Ísafold - 27.09.1902, Page 2

254
breytingunni, verða að ná sem bezt
saman; ella verður engin efnabreyt-
ing.
|>ær efnabreytingar, sem gróður
glæða og efla, eru eru yfirleitt sýring-
ar: efnin í jörðinni soga í sig úr loft-
inu súrefni eða eldi öðru nafni (oxy-
genium, Ilt).
Nóg er af því efni til í loftinu. • En
það er ekki einhlítt; það verður að
komast ofan í jarðveginn. En þang-
að kemst það ekki, ef jarðvegurinn er
fullur af vatni, ekki fremur en kom-
ist verður lykilslaust inn í harðlæst
hús.
Ráðið er þá að ræsa jörðina fram,
svo að vatnið renni burt.
En jafnskjótt sem vatnið fer, leitar
loftið niður í jarðveginn, og þá byrja
efnabreytingarnar, auðvitað í smáum
mæli í hverri smugunni; en »safnast
þegar saman kemur«; og ef talinn yrði
saman kemiski krafturinn í heilu túni,
mundi hann nema mörg hundruð
hesta afli. Gerum t. d. ráð fyrir, að
kostnaðurinn að ræsa fram tún só
60 kr. á dagsláttuna; ef túnið er 20
dsgsláttur, verður það 1200 kr. (Dani
hefir framræslan kostað að meðaltali
40 kr. dagsláttan).
Ætli sá maður þættist ekki komast
að góðum kaupum, sem hefði getað
keypt stóra gufuvél, mörg hundruð
hesta vél, fyrir 1200 kr., og það vól,
sem engin kol þyrfti, reglulega síhreyfi-
vél?
En sá hinn sami maður fengi meira
fyrir sínar 1200 kr. en þetta. Hann
fengi hica í kaupbæti.
Mikið aí hitanum, sem ísland fær
frá sólunni og með loft- og vatns-
straumum, fer nú til þess að eima
vatnið, sem er í jarðveginum hjá oss,
þ. e. breyta því í gufu. Sá hiti, sem
til þess fer, er ekjd lítill; óhætt mun
vera að fullyíða, að þó að vér hefðum
300 hesta gufuvél til að eima vatnið í
hverri dagsláttu í mýrlendi og hún
ynni dag og nótt, ár eftir ár, þáhefði
hún ekki meir en svo við að ná því
vatni, sem er til skemda í mýrinni.
fæssi hiti mundi auka efnabréyting-
arnar að stórum mun, og skal eg geta
þe88 til dæmis, að Danir fullyrða, að
þeir hafi lengt gróðrartímann hjá sér
um 4—6 vikur að vorinu til með fram-
ræslunni.
Til þess að sýna enn betur áhrif
framræslunnar, skal eg nefna eina til-
raun, sem gerð var í Noregi fyrir
nokkrum árum.
Búfræðingur þar, Stangeland, þurk-
aði mýrarblett og mældi síðan, þegar
vatnið var vel runnið úr, hitann í
mýrinni sjálfri og í þessum þurkaða
bletti.
í mýrinni var hitinn 6°, en í þurk-
aða blettinum 12°. Mælt á sama
tíma auðvitað.
Hvað kennir nú þessi tilraun?
Segja má, að gróður komi þá fyrst
í jörð, þegar þar fer að koma fram
saltpétursýra. Hún er dýrasta og
nauðsynlegasta efnið í öllum jarðvegi
og áburði.
Efnarannsóknir sýna, að hún verður
ekki til fyr en hitinn í jarðveginum
er orðinn 5°. En svo margfaldast hún
með hverjum hita-auka.
Krafturinn, sem mýrin hefir til
gróðurs, er þá í þessu dæmi 1°, en
bletturinn 7°, — sjöfaldur kraftur, er
farið er eftir stigatalinu. En nú
margfaldast saltpétursýran með hverj-
um hita-auka, og er þvíóhætt að segja,
að munurinn verði að minsta kosti
jafnmikill og ef bóndi befði 1 mann
við slátt, en annar 14.
Munurinn er þó hvergi nærri allur
talinn enn; því að ef í efsta lagi jarð-
vegarins er að eins 6°, þá þarf ekki
langt að fara niður á við til þess, að
hitinn verði ekki nema 5°; en ef hit- '
inn efra er 12c, þá má fara mun dýpra
áður en öll saltpótursýra bættir að
myndast. Gróðrarlagið verður dýpra;
en það, að gróðrarlagið er helmingi
dýpra, gerir alt að því sama gagn og
að túnið sé helmiugi víðlendara.
