Ísafold - 08.06.1901, Page 1

ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
Reykjavik laugardaginn 8. júní 1901.
37. blað.
Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
U/s doll.; borgist fyrir miðjan
' júií (erlendis fyrir fram).
XXVIII. árg.
I. 0 0. F. 836219
Forugripas. opið md., mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasaft, opið hrern virkau dag
ki. 12—2 og einni stundu iengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spitaknum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1-
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
HFKTíntóith
geta nýir kaupendur fengið Isafold
frá hálfnuðum þessum árgangi til
ársloka, þ. e. 40 tblöð.
í kaupbætí fylgja
2 sögusafnsbindi
sem sé sagan
VENDETTA
TTTTTTTTT
sem er um
670 bls. alls, fyrir þá sem kaupa
næsta árgang líka, og fá þeir fyrra
bindið jafnskjótt sem þeir borga þenn-
an (V2) ^rgang, en hitt um leið og
síðari árg. (1902) er borgaður.
Isafold er landsins
lang1 ódýrastablað
eítir stœrð, hér um
bil helmingi ódýr-
ari en hin-
Nokkurar athugasemdir
um
alþýðumentunarerindi E. H.
11.
Stofnun barnaskóla.
Hr. B. H. vill stefna að því, að
afnema umgangskenslu, en koma á
heimavistarskólum þar, sem svo hagar
til, að börnin geta ekki náð til fasta-
skóla með öðru móti. Vafalaust stefnir
þessi tillaga í rétta átt. Agnúarnir á
umferðarkenslunni eru svo margir,
þó að góðum kennurum væri á að
skipa, sem hér er vitanlega ekki, að
við hana verður ekki unað til lengd-
ar. Bárra vikna kensla á ári má
heita sama sem engin kensla. Bn
hvað kosta fastir skólar?
Væri þeirri tillögu hr. E. H. sint,
að kosta skólahúsin af landssjóðs fé,
sem á engan hátt væri ókleift, þá er
að eins spurningin um hitt, hvort það
er ekki ofætlun þeirra, sem skólana
eiga að nota, að standa straum af
kennaranum og heimavist barnanna í
skólanum um námstímann.
Enginn efi er á því, að mörg sveit-
arfélög gætu hæglega risið undir þeirri
byrði. Bkkert er og því til fyrirstöðu,
að fleiri sveitarfélög legðu saman um
skólahald. f>að mundi að eins vera
komið undir því, hve mikils menn
mettu endurbætt barnauppeldi, hvað
mikið þeir vildu gefa fyrir menningu
sona sinna og dætra. Ekkert sýnist
heldur því til fyrirstöðu, að allra-
fátækustu sveitirnar fengju einhvern
styrk til þess úr landssjóði, t. d. til
kennaralauuanna.
Væri slíkum skólum vel stjórnað af
góðum kennurum, mundi í sannleika
meira fynr þá gefandi en umferðar-
kensluna. Gætu skólarnir orðið svo
sem fyrirmyndarheimili, þar sem ung-
lingarnir vendust á þrifnað, reglusemi
og starfsemi, þar sem þeim væri inn-
rættur góður og göfugur hugsunar-
háttur, jafnframt og þau auðguðust að
þekkingu, þá mætti sannarlega vænta
af þeim mikils góðs fyrir þjóðfélagið.
Og hvað skyldi vera því til fyrirstöðu,
að þeir gætu orðið gróðrarstíur fyrir
góða borgara? f>að er vitanlega alt imd-
ir kennaranum komið.
Ókeypis kensla.
f>að mun mönnum fljótt skiljast, að
kenslan eigi að vera ókeypis. I Garða-
hreppi í Gullbringusýslu hefir verið
ókeypis kensla síðan 1882 og mundi
því varla vel tekið þar, ef skólagjald
væri lagt á börnin, eða aðstandendur
þeirra. f>að er óeðlilegt að hafa skóla-
gjald, og harla óhagfelt. f>ví fé, sem
til kenslumálanna er varið í hverjum
hreppi, er eðlilegast að jafna niður
með öðrum sveitargjöldum, og er
langt frá, að úr því þurfi að verða
nokkur ójöfnuður; það er eðlilegt, að
menn, sem lifa í sama sveitarfólagi,
beri að nokkuru leyti hver annars
byrði; auk þess er óhugsandi, að öll
börn, eins hin fátæku og hin efnuðu,
geti með öðru móti orðið nauðsynlegr-
ar mentunar aðnjótandi, — sem öll
börn eru þó jafnborin til.
Skólaskylda.
