Ísafold - 22.06.1901, Qupperneq 2

162
í stuttu rnáli er það af frumvarpinu
að segja, að ekki er ólíklegt, að ein-
stökum auka-atriðum þess tækist að
koma í betra horf á þinginu í sumar.
En með því, og ritgjörðinni í heild
sinni, hefir mikið verk verið af hendi
int fyrir þetta stórmál þjóðar vorrar,
sem fyrir hvern mun ætti áð ná fram
að ganga á þingi í sumar.
Botnvörpuveiðar
í landhelgi.
trt af tillögu barónsins á Hvítár-
völlum um að lögleiða botnvörpuveið-
ar í landhelgi á tilteknu svæði virðist
ekki eiga illa við að birta álit útlend-
inga á þessari veiðiaðferð yfir höfuð.
í National-Tidende 17. ág. f. á.,
stendur svo látandi grein:
*Á Bnglandi hefir verið gjörð uppá-
stunga um breytingu á hinum ensku
lögum um fiskiveiðar, og hefir í neðri
málstofunni verið sett nefnd, til þess
að íhuga það mál og uppástungur þær,
sem fram eru komnar um það efni.
Er nú sú nefnd búin að birta álit sitt,
og er það mjög íhugunarvert.
Nefndin lætur í ljósi, að þess muni
skamt að bíða, að úti sé um allar
fiskiveiðar og alla aflavon úr sjó, ef
löggjöfin láti ekki til sín taka í tæka
tíð, og leggi band á græðgi fiskimann-
anna. Segir nefndin það vera sannað
með órækum rökum, að mergð
fisksins fari stórum minkandi; á hin-
um gömlu fiskimiðum sé farið að fisk-
ast nauðalítið móts við það, sem áður
i var, og sé þessu ekki sint og ekkert
að gjört, muni af því leiða hið mesta
tjón áður en langt um líður. Bin
orsök þess, að fiskmergðin fer þverr-
andi, er sú, að svo mikið er dregið
upp af ungviði. • En að finna ráð tíl
þess að sporna við þessu, er harla
torvelt. Fyrsta ráðið til þess væri
það, að banna algjörlega allar botn-
vörpuveiðar, því meðan þær viðgang-
ast og hvar sdm þær eiga sér stað, er
óhugsandi að ætla sér að sporna við
því, að ungviðið sé dregið upp. En
eitt mætti gjöra, og það er: að friða
tiltekin svæði eða mið, þar sem kunn-
ugt væri, að ungviðið héldi sig helzt,
og slík mið í Englaudshafi eru alkunn.
Nefndin ræður til þess, að sett verði
slík friðunarlög; en hún bætir því við,
að þau verði árangurslaus, nema með
því móti, að ríki þau, sem liggja að
Englandshafi, komi sér saman um að
gangast undir þau, og gjöri sameigin-
lega ráðstafanir um lögreglu þá á sjó,
sem við þarf, til þess að gæta þess,
að lögunum sé hlýtt. Komið hafir
uppástunga um það, að banna að selja
fisk, sem sé undir tiltekinni stærð, en
slíkt bann telur nefndin tilgangslaust;
því næst getur nefndin þess, að skýrsl-
ur þær, sem hún hefir fengið um mál-
ið úr ýmsum áttum, séu ekki einhlít-
ar til þess, að hún geti bygt á þeim
svo sem vera skyldi, og um leið læt-
ur hún í ljósi, að ekki sé kominn
tími til að taka til umræðu uppástung-
ur þær, sem fram séu komnar frá
fiskiveiðanefndinni í Svíþjóð. Loks
tekur nefndin það fram, að þetta at-
riði: þverran fisksins í sjónum, sé eitt
hið alvarlegasta málefni; ilt sé það eins
og orðið er, en síversnandi fari það,
og að einskis megi láta ófreistað, sem
hugsanlegt sé að geti kipt því í lag.
Fyrst verði að íhuga fiskiveiðamálið á
alþjóðafundum; ' síðan verði stjórnin
(enska) að koma á vísindalegum rann-
sóknum, sem bæði Englendingar og
önnur ríki eigi þátt í«.
|>að er auðsætt af þessari grein, að
hin enska nefnd hugsar ekki lengra í
norðurátt en Englandshaf nær; en
ætlandi er, að stjórn vor beini hugum
manna lengra norðureftir, þegar á al-
þjóðafund er kornið. Samningurinn í
Haag um þetta efni mun ekki hafa
náð lengra norður en á 60. breíddar-
stig.
