Ísafold - 17.09.1902, Blaðsíða 2

242
traust og eiga því ekki kost á að safna
skuldum, þótt þeir vildu. Skuldaverzl-
un þekkist ekki, og þeir, sem ekkert
veð hafa, fá ekki lán. En daglegt
brauð fá þeir fyrir vinnu sína hjá
bændum og afurðir af jarðarskikanum.
Eátæklega klæddir eru þeir margir
og fátæklegt er inni hjá þeim, og húsa-
kynnin ekki vitund þægilegri en góð-
ar bekkbaðstofur hjá oss. Húsin lítil,
með múrveggjum og hálmþaki, eins
eru og flest bænda-íveruhús í Dan
mörku. En þægilegar stofur eru hjá
efnaðri bændum, með góðum húsgögn-
um, eins og gerist í kaupstöðum.
Ótrúlega eru danskir húsmenn iðju-
samir og nægjusamir.
|>að halda Danir, að íslendingar séu
nægjusöm þjóð; en á bak við þá í-
myndun þeirra felst það, að vér séum
á því menningarstigi, að vér gerum
oss eigi vant, kunnum eigi að gera
tilkall til mikilla lífsins þæginda eða
meta þau. En það held eg mér sé
óhætt að fullyrða, að dönsku húsmenn-
irnir og meginþorri af verkafólki í
kaup8töðum geri sér yfirleitt enn
síður vant en sams konar stéttir á
íslandi.
íslendingar gera sér allmjög vant,
þegar miðað er við það, sem þeir
framleiða. Og þarfir vorar svonefndar
fara sívaxavdi.
Ekki þyrfti að bjóða sumu vinnu-
fólkinu hjá oss það viðurværi, sem
vinnufólk og verkamenn hafa hjá sum-
um bændum í Danmörku. Rúgbrauð
oftast á málum, með svínafeiti ofan á
og margaríni, og stundum »ólarost« þ.
e. ólseigum undanrennuosti, og á eftir
mait öl, sem er viðlíka gott og drykkj-
arblanda hjá oss. Aldrei er hádegis-
kaffi. Miðdegismatur venjulega baun-
ir og svínaflesk eða kálgrautur, og
annað léttmeti. Kjötmatur er sjald-
gæfur, nema kálfskjöt. Grautur úr
undanrennu á kveldin, eða brauð og
kaffi, eða te.
Verkafólk í kaupstöðum verður nú
oft að gera sér að góðu, að hafa lak-
ara viðurværi en þetta. Já þess eru
dæmi, og þau ekki fá, að fátæklingar
éta hráar kartöflur og svínafeiti við.
Og þurt rúgbrauð með sykurlausu te
eða kaffiskólpi. Oft fer helmingurinn
af hinu lága kaupi þess í húsaleigu og
opinber gjöld.
Af hagfræðisskýrslum Dana má sjá,
að nær þriðjungur allra íbúa Kaup-
mannahafnar að heimilisfeðrum til hefir
í árstekjur minna en 600 krónur. —
Og þegar af þessum 600 kr. þarf að
taka 200 krónur og stundum meira í
húsaleigu, þá er lítið til að lifa á til
fatnaðar og matar fyrir 3—8 mann-
eskjur.
Hve miklu skiftir fyrir þjóðina
dönsku, við hver kjör húsamannastéttin
á að búa, má fara nærri um, er þess
er gætt, að í Danmörku er á a n n a ð
hundrað þúsund husmenn
af 64 J/2 % þjóðarinnar, sem lifir af
landbúnaði.
Margt hefir á síðari árum gert verið
til þess, að bæta kjör þessarar stéttar,
sem allir hugsandi menn Dana sjá og
viðurkenna, að eru ekki glæsileg og
gæti verið betri. —
Sérstaklega hefir verið lögð stund á
að menta betur húsmannastéttina, og
gefa þeim kost á, að auka land sitt
og fá peningalán með góðum kjörum.
Mest hefir verið að því gert á
Jótlandi; þar er nóg land, sem er
þjóðeign, Jótlandsheiðarnar. — Og
mikill hluti af þeim 85 □ mílum,
sem búið er að rækta á þessum heið-
um, er veik þessara húsmanna og
annarra sjálfstæðra smábænda.
