Ísafold - 24.05.1902, Blaðsíða 2

122
fyr en hann kemur með fleyginn um
nyja tilhögun á kosningum til efri
deildar og um að svifta konung umráð-
um yfir útgjöldum til hinnar æðstu
stjórnar innanlands, og þá ráðagerð
alla, að koma nú með til meðferðar á
aukaþinginu í sumar ny tt frv. á grund-
vélli 10-mannafrv. Það væri hvort um
sig sjálfsagt banatilræði við stjórnbótar-
málið, eða að minsta kosti til þess lag-
að, að draga það enn á langinn. Og
niun af því flestum skiljast, að naum-
ast só úr lausu lofti gripinn grunurinn
um þess kyns áform hjá afturhaldslið-
inu, ef það yrði í meiri hluta í auka-
þinginu, og hve afaráríðandi er, að
kjósendur afstýri nú þeim voða. N.
Alþýðufræðslu-ólagið.
i.
Nú á seinni tímum er töluvert far-
ið að votta fyrir áhuga manna á upp-
fræðslu barna og unglinga hér á landi.
En þó eru sporin harla smá, sem
þjóðin stígur í þeirri grein, eins og
öðrum.
Sú hug3un hefir verið og er svo rík
hjá mönnum, að gamla lagið, sem við
hefir verið notast, hljóti að vera bezt
og því beri að halda í það dauða-
haldi.
f>eir eru jafnvel til énn, sem það
telja ónauðsynlegt, að börn undir
fermingu læri annað en lestur og
kristilegan barnalærdóm.
Skrift og reikning álíta þeir þarf-
leysu að kenna, sérstaklega stúlku-
börnum. Landafræði, náttúrusögu og
stafsetning fyrirdæma þeir.
f>egar svo tekið er fram fyrir hönd-
ur þessara manna, verður kenslustarfið
vanþakklátt og illa þegið.
Hins vegar eru nokkurir til, sem
skilja, að uppfræðingin er eingöngu til
þess, að fullkomna börnin andlega og
líkamlega, ala upp krafta þeirraísam-
ræmi. Með öðrum orðum, að leggja
undirstöðuna undir menoingu þá
og manndáð, sem þau eiga að starfa
með í þarfir þjóðfélagsins.
f>eir foreldrar, sem skilja rétt til-
gang uppfræðslunnar, eru fúsir á að
leggja alt í sölurnar fyrir uppeldi
barna sinna.
En það er ekki nóg, þótt skilningur
og vilji foreldra og vandamanna barn-
anna fáist í lið með. Hvert sveitar-
félag og hver breppur í heild sinni
þarf að láta sér ant um barnaupp-
fræðsluna og muna eftir, að undirbúa
nýju og upprennandi kynslóðina svo
vel sem hægt er undir það hlutverk,
sem hún á að inna af höndum.
Séu kraftarnir ekki sameinaðir, verð-
ur margfalt minna úr verki.
f>eim, sem hafa alist upp til sveita,
er mjög ljóst, í hverju handaskoli
framkvæmd umgangskenslunnar hefir
gengið.
Umgangskenslan er að vísu vand-
ræðakensla; en þó verður líklega við
hana að bjargast fyrst um sinn vegna
fátæktar og strjálbygðar landsins.
Fyrirkomulag hennar mætti þó hafa
töluvert hagfeldara en gert hefir verið.
Eg á við, að menn tækju höndum
saman og færðu börnin saman á þann
atað, er hentugastur væri að öllu leyti í
bygðarlaginu til þess, að námstíminn
gæti orðið lengri og ávextir af starfi
kennarans fullkomnari.
Hitt ætti að leggjast niður, að hver
pukraði sér og léti kennarann sitja
Verklítinn yfir tveim til þremur börn-
um viku og hálfsmánaðar tíma; með
því kákfyrirkomulagi eru svo miklir
kraftar ónýttir og ávextir verksins
sömuleiðis.
f>ó tekur út yfir, að eftir þetta viku
eða hálfsmánaðar verk eru börnin talin
fullnuma, já, svo fullnuma, að þau
eru ekki látin halda því við, sem þau
hafa numið, hvað þá að þeim sé hjálp-
að til að bæta við það litla, sem þau
hafa lært.
