Ísafold - 25.05.1901, Síða 2

130
inn hafi keypt fyrir peninga veðdeild-
arskuldabréf, sem nema minst 132 þús.
kr. og selt aftur fyrir 123 þús. Hann
hefir því sjálfur keypt veðdeildarbréf
fyrir 10,000 kr. mest, og má það
kalla vel sloppið. Hitt hefir hann
tekið upp í gamlar skuldir. Ólíklegt
er, að haon komist svo vel að kaup-
um á þessum skuldabréfum eftirleiðis.
þegar veðdeildarfrumvarpið kom til
landsin3 frá stjórninni 1899, var skrif-
að um það í ísafold, og ýmislegt fund-
ið að því. Allar bendingarnar í blað-
inu voru teknar til greina á alþingi
1899. því miður hafði sést yfir að
finna að því, að sá hálfur af hundraði
e/2%), sem ætlaður er f stjórnarkostn-
að, er alt a£ reiknaður af hinu upp-
runalega láni, hversu mikið sem af
þvf hefir verið borgað. Maður, sem
fær 4000 kr. lán í veðdeildinni, geldur
20 kr. á ári f stjórnarkostnað, þótt
lánið sé komið níður f 2000, 1000,
eða jafnvel 100 kr. og borgar þá ð°/0
ðl/2%- 61/2% °g SÍða8t 241/2% * V6xtÍ
og stjórnarkostnað. Bftir þvf sem
afborgunum fjölgar, eftir því fær veð-
deildin oftar í stjórnarkostnað;
af láni til 40 ára fær hún að síðustu
J/2% 39 sinnum af sömu krónunum.
|>ess háttar ætti ekki stofnun, sem er
studd af landsfé, að leyfa sér.
III.
Væntanlega verða komnar út 800
þús. kr. af veðdeildarskuldabréfunum
áður en árið 1901 er liðið. 800 þús.
kr. ættu að fá kaupendur í landinu
sjálfu; en þeir kaupendur gefa sig ekki
fram á skemmri tíma en 3—4 árum.
Vér erum oft nokkuð seinir á oss, og
svo er öll ástæða til fyrir menn, sem
eiga peninga eða skuldabréf, að
athuga tvent, áður en þeir kaupa þessi
skuldabréf:
1) gefa veðdeildarskuldabréfin af sér
eins háa vöxtu og fá má annarsstað-
ar?
2) og er unt að selja þau þegar eig-
andinn þarf að breyta þeim í peninga ?
Fyrri spurningunni erauðsvarað; en
síðari spurningunni virðist reynslan
verða að leysa úr.
f>egar 800 þús. kr. eru komnar út,
virðist svo, sem langt muni verða kom-
ið að breyta gömlu skuldunum við
landsbankann í veðdeildarskuldabréf.
þá eru 400 þús. kr. eftir.
Verði ekki haldið því fastara í þau
við almenning, og veðdeildin ekki lát-
in neita að lána mönnum, þá ganga
þau öll út á 2—3 árum, og þá verð-
ur landsbankinn að fara að kaupa
þau til muna, nema hann gæti selt
þau á útlendum markaði.
Hvað ætlí vér þurfum af veðdeildar-
lánum hér á íslandi?
Jarðir og húseignir nema nú hér
um bil 16 miljónum króna; þar af á
landssjóður og kirkja líklega liðuga
2x/2 miljón. Veðdeildarlán gætu því
á nokkuð löngum tíma orðið 6 miljón-
ir króna. En landsbankanum væri
um megn að standa straum af veð-
deild, sem gæti lánað helminginn af
þvf fé — með öðru móti en því að
skuldabréfin seldust á útlendum mark-
aði —; hann getur það ekki, með öðr-
um orðum, nema með aðstoð frá »út-
lendu auðvaldi«, sem fjármálafræðing-
ar vorir eru svo undur-hræddir við,
n e m a þegar þeir þurfa að útvega út-
lend lán handa landsbankanum, því
þá eru útlendir peningar — sem þeir
annars kalla svo — mjög holl þjóðar-
fæða.
Sannleikurinn er sá, að vér, sem
höfum lifað við vöruskiftaverzlun um
langan aldur, getum ekki á nokkurn
hátt fengið þá peninga, sem oss van-
hagar um, nema með því að ýá þá
hjá öðrum þjóðum á einhvern hátt.