Stjórnin greiðir hverjum manni til-
tekna þóknun fyrir hvert dagsverk,
sem þar er unnið. — En þar er sein-
tekinn arður af jörðinni. Mundi eng-
um bændum á Islandi koma til hugar
að rækta slíka jörð, nema ef að vera
kynni Reykvíkingum. Jörðin er lyng-
móar, með 1—2 þuml. þykku gróðrar-
lagi af sendinni, barkandi mold,
grafsýrumold. þar næst er
sandlag af kvarz-sandi mestmegnis
(léleg sandtegund) og aurgrjót undir.
Með öðrum orðum : verri jarðveg er
ekki hægt að hugsa sér. Og þetta
er ræktað, breytt í graslendi,
akra og skóglendi. — Jafnvel
uppi á fjöllum hér á laadi er jarð-
vegur ekki verri viðfangs til ræktunar
en Jótlandsheiðar eru.
þess eru nú ekki allfá dæmi, að
einyrkjar, sem byrjað hafa á að
rækta þar land, eru orðnir eftir 20—
30 ár vel efnaðir bændur, og eiga
mikið land. En þessir menn hafa
þurft að beygja bakið; þeir hafa mik-
ið haft fyrir lífinu, og ekki mátt gera
sér vant. — Með iðni og ótrúlegri
þrautseigju hafa þeir komist þetta á-
fram; en styrktir hafa þeir vérið til
þess af landsfé.
Mikill þorri húsmanna hefir enga
fræðslu eða mentun fengið nema í barna-
skólum, og hafa þeir oft verið og eru
jafnvel enn þá vfða lélegir úti á land-
inu, að vitni sumra skólamanna Dana,
og mun eg benda á ummæli þeirra í
þessa átt síðar.1
Nú er stofnuð á nokkrum stöð-
um hálfsmánaðar-kensla í búfræði
fyrir þessa stétt. Sumstaðar er farand-
kensla, og er hún mjög vel sótt. —
það er ekki nema lítið brot af hús-
mannastéttinni dönsku, sem getur
kostað syni sína á lýðháskóla og bún-
aðarskóla; það er þá fyrst, þegar börn
þeirra eru vaxin og korain í annarra
þjónustu, að þau geta aflað sér ment-
unar.
Til eru menn ekki svo fáir í þess-
ari stétt, sem eru vel mentaðir menn
og eru mikils metnir framkvæmda-
meun. — það eru nú einmitt þessir
menn, sem vakið hafa eftirtekt manna
á kjörum og mentunarleysi stéttar-
bræðra sinna, og gera alt sem þeir
geta til þess, að bæta hag hennar. —
Menn úr þessum flokk þjóðarinnar
sitja á þingi, í sveitarstjórn, amtsráð-
um o. s. frv. það er ekki verið að
spyrja um það, hvort maðurinn sé
húsmaður eða núsmanns son, heldur
hitt, hvað eftir hann liggur, hvort
hann sé nýtur maður, vel að sér og
fær til þess, að taka þátt í almennum
8törfum.
þegar hægrimenn í Danmörku hristu
höfuðið yfir því, að barnaskólakennari
og sjálfseignarbóndi (báðir auðvitað
gamlir þingmenn óg mikjls metnir)
voru gerðir að ráðherrum í fyrra, þá
svöruðu vinstrimenn : næst tökum vér
h ú s m e n n !
S. p.
Innbrotsþjófnaður var framinn ífyrri
nótt aftur hjá timbursala B. Guðmundssyni,
sýnilega af sömu mönnum og áður. því nú
lá sparisjóðsbókin, sem þá hvarf, á Bkrif-
borðinu í skrifstofunni, með 6 krónum i,
eins og átti að vera. Skrifborðsskúffurnar
höfðu þeir nú sprengt upp og leitað þar
vandlega; ^n þar var nú ekki að finna
nema ef það hafa verið fáeinir aurar. —
Ýmislegt var annað geymt i skrifhorðina,
sumt fémætt nokkuð svo; en af því höfðu
þeir ekkert haft burt með sér.