(Nl.).
Hnshruni
varð hér í nótt, í útjaðri bæjarius,
fyrir innan Skuggahverfi, niður við
sjóinn. f>að var geymsluhús býsna-
stórt, skúr, er átti Ásgeir kaupmaður
Sigurðsson og í voru geymdir ýmsir
munir, er fylgja hans miklu þilskipaút-
gerð, vistir, kol, fatnaður, reiði og því
um líkt. f>ar var og skrifstofa og
smiðja. þetta brann alt hér um bil
til kaldra kola. Vátrygt var það,
lausaféð fyrir 8000 kr., en húisð 2—
3000.
Járnskápur var í skrifstofunni, sem
bilaði af eldinum, valt um koll og
hrundi niður um gólfið niður í kjall-
ara. f>ar voru geymdar reikningsbæk-
ur útgerðarinnar, en voru þó óskemd-
ar að mestu, svo að engum glundroða
veldur í reikningnum; alt misskilning-
ur eða ýkjur, er fleygt er hér um það.
Af peningum var að kalla alls
ekkert geymt í skápnum. Og bæt-
ur fá allir þeir, er muni áttu
þar geymda, fatnað og því um líkt,
af vátryggingarfénu.
Járnskápurinn hafði verið í óvand-
aðra lagi og alls annarar tegundar en
þeir er verzlun þessi hefir í aðalskrif-
stofu sinni og hún hefir útvegað lands-
sjóði handa gjaldheimtumönnum lands-
ins.
Húsið var mannlaust á nóttum og
íarið úr því kl. 7 í gærkveldi, ljós
slökt o. s. frv. En kl. 1—2 kom eld-
urinn upp, og ekki í skrifstofuenda
hússins, suðurendanum, heldur norð-
urend^num. Járnstengur höfðu verið
látnar fyrir alla glugga í húsinu ný-
lega, feftir innbrotið hjá B. Guðmunds-
syni timbursala. Og er ekki ólíklega
til getið, að sami þjófurinn eða þjóf-
arnir kynnu að hafa viljað gera þarna
innbrot líka; en rekið sig á stengurn-
ar og mölvað þá rúðu og komið inn
eldi eða einhverri íkveikju til að svala
sér fyrir vonbrigðin.
Mjaitakenslan.
Töluvert er sózt eftir að læra hina
nýju mjalta-aðferð, sem sagt var frá
hér í blaðinu í sumar og hr. Sigurður
f>órólfsson kennir, með Hegelunds-
Iagi. Auk þess sem S. f>. hefir kent
hana hinum og þessum á stangli, frá
því í sumar, stendur vfir þessa viku
hér á Rauðará fyrata reglulegt kenslu-
skeið, að tilhlutun Landsbúnaðarfélags-
ins, með 9—lOnemendum: 7—8 stúlk-
um og 2 karlmönnum. f>eir eru 3 af
Austfjörðum, 1 vestan úr Dölum og 6
úr Reykjavík, flest heldri manna dæt-
ur; það ber þess gleðilegan vott, að það
fólk er yfir það hafið að láta sér læg-
ing þykja að slíku verki.
Strandf.bátur Sbálholt (Örsted)
lagði á stað í gær síðdegis vestur um land
og norður. Með honum fóru meðal ann-
arra farþega allmargra Páll amtm. Briem
og sira Helgi Árnason í Olafsvík.
Um ísfirzku málaferllu segir svo
frá í Þjóðv., að hinn skipaði setudómari,
Halldór Bjarnason sýslum., hafi komið til
lsafjarðar 11. þ. m. með þeim erindum,
að rannsaka fjáreyðslu heggja flokka í
kjördæminu á undan kosningum i vor.
»Hvað viðtæk kosningamál þau verða, er
ekki enn auðið að segja. Það veltur á
aðförum Hafsteinsliðsins, með því að þing-
menn Isfirðinga mun á einn hóginn vilja
hlifa héraðshúum við réttarrannsókna-stappi
svo sem auðið er; en á hinn bóginn þó
eigi hlifast við, að láta rannsaka fjáreyðslu
Hafsteinsliðsins o. fl. út í æsar, ef haldið
er áfram þessum heimskulega málatilbún-
ingi i garð þeirra og kjósenda þeirra«.
