Ísafold - 28.01.1902, Síða 1

Kemur át ýmist einn sitfai eða
tvisv. í viku Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
X*/a doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram.)
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) btindin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austumtrœti 8.
XXIX. árp
Keykjavík þriðjudaginn
28. jan. 1902.
5. blað.
I C 0. F. 83I3I8UV
Forngripaxafn opið mvd. og ld 11 —12
Lanasbókasafn opið livern virkan dag
ki.12—2 og einni stundu lengur (ti! kl. 3)
nud., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis læ.kning á spitale num á þriðjud.
og föstud. kl. 11 -1.
Ókevpis augnlækning á spitalanum
fyrst.a og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Okeypis tannlæknipg í húsi Jóns Sveins-
>ouar hjá kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
uián. kl. 11 — 1.
Landsbankinn opinn livern virkan dag
k 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl 6 á hverjum helgum degi.
Stj órnarskármálið íslenzka
Ritstjórnargrein i Dannebrog 12. jan.
Síðan stjórnarskráin íslenzka frá 5.
jan. 1874 var útgefin, hafa tíðum
komið fram óskir frá Islendinga hálfu
um breyting á henni, en langa hríð
án þess að útlit væri um nokkurn ár-
angur. Aðal-markmið þeirra óska var,
að gera stjórn Islands íslenzkari. þá
ósk verður og í sjálfu sér að telja
réttmæta. íslendingar tala mál, sem,
þótt náskylt sé dönsku, er þó svo ó-
líkt danskri tungu uú á tímum, að
það þarf ekki litla æfingu til að geta
lesið það, og nám til að geta talað
það; það er því mjög svo eðlilegt, að þeir
telji sig vanhaldna fyrir það, að ráð-
gjafinn, er flytur mál þeirra fyrir hans
hátign konunginum, getur hvorki
lesið eða talað tungu þeirra. En
meðan kröfur Islendinga fóru svo
langt, að þeir heimtuðu íslenzka sér-
stjórn með varakonungi (landstjóra
eða jarli), er stjórnaði íslandi með
aðstoð sinna ráðherra, eins og konung-
ur stjórnar nú öllu ríkiuu með sínurn
ráðgjöfum, þannig, að í raun og veru
yrðu stjórnirnar tvær, hvor annari
samhliða, önnur fyrir ísland.jen hin fyrir
ríkið að öðru leyti — meðan kröfur
Islendinga fóru í þessa átt, lá það í
augurn uppi, að árangur af víðleitni
þeirra hlyti að verða minni en ekki
neitt. Engin dönsk stjórn gat fallist
á slíkt fyrirkomulag, er í raun réttri
sundraði ríkinu í tvo lauslega sam-
loðandi hluti og hafði miklar hættur
í för með sér.
Eftir mikla samninga við fyrri ráða-
neytið virðist nú góðar horfur á sam-
komulagi við Íslendínga um stjórnar-
fyrirkomulag, er við megi hlíta á báð-
ar hliðar, svo að íslendingar fái stjórn
sína gerða fullkomlega íslenzka, án
nokkurrar hættu fyrir eining ríkisins.
Undirstaða þessa samkomulags felst í
frumvarpi því til stjórnarskrárbreyt-
ingar, sem samþykt var á þingi í
sumar eftír frumkvæði alþm., dr. V.
Guðmundssonar, með heityrði um
stuðning frá hinu fyrra ráðaneyti.
Frumvarp þetta frá alþingi fór að
ýmsu Ieyti (fjölgun þjóðkjörmna
þingmanna, aukning kosningarréttar
m. fl.) lengra eu heimild var fyrir í
heityrði hins fyrra ráðaneytis; en eins
og sjá má á konungsboðskap þeim til
alþingis, sem prentaður er hér annar-
staðar í blaðinu, hefir hans hátign
konungurinn eftir tdlögnm ráðgjafans
fyrir ísland, sem nú er, aíráðið, að
veita frumvarpinu konunglega stað-
festingu, ef það verður samþykt af
nýju óbreytt á alþingi á sumri kom-
anda, eins og hin íslenzka stjórnar-
skrá utheimtir um stjórnarskrárbreyt-
ingar.
