Ísafold - 13.12.1902, Page 2

306
þótt mætur maður að mörgu leyti
Hann lét sér farast mjög yel við verk-
mannalýð sinn. Vilhjálmur keisari II.
var mikill vinur hans og heimsótti
hann oft.
Danskt gufuskip frá Álaborg, Knud,
sökk við minnið á Tyne á Englandi um
20. f. m. fyrir ásiglingu, ásamt skip-
stjóra og meiri hluta skipshafnarinn-
ar. f>ar er svo mikil skipaumferð, er
Knud sökk, að þar er mælt að 300
Bkip sigli inn og út á ekki hálfum
degi. -------
Englendingar telja sig hafa sannar
sögur af því, að Kriiger gamli hafi
undir höndum meir en 14 milj. kr.
og þykir sem væri honum og ráðunaut-
um hans sæmra að verja einhverju af
þeirri miklu fúlgu til líknar nauð-
stöddum löndum þeirra í Transvaal
og Óraníu en að vera að sníkja á aðr-
ar þjóðir til þeirra hluta, og ætla sér
ef til vill að verja henni til fjandskap-
arundirróðurs gegn Bretum þar syðra.
Tilnræktin.
Eftir Sigurð ráðunaut Sigurðsson.
III.
Eigi verður því neitað, að túnrækt-
inni er víða, jafnvel alstaðar meir og
minna ábótavant, eins og hún er nú.
Um það getum vér eflaust allir orðið
á eitt sáttir. Á þetta hefir einnig oft
verið bent, þar á meðal í ísafold í
fyrra (XVIII, 28—29). þar er því
sérstaklega haldið fram, að hið rækt-
aða land sé oft illa friðað fyrir ágangi
og eigi nógu vel ræst.
þetta hvorutveggja er og afarmik-
ilsvert, og verður aldrei of vel brýnt
fyrir mönnum.
|>urkun eða framræsla er að vísu
eigi nauðsynleg, nema jörðin sé blaut.
Mörg tún eru svo þur í sjálfum sér, að
eigi þarf að þurka þau með skurðum
eða lokræsum. þetta á heima um
sendin tún, og þau sem liggja háttog
með hæfilegum halla.
Hins vegar er oft nauðsynlegt að ræsa
þau tún, sem Iiggja lágt og eru mýr-
arkend eða með vatns-afætum og
veitum.
Mýrarsund innan um tún er og
sjálfsagt að ræsa, þurka þau vel og
gera að túni.
Vfir höfuð er nauðsynlegt að þurka
þá jörð, sem á að rækta með áburði,
svo vel, að vatn eða súr í jarðvegin-
um hamli eigi grasvextinum eða fyrir-
muni hinum betri fóðurjurtum vorum
eða túngresi að vaxa.
Mjög er áríðandi að friða það land
fyriri öllum ágangi, sem er í rækt
eða á að rækta.
En því er ver og miður, að girð-
ingar um tún eru oft nauða-lélegar og
ófullkomnar. I sumum héruðum lands-
ins eru tún alls eigi girt, engin girð-
ingarmynd kring um þau. Og víða
eru þær lélegar, svo lélegar, að fjarri
fer því, að þær séu gripheldar. En
girðingar um Iand, sem annars á að
friða, þurfa að vera gripheldar og
eiga að vera það.
Annars eru þær ekki nema nafnið
tómt, og koma eigi að tilætluðum not-
um.
Ógirt tún eða illa girt geta alls eigi
talist ræktað land.
Girðingin, gripheld girðing er eitt
af undirstöðuatriðum túnræktarinnar
og skilyrði fyrir því, að ræktunin verði
að notum.
Undirbúningi jarðvegarins til slétt-
unar er víða mjög ábótavant.
Sú aðferð, sem tíðkast sumstaðar:
að rista ofan af, stinga flagið upp og
þekja jafnharðan, er fráleit og getur
eigi góðri lukku stýrt. Moldin þarf að
liggja ber, óþakin, lengri eða skemmri
tíma, eftir því hvernig jarðvegurinn er.
Flög f túni þurfa eigi að liggja jafn-
lengi ber og óræktuð jörð, sem á að
gjöra að túni.
Og það er einnig mismunandi, hve
óræktuð jörð þarf mikinn eða langan
undirbúning. Mýrarjörð er oft seig og
sein að fúna; hún þarf því langan
tíma til að breytast og verða myldin.
