Ísafold - 27.05.1903, Síða 1

'Kenmr út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l1/^ doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXX. árg.
Reykjavík miövikudaginn 27. maí 1903.
30. blað.
1 0. 0. F. 855299. Er,
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 i spítalanum.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld
11—12.
K. F. U M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
snnnudagskveldi kl. 8*/2 síðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. b á hverjum helgum degi.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
•ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Náttúrugripasafn, í Doktorshúsi, opið
á sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Stefnu-muniirinn.
f>eir gera sér mikið far um, aftur-
haldshöfðingjarnir og máltól þeirra,
að koma inn þeirri trú meðal lýðsins,
meðal kjósenda landsins, að þeir séu
engu ófrjálslyndari og beri engu minni
áhuga á framförum landsins heldur
en Framsóknarflokksmenn.
En ákaflega veitir þeim það erfitt.
J>jóðinni er kunnara en svo um
framkomu þeirra áður flestra, utan
þings og innan, að hún fáist til að
leggja trúnað á 3líkt.
Fyr trúir húu því, að dúfa komi úr
hrafnsegginu en að slíkir menn sem
Júl. Havsteen, J. Jónassen, Lárus
Bjarnason, H. Hafstein og þeirra
náuustu lagsmenn á þingi beri í brjósti
brennandi frelsis- og framfaraþrá, og
að hún ein stjórni valdafíkn þeirra.
Eða væri nokkur þörf á hinum lát-
lausa rógi og ósanninda-uppspuna, sem
máltól þeirra beita fyrir sig um and-
stæðinga sína, Framsóknarflokkinn,
ef þeir hefðu góðan málstað að verja og
hreinan, þar sem eru þeirra monn og
höfðingjar þeirra ? Ef þau g æ t u talið
þ e i m það til gildis, er gerði þá
girnilega í augum þjóðarinnar?
Haldlausu framfarahjali tjalda þau
með á þingmálafundum, þingmanna-
efnin þeirra, í þeirri von, að kjósendur
gangist fyrir því og Iíti ekki í kring-
om sig.
En sjaldnast tekst þeim leikur sá
svo, að éigi gægist það út, sem inni
fyrir býr — valdafíknin bláber og
annað ekki.
Stundum kveða nánustu lagsmenn
þeirra og kunuingjár beint upp úr
með það, sem þeir kunna að þegja
um sjálfir, eins og t. d. Eggert Laxdal
gerir í kosningaleiðangrinum með H.
Hafstein í Eyjafirði: að þeir þurfi og
eigi að sigra núna í kosningunura,
»beimastjórnar«-menn, til þess að upp-
skera Iaunin, þ. e. völdin og þau fríð-
indi, sem þeim fylgja, þar á meðal
nægilega ríí embættislaun, sem þing-
inu í sumar er einmitt ætlað að ráða.
Og til þeBs að skýra þá hugsun sem
greinilegast þarf H. H. að ráðast í
móti sfnum eigin dyggum og áður
auðsveipum flokksmanni, Stefáni í
Fagraskógi, og reyna að fá honum
hrundið frá kosningu — smalar
hans (H. H.) beita meðal ann-
ars þeim hrekk í því skyni, að
skrökva því upp, þegar þeir eru að
uarra út undirskriftir handa húsbónda
sínum, að Stefán sé hættur við að
gefa kost á sér/
Og hvers vegna þá?
Af því, að vonlaust var orðið um
þingfylgi handa H. H. f öllum þeim
5—6 kjördæmum öðrum, er búið var
að leita til við og andstæðingar hans
áttu að verða í kjöri í móti.
f>á var ekki horft í að leggjast á
sína eigin hjörð, heldur en að verða
af bráðinni, völdunum, þegar þeim
yrði úthlutað.