IV.
f>rír atburðir hafa orðið á árinu,
sem allir eru mjög eftirtektaverðir, og
allir eiga þeir rót sína að rekja til
þess, að fiskur hefir verið keyptur fyr-
ir peninga og fiskverð hefir verið ó-
venjulega hátt tvö ár samfleytt.
Sparisjóðsinnlög 1 Beykjavík hafa
vaxið árið 1900 um 150þús. kr. Til þess
liggja tvenn rök. Fyrst og fremst
hafa þeir, sem lifa af sjávarafla, feng-
ið þriðjungi meira fé milli handa en
vant var og því haft afgang, og af
því að þeir gátu selt fiskinn fyrir pen-
inga, þurftu þeír ekki að taka tóman
óþarfa út á afganginn, eins og verða
vill og oft verður að gjöra, þegar vöru
er skift gegn vöru. 1899 kom öllum
samau um það, að sparisjóðurinn hlyti
að ganga saman, þegar veðdeildar-
skuldabréfin yrðu á boðstólum; en
sparisjóðurinn hefir í stað þess aukist
að mun. Líklega ætla sumir þeirra,
sem þar eiga peninga inni, að verja
þeim til einhvers, sem þeir vona að
gefi meiri ágóða en l1/^, eða ertt
hræddir um að þeir geti ekki selt
skuldabréfin, þegar þeir þurfa á pen-
ingunum að halda.
Annar eftirtektaverður atburður er
sá, að Landmandsbankinn í Kböfn
stendur í skuld við landsbankann um
síðustu áramót um 157 þús. kr. Hinn
31. des. 1899 átti landsbankinn þar inni
39 þús.; annars hefir hann ávalt verið
í skuld við Landmandsbankann. Tvö
síðustu árin hefir hún verið í ársfjórð-
ungsreikningum landsbankans minst
70þús. og mest 120 þús. kr., nema að
eins um áramótin. f>essi afstaða bank-
anna við áramótin kemur af því sama,
sem áður var tekið fram. Kaupmenn
hafa keypt fisk fyrir peninga (pening-
ar hafa víst hvergi verið þeim ódýrari
en hér); þeir hafa fengið víxla í bank-
anum, borgað fiskinn með andvirði víxl-
anna, en vlxlana sjálfa hafa þeir víst
greitt erlendis allmargir. Verðið á
fiskinum hefir verið hátt, og fyrir þá
sök hafa aðrar þjóðir bæði 1899 og
1900 átt að borga peninga til íslands,
en ísland ekki þeim. Ver/.lunarreikn-
ingsjöfnuðurinn við aðrar þjóðir hefir
verið hagstæður í tvö ár. Að líkind-
um á landsbankinn ekkert inni í Kaup-
mannahöfn 30. sept. í haust; en hald-
ist fiskverðið sumarlangt, má gjöra
ráð fyrir innieign um næsta nýár, hafi
landsbankinn í sumar til peninga handa
kaupmönnum.
Grímur æg*ir.
ii.
(Síðari kafli).
Ham þann, er landstjórnin varpaði
yfir sig á undan alþingi 1899 og með-
an á því stóð, má í einu orði ein-
kenna með orðinu: samningafýsi.
Báðgjafinn sendir þingi og þjóð bréf
um stjórnarskármálið. f>ar tekur
hann það fram skýrum og ótvíræðum
orðum, að fylsta ástæða sé til þess að
stuðla að því, að bundinn verði endir
á stjóruarskrárdeiluna, svo framarlega
sem Islendingar vilji semja á þeim
grundvelli, er stjórnin vilji semja á.
Og grundvöllurinn var sá, eÍDS og öll-
um er kunnugt, að ekki sé haggað
stjórnlegri stöðu íslands í ríkinu,
hvorki með því að íslandsráðgjafinn
fari út úr ríkisráði Dana, né á neinn
annau hátt.
Fulltrúi ráðgjafans á alþingi, lands-
höfðingi, áréttar þessar yfirlýsingar um
samningafýsi á þinginu sjálfu. Hann
lýsir þar yfir þeirri von sinni, »að þær
breytingar á stjórnarskránni, sem
stjórnin álítur að komi ekki í bága
við pólitiskt samband íslands og Dan-
merkur, gætu fengist með viðaukum
við« það frumvarp, sem fyrir þinginu lá.
