Ísafold - 24.08.1901, Blaðsíða 2

f
234
lenda stjórn. Hún mundi spyrja,
hvernig viðhefðum hugsað okkur hana.
Einn mundi þá segjast vilja benedizk-
una, annar miðlunina frá ’89, þriðji
frv. tímenninganna, fjórði eitthvað ann-
að og fimti frv., sem nú hefir verið
samþykt. Væri það skemtilegt að
standa svona frammi fyrir stjórninni
og vita ekkert, nvað við viljum? En
svona færi. Og stjórnin getur ekki
tekið það til greina, ef við látum við
það sitja að heimta innlenda stjórn,
en getum enga grein gert fyrir því og
ekki komið okkur saman um, hvernig
sú innlenda stjórn eigi að vera.
Samþykki deildin breytingartillögu
ræðum., er hægt að skýra stjórninni
frá, hvernig óskir þjóðarinnar um al-
innlenda stjórn h a f i komið fram.
Meira getum vér ekki sagt. Sinni
stjórnin þeirri bendingu, getum vér
fengið frumvarp frá henni á aukaþing
inu.
Hannes Hafstein: Mér kemur það
ekki á óvart, að V. G. er á móti til-
lögu minni, því að hún fer einmitt
fram á það, að deildin lýsi óánægju
með frumvarp hans, segi þann sann-
leika, að sf fréttin um stjórnarskiftin
hefði komið nógu snemma, þá hefði
þetta frumvarp ekki verið samþykt.
|>ingið getur vel sent konungi ávarp.
En vafasamt er, hvort rétt er að
senda konungi pólitisk ávörp. j?ar á
móti á við að senda stjórninni þings-
ályktun um málið. f>ingsályktun var
send 1895, og hún hafði þann árang-
ur, sem allir vita. f>á var þaS fundið
þessari aðferð til foráttu, að ekki væri
rétt að afgreiða stjórnarskrána nema
í frumvarpsformi. En því var ræki-
lega mótmælt af þingm. Vestur-Skaft-
fellinga. Sjá má á ræðum hans, að
hann áleit þá ekkert rangt að senda
bæði þingsályktun og frumvarp um
málið. Hvar stendur það í þingsköp-
unum eða stjórnarskránni, að þetta
megi ekki gera? Vilji deildin láta í
ljósi, að sér hafi orðið skyssa á, þáer
engin önnur leið til 'en þessi.
V. G. sagði hiklaust, að ómögulegt
væri að koma á innlendri stjórn, án
þess að skerða ríkiseininguna. Hann,
sem er hægri maður, ætti að tala
gætilegar nú, því að nú er kom-
in að ný stjórn, sem kann að
líta öðrum augum á þetta. Við hinir
erum alveg vissir um að fá má alinn-
lenda stjórn, án þess að koma í bága
við ríkiseininguna. f>að nær jafnvel
ekki nokkurri átt að benedizkan komi
í bága við hana. f>etta er ekkert
annað en viðbára.
f>að er eingöngu persónuleg skoð-
un V. G., að innlend stjórn mundi
verða skaðleg. Engin rök hafa heldur
verið færð fyrir því, að frv. tímenning-
anna mundi gera skaða, né .því, að
það komi í bága við ríkiseininguna.
Aðfinslurnar við það hafa verið út í loftið.
Um það fer eins og annað gott: fyrst
mætir það mótspyrnu og er skammað,
en svo vex það eins og stormurinn,
sem þýtur í laufinu. Með því væri
stigið stórt spor áfram.
Ræðum. endurtekur það, að ekkert
sé móti því að senda konungi ávarp.
En það er alt annað en það, sem hér er um
að ræða og því hefði átt að vísa frá
þessum umræðum.
Skúli Thóroddsen: Eg furða mig á
því kappi, sem sýnist vera komið í
málið. Út af ummælum H. H. um,
að ekki ætti við að setja pólitík inn í
ávarp til konungs, skal eg taka það
fram, að það er algerður misskilning-
ur. Konungi er ekki sent ávarp öðru
vísi en sem konstítútiónellum stjórn-
anda, enda hafa ávörp þingsins til
konungs hingað til lotið að stjórnar-
skrármálinu og óskum þjóðarinnar því
viðvíkjandi.
L. B. tók fram, að meiri hluti deild-
arinnar væri óánægður með frumvarp-
ið. f>að er ekkert annað en ósannað-
ur sleggjudómur. Meiri hluti honnar
samþykti frumvarpið í því fullu trausti,
að það næði staðfesting og með þeim
vilja, að það fyrirkomulag kæmist á,
sem þar er fram á farið.