II.
Öðru máli er að gegna um fasta
barnaskóla, sem víða eru komnir á.
f>ar njóta þó nemendurnir kenslunnar
6—7 mánuði, eftir því, hvað skólarnir
standa lengi.
En margt er samt að athuga við
fastaskólana, og langt er í land þang-
að til þeir eru orðnir viðunanlegir
þjóð, sem vill heita siðuð.
Fyrsta skilyrðið er, að ráðnir séu
til þeirra góðir kennarar, kennarar,
sem skilja tilgang skólahaldsins og
uppeldisins.
Annað er það, að skólahúsin séu
góð, með hagfeldu fyrirkomulagi og
hreinlegu og vel völdu umhverfi.
f>riðja atriðið er, að fé til skólanna
sé ekki veitt svo af skornum skamti,
að neyðarbrauð sé fyrir kennarana, að
þiggja þá stöðu.
Loks verður fólkið, sem notar skól-
ana, að líta á þá frá sanngjörnu sjón-
armiðí.
f>að verður að hafa trú á þeim og
unna þeim, stofnunum, sem einmitt
eru settar á fót til að hjálpa mönnum
í uppeldisstarfinu, hjálpa þeim til að
gera börnin að mönnum í fullkomn-
um skilningi.
En margur hugsar á þá leið, að
ekki þurfi sérstakar stofnanir til þess,
að gera börnin að mönnum; þau muni
geta náð því takmarki með aldrinum
fyrir utan alla skóla.
f>enna hugsunarhátt manna verður
að umbera; þeir verða að hafa tíma
til að jafna sig og losna við þá
heimsku.
III.
Eg skal leyfa mér að lýsa íslenzku
barnaskólafyrirkomulagi, sem mér er
nákunnungt, ekki til fyrirmyndar,
heldur viðvörunar, og er eg viss um,
að víðar er líkt ástatt.
Skóli þessi, sem eg á víð, er búinn
að standa í allmörg ár og hefði því
átt að vera kominn af bernskuskeiði.
f>á er fyrst að minnast á skólahús-
ið. f>að er ofurlítið, með gluggum á
báðum hliðum; birtunni með öðrum
orðum vitlaust hagað og óþægilega fyr-
ir nemendur.
í húsinu er að eins ein skólastofa
og er gólfflötur hennar 324 □ fet.
Hún er því ekki nema fyrir 25 börn;
en samt verður að hrúga þar saman
meir en 40.
Og ofan á þetta bætist, að enginn
staður er fyrir börnin hvíldartímann
milli kenslustunda nema forstofan, og
hún þó mjög lítil og að öllu ónóg fyr-
ir börnin að hreyfa sig í; þau verða
að standa þar í hnapp eða fara út,
en það leyfir ekki veður nema stund-
um.
Bekkir og borð skólans eru mesta
ómynd og öll sundurliðuð bæði af elli
og sífeldri færslu.
Taka verður borð og bekki út úr
skólastofunni á hverri viku, með þvi
að skólanefndin Ieigir »Good-Templur-
umi skólahúsið til fundarhalda.
Fram af skólastofunni er lítið her-
bergi og forstofa; herbergið átti upp-
haflega að vera geymsluherbergi fyrir
kensluáhöld skólans; en þau eru því
miður ekki svo mikil enn, að sérstakt
herbergi þurfi fyrir þau.
Skólahús þetta stendur fremur hátt
og liggja tún að því á alla vegu. þau
eru mjög þýfð og mjög blaut alt skóla-
árið, nema í miklum frostum, og því
mjög óhentug til leikvallar fyrir börn-
in. |>ýfið er ávalt jafn-óþægilegt.
Kringum sjálft húsið er komið flag,
og verða börnin að ösla bleytuna í
ökla; grjót hefir verið borið þangað í
hrúgur og telja það sumir vott þess,
að einhvern tíma á ókomnum öldum
muni verða lögð stétt 1 kringum það.