Fjárframlag frá vorri hendi til hins
mikla fyrirtækis, sem hr. baróninu
bendir á, mundi verða svo örsmátt, ef
það yrði nokkuð, að það, út af fyrir
sig, mundi ekki veita oss hin minstu
réttindi eða áhrif. Að kaupa það fyr-
ir landhelgisleyfi, að Islendingar fáiað
vinna á hinum ensku skipum, virðist
óþarfi, því þeir munu vera vel þegnir
á hin ensku botnvörpuskip nú þegar.
Til mála kom fyrir fám árum, að fá
Faxaflóa friðaðau fyrir botnvörpuveið
um, gegn líkri-tilslökun, þeirri, sem hr.
baróninn fer nú fram á. Geti hann
útvegað osb tryggilegt boð aftur í sömu
átt, þá væri semjandi um hitt.
Hin hugmyndin: að landsmenn eign-
uðust félagið eða sams bonar félag eft-
ir tiltekinn árafjölda — líklegt er að
enginn láti glepjast á henni.
p. Egilsson.
Listamenn
voz*ir í Damöpku
Síra Jón Helgason hefir fyrir nokkru
vakið athygli manna á því hór i blað-
inu, hve efnilegir reynist listamennirnir
íslenzku, sem námsstyrk hafá notið af
landsfé um nokkur ár undanfarin, þeir
E i n a r J ó n s s o n og Þ ó r a r i n n
B. Þorláksson — að þeir hafa
báðir fengið listaverk eftir sig inn á
sýningu, þar sem hin mesta vandfýsni
er við höfð og hlotið lof fyrir þau í
blöðum í Khöfn.
Til freliari áróttingar skal hór bent
á dóm,.sem stendur í blaðinu »National-
tidende« 16. apríl ura mynd E. J.
»Mynd hins unga íslendings, Einars
Jónssonar, »utilegumaðurinn«, sem búin
er til eftir íslenzkri þjóðsögu, gefur að
mörgu leyti góðar vonir og er vel gerð.
Skilningurinn er ágætur á útilegumann-
inum sjálfum, sem þrammar um öræfin
með barnið á handleggnum og látna
konu sína bundna á bak sór, og hann
er fyrirtaksvel einkendur«. Þar á móti
þykir blaðinu myndin ekki nógu fögur
í heild sinni, einkum vegna þess, að efri
hluti líkneskjunnar með líkið af kon-
unni um þvert bak mannsins sé of
breiður og luralegur. »En hvað sem
því líður, er myndin hugnæm og vel
gerð, og gefur miklar vonir um framtíð
þessa unga Iistamanns«.
Þórarinn B. Þorláksson ætlaði hingað
í vor og vera hór í sumar við sömu
iðju og í fyrra. En þá bauð útlendur
auðmaður og listfrömuður honum með
sér suður um lönd, Þvzkaland og ef til
vill Italíu. En síðara hluta sumars-
ins stundar hann list sína á Jótlandi,
verður þar með kennara sínum prófess-
or Voss, sem hefir miklar mætur á hon-
um og hefir boðið honum að vera Ineð
sór.
Ekki er ófróðlegt að bera þessa reynslu,
sem orðið hefir á mönnunum, saman
við spádómana um þá, sem fluttir
veru óhikað og af miklu sannfæringa-
afli, þegar verið var að útvega þeim
styrk hjá þinginu og ekki vanst nema
með mikilli fyrirhöfn — spádóma, sem
vitanlega höfðu ekki við neitt að styðj-
ast annað en hugarburð manna.
Til dæmis skulum vór benda á, hvern-
ig einum hinna konungkjörnu þingm.,
landlækni Dr. J. J ó n a s s e n, fórust
orð á síðasta þingi — e f t i r að
mennirnir höfðu fengið hin b e z t u
m e ð m æ 1 i frá kennurum sínum, sem
vita.nlega eru nafnkendir listamena.