Sama yfirvald á og að meðböndla og
dæma eitt meiðyrðamál af mörgum, er
ritstj. Þjóðv. hefir höfðað gegn áhm. blaðs
þeirra Hafsteins á Isafirði, með því að H.
játaði sig vera beint höfund einnar skamm-
argreiuarinnar þar, er stefnt var út af, og
varð því að víkja dómarasæti.
Loks á hann að meðhöndla og dæma
meiðyrðamál Samsons Eyólfssonar kaup-
manns gegn Hafstein sýslumanni, það er
iengst hefir verið á döfinni, út af meiðandi
ummælum í hréfi sýsiumanns til amtmanns
5. fehr. 1900. Eyrsta réttarhali í því átti
að vera í gær.
Stokkh ólmsf erð.
V.
Um Norðurlanda-bindindísfundinn <
og Saltsjöbaden.
Eg hef getið þess áður, að það voru
ekki Good-templarar einir, sem ræddu
bindindismáJið um þetta leyti í Stokk-
hólmi; 6 eða 7 bindindisfólög önnur
sátu þar á þingi í þann sama mund. Var
fólk það flest frá Svíþjóð, en allmargir
voru og þangað komnir frá nágranna-
löndunum: Danmörku,, Noregi og Finn-
landi. Til þess að sameina sem bezt
alt bindindislið Norðurlanda hafa
frændþjóðirnar tekið upp þann sið, að
stefna saman fulltrúum frá öllum bind-
indisfélögum á Norðurlöndum til sam-
eiginlegra fundarhalda annaðhvort ár.
Eru fundir þessir haldnir sitt skiftið
í hverju landi: Noregi, Danmörku og
Svíþjóð. |>etta sumar var fundur
þeirra haldinn í Svíþjóð, og hafði fund-
artíminn og fundarstaðurinn verið val-
inn þannig, að saman bæri við heims-
stúkuþing Good-templaranna.
fessi Norðurlandafundur hófst degi
síðar en heimsstúkuþingið, og stóð
yfir fjóra daga. Var þar saman kom-
ið afarmikið fjölmenni, um 1600 manna.
Til fundarhaldanna var notuð kirkja
ein þar í borginni, stór og rúmgóð
(Immanúelskirkja). þ>ar var mikið um
dýrðir, er fundurinn hófst — álíka
hátíðarbrigði og hjá heimsstúkunni
kveldið áður. Öllum útlendu fulltrú-
unum, er komDÍr voru til heimsstúku-
þingsins, var boðið að vera viðstaddir
þessa hátíð.
f>ar voru haldnar margar ræður og
mikið sungið, og öll var kirkjan fag-
urlega prýdd grænu laufi og fánum.
Ríkisstjórnin lét og ekki þennan fund
afskiftalausan; hún sendi þangað einn
ráðherrann,Husberg. Hann talaði fyrst-
ur ræðumanna, og það af sjálfum pré-
dikunarstólnum. Ræða hans var bæði
löng og snjöll. Hann búndi sérstak-
lega orðum sínum að því, hve áríðandi
það væri fyrir Noreg og Svíþjóð, að
halda saman í bróðerni. Um bindind-
isstarfsemina fór hann mjög hlýjum
orðum og bpnti á, að bindindisfélögin
hefðu eigi að eins hið mesta kærleiks-
verk með höndum, heldur væri alt
starf þeirra afar-mikilsvert fyrir mann-
félagið í heild sinni.
f>rír stórir söngflokkar skemtu mönn-
um með söng sínum; stærstur þeirra
var hinn norski; honum stýrði tón-
skáldið Wendelborg frá Kristjaníu.
Söngmennir voru allir bindindismenn.
í 8öngflokk þessum eru meira en
200 manna (karlar og konur) í
Kristjaníu, en til Stokkhólms fóru
á fund þennan 70. |>eir bera
hvítar húfur að einkenni, jafnt
konur sem karlar. f>ótti þessi flokk-
ur syngja langbezt — betur en sænski
flokkurinn og finsfei flokkurinn; enda
var ekki að búast við, að finski söng-
flokkurinn gæti jafnast á við hann,
því að í honum voru að eins um 20
finskar stúlkur, en karlmaður enginn.
