Ísafold - 06.12.1902, Blaðsíða 2

302
§>jóðverjum en verið hefir löngum síð-
an er þeir bárust á banaspjót fyrir
38 árum, og þá helzt, að betur verði
búið af hálfu þýzkra valdsmanna við
danska Slésvíkinga. Blaðaheimurmn
þýzki lét og mikið vel yfir ferð kon-
ungsefnis. En frönskum blöðum var
um og ó; þótti sem samdrætti með
Dönum og þjóðverjum kynni að fyigja
smámsaman meiri vinahót með þeim
og Rússum en Frakkar mundu kjósa.
Bretar hafa orðið fyrir barðinu á
blámannaþjóð þeirri, er byggir Somali-
skaga, austan á Afríku norðarlega,
suður af Rauðahafi, og beðið þar ó-
sigur 6. okt. í haust með nokkuru
mannfalli. þeir eignuðust strandlend-
ið þar, Bretar, fyrir 18 árum, hjá E-
giptum, og vildu nú færa út kvíarnar;
en það lá eigi svo laust fyrir, sem
þeir hugðu. Sá heitir Swayne, hersir,
er réð fyrir liðsveit Breta og ósigur-
inn beið. Senda skyldi honum nú
Iiðsauka austan af Indlandi og víðar
að.
Ekki er alt sem sýnist.
þau orð mætti vel vera annaðhvort
fyrirsögn eða þá einkunnarorð fyrir
grein, er birzt hefir nýlega í »Verði
ljós« og nefnist þar »Alkohól konung-
ur«, eftir frægan háskólakennara í
Kaupmannahöfn, Knud Pontoppidan
prófessor, áður yfirlækni við geðveikra-
spítala, einhvern snjallasta rithöfund
meðal danskra lækna, sem nú eru
uppi; en þýtt hafa greinína, og gert
það mikið vel, þeir Guðmundur Björns-
son héraðslæknir og cand. theol. Har-
aldur Níelsson; og er sérprentun af
henni, nál. 1 örk, höfð til sölu fyrir
gjafverð (5 a.).
Hinn hálærði höfuudur tekur það
sjálfur fram, að fæst aí því sé nýtt,
sem í ritgerð hans stendur. »En tíl
eru þau höfuðsannindi, sem aldrei
verða of oft brýnd fyrir mönnum, þeg-
ar ræða er um hina langvinnu áfeng-
iseitrun og baráttu gegn henni«. — f>ví
má bæta við, að heimskan og hleypi-
dómarnir eiga örðugra uppdráttar til
varnar áfengisnautninni, er andspænis
standa, ekki leikmenn, sem bregða má
um ónóga þekkingu á því, er þeir
tala um, heldur hinir lærðustu sérfræð-
ingar, sem þarf fádæma-óvitaskap eða
þá óskammfeilni til að rengja.
Höf. rekur algengustu bégiljurnar,
sem meðmælendur áfengisnautnarinn-
ar eru vanir að bera fyrir sig.
Hannbyrjará næringargildis-
bábiljunni. »Stöðugt verður maður«,
segir hann, »að þola þá hugraun, að fólk
bendir á ístrumaga veitingamannanna
og ölgerðarkarlanna sem óræka söun-
un þess, að ölið sé yndislega heilsu-
samlegur, hressandi og nærandi drykk-
ur«. En nú hafi efnafræðingar rann-
sakað nákvæmlega ræringargildi hvers
efnis um sig og hítagildi hvers konar
matvæla, og marka þeir það af þeim
skerf, er þau leggja til aukningar
á þrótt og hita líkamans. f>að hefir
þá komið í ljóa, að fullorðinn maður,
sem vinnur meðalvinnu, þarf á dag
alls sér til næringar 3000 svo nefndar
hítaeiningar. En nú getur heilbrigð-
ur maður eigi drukkið meira en í
mesta Iagi 5 kvint af óblönduðu á-
fengi á dag, án þess að á hann svífi.
En hitagildi þess skamts er 175 hita-
einingar. |>að er alt og sumt. En
verðið á slíkum skamti er sem kunn-
ugt er hið mesta rán í samanburði
við verð á brauði, smjöri eða mjólk
með jafnmiklu hitamegni.
