Ísafold - 06.07.1901, Blaðsíða 1

ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin viö
áramót, ógild nema komin sé til
lítgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
Reykjavik laugardaginn 6. júlí 1901.
45. Maö.
Kemur út ýmist einu sinní eða
ívisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., eriendis 5 kr. eða
l»/> do’l.; borgist fyrir miðjan
júli (eriendis fyrir fram).
XXVIII. árg.
I. 0 0. F. 83789 X X
Forngripas. opið md., mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafit opið krern virkau dag
k). 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. tii útlána.
Okeypis lækning 4 spitalE.o.um á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1-
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
k. 11—1.
Ókeypis tannlækning í húsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni l. og 3. mánud. hvers
mán. ki. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Þjóðhátíðin
2. dgúst.
Hér með er skorað á félög þau, sem
tekið hafa þátt í þjóðhátíðarhalctí
í Eeykjavík 2. ágúst, að velja n ú
þ e g a r menn í forstöðunefnd og
haga valinu eins og vant er.
Fyrir hönd Stúdentafélagsins
Bjarni Jónsson
(frá Vogi, form.).
Frumvarp
stjórnarbótarmanna
til
stjórnarskrárbreytingar.
Frumvarp það til stjórnarskrárbreyt.
ingar, er dr. Valtýr Guðmundsson á-
samt nokkurum flokksbræðrum sínum
hefir lagt fyrir þingið, er prentað á
öðrum stað hér í blaðinu.
Breytingarnar frá stjórnarskrá vorri
eru margar og allmiklar. Fyrst skal
bent á þær, sem eru samhljóða frum-
varpi efri deildar frá síðasta þingi:
1. Ráðgjafinn fyrir ísland má eigi
hafa annað ráðgjafaembætti á hendi
og verður að skilja og tala íslenzka
tungu.
2. Ráðgjafinn ber ábyrgð á stjóm-
arathöfniuni allri.
3. Breyta má því með lögum, hve oft
alþingi skuli koma saman og á hverj-
um tíma árs.
4. Ráðgjafinn á sæti á alþingi.
Aðrar stjórnarskrárbreytingar, sem
eru samhljóða í frumvarpi efri deildar
og hinu nýja frumvarpi, eru ekki ann-
að en óhjákvæmilegar afleiðingar af
þeim ákvæðum, er nú hefir verið getið.
Auk þeirra breytinga, sem farið var
fram á í frumvarpi efri deildar, eru
nú með hinu nýja frumvarpi eftirfar-
andi breytingar komnar á dagskrá
stjórnarbótarmanna.
5. jbjóðkjörnir alþingismenn skulu
vera 34.
6. í efri deild skulu sitja 14 þing-
menn (6 konungkjörnir, 8 þjóðkjörnir),
í neðri deild 26.
7. Allir karlmenn, sem eigi eru
öðrum háðir sem hjú og gjalda 4 kr.
á ári til sveita, fá kosningarrétt, ef
þeir hafa að öðru leyti kosningarrótt-
arskilyrðin, og að því er snertir þá,
er eigi eru bændur eða embættismenn,
né hafa tekið lærdómspróf, má breyta
ákvæðunum með lögum.
8. Ekki þarf nema helmingur þing-
manna úr hvorri deild (í stað 2/s) a^
vera á fundi og greiða atkvæði í sam-
einuðu þingi, til þess að ályktun verði
gerð, né heldur á fundum deildanna.
Einu ákvæði í frumvarpi efri deild-
ar frá 1899 er slept í þessu frumvarpi:
breytíngunni á 61. gr. Eftir þessu
frumvarpi á hún að standa óbreytt.
Með viðaukunum við frumvarp efri
deildar er sýnilega tvenns konar mark-
mið haft fyrir augum:
1. Að hnekkja því valdi, er menn
hafa óttast að óhlutvandur ráðgjafi
kynni að geta beitt við þingið, þótt
meiri hluti þjóðkjörinna manna þar
væri honum mótsnúinn. í því skyni
er ætlast til að þjóðkjörnum mönnum
verði fjölgað í efri deild, svo að þeir
verði þar í meiri hluta. Og í sama
skyni er farið fram á að fundarfært
sé í deildunum og sameinuðu þingi
með færri mönnum en áður; ráðgjafinn
getur þá ekki beitt því bragði, sem
sumir menn hafa óttast, að fá þann
minni hluta, sem honum fylgir, til
þess að girða, með fjarvist siuni, fyrir
það að málí verði ráðið til lykta á
þann hátt, er honum geðjast ekki að.