Ekki á skólinn önnur kensluáhöld en
fáein landabréf. Til stuðnings við
kenslu annarra námsgreina alls engin
tæki.
Laun við skólann eru frámunalega
lítil, sem stafar víst af fátækt; en þó
er kennarastarfið svo mikið og erfitt,
að einn kennari getur alls ekki leyst
það skammlaust af hendi.
Síðastliðið skólaár voru nemendur
43 í skólanum og dagleg kensla 6
stundir.
Kenslan stóð yfir 7 mánuði, frá 1.
okt. til 30. apríl.
|>eir, sem að börnunum stauda, ósk-
uðu eftir, að skólatíminn væri lengdur
um 7. mánuðinn (apríl) og greiddu
skólagjald hver með sínu barni þann
mánuð.
þetta er þó gleðilegur vottur þess,
að ekki eru allir héraðsbúar sofandi
um uppfræðslu og menning barna
sinna.
Aðsókn að skólanum er mikil, og
heimasetur barnanna mjög ótíðar,
þann tíma, sem kent er; þó eiga sum
börnin langt að.
þegar hið athugaverða við skóla
þennan er dregið saman, eru gallarnir
margir; og þó mun ekki langt þurfa
að leita, til þess að finna líkt við aðra
barnaskóla.
Tilfinnanlegast verður þá, hvað skóla-
húsið er lítið og fyrirkomulag þess á
eftir tímanum.
því má og aldrei gleyma, er skól-
um er aflað húsnæðis, að leikfimisstofa
er eins nauðsynleg eins og hinar vana-
legu kenslustofur. Líkamskraftur barn-
anna þurfa að lagast og eflast jafnt
og kraftar sálarinnar. Annars er hætt
við, að jafnvægið raskist. Heiibrigða,
hugsandi og fjöruga sál í vel uppöld-
um og hraustum líkama þurfa ung-
mennin að eignast, og ráðin til þess
höfum vér í höndum; oss brestur ekki
annað en að vilja og kunna að nota
þau.
Lítilmannlegt er að standa í stað.
En hitt er þó enn verra, að láta sér
fara aftur. H.
fSvartasti bletturinnno afturhalds-
málgagnsins (Gullbr. og Kjósarsýsla) á von
á að verða litaður mjallhvítur, hreinsaður
og helgaður einum afturhaldshöfðingjanum
hér í höfuðstaðnum, ef svo væri, að hon-
um vildi slys til og hann yrði afturreka í
fyrsta róðrinnm. Þá eru þeir nógu góðir,
• sauðsvörtustu heimskingjarnir* suður með
sjónum. Alkunnur »praktíserandi læknir*
var gerður út þangað í fyrra dag til þess
að greiða spámanninum veg. Höfuðpaur-
inn einn úr forustusveit afturhaldsliðsins
var á þönum um allan höfuðstaðinn til að
útvega reiðskjóta i þá för, þá »lækninga-
ferð«. Svo kvað Framfara-Gr. eiga aðarka
á stað í sömu erindum mjög bráðlega.
Póstgufusbip Ceres, kapt. Kiær,
lagði á stað héðan laugard.kveld 17. þ. m.
til Austfjarða og þaðan út. Farþegar M.
Lund lyfsali og mágkona hans frk. Hansen,
Sig. Signrðsson lyfjasveinn; enn fremur
Sigurður Benediktsson (Geysi) og hans
fólk til Ameriku. Loks margt verkafólk
til Austijarða.
Siðdegismessa á morgun í dómkirkj-
unni kl. 5 (J. H.).
Eftirlaunafárið.