Móajörð fúnar fyr og molnar, og þarf
því eigi að liggja eins lengi ber áður
en hún er þakin eða sáð í hana.
En það er eigi nóg, að moldin liggi
lengi ber og sé vel mulin. Hún þarf
einnig áburð, mikinn áburð, ef vel á
að fara.
f>að þarf að bera vel í flögin áður
en þau eru þakin eða þeim er breytt
í grasi gróna jörð.
Fyrir því ríður á að hirða vel á-
burðinn og drýgja hann með mold,
moðsalla, smámylsnn o. s. frv.
f>á er og áríðandi, að gera hús yfir á-
burðinn og safnþrór fyrir þvagið.
f>eir, sem komið hafa upp áburðar-
eða haughúsum, láta mjög vel af þeim
og telja þau alveg sjálfsögð og ómiss-
andi. Áburðurinn heldur sér miklu
betur, það fer minna til ónýtis af hon-
um og not hans verða meiri.
Bændur, sem reynt hafa hvoru-
tveggja, fullyrða, að það þurfi minna
á jafnstórann blett af haughúss-áburði
en öðrum.
f>etta er og ofur-skiljanlegt, því þeg-
ar áburðurinn er undir þaki, þá geym-
ist hann mikið betur; þá rignir eigi
úr honum krafturinn (efnin) eða gufar
burtu.
Safnþrór eru einnig nauðsynlegar
til að taka við öllu áburðarskólpi og
þvagi. Eins og nú er ástatt, fer megn-
ið af þvagi manna og skepna til ó-
nýtis. En ef segja mætti sannleik-
ann, þá höfum vér eigi efni á að ó-
nýta eða vanhirða jafn-verðmætt efni
aem þvagið er.
Efni þau, sem plönturnar þarfnast
í ríkulegum mæli, og þær fá með á-
burðinum, eru holdgjafi (nyldi), fos-
fórsýra og k a 1 í. f>essi efni þurfa að
vera í hæfilegum hlutföllum sín í milli,
og vanti eitt þeirra að meira eða minna
leyti, þá sprettur ver, fæst minna hey
en ella.
í fasta áburðinum, taðinu, er meira
af holdgjafa og fosfór, en minna mik-
ið af kalí. Aftur á móti er meira af
kalí í þvaginu. Nú tapast meiri
hluti þvagsins, eins og áður er sagt;
það fer út í veður og vind, og túnin
fara því að miklu leyti á mis við það.
En um leið fara þau á mis við eitt
áhrifamesta efni áburðarins, sem sé
k a 1 í. Af þessu má gera þá ályktun,
að túnin hér eða jarðvegur þeirra sé
nægilega birgur af holdgjafa og fosfór,
en skorti einmitt kalí. f>etta er að
minsta kosti mjög sennilegt, og þá er
eigi furða, þó túnin spretti illa, eða
lakar en búast mætti við eftir þvf
sem á þau er borið.
Með því, sem fyr er tekið fram,
ætti mönnum að skiljast, hve mikils-
vert er að hirða áburðinn, og þá eigi
síður þvagið en annað.
En hirðing áburðarins getur aldrei
orðið góð eða farið f lagi nema með
því, að komið sé upp áburðarhúsi og
búin til safnþró á hverju heimili.
Samkvæmt þeim bendingum og at-
hugunum, sem hér hafa gjörðar verið,
verða undirstöðuatriði túnræktarinnar
þessi:
1. að túnin eða það land, sem á
að rækta, sé friðað eða girt gripheldri
girðingu;
2. að jörðin sé ræst eða þurkuð
hæfilega mikið;
3. a ð jarðvegurinn sé vel undirbúinn,
liggi lengi ber, vel mulinn, og bor-
inn í áburður áður en hann er þakinn
eða bonum er breytt í grasi gróna
jörð;
4. a ð áburðurinn, allur áburður, sé
vel hirtur og með hann farið svo, að
ekkert fari til ónýtis.