Dr. J. Jónassen komst svo að orði við
2. umr. fjárl. (Alþt. A. 337):
»Þá er breyt.till. mín við tölulið 30
í 13. gr., að styrkurinn til Þórarins
Þorlákssonar falli burt, og er ástæðan
fyrir henni sú, að þessi maður verður
aldrei annað en dilettant [gutlari]. —
Ilvaða ástæða er fyrir landssjóð að vera
að kosta mann ár eftir ár, sem maður
veit um, að aldrei getur orðið annað en
dilettant, sem úir og grúir af í útlönd-
um? Hann getur hvorki unnið sjálfum
sér lífsviðurværi nó landinu sóma; liann
getur aldrei komist svo langt, hann
byrjaði alt of gamall til þess. Það er
dálítið annað m.eð hinn manninn, Einar,
þótt eg játi, að það só kannske ekki til
mikils að vera að styrkja hann. Helzt
vildi eg, að þeir væru báðir feldir; það
er auðvitað dálítil bót í máli, að þetta
er í síðasta sinn, sem þetta fó er veitt,
en 2000 kr. er heldur ekki svo lítil
upphæð«,
Hver veit, nema þessi spádómur,
sem ræzt hefir ’svona vel eða hitt þó
heldur, geti orðið einhverjum til við-
vörunar, þegar löngunin til að leggja
afdráttarlausa dóma á það, sem þeir
hafa ekki fremur vit á en stórgripur
á stjörnufræði, fer að gera vart við sig
í brjóstum þeirra.
-----e <■!» 9---
Urræði bankastjórans
m. m.
Eftir Indriða Einarsson.
Bankastjórinn bendir í síðasta |>jóð-
ólfi á 6 úrræði til þess að komast út
úr peningakröggunum á annan hátt en
þann, að stofna hlutafélagsbanka með
seðlaútgáfurétti—og er sýnilega drjúg-
ur af.
það væri líka laglega af sér vikið,
e f nokkur von væri um, að þessi úr-
ræði gætu komið oss að haldi. En
því er ekki að heilsa. j(?au eru öll
fyrir fram dauðadæmd. Alveg óhætt
að fullyrða, að ekkert verður út neinni
þeirra.
Urræðin eru þessi:
1. Hættulaust að auka útgáfu ó-
innleysanlegra seðla svo, að hún verði
1 iniljón króna.
þjóðbankinn danski hefir skýrt tek-
ið það fram, að hann telji það ekki
hættulaust, nema 100 þús. kr. gull-
fúlga sé jafnframt við hendina. Og
nú vill svo slysalega til, að þjóðbank-
inn er ráðunautur stjórnarinnar í fjár-
málum, en ekki Landsbankinn eða
bankastjóri hans. Auk þess væri sú
peningaaukning svo lítil, í samanburði
við þörfina, ef um hana eina væri að
ræða, að hún hyrfi brátt eins og dögg
fyrir sólu.
2. Beyna mætti, segir bankastjór-
inn, að taka lán erlendis gegn veði í
jarðeignum landssjóðs.
Áður hefir verið sýnt fram á það í
ísafold, að slíkt lán yrði mjög dýrt.
Eg hefi spurst fyrir um það í útlönd-
um. Vel má vera, að það hafi banka-
stjórinn líka gert. Sé svo, væri fróð-
legt að fá vitneskju um þau svör, er
hann hefir fengið.
3. Veðsetja má ákveðinn hluta af
tollum landsins gegn láni í gulli, seg-
ir bankastjórinn.
Ekkert land hefir tekið slíkan kost,
nema sem síðasta neyðarúrræði. það
mundi verða stór hnekkir fyrir veg
þjóðarinnar, að hér væru hafðir út-
lendir tollheimtumenn á vorn kostn-
að. Og þeim íslendingum, sem hafa
vit á að gera sér grein fyrir slíkri
hneisu, mundi það verða illbærilegt.
4. Æskilegast væri, hyggur banka-
stjórinn, að stjórn Dana og ríkisþing-
ið vildi sýna landinu þá hjálpsemi, að
borga því út 750,000 kr. gegn því að
færa hið svo nefnda tillag úr ríkissjóði
niður 1 30,000 kr. árlega úr 60,000
kr., og þessar 750,000 kr. yrðu lagð-
ar fyrir í gulli tii tryggingar seðlaút-
gáfu.