Yið lítum öðrum augum á stjórnar-
farið en andstæðingar okkar. f>eim
þykir ekkert að því, og þess vegna er
engin von, að þeirn liggi neitt á, þeg-
ar um breytingar á stjórnarfarinu er
að ræða. f>að sýnir sig, þegar eitt-
hvað er að stjórnarfarinu fundið. f>ær
aðfinslur koma aldrei úr þeirra flokki.
Við finnum, hvernig stjórnarástandið
er, og að við v e r ð u m að fá því
breytt sem fyrst.
Engu er spilt, þó að vinstrimenn
gefi aukaþinginu að sumri ekkert í skyn
um það, að þeir vilji fallast á frekari
breytingar. því að hvenær sem þmg-
ið getur komið sér saman um þær
breytingar og ráðgjafi vor verður fá-
anlegur til að sinna þ im, þá er ekk-
ert því til fyrirstöðu, að þeim verði
framgengt. Standi vinstrimenn við
þau meginatriði í stjórnmálum, sem
þeir hafa barist fyrir, þá verður ekki
örðugt að koma á þeirn breytingum,
sem þingið kemur sér saman um. Nú
getum vér ekki komið oss saman um
neitt annað eu það, sem vér höfum
samþykt. Er þá ekki betra að taka
því, sem er til bóta og vér höfum
komið okkur saman um?
Andstæðingar vorir vilja stofna þessu
máli í töluverðan voða, hætta við þetta,
sem samþykt hefir verið, og svo veit
enginn, hvert við eigum að stefna.
Okkur dugir ekki að hrópa á innlenda
stjórn, ef við vitum ekkert, hvernig
henni eigi fyrir að koma. Eg fyrir
mitt leyti hefi enga trú á að við fá-
um innlenda stjórn, nema við fáum
jarl eða landstjóra. Vilji vinstrimenn
veita 088 stjórn með því fyrirkomu-
lagi, skal eg vera fyrstur manna, en
ekki síðastur, til að þiggja haDa.
Til þess að nú að afstýra því ekki,
að þjóð vor geti fengið rlfari sjálfstjórn,
ef þess er nokkur kostur á annað borð,
hefir vor flokkur lagt það til, að deild-
in sendi konungi ávarp, þar sem vikið
sé að frekari óskum þjóðarinnar. En
þetta vilja hinir ekki. f>eim nægir
ekkert annað en það að ónýta starf
þingsins í málinu. f>að eitt vakir fyrir
þeim að glepja þjóðinni sýn, eins og
blað eitt hér í bænum er stöðugt að
reyna, koma þeim misskilningi inn hjá
mönnumj að þeir einir vilji veita þjóð-
inni sjálfstjórn. f>að er alt saman ryk,
sem þyrlað er upp í því skyní, að rifr-
ildið geti haldist áfram.
Eg vil þess vegna biðja deildina að
hugsa sig vel um, áður en hún fellir
tillöguna um ávarp til konungs. 'Geri
hún það, munu allar tillögur falla, og
frá sjónarmiði andstæðinga vorra
hlýtur það að vera illa farið. f>á íer
sem sé ekkert héðan til stjórnarinnar
annað en frumvarpið. En fái konung-
ur slíkt ávarp sem það, er vór bjóð-
umst til að senda, þá hefir stjórnin
fylstu hvöt til þess að taka alt málið
til rækilegrar íhugunar. En falli all-
ar tillögurnar, getum vér ekki búist við
öðru frá stjórninni en yfirlýsingu um
frumvarpið.
Ldrus H. Bjarnason: Leiðin, sem
við viljum fara, er hvergi bönnuð í
stjórnar8krá né þingsköpum. Hér
stendur einstaklega á: deildin lét frá
sér fara frv., sem hún var óánægð
með. f>ess vegna verður að grípa til
óvenjulegra ráða.
f>egar V. G. skýrði frá samkomu-
lagstilboði flokksbræðra sinna, gleymdi
hann aðalatriðinu. f>eir neituðu að
láta þess getið í ávarpinu, að deildin
hefði ekki farið lengra en hún fór í
kröfunum að eins vegna þess, að hún
hafði ekki vitað um stjórnarskiftin.
Yið höfum alt af viljað samkomulag
og alt af látið draga okkur á eyrun-
um.
f>að er ekki satt, að við viljum gera
þingið tvísaga. Við viljum að eins
láta stjórnina vita hið sanna.