Fulltrúi ráðgjafans gerir meiia.
Aldrei urðu gagngerðari hamdskifti á
Grími ægi en þau, er orðið höfðu á
ráðgjafafulltrúanum frá þinginu næsta
á undan. Nú mælir hann með stjórn-
arbótinni svo fagurlega, að þau orð
hans bergmála í hug og hjarta sér-
hvers stjórnarbótarvinar enn í dag.
Nú telur hann það barnaskap, að
þiggja ekki þær umbætur á stjórnar-
högunum, sem fáanlegur eru. Nú lýs-
ir hann yfir því, að enginn maður
hafi haft fremur tækifæri en hann til
að finna til agnúanna á núverandi
stjórnarfyrirkomulagi einmitt í því at-
riði, sem stjórnarbótin framar öllu
öðru á að kippa í lag. Svo hann get-
ur öðrum framar talað af eigin reynd.
Og ekkert er jafn-sannfærandi og ó-
yggjandi sem reynsla sjálfra vor.
Báðgjafafulltrúinn gerir enD meira
fyrir stjórnarbótarmálið á þingi 1899.
Hann kveður niður þrjár grýlur, sem
auðtriía og skynlitlar sálir höfðu látið
tælast af, — sumpart með ómótmælan
legri röksemdafærslu, sumpart með ó-
tvíræðum, afdráttarlausum yfirlýsingum.
Fyrst sýnir hann fram á það með
skýrum og ljósum orðum, að ekki sé
minsta vit í að halda því fram, að
nokkur breyting yrði á afstöðu eða á-
byrgð Islandsráðgjafans gagnvart stjórn
alríkismálanna, er gæti rýrt sjálfstæði
Islands eða landsréttíndi þess, fyrir það
að þingið samþykti stjórnarbóbina —
með henni geti »ekki verið að ræða
um neitt afsal réttinda, né neina á-
lyktun, er rýri sjálfstæði landsins«.
I öðru lagi mótmælir hann þvf, að
stjórnin gæti, ef þingið samþykti stjórn-
arbótiua, dregið af því nokkura frek-
ari ástæðu en hún nú hefir fyrir þeirri
skoðun sinni, að fslenzk sérmál skuli
flutt fynr konung, í hinu danska ríkis-
ráði — afneitar gersamlega »lögíest-
ingar«-kenningunni sælu.
I þriðja lagi lýsir hann ekki að
eins yfir því frá eigin brjósti, heldur
kveðst og hafa það af vörum ráðgjaf-
ans sjálfs, að ekki nái nokkurri átt,
að stjórnarbótin geti haft þau áhrif,
að ríkisráttur Dana gæti dæmt Is-
landsráðgjafa eftir kæru frá fólksþing-
inu fyrir aðgjörðir hans í sérmálum
íslands.
Aldrei hefir stjórnarbótiuni verið
lagt ríkara liðsinni á einum degi en
fulltrúi ráðgjafans lagði henni í neðri
deild alþingis 28. júlí 1899.
Nú er lærdómsríkt að athuga, hvern-
ig stjórnarbótarfjendur brugðust við
þessu liðsinni landshöfðingja við stjórn-
arbótina. þeir sögðu blátt áfram, að
landshöfðingi hefði ekki sagt það af
einlægni, sem hann hefði sagt; með-
mæli hans væru ekkert annað en yfir-
drepskapur og hræsni. Hann hafi
mælt svona afdráttarlaust með mál-
inu af því, að honum hafi verið kunn-
ugt um, að samtök stjórnarbótarfjenda
um að fella málið hafi verið meiri
fastmælum bundin en svo, að nokkur
hætta væri á því, að þeir tækju með-
mæli hans til greina. Og eimnitt
þessi samtök rekja þeir til hans sjálfs
á þinginu 1897.
fætta sýnir bezt, hverjum augum
litið var á landstjórnina frá þeirri
hliðinni, að þar var gengið að því
vísu, að landsstjórnínni léti vel listin,
sera Grímur ægir er nafntogaðastur
fyrir, — hamskiftin.
