör heiðarlegra fá-
tæklinga að miklum mun. jpeim er
ekki að eins betur bv/rgið efnalega en
áður en lögin komu út; um hitt er
enn meira vert, að þeir finna til þess,
að þeim er ekkí jafnmikil hætta búin
og áður og þeir eru áuægðari með
hlutskifti sitt, af því að óttinn við
það að lenda á sveitinni kvelur þá
ekki framar«.
En gjalda má of mikið jafnvel fyrir
mikil gæði. þess vegna verðum vér
að vita, hvað ellistyrkurinn danski er
kostnaðarsamur, áður en dæmt verð-
ur um hann til fulls. í gamalmenna-
híbýlunum nemur kostnaðurinn að
jafnaði 80 aurum um daginn fyrir
manninn, og mjög sjaldan fer hann
fram úr 90 aurum. Hamingjan, sem
gamalmennin verða aðnjótandi í hús-
um þessum, er því alls ekki of dýr.
Jafnvel vasapeningarnir, sem styrk-
þegum er svo mikil ánægja að, af því
að þeim finst þeir verða dálítið sjálf-
stæðari fyrir þá, nema ekki meiru en
25 e/irum á viku fyrir manninn. Svo
er þess að gæta, að í Danmörku er
fé ekki sólundað til starfsmanna, sem
ekkert hafa að gera. í stærstu stofn-
ununum nemur stjórnarkostnaðurinn
aldrei meir en einum fimta hluta
allra útgjaldanna, og til eru þau gam-
almenna-híbýli, þar sem stjórnarkostn-
aðurinn nemur ekki meir en einum
tuttugasta hluta. þar á móti netnur
stjórnarkostnaðurinn í enskum öreiga-
húsum alt að helmingi allra útgjald-
anna.
Árið 1892 — fyrsta árið, sem lögin
voru í gildi — nam ellistyrks-kostn-
aðurinn (að stjórnarkostnaðinum með-
töldum) 2,557,944 kr. Árið 1894 var
hann kominn upp í 3,249,414 kr. og
1897 nam hann 4,189,446 kr. En
það eru ekki lögin frá 1891, sem
hafa lagt allar þessar byrðar á dönsku
þjóðina. því að hvort sem nokkur
ellistyrkslög eru til eða ekki, þá
v e r ð u r á einhvern hátt að sjá fyrir
öldruðum fátæklingum, og mikill hluti
þess fjár, sem nú fer í ellistyrk, mundi
hafa farið í sveitarstyrk, ef lögin frá
1891 hefðu ekki komið út. f>að má
sjá greinilega á því, að jafnskjótt sem
lögin um ellistyrkinn voru komin í
gildi, dró mikið úr sveitarstyrks-
kostnaðinum. Árið 1890 nam sveitar-
ómagastyrkurinn kr. 8,228,556. Ár-
ið 1894 var hann kominn ofan í kr.
7,143,786 og 1897 ofan í kr. 6,913,962.
En jafnframt hafði mannfjöldinn í
Danmörku aukist til muna, og kostn-
aður til sveitarómaga hefði því vaxið,
ef Iögin frá 1891 hefðu ekki komist í
gildi. Bubin, forstöðumanui hagfræð-
iskrifstofunnar, hefir talist til, að
ef sveitarómagakostnaðurinn hefði
vaxið árin 1890—97 í sama hlutfalli
við mannfjölgumna eins og árin 1880
—90, þá hefði hann verið orðinn kr.
8,913,960 árið 1897. Fyrir ellistyrks-
lögin eru því sparaðar nær því 2 mil-
jónir króna um árið af sveitarómaga-
kostnaði, og þar sem ellistyrkskostnað-
urinn er 4,189,446 kr. um árið, þá
nemur í raun og veru álögu-auk-
inn, sem af ellistyrknum stafar, ekki
nema kr. 2,189,444 árlega.
Árið 1897 fengu alls 39,048 menn
ellistyrk í Danmörk, og svo áttu þeir
menn fyrir 15,240 persónum að sjá,
sem nær því alt voru konur. Fyrir
4,189,446 kr. er þá staðinn straumur
af 54,288 heiðvirðum gamalmennum,
einmitt þess konar fólki, sem á hjálp
skilið. Jafnvel fyrir Dani, ekki fjöl-
mennari þjóð en þeir eru, er ekki
með þessari fjárhæð of dýrt keypt
róeðvitundin um það, að hafa réttvísi
í frammi við dygga, uppgefna verka-
menn þjóðfélagsins. Og svo er, eins
og þegar er sýnt, árskostnaðurinn
í raun og veru tveim miljónum minni
en þessi fjárhæð nemur.