2. Að rýmka svo um kosningar-
réttinn, að þær stéttir manna, sem
stjórnarskráin gerir ekki ráð fyrir,
verði ekki lengur sviftir sjálfsögðum
þegnréttindum, eins og nú, og að sjálf-
bjarga menn jafnframt missi hvorki
kosuingarrétt fyrir það, að þeir eru
efnalitlir, né fyrir hitt, að fátækramál
sveitar þeirrareða bæjarfélags, er þeir
eiga heima í, séu í svo góðu horfi, að
útsvörin séu lág. — Jpetta er sjálfsögð
og mikilsverð réttarbót.
61. gr. á auðvitað að halda óbreyttri
til þess að gera þeim mönnum til geðs,
sem, þrátt fyrir reynslu sjálfra vor,
gera sér í hugarlund, að vér munum
hafa gagn af aukaþingum, jafnvel þá,
er stjórn vor hefir neitað að styðja
það má), er aukaþingið á að staðfesta,
að því er til þjóðarinnar kemur.
Stjórnarbótarflokkurinn á þingi treyst-
ir ekki allri þjóðinni til að láta sér
skiljast, að 61. gr. sá þjóðinni gagns-
laus og geti orðið henni hefndargjöf,
eins og hún er, og vill ekki láta mis-
skilninginn valda sundurlyndi.
Eins og allir sjá, fer þetta nýja
frumvarp afar-langt í áttina til sam-
komulags við þá menn, sem kunna að
vilja út úr stjórnarógöngunum, en
setja það að hinu leytinu fyrir sig, að
xþetta sé svo lítið«, sem oss hefir ver-
ið boðið. ]?að tekur víst til greina
allar þær óskir, sem á viti eru bygð-
ar og komið hafa fram frá þeim mönn-
tim, er ekki hafa tjáð sig ófúsa á að
semja á þeim grundvelli, er stjórnin
kveður sig fáaulega til að semja á.
Og það virðist leggja meiri áherzlu á
það, að efla samhug og eindrægni með
stjórnarbótarvinum f landinu, en á hitt,
að binda sig við þau stjórnarbótarat-
riði ein, sem fu.ll vissa sé fyrir, að taf-
arlaust nái staðfesting konungs.
En að hinu leytinu víkur það ekki
þvers fótar út af þeim samninga-grund-
velli, er stjórnin hefir afmarkað. Eng-
inn heilvita maður getur haldið því
fram, að með neinu því atriði, sem
um er að tefla í þessu frumvarpi, sé
á nokkurn hátt raskað stöðu íslands í
ríkinu. Og sannast að segja virðist
engin skynsamleg ástæða geta með
því mælt, að synja oss nm neitt af
því, er þetta frumvarp fer íram á.
Verði þetta frumvarp samþykt, get-
ur ekki hjá þvífarið, að stjórnarbótar-
flokkurinn eflist stórkostlega í landinu.
Naumast er unt að hugsa sér nokk-
urn mann, er nokkurt skyn ber á mál-
ið og hafi einurð til að fara að telja
mönnum trá um að stjórnarbótin yrði
lakari með þessum viðadkum við stjórn-
artilboðið. En allir þeir, sem hafa
sett það fyrir sig, að ráðgjafinn kunni
að verða ofjarl þingsins, hljóta að
fagna viðaukunum sem hyggilegri við-
leitni við að afstýra þeirri hættu, er
þeir bera mestan kvíðboga fyrir.
Og að þvi, er til stjórnarinnar kemur,
hlýtur slíkt frumvarp sem þetta, ef
það verður samþykt, að tryggja stjórn-
arbótinni einlægt fylgi hennar. Fyrst
og fremst gefa ummæli konungs vors
í boðskapnnm til alþingis fylstu ástæðu
til að ætla, að þetta frumvarp næði
staðfesting óbreytt. f>að liggur ekki
í augum uppi, hvers vegna stjórn-
inni ætti ekki að vera »hægt að verða
við« þeim óskura, er hér koma fram.
En hvernig sem færi um staðfestingu
þessa frumvarps, þá mundi alþingi,
með því að samþykkja það, færa
stjórninni ótvíræðlega heim sanninn
um það, að nú getur hún ekki lengur
barið því við, að alþingi fáist ekki til
að semja á þeim grundvelli, er hún
vill ekki víkja út af. Og almenn
sómatilfinning hlýtur þá að segja henni,
að hún geti ekki lengur lagst þær ráð-
stafanir undir höfuð, sem þörf er á, til
þess að fult samkomulag fáist.