Um ummæli vinstrimanna er það
að segja, að nokkur ástæða er til að
taka mark á því, sem mennirnir hafa
sagt skömmu áður en þeír komu til
valda.
Við höfum boðið að senda nefnd á
fund stjórnarinnar úr báðum flokkum.
Andstæðingar okkar segja, að hún
mundi ekki geta orðið sammála. Eg
held nú, hún geti það. En hvað
gerði það til, þó að hún yrði ekki
sammála? Aðalatriðið er að fá svar
frá stjórninni um það, hvað við getum
fengið.
Enginn lögfróður maður skilur það,
að alinnlend stjórn þurfi að koma í
bága við eining ríkisins. f>au mót-
mæli, sem komið hafa fram gegn 10
manna frv., eru misskilningur.
fúngið hefir ekki viljað þetta frv.
Og þjóðin er ekki ánægð með það, að
eins viljað ganga að því, ef ekkert
betra fengist. V. G. hefir alt af boð-
ið það minsta, en fært sig upp til-
neyddur. Og lítils er vert um þær
bætur, sem frv. hans hefir tekið.
Ræðum. neitar því, að hann sé á-
nægður með stjórnina. En hann sér
enga ástæðu til að Ieggja hana í ein-
elti.
Guðl. Guðmundsson vill gera athuga-
semd við formhlið málsins. f>essum
tillögum víkur öðru vísi við en stjórn-
arskrármáls-tillögunni 1895. Hann
kom ekki fram í neðri deild fyr en efri
deild hafði sama sem felt stjórnarskrár-
frumvarpið. Við getum ekki samþykt
í sama málinu tvær lögformlegar álykt-
anir, sem fara í gagnstæðar áttir.
Umræðurnar hafa ekki gefið tilefni
til að fara mikið út í málið. H. H.
þykir sinn fugl fagur og hann hefir
gert nokkuð mikið úr kostum tímenn-
ingafrumvarpsins, en lítið úr aðfinsl-
unum við það. Reykjavíkurráðgjafinn
yrði settur skör lægra en Khafnar-
ráðgjafinn og fyrirkomulagið mundi
fara í bága við einingu ríkisins, eins
og stjórnin skilur hana.
En hér er annað meira og dýpra,
sem á milli ber. Andstæðingar okkar
vilja annaðhvort halda öllu óbreyttu
eða fá hingað ráðgjafa. En yfir þeim
ráðgjafa hugsa þeir sér aðra stjórn er-
lendis. f>eir vilja gera stjórnina hér
sem öflugasta og einvaldasta inn á við,
andspænis þjóðinni; en þeir vilja hafa
hana öðrum háða út á við. f>etta er
skökk stefna.
Okkar stefna er sú, að hafa sem
fæsta milliliði milli þingsins og kon-
ungs og hafa þá engu háða nema þiugi
og þjóð.
Aðrir vilja efla embættisvaldið gegn
þjóðinni.
Við viljum draga það undir þingið
og gera það óháð öllu öðru.
Tillögur andstæðinga vorra fara fram
á það að deildin lýsi yfir því, að hún
sjái eftir að hafa samþykt frumvarpið.
Sú krafa er alveg í lausu lofti og það
gengur ósvífni næst að fara þess á leit
við menn, sem samþykt hafa frum-
varpið með opnuin augum, að þeir fari
að lýsa yfir því, að þeir hafi greitt
atkvæði eins og börn. Mér dettur
ekki í hug að deildin fari að óvirða
sig með bvo barnalegum hringlanda-
hætti.
L. B. gerði lítið úr þeim umbótum,
sem orðið hafa á frv. síðan 1897.
Hann gerir lítið úr því að rýmkað er
um kosningaréttinn og lítið úr þeirri
breytÍDg á efri deild, að þjóðkjörnir
menn verða þar alt af í meiri hluta!
Alt af hefir verið látinn uppi skýr
fyrirvari um það, að allar sjálfstjórn-
aróskir þjóðarinnar væru ekki fólgnar
í þessu frv. J>ess vegna getur ekkert
verið því til fyrirstöðu, a.ð þingið 1903
hreyfði kröfum um breyting á sam-
bandinu við Danmörku, jafnvel þótt
þetta frv. verði staðfest. En í hinu
er ekkert vit, að hleypa málinu enn í
voða, jafnvel þótt allir viðurkenni,
að hér sé um miklar umbætur að
ræða.