»En þessu evara menn svo«, segir
höf., »að eigi sé unt að lifa eingöngu’á
brauði og smjöri; menn verði að hafa
eitthvað til að hita sér á. f>eir getí
frómt um talað, sem lifa inni í hlýj-
um híbýlum og á heitum mat; en þeg-
ar maður fái ekki annað en kalt þur-
meti, þá sé brennivínið nauðsynlegt
til að halda hlýjunni.
f>etta er næsta sönnunin, sem fram
er færð áfengiseitruninni til varnar, sú
setning: að áfengið auki lfk-
amshitann. f>etta er auðvitað
helber ímyndun; áfengið heldur ein-
mitt ekki í hitann, Raunar finst
manni, sem er úti í kulda, að sér
hlýni, þegar hann drekkur eitt staup
af brennivíni; en það kemur af því, að
áfengið hefir þann eiginleika, að þeg-
ar þess er neytt, hleypur blóðið út í
h ú ð i n a meir en áður. Manninum
f i n s t sér hlýna í bili, þegar smáæð-
arnar fyllast á þennan hátt; en jafn-
framt verður hitaútferðin úr
húðinni meiri, en innri hiti líkamans
minkar. Ráðið er því svo heimskulegt,
sem mest má verða. Náttúran hefir
af vísdómi sínum hagað því einmitt
svo, að húðin dregst saman í kuldan-
um, svo að aðstreymi blóðsins mínk-
ar og blóðið kemst sem mest að unt
er undan því, að láta hita sinn. í
stað þess nú, er svona stendur á, að
styðja náttúruna í þessari sparnaðar-
viðleitni, þá gerum vér einmitt hið
gagnstæða. þegar vér drekkum
biennivín, sólundum vér hitanum; vér
spillum fyrir áhrifum þess úrræðis, er
líkaminn reynir að vernda sig með
gegn kuldanum að utan. f>að er því
og á góðum rökum bygt, að í heims-
skautaferðum er öllum þeim, sem með
eru í ferðinni, bannað að neyta áfeng-
is í nokkurri mynd«.
• Sérstakar mætar hafa leikmenn«, seg-
ir höf. því næst«, á svo nefndum
hressandi áhrifum áfengis-
i n s. Eu það er og blekking, því að
áfengið er sannarlega engin aflsupp-
spretta. I raun og veru hefir það
lamandi áhrif á líkams krafta og lima,
og má sýna glögt með aflmælingum,
að svo sé. Áfengið sefar að vísu
þreytu-tilfinninguna; en slíkt er
hættulegt, þar eð hún á að vera til
viðvörunar, á að vera eins konar ör-
yggisloka, sem óhæfa er að þvngja
niður. Yinna má bug á þreytutilfinn-
ingunni; en hver slík óeðlileg aflraun
dregur þann dilk eftir sér, að þolið
minkar.
Áð þessu leyti eru bæði sál og lík-
ami háð sömu lögum. Og með á-
kveðnum tilraunum má sýna, að þetta
lögmál ræður. Af þessum tilraunum
má sjá, að áfengið gerir heilanum auð-
veldara að koma á stað hreyfingum
og aflraunum; en jafnáreiðanlega sanna
og tilraunirnar það, að deyfðin eða
magnleysið, sem jafnan er síðastastig
áfengiseitrunarinnar, er því vísara í
vændum og verður þeim mun meira,
því méira áfengis sem neytt hefir veríð.
En hér kemur aftur sjálfbirgingB-
skapurinn á móti manni með sínar á-
stæður. það er víst ekki eins
hættulegt, eins og presturinn
prédikar, segja menn. |>að er nú
t. a. m. hann Pétur eða Páll frændi;
þetta hefir hann á sinni löngu æfi
drukkið tvö staup af brennivíni með
hverri máltíð og er þó orðinn áttræð-
ur, án þess að nokkurn tíma hafi
nokkuð að honum gengið. Ef því
brennivínið er eitur, þá er það eitt af
þeim eiturefnum, sem þurfa laugan
tíma, eigi þau að hafa nokkur áhrif.