Hver sá, sem telur æskilegt, að öll
börn á landinu njóti kenslu og afli sér
ákveðinnar mentunar, verður að telja
æskilegt, að skólaskylda só lögleidd
með tímanum hér á landi. Án þess
mundi alt af einhver hluti barna fara
á mis við skólafræðslu. En fyrst er
nú það, sem alt af má taka fram til
mótmæla almennri skólaskyldu, að
til geti verið heimili, sem ala börn
sín eins vel upp og menta þau í alla
staði eins vel eins og góðir skólar.
Og í annan stað getur ekki komið til
mála, að lögleiða almenna skólaskyldu
fyr en fengin eru öll nauðsynleg skil-
yrði fyrir því: vel út búnir skólar með
góðum kennurum, sem öll börn gætu
náð til.
En þó að almenn skólaskylda væri
ekki lögleidd fyrst um sinn, þar sem
skólar væru þó komnir á fót, þá
mundi varla mikils í mist. Eeynslan
mundi von bráðara skera úr því, hvort
nauðsynlegt væri að lögleiða skóla-
skyldu eða ekki, og þegar sú reynsla
er fengin, að nauðsynlegt sé að lög-
leiða skólaskyldu, þá kemur það eins
og af sjálfu sér.
Kenslumálastjórn.
f>að er einkennilega mikill skortur
hér á landi á e f t i r 1 i t i. Að sumu
leyti kanu það að vera af eðíilegum
örðugleikum, en að sumu leyti stafar
það vafalaust af því, að ekki þykir
þörf á því, að vera að eltast við hitt
og þetta með nákvæmu eftirliti. En
ekbi er hér alt eftirlitslaust. Nokk-
urt eftirlit er haft með embættismönn-
um, prestum, sýslumönnum og lækn-
um o. s. frv. Sumir ætla að vísu, að
það mætti vera nákvæmara; en það
er þó eftirlit og alls ekki gagnslaust.
Enmeðskólunum, alþýðu-
skólunum, er ekkert eftirlit
haft! f>að er í raun og veru eDgin
kenslumálastjórn til í landinu, er nái
til alþýðuskólanna, engin stjórn í lík-
ingu við það, sem gerist með öðrum
þjóðum.
þingið veitir fé til kenslumála, —
mjög af skornum skamti að vísu —;
laudsstjórnin úthlutar því meðal skól-
anna eftir skýrslum, sem henni eru
sendar. En ekki gerir þingið ráð fyr-
ir því, að nokkurt eftirlit sé haft með
því, að nokkurt orð í þessum skýrsl-
um sé rétt og satt.
Hvílík óhæfa, að gera ráð fyrir því,
að skýrslurnar séu rangar ! Nei, ger-
um ekki ráð fyrir því; gerum ráð fyr-
ir, að þær séu allar réttar. En hvað
stendur í þeim? Um hvað fræða þær
stiftsyfirvöldin og landshöfðingjann?
Langoftast ekki um annað en það :
hve margir nemendur hafi notið
kenslu,
hve margar námsgreinar kendar,
hve lengi benslan stóð, og
hverjar einkunnir nemendurnir fengu
við prófið.
En enga vitneskju veita skýrslurn-
ar um það, hvort þessum nemendum
hafi verið kendar þessar námsgreinar
þennan tíma til nokkurs verulegs
gagns, — því að vitnisburðirnir sanna
ekkert, svo á verði bygt.
Enga vitneskju veita skýrslumar
vanalega um skólahús né kensluáhöld.
Skólahúsin geta vel verið háskaleg
fyrir líf og heilsu nemenda og kenn-
ara — og hafaveriðþað — án
þess að landsstjórnin fái neitt að vita
um það. Skólinn getur verið allsend-
is kensluáhaldalaus — og er það sum-
staðar, hefir verið til skamms tíma —
án þess að landsstjórninni sé neitt
gert viðvart um það. Kennarinn get-
ur verið svo mentunarsnauður, að
hann geti ekki kent það, sem hann á
að kenna, og svo mikill drykkjumað-
ur, að hann veki alment hneyksli, og
landsstjórnin fær heldur ekki neitt að
vita um það. Hún úthlutar fénu í
þeirri trú, að því sé vel varið. Skýral-
urnar bera það nefnil. með sér, að
skólinn eigi samkvæmt fyrirmælum
þingsins að njóta styrks úr landssjóði;
og hann nýtur hans.
f>að þarf ekki mikla glöggskygni til
að sjá, að annað eins fyrirkomulag og
þetta á mentamálum heillar þjóðar er
h n e y k s 1 i.
f>að er hneyksli að láta það eftir-
litslaust, hvort unglingum er misboðið
dag eftir dag með kulda eða slæmu
lofti, eða hvorutveggja, meðan verið
er að veita þeim lögskipaða fræðslu.
f>að er hneyksli að láta afskiftalaust,
hverir þeir menn eru, hvernig ment-
aðir og hvernig innrættir, sem látnir
eru taka við góðum og saklausum ung-
lingum, kenna þeim kristin fræði og búa
þau að öðru leyti undir baráttu lífsine.
f>að er hneyksli að veita fé úr lands-
sjóði, sem engin trygging er fyrir að
komi þjóðinni að nokkru haldi.