En þó að lögin um ellistyrk alþýðu-
fólks sé þjóðinni til ómetanlegs gagns,
þá eru tveir auðsæir annmarkar á
þeim. þau fá yfirvöldunum á hverj-
um stað alt of mikil völd í hendur
og þau gefa mönnum ekki neina hvöt
til sparsemi. Bæði geta yfirvöldin
ráðið því, hve hár ellistyrkurinn skuli
vera, og hverjir hann skuli fá og
hverjir ekki. Afleiðingin er sú, að í
sumum sveitarfélögum er ellistyrkurinn
helmingi hærri en í öðrum, og ems
sú, að þar sem tilhneiging til drykkju-
skapar girðir með öllu fyrir styrkinn
f sumum sveitum, þá er hún í öðrum
8veitum alls ekki styrkveiting til fyr-
irstöðu. Og að því er sparnaðinn
Snertir, verður því alls ekki neitað,
að styrkurinn verður að verðlaunum
fyrir eyðslusemi. |>ví að lögin mæla
bvo fyrir, að styrkurinn eigi að vera
nægilegur til framfærslu styrkþega.
f>ví minna sem maðurinn á til, því
meira fær hann með þessu móti, og
hafi nokkur með sparnaði eignast of-
urlitla fjárfúlgu, þá eru tekjurnar af
henni dregnar frá þeim styrk, er
hann hefði annars fengið.
þetta er vafalaust mjög mikill galli
á slíkum lögum; en þó að kynlegt
megi virðast, er svo að sjá, sem hann
hafi ekki gert mikið til. Bubin, pró-
fessor Westergaard og fleiri, sem
mikið vit hafa á slíkum málum, full-
yrða jafnvel, að hann hafi ekkert
gert til, og að danskir verkamenn séu
alveg eins sparsamir nú, eins og áð-
ur en lögin frá 1891 komust í gildi.
Aldrei hafa danskir verkamenn lagt
meira kapp á það en nú, að votryggja
sig fyrir veikindum. Alstaðar er verið
að stofna ný ábyrgðarfélög, og bankar
þeir, er verkamenn leggja sparifé sitt
í, segja, að viðskiftamönnum sínum
fjölgi dag frá degi. þetta virðist
benda á, að sparnaðurinn fari vax-
andi, en ekki þverrandi. En að hinu
leytinu er það víst, að þau félög, sem
sérstaklega eru til þess stofnuð, að
veita skiftavinum sínum ellistyrk,
hafa miklu minna að gera nú en áð-
ur. Flestir spara nú í því skynieinu,
að vera ekki ráðalausir, ef sjúkdóm
ber að höndum, og að lenda ekki á
sveitinni á árunum frá því þeir eru
fimtugir og þangað til þeír verða
pextugir. því að fái þeir nokkurn
sveitarstyrk á því tlmabili, hafa þeir
fyrirgert ellistyrk sínum.
f>ó að vel geti verið, að annmark-
ar þessir hafi ekki valdið verulegu
tjóni enn, hafa menn samt nákvæmar
gætur á þeim í Danmörku, og undir
umsjón stjórnarinnar hefir verið
samið Iagafrumvarp með því augna-
miði, að útrýma þeim. En jafnvel
eins og Iögin eru nú, hafa þau sann-
að það, að unt er að gera ljósan
greinarmun á mönnum, er ellistyrks
njóta, og sveitarómögum, — skilja sauð-
ina frá höfrunum, ef svo má að orði
bomast.
Mannalát.