En svo höfðu þeir ráðist á peningaskáp-
inn sjálfan, 600 punda járnskáp, borið
hann út á gang og reynt þar að sprengja
hann upp með járni, skemt hann mikið,
en ekki getað komist í hann. Greymdar
voru í honum nokkrar höfuðbækur og 5—
600 kr. í peningum (seðium).
Enginn var glugginn brotinn á húsinn.
Því likast, sem þjófarnir hafi leynsti kjall-
aranum um kveldið fyrir og látið loka sig
þar inni; því opin var um morguninn kjall-
arahurðin, sem lúka má upp að innanverðu,
og norðurdyr á húsinu, sem og er slá fyrir
að innan.
Hverjum á mi að treysta?
Eg er ekki vanur að lesa níðgreinar
»þjóðblaðsins« gamla eða höfuðmálgagns
þeirra hérna »hinna«, nema mér só
gefið sérstakt tilefni til þess. En af
því að eg. heyrði orð á því gert, hve
kjarnyrt væri grein ein í blaðinu 5. þ.
m., er nefnist »Nýjar skýringar — Nýj-
ar sannanir«, þá datt mér í hug að
líta í hana í gærkveldi, rétt til að
vita, hvort hún væri lesandi fyrir
nokkurn sannkristinn mann.
Greinin, sem eru frekir 2 dálkar,
er ekkert annað en útúrsnúningar,
rangíærslur og lúalegar dylgjur.
Mér brá ekkert við það; því greinin
er stíluð gegn dr. Valtý.
En mér brá við annað, sem eg las
þar.
Eg rak augun undir eins í nokkrar
setningar á einum stað í blaðinu,
prentaðar með feitu letri, sjálfsagt til
þess að þær væru lesnar með sem
mestri eftirtekt, af því, að þar á
víst að vera sagt það, sem mestu máli
skiftir um umræðuefnið.
það er þar verið að lýsa dr. Valtý
ósannindamann að þeim ummælum,
að greinar Hávarðar höggvanda og
Atla hins ramraa í ísafold 30. júlí og
2. ág. í sumar hafi ekki verið birtar
fyr en eftir að full trygging var feng-
in fyrir framgangi stjórnarskrármáls-
ins á þinginu.
Um þetta segir svo í umræddri
grein: »dr. segir hreint og beint
ó s a 11, þar sem hann er svo djarf-
ur að segja og undirstrika það, að
dregið hafi verið að birta þessar grein-
ar, unz full trygging fyrir
framgangi málsins var fe ng-
i n«.
Eg varð að lesa þetta, ekki þrisvar,
heldur margoft, áður en eg trúði því,
að eg hefði lesið rétt. En það var
enginn vafi á því; það sást bezt á
framhaldi greinarinnar.
Mér kom það nú raunar alls ekki
á óvart, þótt hallað væri réttu máli
af/ásettu ráði til þess að telja öðrum
trú um, að það væri dr. Valtýr, er
hefði rangt fyrir sér. En hinu gat eg
ekki búist við, að ábm. mundi vinna
til að halda því á lofti um sjálfan sig
og alla flokksmenn sína á þinginu, að
ekkert væri byggjandi á því, sem þeir
lýstu yfir í heyranda hljóði á alþingi.
En þetta gerir hann þó óbeinlínis
með þessum ummælum.
Tveim dögum áður en grein Há-
varðar kom út í ísafold, var stjórnar-
skrármálið á dagskrá í neðri deild.
fúngraenn voru allir búnir að kynna
sér frumvarpið vel, var öllum kunn-
ugt um ríkisráðssetuákvæðið, voru
búnir að bera sig saman og afráða að
samþykkja það eins og það lú fyrir.
Og á þingfundinum 28. julí lýsti
•þingsins herra« því hátíðlega yfir að
»Heimastjórnarflokkurinn« ætlaði að
samþykkja frumvarpið óbreytt.
Nú var það þessi flokkur, sem öllu
réð á þinginu, og undir honum voru
úrslit málsíns komin. Til þess að frv.
félli, þurftu einhverir úr þeim flokki
að bregðast.
f>egar áminst málgagn segir nú, að
ekki hafi verið fengin full trygging
fyrir framgangi málsins 30. júlí, þá
þýðir það sama og að segja:
»í skýlausri yfirlýsingu »Heimastjórn-
arflokksins« um eindregið fylgi við
málið er e k k i fólgin full trygging
fyrir framgangi þess.