Hversu grunnfær slík rökfærsla er,
ætti að vera öllum augljóst. Um hinn
æruverða frænda er það fyrst að
segja, að það verður að telj-
ast mesta lán fyrir hann að líkindum,
að þungir sjúkdómar hafa aldrei reynt
á 1 eilsu hans. Gerum ráð fyrir, að
hann fái einhvern tíma lungnabólgu,
og þá mun það vissulega koma í ljós,
að viðnámsþróttur hans er ekki eins
mikill og bindindismannsins. En auk
þess er það bert, að engin almenn
regla verður dregin af dæmi Péturs
frænda. Vér hittum og gamla her-
menu, sem verið hafa í stríði, frá upp-
hafi þess til loka, án þess að þeím
hafi orðið meint við. En vill nokkur
fyrir því neita, að skotvopn geti orðið
manni að bana? Einstaka maður get-
ur lagt sig í það, án þess að honum
verði að meini, sem ef til vill verður
9 af 10 að bana«.
þ>á segir höf. sögu af manni, sem
drakk alt af »í hófi«, þar til er hann
veit eigi fyr til en hann fer að fá
brennivínskrampa. Hann er aldrei
fullur, og því þykir bæði sjálfum hon-
um og kunningjum hans mesta ósvífni,
að bendla hann við drykkjuskap.
»Hann sem aldrei drekkur sig drukk-
inn«, segja kunningjarnir; »enginn hefir
nokkurn tíma séð hann fullan«.
»þeim ber að svara á þá leið, þótt
kynlegt kunni að þykja«, segir höf.:
*betur að hann v æ r i við og við fullur.
Og það er svo að skilja: eins og það
er tiltölulega meinlaust, að vera góð-
glaður á gleðisamkomu — eg segi eigi
þar með, að það sé með ölln sæmilegt,
— eins mundi það eigi vera svo illa
til fallið, að þessi maður yrði þess
stöku sinnum var, að hann hefði
drukkið yfir sig. f>að er nú einmitt
mein hans, aðhann geturekki
lengur orðið fullur, að minsta
kosti ekki af þeim áfengisskamti, er
vanalega nægir til að gera menn öl
vaða. Ef vér hinir látum ginnast til
einn góðum veðurdag að drekka eitt
glas af sterku vfni með morgunmatn-
um, þá finnum vér þegar til þess í
höfðinu; en þessi maður getur hest-
húsað 2 eða 3 glös, án þess að finna
nokkuð á sér. Og hvers vegna? Vegna
þess, að hann er orðinn v a n u r eitr-
inu. I því er hættan einmitt fólgin;
fyrir þá sök sekkur hann óafvitandi
dýpra og dýpra; hann þarf æ meira
og meira, og þolir æ meira og meira,
að því er sýnist. En það er þá líka
að eins að því er sýnist. Hin lang-
vinna, sívirka eitrun, hin óbrigðula
tortíming líkamans fer fram í leynum
og án þess að vart verði við hana,
unz að þvi kemur einn góðan veður-
dag, að mælirinn er fullur og bending
kemur um bættuna, t. d. krampaflog.
Og sé þá ekki ósiðnum þegar hætt,
koma öll önnur einkenni eitrunarinn-
ar í ljós.«
f>á minnist höf. á annað einkenni
langvinnar áfengiseitrunar,' s k j á 1 f t-
a n n, og að hann má stöðva í svip
með nýrri áfengisnautn. »En«, segir
hann, slymska og svikræði þessa eit-
urs kemur einmítt fram í því, að það
hressir taugarnar stundarkorn. Svo
er því farið urh öll æsingarlyf og
munaðarlyf: þau geta ónýtt sínar eig-
in eiturverkanir, séu þau stöðuglega
tekin inn af nýju. Eftirköstin eru
þreyta og ónot í kroppnum, en þau
hverfa í hvert sinn, ef nýr skamtur
er tekinn, og kemur þá aftur góð líð-
an, sem að vísu er blekking, en þykir
mikilsverð í svipinn. Og því oftar
sem þatta er endurtekið, því oftar
gerir ílöngunin vart við sig og því
stærri þurfa skamtarnir að vera«.
f>á nefnir höf. ýms önnur einkenni
og afleiðingar áfengiseitrunarinnar:
máttleysi, brennivínsbrjálsemi, niður-
læging hugarfarsins, spilling tilfinn-
ingalífsins m. m.
Höf. talar á einum stað um hina
»sjálfbirgingslegu þvermóðsku, óráð-
þægna fmyndun og áhyggjulausa óskyn-
semi, er vér rekum oss jafnan á«—sem
sé í áfengisbaráttunni.