Frá Danmörku kom enginn söngflokk-
ur. Ber til þess tvent. Fyrst það, að
bindindisliðið er enn svo fáment þar
í iandi, og svo hitt, að Danir eru
hvergi nærri aðrir eins raddmenn og
frændur þeirra, Norðmenn og Svíar.
Svo sagði Wendelborg mér frá, að
Norðmöunum væri nú að fara mikið
fram í sönglistinni, enda hefðu þeir
sýnt mikinn áhuga á söng síðari árin.
Nú orðið væri sungið miklu meira í
Noregi en í Svíþjóð; söngfélög væru
um landið þvert og endilangt; æsku-
lýðurinn norski væri nú að syngja inn
í sig ættjarðarástina með fegurstu ljóð-
um góðskáldanna. f>að var líka sönn
unun að heyra þetta fólk syngja
norsku kvæðin. það var eins og á-
nægjan yfir ættlandinu, fjallalandinu
fræga, gerði hreiminn hreinni, brjóstin
hvelfdari, barkana mýkri. Og þeim
var sýnilega unun að því, að bera Ijóð-
in sem bezt fram.
Eg fór að hugsa um söngkensluna
í latínuskólanum heima, eins og hún
var á skólaárum mínum. f>á vorum
vér sveinarnir látnir syngja d æ r þ v í
eingöngu útlend ljóð:dönsk,
sænsk, þýzk, frönsk og jafnvel latnesk;
sumir skildu þau varla, og enginn
kunni að bera þau rétt fram. En ís-
lenzk ljóð vorum vér aldrei látnir
syngja nema í tveim neðstu bekkjun-
um.
En hvað þetta er öfugt og afar-
fáránlegt.
Og þó var kennarinn hinn smekk-
vísasti söngmaður.
Auðvitað fer íslendingum bezt að
syngja íslenzku; og íslenzkan er feg-
ursta söngmál, getur jafnast fyllilega
á við norsku, — að því leyti jafnvel á
við sænsku, söngmál söngmálanna.
Og vér eigum mörg fögur ljóð til að
syngja. þegar oss lærist að leggja
rækt við land vort og tungu, betur en
nú gerum vér, lifnar yfir söngnum á
íslandi, og þá syngja lærisveinar lærða
skólans nær því eingöngu ís-
I e n z k 1 j ó ð.
Söngflokkurinn sænski var frá Gauta-
borg; haun söng mjög vel. Fagurt
bindindiskvæði norskt, eins konar her-
hvöt, sungu allir flokkarnir saman;
þarf þess eigi að geta, að sá söngur
var bæði fagur og áhrifamikill, engu
síður' en ræðurnar.
Annars er það frá þessum mikla
Norðurlauda-bindindÍ8fundi að segja,
að þar voru fluttar margar snjallar
tölur um bindindismálið þessa fjóra
daga; enda höfðu öll löndin sent helztu
ræðuskörunga sína úr bíndindisliðinu
þangað; töluðu þar bæði prestar og
háskólakennarar, læknar og löggjafar,
málaflutningsmenn og aðrir þjóðmær-
ingar. Umræður voru og oft hafðar
þar um ýms mál. Slíkir fundir eru
stórum nytsamlegir; þeir fræða og
vekja, og kenna mönnum að sameina
krafta sína.
Á þessum fundi gekk alt liðugra en
hjá oss á heimsstúkuþinginu; því að
hér skildu allir hver annars tungu;
þurfti því enga ræðu að þýða á aðrar
tungur, eins og oft var gert hjá oss,
og auk þess höfðu þeir engin löggjaf-
arstörf með höndum, en þau voru að-
alhlutverk vort.
Bindindisfundur þessi var hinn 5. {
röðinni. Næsta fund var samþykt að
halda í Kaupmannahöfn að tveim ár-
um liðnum.
|>að er leitt, að vór Islendingar
skulum ekki eiga neinn hlut í þessum
bindindisfundum Norðurlanáa; það er
að eins tilviljun ein, ef nokkur íslend-
ingur er þar nærri staddur.
Eg er samt að vona, að einhverir
meðal íslenzkra stúdenta í Höfn verði
á næsta fundinum, því að nú er þó
svo langt komið, að sumir þeirra eru
bindindismenn. þ>að veitir heldur
ekki af því; margur hefir illa helzt
*