Ísafold - 13.05.1903, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinui eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/j doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
íramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir I. október.
A.fgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXX. árg.
Reykjavík miðvikudagiim 13. maí 1903.
26. blað.
I. 0. 0. F. 855159.
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 í spltalanum.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.'
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
>in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsiðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
<sunnudagskveldi kl. 8'/2 siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
<og kl. 0 á hverjum helgum degi.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
’kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkau dag
k).12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. ti) útlána.
Náttúrugripasafn, i Doktorshúsi, opið
,4 sd. kl. 2—3.
Tannlækning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11 — 1.
Vinnumenska og lausamenska.
Eftir
OUÐMUND PBIÐJÓNSSON.
I.
Stefán Stefánsson eldri á Möðru-
•völlum var gildur bóndi langa tíð, svo
að hann kom sonum sínum tveim til
menta, En í fyrstu var hann vinnu-
>maður, eða frá fermingu, til þess er
hann var 25 ára að aldri; þá kvæntist
hann og settist að búi. Gróðafé hans
í vinnumenskunni var þetta: 60 kind-
ur, 8 hross, 1 kýr og sexróinn bátur.
Hann hafði aldrei hærra kaup en 12
spesíur á ári.
Gera lausameDnirnir betur nú?
|>ví er miður, að þeir komast ekki
í hálfkvisti við Stefán í samdrætti
fjárins. j>eir eiga flestir margfalt
minní eigur hálf-þrítugir, þótt þeir
hafi hálfu meira árskaup og jafnvel
fjórfalt.
Mundi kynslóðÍDni vera að hnigna
í hyggindunum, að því leyti, sem
hyggindi þarf til að gæta fengins
fjár ?
Eða er févænlegra að vera vinnu-
maður á gamla vísu, heldur en lausa
maður á nýja ?
Beynslan á eftir að svara þessum
spurningum að sumu leyti. En mikl-
ar líkur virðast vera til þess, að lausa-
menskan sé miður fallin til fjárgæzlu
heldur en vinnnmenskan.
Til er gamalt spakmæli, sem segir :
Ekki er minni vandi að gæta fengins
íjár en afla þess. Hver maður, sem
kominn er til vits og ára, kann þessa
setningu eins og »faðir vor«. Bn svo
er að sjá, sem þeir menn séu næsta
fáir, sem lifa eftir þessari gullvægu
reglu; því að þorri manna leggur alla
áherzluna á fjáraflann, en fjárgæzlan
liggur almenningi í léttu rúmi
Mér mun verða svarað því, að þess
fleiri fýsnum sé hægt að svala, sem
fleiri koma krónurnar í veltusjóðinn,
°g þess vegna sé aðaláherzlan leggj-
aDdi á það, að handsama sem mest
fé. Eg býst við, að gagnslítið sé að
fleila um þetta; því að eg mun hafa
þveröfuga skoðun í þessu efni við all-
an almenning. Eg hefi þá skoðun,
að maðurinn sé því sælli, sem augna
bliksþarfirnar eru færri. En þar með
er ekki víst, að eg telji rangt að kosta
imklu til sannarlegrar menningar í
orði og verki.
Nú um hríð hefir mikil áherzla ver-
ið lögð á það í ræðum og ritum, að
þjóðin og hver einstaklÍDgur landsins
þurfi að hafa meiri og betri tilburði
við fjárafla og framkvæmdir en verið
hefir.
j>etta er gott og gagnlegt, að hvetja
landslýðinn í þessu efni.
En jafnframt ætti þá að brýna
þjóðina til þess að spara fé sitt.
Til hvers er að margfalda fram-
leiðsluna, ef eyðslusemin fer vaxandi
að sama skapi ?
Vér höfum þó kennarann til eftir-
breytni, sem óhætt er að treysta.
jpessi kennari er náttúran, fóstra
okkar.
Hún er sparsöm og kastar ekki fé
sínu á glæ, leikur sér ekki að gróðafó
sínu, drekkur hvorki kaffi né vín og
tyggur ekki tóbak, né situr aðgerða-
laus hálft árið.
Oðru hvoru er verið að bregða þjóð-
inni um nurlaraskapinn. Smánýtni er
kölluð þessu nafni í háðungarskyni.