Vér getum ekki fulltreyst flokks-
möimuin tí5 að st.anda við ioforð
sín og hátíðiega yfirlýsingu.
Ef einhver segir annað, þá segir
hann »hreint og beint ó-
s a t t«.
Enginn skyldi trúa því, að vor
flokkur (»Heimast.j.fl.«) efni orð sín
fyr en hami er húinn að því«.
|>etta er hugsin, sem felst í því. er
margnefnt málgagn segir. f>að er sama
sem að það segi þetta berum orðum.
f>að er þá ekki meira en þetta,
traustið, sem téður ábm. ber til sfns
eigin flokks.
En hverjum er þá að treysta?
En er það annars sigurvænlegt, að
hafa fyrir landsmála-leiðtoga mann,
er svo vegur óþyrmilega að sínum eig-
in flokksmönnum? J.
Efnaiiags-íramfarir
og bankar.
Hinn nafnkunni þjóðmegunarfræð-
ingur, N. C. Frederiksen prófessor,
fyrrum háskólakennari í Khöfn, hefir
ritað í vetur sem leið fróðlega grein í
Dansk Tidskrift um »Framfarir Finn-
lands«.
f>ær hafa verið,'að honum segist fá,
miklar og stórmerkilegar síöasta manns-
aldur eða aem því svarar, bæði and-
legar og líkamlegar.
•Efnahagsframfarirnar hafa ef til
vill verið meiri en í nokkuru landi
öðru hér í álfu. Eg segi ekki þar
með, að þjóðin sé komin svo ákaflega
langt; en þegar miðað er við örbirgð
þá, er hún átti áður við að búa, þá
eru framfarirnar svo miklar, að slíks
eru ekki dæmi nema í hiuum nýja
heimi«. «
f>ví næst rekur liöf. framfarirnar í
hverri atvinnugrein fyrir sig, akur-
yrkju, skógrækt, verzlun, iðnaði og
samgöngum m. m., og segir siðan:
• Hjartað í e f n a h a g s-1 í f i
vorra tíma eru bankarnir,
og ekkert er fallegra en framfarirnar
í bankamálum Finnlendinga, stórir,
margkvíslaðir bankar með mörgum
útbúum, þar sem er yfirleitt líkt eftir
hinu ágæta bankafyrirkomulagi Skota,
Sambandsbankinn á Finnlandi með
20/. í árságóða og jafnvel 24f síðast,
innunninn með almennum bankastörf-
um, og þá Hlutahankinn norræni —
þetta eru stærstu bankastofnanirnar
þar af því tægi, en ekki hinar einu«.
f>eir munu reka upp heldur éigi
stór augu, or þeir heyra nefnda 20 eða
jafnvel 24 af hundraði { árságóða, þeir
sem hugsa sér, að bankar geti ekki grætt
nema þeir taki okurvexti. f>eir hugsa
sér sjálfsagt, að þessir finsku bankar
muni caka fram undir 30*/ af þvíj sem
þeir lána Iandsmönnum; annars geti
þeir ekki haft svo stórkostlegan af-
gang.
En auðvitað taka þeir ekki og geta
ekki tekið og dettur ekki í hug að
taka hærri vexti af útlánum en al-
ment gerist í bönkum á Norðurlönd-
um, segjum 4—5/.
En þeir gera meira en að veita
bein og einföld peningalán. f>eir eru
annað og meira en veðmangarar
(Pantelaanere). Stjórnendur þeirra
hafa víðari sjóndeildarhring en það, og
meira vit áog kunnáttuí bankastjórn-
arstörfum. Og ekki hefði landið þetta
stórkostlegt gagn af bönkunum, sem
prófessor Frederiksen lýsir, ef þeir
hugsuðu varla nema um lítinn blett
af því, rétt í kringum aðalbanka-
setrið, en létu það annars vera í pen-
ingasvelti, klipu utan af hverri lán-