Herra ritsjóri! Eg er því samdónoa,
sem þér segið í hugvekju yðar um
eftirlauuamálið (16. apríl þ. á.), að eft-
irlauu séu alls eigi fyrirgirt með því,
að nema öll almenn eftirlaunalög úr
gildi, með því að fjárveitingarvaidið
getur ávalt veitt þeim og þeim manni,
sem því sýnist, eftirlaun, hvort heldur
vill með sérlögum eða þá í fjárlögun-
um, sem er viðlíka tryggilegt til fram-
búðar, með því að ekki mun vera
nokkurt dæmi þess hér, að maður,
karl eða kona, er fengið hefir sér
veitt einu sinni eftirlaun eða ellistyrk
í fjárlögum, hafi ekki haldið þeim til
frambúðar, alveg eins og þau hefðu
veitt verið með sérlögum.
Eg er því sannfærður um, að eftir-
laun mundu alls eigi hverfa úr sög-
unni, þótt hin almennu launalög væri
úr gildi numin eða úr þeim dregið
stórum með mikilli lækkun eftirlaun-
anna.
Eg fortek það ekki að vísu, að fjár-
veitingarvaldið mundi synja um eftir-
laun eða ellistyrk stöku sinnum, ef
auðmaður ætti í hlut. En hve oft
mundi það við bera vor á meðal í
bráðina, ekki algengara en auðsafn er
hér á landi? .
Eg er mjög á því, að lækka beri
eftirlaunin, þótt ekki séu þau alveg
afnumin með lögum. En sannfærð-
ur er eg samt um það, að alloft
mundi það að engu haldi koma, held-
ur mundi ellistyrkurinn aukinn með
fjárlögunum.
Til eru meir að segja eigi allfá
dæmi þess að undanförnu, að lögboð-
in eftirlaun, þótt fullhá þyki almenn-
ingi, hafa verið hækkuð af þinginu til
mikilla muna. það eru t. d. örfá ár
síðau, að maður fór frá embætti, sem
átti að fá að lögum 1200 kr. í eftir-
laun, en fjárlaganefndin í neðri deild
færði það umtalslaust upp í 2000 kr.,
og enginn þingmaður hafði uppburði í
sér til að mótmæla þvf með nokkuru
íyígj-
Stundum er og haft það lag, ef eft-
irlaun þykja lág, að bæta þau upp
með vísindalegum styrk, sem stendur
þá um aldur og æfi, án þess að mik-
ill ávöxtur sjáist vísindamenskunnar.
f>að er ekki ætíð mikið að marka,
þótt einhver þingmaður prédiki sparn-
að fyrir kjósendum sínum, þegar
hann er að reyna að uá sér í atkvæði
þeirra, og heiti öllu fögru um að halda
vel um opið á landssjóðspyngjunni, ef
hann komist á þing og verði t. d.
nokkurs ráðandi í fjárlaganefnd. f>eir
eru stundum ótrúlega fljótir að gleyma
því þá, að þeir eru ekki að miðla úr
sjálfs sín vasa, þegar þeir eru að sýna
af Rér höfðingskap vinum sínum og
skjólstæðingum. |>eir eru þá stund-
um mestir höfðingjar í útlátum, sem
sínkastir eru ella í viðskiftum.
Mér er minnisstætt dæmi, sem
gerðist á þingi 1895. þá hafði gam-
all embættismaður nýfengið lausn og
skyldi hafa í eftirlaun að Iögum rúml.
2100 kr. Hann hafði beztu ástæður,
börn hans öll lÖDgu upp komin og
komin í góáa stöðu, sum ágæta að
efnahag. Vin átti hann þá á þingi,
sera þ á var all-mikilsráðandi, og kom
þeim félögum saman um, að reyna
að vita, hvort þingið fengist nú ekki
til að hækka hin lögmæltu eftirlaun
með sérlögum upp í 2650 kr. þetta
var gert. Mörgum fanst þetta býsna-
áleitið við landssjóð. En mjög litlu
munaði þó, að sérlög þessi gengi fram.
Frumvarpið féll með 2 atkvæða mun
— 10 með, en 12 á móti. Lítill efi
er á því, að ef maðurinn, sem eftir-
launanna skyldi njóta, hefði haft al-
menningshylli utan þing og innan,
mundi hafa orðið meir en nægur meiri
hluti fyrir þessu frumvarpi. Httnn