Dr. Finnur og heimullegar kosn-
ingar. Hann ber á móti þvi, í leiðrétt-
ingar-seðli til ísafoldar, að hann hafi »agi-
teraðc þar i Kaupmannahöfn móti kosninga-
lögunum frá síðasta þingi. Segist að eins
hafa ritað í Politiken fréttir frá þinginu
og látið í ljósi þar í einni greininni efa um
stjórnlagalegt réttmæti 50-kr.-kjörgengis-
veðsins, er hann kallar »nýstárlegt ákvæði«,
og sagt, að það kæmi undir »hlutaðeigandi
yfirvöldí, að athuga málið. Bætir siðan
við þessari athugasemd:
«Hefði eg verið þingmaður i sumar,
hefði eg talað og greitt atkvæði móti þessu
ákvæði^ ekki heinlínis af því, að það sé
stjórnarskrárbrot (um það læt eg aðra dæma),
heldur af þvi, að það er óþolanlega og ó-
sæmilega ófrjálslynt og þar að auk með
öllu óþarft á Islandi«.
Hvað mundi hr. prófessornum hafa geng-
ið til að benda á i blaði suður í Khöfn
þessi »nýstárlegu« fyrirmæli og rengja
stjórnlagalegt réttmæti þeirra, annað en að
gera »hlutaðeigandi yfirvöldum* viðvart
um, að þarna skuli þau vara sig á að
gera þá vitleysu, að fara að láta staðfesta
frumvarpið? Og að hverju leyti eru þau
nýstárleg öðru en því, að þau standa ekki
í d ö njs k u kosningalögunum nýju, af
þeirri einföldu ástæðu, að þar er þeirra
engin þörf. með þvi þar er yfirleitt ekki
nema eitt kjörþing í kjördæmi hverju,
vegna þess að þar er hægra að sækja slikt
kjörþing en hreppa-kjörþing hér? Annars
fara þeir bezt nærri um, hve hægan pró-
fessorinn muni geta haft sig, ef hann
er einhverju mótfallinn, er minnast að-
fara hans hérna um þingtímann 1901,
og honum eru kunnugir að öðru leyti.
Urskurður prófessorsins um, að áminst
ákvæði sé »óþolanlega og ósæmilega ó-
frjálslynt®, er sýnilega svo óþyrmilega
orðaður, sem hann er, af því, að ætlast er
til að hann ægi þingi og þjóð, svo að all-
ir fyrirverði sig og láti sér ekiljast, hve
ómælilegt djúp sé staðfest milli þess, sem
fæðist í háskólakennara-höfði, eða i höfð-
um þingmanna vorra. En röksemdir eru
þar engar. Yæri leyfilegt að skygnast eft-
ir, i hverju ófrjálslyndið væri fólgið, hlyti
svarið eftir þessari kenningu að verða það,
að »óþolanlegt og ósæmilegt ófrjáislyndi*
sé, að búa ekki svo um með lögum, að ör-
litil skák af kjördæmi geti fyrirstöðulaust
ráðið þingmannskosningu, þ. e. fjölmenn-
asti hreppurinn einn, en hinir hrepparnir
allir sviftir ölluni ráðum um það mál.
Aðrir hugsa og álykta þessu gagnstætt,
og það menn, sem ella þykja sæmilega
viti bornir.
Eins er um hinn úrskurðinn, að marg-
nefnt ákvæði sé »með öllu óþarft á Is-
landi«. Þingmenn úr flestöllum kjördæm-
um landsins telja það þarft, menn, sem
þar hafa alið flestir allan sinn aldur. En
prófessorinn, sem farið hefir 1—2 sinnum
hraða ferð um nokkuð af landinu, en ann-
ars alið aldur sinn i æsku i Reykjavik, en
síðan í Khöfn, hann v e i t — veit það af
sínu óendanlega gleggra og veigameira
hyggjuviti — að þetta er »með öllu óþarft"!
Og hver skyldi dirfast að deila við slik-
an dómara?
Sjónlelkar. Það hefir byrjað vetur-
inn, Leikfélag Reykjavíkur, á léttum og
alþýðlegum leik dönskum eftir Edgar Höy-
er, Drisiig vovet, skírðum á islenzku
Hugur rœður —. Þar hefir Kr. Þ.
fyrirtakshlutverk (Mortensen), er á mætavel
við hann, og eins leikur frk. Gþ. H. mikið
vel ekkjuna, systur hans. Dóttur hennar
yngri, Ellen, leikur frk. E. I., er lítið sem
ekkert hefir fengist við leikaraskap áður.
Hún gerir það með góðum skilningi og
greind, og á vel við það hlutverk. Systur
hennar, sem mjög lítið kveður að í leikn-
um, leikur færasti kvenmaðurinn i félag-
inu, frú St. G., enda nýtur sin alls ekki.