þar með væri málið komið í lag, ef
gera mætti ráð fyrir, að fullnaðarsam-
þykt og staðfesting á frumvarpi dr.
Valtýs mundi leiða hina löngu stjórn-
arskrárbaráttu til loka. En fjarri
virðist fara því, að það sé víst. Bæði
hefir efri deild alþingis á sama þing-
inu, sem samþykti frumv. dr. Valtýs,
látið í ljósi í ávarpi til hans hátignar
kouungsins, að þá fyrst sé stjórnar
skipun íslands komin í fullkomlega
viðunandi horf, er hin æðsta stjórn
landsins í hinum sérstaklegu málefn-
um þess sé búsett á íslandi, og í
annan stað hafa komið fram af ann-
arra hálfu á Islandi óskir í sömu átt.
Sumir vilja fá fram úr þessu ráðiA
með þeim hætti, að skipaðir verði
tveir sérstakir íslenzkir ráðherrar, og
hafi annar aðsetur í Keykjavík, en
hinn í Kaupmannahöfn, og skyldi
Reykjavíkur ráðgjafinn sérstaklega
hafa á hendi umboðsstjórn lands-
ins og eiga við alþingi, en við
hans hátign konunginn eingöngu fyrir
milligöngu hins. En slík tvískifting
mundi, jafnvel eins og vanalega gerist,
hvað þá heldur ef ráðgjöfunum kemur
ekki saman, bera í sér svo mikla og
bersýnilega bresti að telja verður það
fyrirfram alveg óhafandi.
Hér er um tvent að tefla, og verður
anuanhvorn kostinn að taka. Ann-
aðhvort verður ráðgjafinn fyrir ísland
og þá um leið stjórnardeild hans að
hafa aðsetur í Kaupmaunahöfn, eða
þá að ráðgjafinn með stjórnardeild
sinni verður að hafa aðsetur í Reykja-
vík. Sé hann í Kaupmannahöfn, verð-
ur hann að fara til Reykjavíkur, þeg-
ar þíng kemur saman, og á þeim tím-
um endrarnær, er návist hans á ís-
landi kynni að vera æskileg. Sé hann
í Reykjavík, verður hann að ferðast
til Kaupmannahafnar, þegar návist
hans þar er nauðsynleg.
Fyrra fyrirkomulagið er það, sem
kemur fram í frumvarpi dr. Valtýs.
Hitt hefir ekki enn komið fram í
frumvarpsformi.
En, eins og konungsboðakapurinn
með sér ber, er það áform stjórnar-
innar, að leggja fyrir alþingi frumv.,
sem fer fram á, að ráðgjafinn fyrir
Island og stjórnardeild hans skuli
hafa aðsetur í Reykjavik, en hafi að
öðru leyti inni að halda sömu breyt-
ingar á stjórnarskránni og frumv. dr.
Valtýs.
íslendingar eiga þá sjálfir kost á, að
láta í ljósi fyrir munn alþingis, hvort
af þessu tvenns bonar fyrirkomulagi
er ákjósanlegra, ef litið er á það með
íslenzkum augum, og betur fallið til
að leiða hina íslenzku stjórnarskrár-
baráttu til lykta.
það er mikil framför fyrir íslend-
inea að hvoru þeirra sem er. Eftir
þeim báðum ná þeir því langþráða
markmiði, að æðsta stjórn lands
þeirra verði íslenzk í eiginlegustum
skilningi.
A móti frumv. dr. Valtýs hefir ver-
ið haft, og mun verða haft, að ís-
lendingar mundu ekki sjá hinn sér-
staka ráðgjafa sinn á íslandi nema
heldur sjaldan og skamma stund.
Á móti frumv. stjórnarinnar mun
verða haft, að ísland njóti ekki full-
trúamensku ráðherra síns á stjórnar-
setrinu nema fremur sjaldan og
skamma stund.
En hvorartveggja mótbárurnar stafa
af því, 8ena engin lög geta breytt:
hinni miklu fjarlægð íslands frá Kaup-
mannahöfn.
|>ar sem frv. dr. Valtýr lætur stjórn-
artilhögunina á tslandi haldast eins og
Boðskapur konungs
til
íslendinga.
Yér Christian hinn níundi, af guðs náð, o. s. frv.