Eggert Magnússon Waage, Jónsson-
ar, Daníelssonar frá Stóru-Vogum og
Guðrúnar Eggertsdóttur, prófasts í
Beykholti, fæddist í Stóru-Vogum 20.
nóv. 1824. Gekk í BessastaðaBkóIa
árið 1846 og útskrifaðíst úr Beykja-
víkurskóla 1851. Var barnakennari á
ísafirði 1852. Sigldi á verzlunarskóla
í Kaupmannahöfn og útskrifaðist þ;ð-
an 1853 með sérstaklega góðum vitn-
isburði. Var verzlunarstjóri 1854—58
hjá konsúl Smith í Bvík. Síðan kaup-
maður í nokkur ár, en fór svo aftur
til fyrnefndrar verzlunar og var við
hana þangað til 1889. Var fjárhalds-
maður dómkirkjunnar í 8 ár gegn 2
rd. árlegri þóknun. — Konu sína,
Kristínu Sigurðardóttur stúdents, misti
hann fyrir jrúmu ári. Meðal barna
þeirra er Sigurður E. Waage kaup-
maður og Guðrún Waage sönglist-
arkona; enn var þeirra dóttir Krist-
ín, fyrri kona Helga Jónssonar banka-
assistents.
Einar Asgeirsson, kaupmaður og
bóndi á Firði í Múlasveit, andaðist
30. október. Hann var fæddur á Sel-
skerjum í Múlasveit 30. ágúst 1856 af
fátækum foreldrum og var alla æfi
í þessari sömu sveit. í æsku átti hann
ekki kost á að fá neina mentun, en
honum tókst furðanlega að bæta úr
því eftir að hann var fullorðinn, enda
var hann prýðilega vel gáfaður maður.
Hann byrjaði búskap í mestu fátækt
og átti alls 12 börn, en dugnaður hans
var frábær. Árið 1894 réðst hann í
að kaupa Fjörð af manni, sem ætlaði
til Ameríku, og neyddist hann þá til
að taka lán með háum vöxtum, því
að bankinn neitaði um alla hjálp.
Jörðina bætti haDn stórum, reisti þar
timburhús, sléttaði túnið og jók þar
varp að miklum mun. S ömmu eftir
að hann kom að Firði, byrjaði hann á
sveitaverzlun þar, og 1897 var Fjörð-
ur gerður að löggiltum veqzlunarstað.
Hann var mjög vinsæll maður og var
sveit hans mikill styrkur að honum
sem framkvæmda- og framfara-manni.
Kona hans var Jensína Jónsdóttir, og
lifir’hún hann og 10 börn þeirra. S.
Hinn 29. okt. andaðist að Auðkúlu
í Húnaþingi ekkja pórunn Jónsdóttir,
58 ára að aldri. Hún var systir síra
Stefáns M. Jónssonar á Auðkúlu. —
þórunn sál. var alin upp frá 7. ald-
ursári hjá þeim hjónum þorsteÍDÍ sál.
Jónssyni kanselíráði, síðast sýslumanni
Árnesinga og frú Ingibjörgu Gunn-
laugsdóttur Oddsens; frá þeira giftist
hún 21 árs gömul frænda sínum Ei-
ríki Halldórssyni, er þá var skrifari
þorsteins í þingeyjarsýslu. þau voru
saman í 30 ár og bjuggu á ýmsum
stöðum í þingeyjarsýslu, en 15 síðustu
árin í Blöndudalshólum í Húnaþingi.
Eígnuðu8t þau 5 börn, og lifa 3 þeirra:
Stefán realstud. og óðalsbándi á Befs-
stöðum; Björg, kona Kristjáns kaupm.
Gíslasonar á Sauðárkrók; og þórhildur,
ógift í Kaupmannahöfn.
þórunn sál. misti mann sinn 1895, og
fór þá fyrir rácskonu vorið eftir til síra
Stefáns bróður síns, er þá var ekkjumað-
ur, hafði hún verið hjá honum síðan.
Hún var með mestu sómakonum þess-
arar sýslu, og hvers manns hugljúfi.
Jarðarför hennar fram fór að Auðkúlu
15. nóv. <8.
Hér á spítalanum lézt 4. þ. m. þórður
Jónsson er heima átti 1 Mýrarhúsa-
skóla á Seltjarnarnesi, 46 ára gamall,
ættaður úr Snæfellsnesýslu. »f>órður
sál. var greindur maður og vel látinn.
Hann lætur eftir sig ekkju og 4 börn
f ómegði.
Hinn 7. okt. þ. á. andaðist i Knarar-
höfn í Hvammssveit sómakonan Helga Jóns-
dóttir,, á 80. aldursári.
Helga sál. var dóttir Jóns Þórðarsonar
prests í Hvammi i Norðurárdal Þorsteins-
sonar prests I Hvammi i Pölum Þórðar-
sonar prests samastaðar. Móðir Helgu var
Guðrún Jónsdóttir prófasts GHslasonar í
Hvammi.