Eg vil ekki verja smámunasemina,
þegar hún kemur fram í þeirri mynd,
að aldrei er frá henni vikíð og mað-
urinn setur sál sína og menningu í
svartholið fyrir hennar skuld. En hitt
vildi eg segja, að engum manui er
óvirðing í því, þótt hann sé smánýt-
inn ; því að hirðusemi og smánýtni eru
eitt og hið sama.
j>eir menn eru fáir, sem hafa tæki
til þess að taka »stórgróða-strand-
höggin«; og því er betur, að þeir eru
fáir. Auðæfi jarðarinnar verða sjald-
an tekin herskildi. Og hverri þjóð
ríður mest á því, að löndin séu bygð,
en ekki á hinu, að þau séu herjuð.
Stórir líkamir og stnáir eru gerðir úr
smáögnum, sem eru ósýnilegar beru
auga. Svona er náttúran iðin og
þolvirk. Húu gefur sér tíma til að
fara hægt, svo að hún komist áfram.
|>etta segi eg ekki í þeim vændum,
að prédika kyrstöðu og afturhald fyr-
ir þjóðinni. Eg komst inn á þessar
hugrenningar vegna þess umræðu-
efnis, sem fyrir mér vakir, vegna þess,
að lausamennirnir okkar virðast vera
þeirrar skoðunar, að gróðinn sé svo
seintekinn í vinuumensku, að við hann
sé ekki unandi.
Eg varpaði fram þeirri spurningu
fyrir stuttu, hvort verra mundi vera
og miður gróðavænlegt, að stunda
lausamensku en vinnumensku, úr því
að lausamennirnir græða minna fé en
vinnumennirnir gerðu og gera enn.
Eg gat nm Stefán gamla á Möðru-
völlum og gróða hans. Samkvæmt
því dæmi ætti að vera hægt að svara
spurningunni. En fyrst og fremst er
það að segja, að einstök dæmi eru eigi
fullgild til þess að ákveða almenna
reglu, og svo er þess að gæta, að nú
er öldin önnur en þá var. Nú gerir
hún hærri kröfur til lífsins og eru
sumar þeirra sjálfsagðar. Nú eru
vinnuraenn kallaðir og einnig útvaldir
til þess að bara fleiri og fegurri fjaðr-
ir heldur en um miðja 19. öld. Eg
á einkum við betri eða réttara sagt
fegurri klæði, bókakaup og blaða o.
s. frv.
Verið getur, að einhverjum hug-
kvæmist að segja eitthvað á þessa
leið:
Ef ísland getur ekki staðist án
þess að fólk sé f árBvistum, þá er bezt
að leggja landið í eyði. Ef það kemst
ekki af án þess að óeðlileg bönd séu
lögð á fólkið, þá er það ekki byggi-
legt.
þessu svara eg þannig:
Sjálft lífið, mannlífið yfirleitt, fær
ekki staðist án þess að einstakling-
arnir leggi bönd á sig, ýmisleg bönd
og óteljandi.
Mannkynið er búið að reka sig á
það margsinnis, að þær þjóðir og þeir
einstaklingar, sem slíta af sér öll bönd,
t. d. bönd trúar og siðferðis, þeir
menn hörfa niður af þeirri hæð, sem
þjóðirnar hafa lyft sér upp á á vegferð
sinni gegnum aldirnar, en hækka alls
ekki í lofti.
Hins vegar get eg ekki séð, að
vinnumenn hér í landi séu bundnir
hörðum böndum. Vinnukonurnar hafa
meiri ástæðu til að kvarta; því að
þær hafa færri tómstundir og minna
frelsi.
Alt vinnufólk, sem eg þekki til, hefir
að flestu leyti jafnrétti við húsbændur
sína, bæði í mat og drykk og einnig
vinnubrögðum.
|>etta ætla eg að sé á annan veg í
öðrum löndum.
Nýlega las eg fyrirlestra eftir dansk-
an prest um »sósiali8tisk vafamál í
sambandi við knstindóminn«.
Einn þeirra var um vinnukvenna-
vandræðin í Khöfn.
Hann sagðj, að konurnar kvörtuðu
undan vinnukvennahaldinu. Vinnu-
konur væru stærilátar og kaupdýrar
og svikular. Presturinn hélt, að stúlk-
urnar mundu batna í viðskiftunum,
verða auðfengDari í vistirnar, trúrri í
vinnubrögðunum og laDgvinnari í vist-
inni, e f þær hefðu betra atlæti og
meira jafnrétti við heimasæturnar,
feugju að fara í leikhúsin eins og þær,
og ef þær væru skoðaðar meira í sam-
bandi við sjálft heimilið heldur en nú
gerist.
|>etta sagði danski presturinn.