Ldrus H. Bjarnason vill leiðrétta
þau ummæli G. G., að flokksbræðui;
hans vilji gera innanlandsstjórnina
háða útlendu valdi. Hvaðan hefir
þingmaðurinn þetía? (dr. V. Guðm.sonr
10 manna frv. sýnir það.). Ráðgjafinn
í Khöfn á ekkert að vera annað en
varaskeifa, umboðsmaður Reykjavíkur-
ráðgjafans, og annars bera fram ó-
merkilegustu mál.
Dr. Valtýr Guðmundsson: H. 11.
spurði, hvar það stæði í þingsköpun-
um, að það væri óþinglegt að senda
tvær gagnstæðar, lögformlegar álykt-
anir um sama málið. f>að stendur
hvergi. En það liggur í hlutarins eðli.
Engum hefir dottið í hug að banna
slíkt, af því að það kemur ekki fyrir
á nokkuru þingi.
f>ví hefir þegar verið svarað, hvers
vegna ekkert sé því til fyrirstöðu, að
vér sendum konungi pólitískt ávarp.
Hvað ætti líka að vera að því, þegar
konungur sendir þinginu pólitískan
boðskap? Hver heilvita maður sér, að
það er ekki nema sjálfsagt.
Stöðulögin gera ráð fyrir, að æðsta
stjórn Islandsmála sé í Khöfn. Með-
an þau gilda, og meðan þau eru skilin
eins og hingað til, getum vér ekki
fengið alinnlenda stjórn. En auðvitað
má reyna að fá þeim breytt.
Mér er brigzlað um, að eg sé hægri-
maður. Hvernig hefir þá hægristjórn-
in stutt það mál, sem eg hefi barist
fyrir? Flestir konungkjörnir menn eru
móti. Landshöfðingi hefir lýst því yf-
ir, að hægrimanna-stjórnin staðfesti
ekki. Er eg þá að reka erindi hægri-
manna stjórnar? |>að eru hinir, menn-
irnir, sem spyrna móti öllum breyt-
ingum, sem eru hægrimenn í islenzk-
um málum. En þeir eru ekki svo
hreinlyndir, að þeir vilji verja þessa
stjórn, sem þeir eru að halda í, af
því að þeir þurfa að blekkja þjóðina.
H. H. sagði, að aðfinslur við frv.
tímenninganna heíðu verið »út f loft-
ið«. Hann notar nokkuð mikið það
orðatiltæki. í sumar sagði hann á
þingmannafundi, að tíu manna frum-
varpið hefði verið »tilraun út í loftið«.
(Hannes Hafstein: Osatt! Ymsir
þingmenn: Nóg vitni!)
Flokksbræður mínir neituða að
segja í ávarpi til konungs, að frum-
varpið hefði eingöngu verið samþykt
af því að ókunnugt var um stjórnar-
skiftin. |>ví að það hefði verið ósatt.
Landshöfðingi og flokkur hans full-
yrti, að frumvarpið yrði ekki samþykt
af stjórninni, sem nú erfarin. Frum-
varpið var samþykt, af því að boð-
skapur konungsfvarð ekki skilinn öðru-
vísi en svo, að hann mundi taka sér
annan ráðgjafa, ef þáverandi ráðgjafi
réði frá staðfesting á frv., sem hald-
ið væri á samningagrundvellinum, og
jafnframt var það samþykt með von
um vinstrimannastjórn.
Síðustu kosningar sýna það, að þjóð-
in vill una við þetta frumvarp. Og
allar kröfur, sem komið hafa fram á
þingmálafundum á þessum grundvelli,
hafa verið teknar til greins, að eitt
hvað tveim fundum undanteknum.
J>að er sjálfsagt að færa sig upp á
skaftið, samkvæmt kröfum þjóðarinn-
ar. Eða er hin aðferðin betri, að
byrja með benedizkunni, og komast
svo ofan í óskapnaðinn í frumv. tí-
menninganna?
Ráðgjafinn í Khöfn á ekki að vera
annað en varaskeifa, segir L. B. Frv.
sjálft segir, að hann skuli afgreiða
þau mál, er eigi má fresta. Og sjálf-
ur sker hann úr því, hverju megi
fresta. Hann hlýtur að skrifa undir
mikið af lögum og stjórnarráðstöfun-
um. Ábyrgðin er bundin við undir-
skriftina. f>ess vegna lendir ábyrgð-
in á Khafnarráðgjafanum fyrir alt,
sem hann skrífar undir.
Hannes Hafstein: það á ekki við
að senda konungi flokksmál. Og þetta
er flokksmái. J>eir, sem eru með okk-
ur, vilja fá frekari stjórnarbót, hinir
vilja það ekki. Ræðum. neitar því