Og síðan hefir stjórnarbótarfjand-
skapurinn í landinu í raun og veru
ekki hangið saman á neinu öðru en
þeirri sannfæring, að landsstjórnin
hafi talað um hug sór, verið að draga
þing og þjóð á tálar það eina skíftið,
sem verulega öflug meðmæli hafa kom-
ið frá hepni með stjórnarbótinni. Ef
þeirri sannfæringu væri ekki til að
dreifa, þá væri allur sá fjandskapur
grotnaður sundur fyrir löngu. Yfir-
drepsskapar- og óeinlægnis sannfæring-
in hefir verið saltið >— svo geðslegt
sem það er! Nær og fjær hafa menn
talið sig gera landstjórninni þægt verk
með því að fá aðra til þess að hafna
þessu tilboði, sem landsstjórnin hafði
sjálf gert og sjálf mælt með! Og þeir,
sem meta meir hylli landsstjórnar-
innar en hag þjóðarinnar, hafa svo
lagt sig ósleitilega í framkróka um að
geðjast á þennan hátt yfirmönnum
sínum. Jafnvel allra-síðasti afturhalds-
ritlingurinn, sem hafður er á boðstól-
um þessa dagana, reynir að nota
fjandskap landshöfðingja við málið til
þess að æsa þjóðina gegn þeirri stjórn-
arbót, sem landsstjórnin sjálf er að
bjóða henni!
ísafold hefir stöðugt borið þenn-
an áburð af landshöfðingja. f>að
er svo afar-óviðfeldið og óaðgengilegt
að væna meun öðru eins og því, er
vinir hans hafa um hann sagt. En
víst er um það, að nú eru þeir hinir
hróðugustu, þessir vinir bans, sem
fyrir hvern mun vilja halda því að
mönnum, að hann hafi haft yfir-
drepskap og óeinlægni í frammi við
þingið 1899. Nú ráða þeir sér ekki
af fögnuði út af því, að hafa fært
sönnur á sitt mál.
Og hvað hafa mennirnir nú fyrir
sig að bera?
Auðvitað síðustu hamskifti stjórn-
arinnar, sem þeir gera sem allra-
mest úr — jafnvel meira en þeir geta
staðið við.
Nóg er nú samt um stjórnina að
segja, þó ekkert sé ýkt.
Omótmælanlegt er þetta, sem þegar
hefir verið bent á, að þingi og þjóð
eru 1899 gefnar hinar ríkuotu vonir,
bæði af ráðgjafa og landshöfðingja,
um það, að stjórnin skuli stuðla að
því, að bundinn verði endir á stjórn-
arskrárdeiluna, svo framarlega sem
landsmenn viljí semja á þeim grund-
velli, er stjórnin vilji semja á.
Jafn-ómótmælanlegt er það, að þjóð-
in hefir tjáð sig fúsa á að semja á
þfcim grundvelli. Helmingur hinna
nýkjörnu þingmanna telur sig í stjórn-
arbótarflokkinum. Og aðrir, sem af
einkennilega íslenzkum sundurlyndis-
anda telja sig ekki í fiokkinum, gera
mann á fund ráðgjafa til þess að
semja við hann, sömuleiðis á þeim
grundvelli, er stjórnin vill semja á.
Hvað gerist svo?
Svo gerist það, að landshöfðingi fer
á fund ráðgjafans til þeas að tala við
hann um stjórnarskrármálið.
Landshöfðingi — sá liður landstjórn-
arinnar, sem ósleitilegast hefir hvatt
þingið til að semja við stjórnina, skýr-
ast sýnt því fram á, úr hve miklum
agnúum tilboð honnar bæti, vandleg-
ast kveðið niður grýlurnar, er þjóðin
hræddist,og hjartanlegast lýsti yfir fylgi
sínu við stjórnarbótina — hann fer að
finua að máli ráðgjafann — þann
stjórnarliðinn, sem sérstaklega gerir
tilboðið og hátíðlegast hefir yfir þvf
lýst, að ekki standi á sór, ef Islend-
ingar vilji semja um það, er hann geti
samið um.
Hver verður svo árangurinn?
Sá, að stjórnarbótarfjendur hlatkka
yfir, að stjórnin vilji alls ekki semja