Vér ættum þá fyrst að leita til rík-
isþingsins í vetur. Gerum svo ráð fyrir,
að ríkisþingið væri fáanlegt til þessa.
þá yrðum vér að láta málið dragast
til alþingis 1903, því að þetta er stjórn-
arskrárbreyting. Svo ættum vér enn
að bíða aukaþings 1904. Loks gæt-
um vér í fyrsta lagi fengið konungs-
staðfeating á þessu 1905 — eftir 4 ár.
Bankastjórinn sannar það, að Islend-
ingar verða ófúsir á að bíða svo lengi,
enda farið að kreppa að einhverju
framfaramáli þjóðar vorrar um það
leyti með þeim peningaskorti, sem nú
er í landinu. Og eftir þessu ættum
vér að bíða, þrátt fyrir algert vonleysi
um, að því mundi fást framgengt,
eins og eg skal brátt sýna.
5. Landið getur tekið lán erlendis
og sett 60,000 kr. tillagið úr ríkis-
sjóði í veð fyrir þvi.
þetta er líka stjórnarskrárbreyting.
í fyrsta lagi gæti það komist í fram-
kvæmd árið 1903 — ef stjórnin vildi
sinna því.
En öll þessi 5 úrrœði bankaetjórans
eiga sammerkt að því, að gersamlega
er vonlaust um þau öll.
þjóðbankinn danski er ráðunautur
stjórnarinnar, eins og eg hefi áður
tekið fram og öllum Islendingum er
nú kunnugt. Og þjóðbankinn hefir
beint og afdráttarlaust lagt á móti
öllum þessum úrræðum. þetta, sem
bankastjórinn er stöðugt að halda fram
og telur einu réttu leiðina til þess að
koma íjármálum vorum í rétt horf —
að landssjóður leggi fé i að koma upp
öflugum banka —, það telur þjóð-
bankinn, eins og langflestir fjármála-
fræðingar veraldarinnar, helbert óráð,
Ug enginn vafi er á því, að stjórnin
fer eftir ráðum þjóðbankans í þessu
efni — sú stjórn, sem vór nú höfum.
Eina ráðið fyrir bankastjórann til þess
að fá þessum vilja sínum framgengt
er sá, að leggjast á eitt með stjórnar-
bótarmönnum að fá ráðgjafann á þing
— og sannfæra hann svo um ágæti
landssjóðsbankans. Mig grunar, að
bankastjóranum muni þykja sú leið
lítt fýsileg, enda Iítil trygging fyrir, að
hann mundi sannfæra þann ráðgjafa,
þegar til kæmi. En hitt er alveg víst,
að þá stjórn, sem hann vill nú halda
í út af lífinu, sannfærir hann aldrei
um þetta áhugamál sitt.
6. úrræði bankastjórans er það, að
skylda Landsbankann til að leggja
fyrir 30,000 kr. í gutli árlega og nota
þá fúlgu sem trygging fyrir seðlaút-
gáfu.
þjóðbankinn danski krefst þess, að
helmingur só til af gulli móts við seðla.
Yér gætum þá aukið starfsfé bankans
um 30,000 kr. á ári með þessu Iagi-
Eftir 10 ár næmi aukningin 300,000
krónum. það er alt og sumt. Vér yrð-
um, að kalla má, alls ekki við slíkt
varir. 250 þús. króna viðbótin er að
hverfa hjá oss á tveim árum, eins og
dropi í sjóinn. Að ári liðnu verða
peningavandræðin alveg söm og áður;
og þó hefir Beykjavík inestmegnis ein
með nágrannasveitum fengið að njóta
bankans. Hvaða úrræði er þá annað
eins og það, að bæta 300 þús. kr. við
bankann á 10 árum ? -—
Svo verð eg að biðja ísafold fyrir
fáein orð út af öðrum atriðum í grein
bankastjórans, hinni síðustu.
Eg hefi sannað það með ómótmæl-
anlegum rökum, að yfirráð íslendinga
yfir hlutafélagsbankanum væru að
kalla má alls ekki við það bundin,
hvort landssjóður ætti nokkurn eyri í
honum eða engan. Við þeim rökum
hreyfir bankastjórinn ekki minstu vit-
und; enda væri það ekki nokkurt við-
lit fyrir hann, þar eem frumvörp þings-
ings síðasta sanna það afdráttarlaust.