Um aðra er svo sem ekkert að segja. Þeir
eru sumir, satt að segja, ekki lengrakomn-
ir en það, að miklu likara er að þeir séu
að þylja eitthvað upp úr bók en að tala,
— og meir að segja lesa nærri með seim.
Tilsögn við leikendur virðist nú vera heldur
ábótavant.
Islenzkur hugvitsmaður.
Eins og mörgum mun kunnugt, hefir
landi yor Ólafur Hjaltesteð
fundið upp dælu, sem tekur töluvert
fram dælum þeim, er áður þektust.
Hann sigldi í fyrra til Khafnar til
þess að leita álits kunnáttumanna í
þeirri grein á vél þessari; og þessu
ári, sem hann hefir verið í Khöfn,
hefir hann varið til að fullkomna vél-
ina og basla í að útvega sér einka-
leyfi fyrir henni.
|>eir, sem til þess þekkja, hvílíkum
erfiðleikum er bundið, að fá slíkt einka-
leyfi, sérstaklega fyrir mann, sem er
slíku með öllu ókunnugur og enga vél-
fræðismentun hefir, hljóta að dást að
því, hve langt Ólafur er þó kominn
Hann hefir verið félítill mjög; en
þrátt fyrir það hefir hann ekki gefist
upp.
Hann hefir nú látið gera fyrirmynd
(Model) af vélinni.
Einhver helzti eðlisfræðingur Dana,
La Cour prófessor, hefir lokið miklu
lofsorði á vélina, og dáist mjög að
hugviti Ólafs, manns, sem enga eðlis-
fræðismentun hefir fengið.
Ólafur hefir nú fengið einkaleyfið
fyrir vélinni á Englandi og þýzkalandi,
en ekki í Danmörku enn.
J>ar hefir verið komið með ýmsar
vélar, sem einkaleyfi hafa og þvi bald-
ið fram, að Ólafs vól væri ekki svo
frábrugðin þeim, að hún yrði talin ný
uppfundning.
Til þess að geta sýnt vísindalega
fram á afbrigði sinnar vélar, hefir Ólaf-
ur orðið að nema vólfræði. Hann hefir
stundað nám það af frábærri elju og
hefir nú sýnt vísindalega fram á, að
þrjár af vélura þeim, sem haldið var
fram, að Ólafs vél væri stæling eftir,
eru bæði ófullkoinnari og sumpart
bygðar á öðrum grundvelli.
Taki8t honum að fá einkaleyfi á
vélinni, er útlit til að vélaverksmiðja
mikil hér í Khöfn, sem *Atlas« heitir,
muni kaupa einkaleyfið fyrir 30,000
krónur. Fari svo, ætlar hann sér að
fara heim og koma upp vinnustofu í
Beykjavík og halda áfram starfsemi
sinni þar.
|>að er hans innileg ósk, að hugvit
hans megi koma íslandi að gagni, og
hefir hann verið að fást við að finna
upp slóttuvél, er nota megi á íelandi.
|>ótt svo fari, að honum takist ekki
að fá eínkaleyfi fyrir Danmörku, verð-
ur þó ekki hægt að segja, að starf-
semi hans sé hégómi einn, þar sem
hann hefir fengið viðurkenningu ann-
ars eins manns og La Cour er.
Khöfn 25. nóv. 1902.
S-
Tv8 gufuskip hafa komið hér þessa
vikuna, frá Khöfn og Svíþjóð; annað auka-
skipið frá Sameinaða gufuskipafélaginu,
Morse, er kom loks í fyrra dag, eftir 26
daga ferð, hafði tafist. mest i Færeyjum;
hitt kom daginn áður, frá Halmstad, Pervie,
með timhurfarm til Godthaabsverzlunar.
Farþegi með Morso var Friðrik Frið-
riksson spitalaprestur.
Síðdeglsmessa á morgun kl. 5(J.H.)
íslenzk listakona í Khðfn. Það-
an (frá Khöfn) er ísafold skrifað 25. f. m.:
»Fröken Maria Bachmann, dóttir Sig.
kaupmanns Bachmanns á Patreksfirði, hefir
numið pentlist i Khöfn undanfarið ár. I
sumar var mynd eftir hana sýnd’*[á lista-
sýningunni i Charlottenborg og gerður að
góður rómur. Hún hefir selt þá mynd hér
og aðrar fleiri.