Gjörum kunnugt: Ráðgjafi Vor fyrir ísland hefir fyrir Oss lagt allra-
þegnsamlegast ávarp, er efri deild alþingis síðast liðins sumars hefir samþykt,
þess efnis, að fela forsjáVorri sérstaklega frumvarp það til breytinga á stjórn-
arskránni 5. janúar 1874, sem borið var upp af þingmanna hálfu og samþykt
af þinginu, og leitt hefir til þess, að Vér samkvæmt 61. gr. nefndra laga höf-
nm með Vorum tveim opuu bréfum dags. 13. september f. á. leyst upp alþingi
og boðað til nýrra kosuinga, og með Voru opna bréfi dagsettu i dag fyrir skip-
að, að hið nýja alþingi skuli koma saman í Reykjavík 26. júlí þ. á. Jafnframt
er það þó tekið fram í ávarpinu, að þótt telja megi hinar samþyktu breyting-
ar á stjórnarskipuninni mikilvægar umbætnr á stjórnarfari íslands, sé þó eigi
fyllilega viðunandi fyrirkomulag á því fengið fyr en æðsta stjórn sérmála
landsins sé búsett í landinu sjálfu. Ennfremur er sú ósk látin í ljósi, að eigi
skuli beðið eftir því, hver niðurstaða verði á umræðum um stjórnarskipunar-
málið, heldur þegar í stað skipaður sérstakur ráðgjafi fyrir ísland, er sé í
Reykjavík meðan háð verður alþingi það, er í hönd fer, og geti samið sjálfur
við fulltrúa þjóðarinnar um þetta mál.
Oss hefir fundist mikið til um hinar góðu óskir í Vorn garð og Vorrar
konungsættar, er f ávarpinu standa.
Oss hefir eigi getað þótt rétt vera, með þvi að skipa serstakan ráðgjafa
eins og farið er fram á í ávarpinu, að kveða að því leyti fyrirfram á um at-
riðí þess stjórnarfyrirkomulags, er verið er að ræða um að koma á. Hins veg-
ar er það og Vor ósk, ef ætla má að með því verði fenginn endir á umræður
um breytiugar á stjórnarskipun íslands, að verða við óskum Vorra kæru og
trúu íslendinga um breytingar þær á stjórnarskránni, er farið er fram á, og
þar á meðal sérstaklega þeirri, að skipaður verði sérstakur íslandsráðgjafi, sem
kunni íslenzka tungu og eigi aæti á alþingi. Megi gera ráð fyrir þessu, mun,-
um Vér því mjög vel geta fallist á það skipulag, sem farið er fram á í greindu
frumvarpi um breytingar á stjórnarskránni. En með þvi að svo er til ætlast
í téðu frumvarpi, að stjórnarráð Vort fyrir Island haldi áfram að vera í að-
setursstað Vorum, og Oss hins vegar er kunnugt um það bæði af því, er
stendur í ávarpinu og af því, er annarstaðar hefir komið fram opinberlega, að
það er ósk margra Vorra kæru og trúu tslendinga, að stjórnarráðið verði flutt
til Reykjavíkur, þá höfum Vér, til þess að þetta mikilvæga atriði geti orðið
hugleitt ítarlega af alþingi, ályktað að leggja ennfremur fyrir þing það, er í
hönd fer, frumvarp, er auk hinna annarra breytingarákvæða fyrgreinds frum-
varps fer fram á, að ráðgjafi Vor fyrir ísland skuli eigi að eÍDS kunna íslenzka
tungu og eiga sæti á alþingi, hsldur og að stjórnarráð Vort fyrir ísland skuli
hafa aðsetur í Reykjavík.
f>að kemur þá til alþingis kasta, að láta uppi hvort þessara frumvarpa
láti betur að óskum Vorra kæru og tráu íslendinga og bindi betur enda á
umræður um breytingar á stjórnarskipun íslands.
Og munum Vér þá veita því af þessum tveim framangreindu frumvörp-
um Vora konunglegu s.taðfesting, er samþykt verður af alþingi á þann hátt, er
Btjórnarskráin mælir fyrir.
Gefið á Amalíuborg, ÍO. janúar 1902.
Undir Vorri konunglegu hendi og innsigli.
Qfírisíiait <32.
(L. S.)
Alberti