Kenslumálastjórn verðum
v é r a ð f á, nema svo sé, að vér hætt-
um við allar tilraunir til að menta
æskutýðinn, hættum að veita fó til
kennarafræðslu, alþýðuskóla og um-
ferðarkenslu, og vörpum allri vorri
áhyggju upp á heimilin, — eða rétt-
ara sagt höfum enga áhyggju út af
því, þó allur þorri manna hér á landi
verði gjörsneyddur allri mentun, verði
aldrei fyrir neinum andlegum áhrifum,
nema þeim, sem heimilin og prestur-
inn megna að veita.
Oflugur kennaraskóli, og svo tryggi-
legt eftirlit með alþýðuskólunum, sem
auðið er, — það eru þær tvær mátt-
arstoðir undir alþýðumentuninni, sem
ekki má vanta. Án þeirra verður öll
byggingin hrófatildur, sem hrynnr þeg-
ar minst varir, reynist ónýt, þegar á
á að herða.
f>etta tvent verður að koma fyrst.
f>ví næst er að stofna fleiri skóla,
barnaskóla og unglingaskóla. f>að er,
eins og hr. E. H. tekur fram í fyrir-
lestri sinum, enginn annar vegur til
að menta þessa þjóð framar en aðr-
ar. En mentunin kostar fé. Aðrar
láta sér ekki ægja, að verja 2—6 kr.
á mann til mentamála sinna. f>ær hafa
þá trú, að þetta fé komi aftuT. Og
þegar íslendingar hafa fengið þá trú,
að þjóð með mentunarlausri alþýðu eigi
enga framtíðarvon, að það sé ekki
nægilegt til að reisa landið við, að eiga
nokkra lærða menn, sem embættun-
um gegna, heldur þurfi andlegur lífs-
straumur að fara -gegn um þjóðina
alla, þá láta þeir heldur ekki fyrir
brjósti brenna að leggja stórfé til
mentamálanna, stórfé eftir efnum Iands-
ins.
Fyrst í stað þarf ekkert stórfé.
Stórfé þarf þá fyrst til alþýðumentun-
arinnar, þegar komnir eru á fót
með sæmilega launuðum kennurum
svo margir unglingaskólar, að til geti
náð öll börn á landinu. En skólarnir
eiga ekki að koma upp óðara en svo,
að til séu vel hæfir kennarar.
Væri sú stefna tekin, að landssjóð-
ur annaðist að eins skólahúsin, kenslu-
málastjórnina og kennaramentunina,
væri það raunar aldrei stórfé, sem
landsjóður þyrfti að leggja til
kenslumálanna. Eg er á þeirri skoð-
un, sem hr. E. H. lætur í Ijós fyrirl.
sínum, að kenslumálastjórnin ætti að
hafa á hendi veitingu kennaraembætt-
anna að mestu eða öllu leyti; en ein-
mitt í sambandi við það þætti mér
eðlilegast, að kennarar allir væru að
minsta kosti að einhverju leyti laun-
aðir úr landssjóði. Hentugast væri
og affarasælast, að þeir, sem nota
skólann, hefðu engin afskifti af þvf,
hvernig kennaranum væri launað. Og
með engu móti má sá ósómi lengtir
við gangast, að sveitastjórnir og sókn-
arnefndir megi ráða kaupi kennara.
Sú tilhögun hefir leitt til mikils ills,
meðal annars til þess, að sumstaðar
hefir verið haldið »undirboð« á kenn-
arastarfinu, 0: hver vildi gera það fyr-
ir minst. Og auðvitað sá verið teb-
inn sem vildi gera það fyrir — e k b-
e r t, nema mat, meðan kenslan stóð
yfir. ]?eir athuga ekki, hve samvizku-
laust er, að leika sér þannig með vel-
ferð unglinganna og þjóðarinnar.
Leika sér að því, að gera eitthvað til
málamynda, að eins til að þvo hend-