Hitt er ekki jafn-auðvelt, að spá í
eyðurnar um, hvernig þeir menn muni
taka frumvarpinu, sem hingað til hafa
verið stjórnarbótinni afdráttarlaust mót-
fallnir, annaðhvort vegna þess, að þeir
vilja í raun og veru engar breytingar
á stjórnarfarinu, eða þá fyrir sakir
, hins, að þeir vilja ekki sætta sig við
neitt annað en það, sem vér getum
ékki fengið.
Eitt ætti þeim að minsta kosti að
liggja í augum uppi: að stjórnarbótar-
flokkurinn er með þessu frumvarpi að
halda uppi svo rífum kröfum, sem unt
er, án þess að fara út af samninga-
grundvellinum. Nú er ekki unt að fara
lengra 1 neinu verulegu, án þess að fara
að heimta ráðgjafann út úr ríkisráðinu
og búsettan hér á landi, annaðhvort
eða hvorttveggja.
Og það hlýtur þeim að skiljast, að
stjórnarbótarflokkurinn getur ekki ver-
ið fáanlegur til þess. Aðaleinkenni
hans er einmitt það, að krefjast ekki
annarra breytinga á stjórnarskránni en
þeirra, sem skynsamleg ástæða er til
að ætla að séu fáanlegar. Og allir
vita, að vér getum ekki fengið neitt
það að sinni, sem raskar sambandinu
mill íslands og Danmerkur.
Gangi andstæðingar stjórnbótarinnar
ekki að þessu frumvarpi — með þeim
breytingum, sem um kann að semj-
ast — þá er ekki sjáanlegt annað en
að öll sund sé lokuð til samkomulags
með flokkunum. Allar aðrar smkomu-
lags-leiðir virðast þá gersamlega ófær-
ar. Til hvers væri, til dæmis að taka,
að fara að kjósa sendinefnd þá, er
þingmaður Reykvíkinga hefir verió að
halda að kjósendum sínum, ef þingið
getur ekki fyrir fram orðið ásátt um
grundvallaratriði þess, er sú sendi-
nefnd ætti að fara fram á?
Jafnframt ætti þeim að vera það
ljóst, að héðan af verður ekki unt að
stemma stigu við stjórnarbótinni. Jafn-
mikið fylgi og stjórnarbótarflokkurinn
fekk við síðustu kosningar, hafandi
ekki annað á dagskrá í stjórnarmál-
inu en frumvarp efri deildar frá 1899,
leynir það sér ekki, hve öflugur hann
muni verða með því frumvarpi, sem
nú er fyrir þingið lagt. Sýpilega er
alveg vonlaust um, að spyrnagegnbrodd-
unum lengur.
Og óneitanlega geta þeir talið sér
það til gildis, að mótspyrna þeirra
hafi ekki með öllu orðið árapguslaus,
svo framarlega sem frumvarp þetta
verður samþykt af þingi og staðfest
af konungi. Hún hefir þá átt sinn
þátt í þvf, að fyrsta breytingin, sem
þjóðin fær á stjórnarskrá sinni, verð-
ur henni geðfeldari en annars mundi
hafa orðið. Nú er því engin vansæmd
því samfara, að láta undan.
Vonlaust virðist því ekki eiga um
það að vera, að skynsamír andstæð-
ingar stjórnartilboðsins leggist nú á
eitt með stjórnarbótarmönnum að
slökkva úlfúðareldinn í landinu og
koma stjórnarfari voru í svo viðunan-
legt horf, sem auðið er.
Aldarafmæli
Baldvins Einarssonar.
jþað var margt, og meikilegt, sem
fyrir mig bar um daginn þegar al-
þingi var sett; fyrst og fremst öll hin
hátíðlega athöfn bæði i kirkjunni og
úti í alþingishúsinu, og svo þegar eg
fór heim, sá eg að víða um bæinn var
búið að festa upp allmiklar auglýsing-
ar. Mér flaug þá fyrst í hug, .hvort
þá þegar væri farið að festa upp aug-
lýsingar um þjóðminningardaginn í
sumar, 2. ágúst; en þegar eg kom nær,
sá eg þó að það var ekki, heldur
Jónasar Hattgnmssonar kvöld; en svo
er nú farið að nefna samkomur þær,
sem aðgangur er seldur að til að
aura saman fyrir minnisvarða yfir
skáldið Jónas Hallgrímsson.
|>að er öðru nær en eg ætli að gera
nokkuð lítið úr þessum minnisvarða-
' samskotum, því það- er mjög virðing-