Verið getur, að þetta væri meina-
bót í Danmörku.
En hér á landi stafar fólkseklan
ekki af misrétti, né því, að húsbænd-
ur lítilsvirði fólkið. |>að er t. d. al-
gengt, að vinnukonur fá að fara í
kaupstað, þó að húsfreyjurnar sitji
heima; sömuleiðis á skemtifundi f
8veitum.
Prestakall óveitt. Utskálar i Kjal-
arnessprófastsdæmi (Útskála-, Hvalsness- og
Kirkjnvogssóknir) metið krón. 2298 54. —
Lán til húsbyggingar hvílir á prestakallinu,
tekið 1889, upphaflega 7500 kr., er afhorg-
ast með 300 kr. árlega i 25 ár. (Stj.tíð.
1889, B. bls. 78).
Veitist frá fardögnm þ. á., liggur undir
konungsveitingu. — Auglýst 11. maimán.
Umsúknarfrestur til 29. júní.
Prófast i Mýraprófastsdæmi hefir hiskup
skipað 11. f. m. sira Jóhann Þorsteinsson
i Stafholti.
Mannferð
er ákaflega mikil hér um þessar
mundir, af sjó og landi. Meðal ann-
ars kom .töluvert á 3. hundrað manns
með Reykjavík ofan úr Borgarnesi og
af Akranesi, fyrstu ferð hennar um
daginn.
Kaupskip. Hér kom i gær skonn.
August (98, Ohristofersen) frá Dysart með
kolafarm til G. Zoega o. fl.
Hvalveiðainálið.
Eftir
Bjarna Sœmundsson.
III.
Gefið var í skyn á Eskifjarðarfund-
inum, að aflatregðan og síldarleysið á
Austfjörðum síðustu árin tvö hafi staf-
að af hvalveiðunum þar eystra þessi
sömu ár. Hefði afli aldrei brugðist
þar fyrri, þá lægi nærri að kenna hval-
veiðunum um. En eins og eg hefi
sagt frá í skýrslu minni frá Austfjörð-
um, þá hafa komið þar oft aflaleysis-
ár eitt eða fleiri. Fyrri hluta 19. aldar
lágu menn lengi vel við í útverum, en
reru ekki í firðina, og síðari hluta 18.
aldar getur Olavius um 20 ára afla-
leysi eystra; og að síldarveiðin hafi oft
verið stopul þessi ár, sem hún hefir
verið stunduð, má sjá á þessari skrá
yfir útflutta síld (í tunnum) frá Seyð-
isfirði, Eskifirði (frá 1896 að meðtöld-
um Reyðarfirði og Fáskrúðsfirði), og
Eyjafirði:
Ar Seyðisfj. Eskifj. Eyjafj.
1867 116 » 2
68 2519 • 1
69 » » »
1870 179 » 1
71 53 » »
72 219 » »
73 355 9 »
74 14 » »
75 2033 » »
76 6 » 43
77 1815 » 14
78 3533 5 82
79 8694 6 16
1880 60170 32870 2613
81 31421 45356 82021
82 16859 31249 12879
83 10904 13272 275
84 2457 24800 807
85 4605 18595 987
86 361 9119 1724
87 673 1589 1043
88 536 78 342
89 1906 548 1729
1890 2701 441 1010
91 7833 9065 1452
92 2463 3913 ; 913
93 4611 6116 47
94 1347 6116(?) 498
95 3478 8490 24213
96 3750 5940 17371
97 12 1866 1253
98 331 1375 7066
99 » 55 1274
1900 1130 5630 5688
01 766 19614 28899
02 * ? til 31. okt. ? 37246*
Af þessu sést, að síldaraflinn er
mjög misjafn ýms ár og á ýmsum stöð-
um, og hlýtur það að vera eittbvað
annað en hvalirnir eða hvalveiðarnar,
er ráða þar mestu um.
Eg vil einnig geta þess hér, að afli
brást við ísafjarðardjúp 1883—84, ein-
mitt 2 fyrstu árin, sem hvalveiðar
voru reknar þar. Hugðu þá lsfirðingar,
að úti mundi vera um allan afla þar
eftirleiðis og reyudu að fá hvalveið-
arnar bannaðar, en næsta ár kom afl-
inn aftur og hefir aldrei brugðist þar
síðan, en jafnvel farið vaxandi og aldrei
verið betri en 2 árin sfðustu og síld-
arveiðin hefir einnig aukist eins og