Hann á þar meðal annars við ann-
að eins flónsku-svar og t. d. þetta„
sem er býsna-algengt:
»Eg skiftí mér ekkert af, hvað þess-
ir svonefndir vísindamenn segja. f>eim
getur skjátlast, eins og öðrum. Eg
marka meira það, sem eg finn og
þreifa á, sjálfur, og það er, að mér
verður gott af að fá mér í staupinu*.
f>að er sök sér, þótt alveg mentun-
arlausir menn komi með aðra eins
heimsku og þetta. En að heyra ment-
aða menn, sem svo eru nefndir, eða
þó ekki sé nema hálf-mentaða, láta
sér slíkt um munn fara,-— það erblöskr-
anlegt.
Eða hvað mundu þeir segja um
mann, er segði:
»Eg marka það ekkert, þótt þessir
svonefndu vísindamenn fullyrði, að
jörðin sé hnöttótt eða að hún gangi
kringum sólina, en sólin ekki kringum
hana; eða að fjöllin séu ekki blá. Eg
só og finn með míuum eigin skilning-
arvitum, að joröin er flöt; eg finn
líka, að hún er kyr, en horfi á sólina
færast um himinhvolfið. Eg sé líka,
að fjöllin eru blá, og þarf enginn að
segja mér neitt af því«.
En í sjálfu sér eru þessi svör ekki
heimskulegri en hitt, að ætla sér að
hrekja kenningar vísindamannanna
um áhrif áfengis á heilbrigðan líkama
með því, hvað manni finst sjálfum.
Munurinn er sá einn, að kenningin
um Iögun jarðarinnar og gang himin-
tungla er nú svo gömul orðin* að jafnvel
heimskingjar eru hættir að rengja
hana. f>eir gerðu það óspart, meðan
hún var ný eða uýleg. Hin kenning-
in, um áhrif áfengisins, er nýleg, og
því rengja hana enn jafnvel mentaðir
heimskingjar, hvað þá ómentaðir.
Fáeiu sendibréf,
8em ÞórólfarHreinsson komstyfir af tilviljun
1Y.
Frá Auðunni Bjarnasyni á Hvoli til Sigurðar
Þórðarsonar á Gnúpi.
Hvoli 18. desbr. 1904.
Heiðraði vin, kær kveðja.
Eg þakka þér fyrir bréf þitt, dag-
sett 28. f. m.
Hamingjunni sé lof fyrir batann,
sem kominn er. Eg vona, að við fá-
um nú stillur og snöp fram yfir ný-
árið. Margur þæði það.
Efni bréfs þíns hefir valdið mér
mikillar umhugsunar. |>ar er úr
vöndu að ráða. fyrir þig, og erfitt fyr-
ir mig að leggja þar nokkuð til mála.
þó vil eg leitast við að gefa þér svar,
þar sem þú ávarpar mig.
Fátt er verra að missa en heimilis-
friðinn. Engiar sælu er að vænta á
því heímili, þar sem úlfúð býr og ó*
ánægja. En eg á bágt með að skilja,
að kona þín láti ekki skipast við skyn-
saralegar fortölur. Ef þér tekst að
lækna í henni þessa Reykjavíkur-sótt,
og koma henni í skilning um, hverju
þið sleppið, ef þið bregðið búi, og flytjið
ykkur svo að segja í nýja veröld, þá
vorkenni eg ykkur ekki báðum hjón
unum, að sefa börnin ykkar.
f>ú talar svo mikið í bréfi þínu um
að »menta þau«, og þá mentun eigi
þau hægra með að öðlast í Reykja-
vík en annarsstaðar. f>etta hið
sama hafa nú raunar fleiri sagt við
mig en þú. En mór finst ýmislegt
við það að athuga.
Hverja stöðu ætlarðu börnum þín-
um í líifinu? Eftir því finst mér að
eigi að haga mentun þeirra, því það,
að menta börn sín, skilst mér vera
það, að gera þau að »manui«, eða
með öðrum orðum: að gera þau sem
hæfust til að standa sem bezt í lífs-
stöðu sinni, hver sem hún verður.
f>orkell sonur minn er nú rúmlega
tvítugur. Eg ætla honum þá Iífa-
Laglega lilaupið undir bagga.