Hver hugur fylgir máli í framfara-
gaspri slíkra manna, þegar þeir eru
að afla sér kjörfylgis, má marka með-
al annars á því, að á einum helzta
eyfirzka þingmálafundi H. H. (í Saur-
bæ 17. apr.) varð kunningi hans einn
að senda honúm í ræðulok á snepli
áminning um, að n e f n a alþýðumentun-
armálið, eitt hið mesta velferðarmál
landsins og áhugamál allra framfara-
viua; þá s gir hann »að það þyrfti að
hafa það mál í huga á alþingi«; það
var alt og sumt!
Mörgu fögru lofaði hann annars á
fundunum þar, — svo mörgu, að hon-
um þótti varlegra að taka sumt af
því aftur í blaði sínu og þeirra félaga
á Akureyri.
Eina setningu kom hann með á ey-
firzka þingmálafundinum einum, sem
átti auðsjáanlega að hrífa og vera
kjósendum að skapi. það var sú setn-
ing, að þetta land væri »hið mest van-
rækta Iand« af stjórnarinnar heudi.
En »N1.« minnir á, hvernig hann (H.
H.) hafi tekið í streng á þingi, eina þing-
inu, sem hann hefir setið á, þegarver-
ið var að bera stjórcinni á brýn ýmsa
vanræksln og það rökstutt með hóg-
værum orðum og stillilegum. Hann
var þá á alt öðru máli, og lýsti sig
blátt áfram í þeim flokki, »s e m e k k i
gátum fengið oss til að vera
að atyrða stjórnina fyrir þessar ávirð
ingar«.
Svona fer, þegar út gægist það sem
inni fyrir býr og þeir geyma sín ekki.
Og þetta er nvi verið að ginna þjóð-
ina til þess að gera að leiðtogum sín-
um, þegar hún á loks að fá að fara
að ráða sér sjálf í fyllri mæli en nokk-
urn tíma áður, síðan er hún komst
undir útlendan höfðingja.
Þjóövérjinn fótalausi,
Fritz Wutzo, þessi sem ekki
gat orðið samferða félögum sínum
hingað með Hólum, hinum strand-
mönnunum, er nú hingað kominn
landveg alla leið og með honum
Bjarni héraðslæknir Jensson. þeir
riðu austan af Síðu á 7 dögum.
Hann á von á smíðuðum fótum frá
|>ýzkalandi, og bíður þeirra hér. Hann
er ungur maður og vaskur, rúmlega
þrítugur, og vg^ aðstoðarvélstjóri á
hinu strandaða skipi. I
Meðal-mannsæfi og menningin.
|>að er kunnugra en frá þurfi að
segja, að þorri manna les bækur og
blöð miklu meir sér til gamans en
gagns. Almenningur fæst ekki til að lesa
mikið, umfram skyldunámskverin sfn,
nema gaman sé að því að einhverju
leyti, og að þetta gaman liggi laust
fyrir þar að auki,—fljóti ofan á hinni
andlegu fæðu, sem á borð er borinn.
Varla verður því ólystugri næring
að þeim rétt en riti því, er nefnist
Landhagsskýrslur og birt er hér á hverju
ári — mesti sægur af töflum og talna-
akrám, með lítils háttar skýringum aft-
an við eða framan, og þeim harla ó-
þesslegum, að bera keim af skáldsög-
um og skemtiþulum.
f>eir eru ekki margir af hundraði
eða jafnvel þúsundi, er þá bók lesa.
f>eir vara sig ekki á því, að þar
leynist undir talnahjúpnum ósélega
margt það, er hverjum hugsandi
manni að minsta kosti hlýtur að þykja
skemtilegur fróðleikur.
NýjastaLandhagsskýrslnaheftiðnúna
flytur meðal annars grein um mann-
fjölda hór á landi, fædda og dána o.
fl. á 19. öld, eftir aðalhöfund ritsins
um langan aldur. Indriða Einarsson
revisor.
Einn þátturiun í þeirri skýrslu er
um breyting þá, er orðið hefir á
maunsæfinni hér á landi á öldinni
sem leið.
Meðaltalið hefir verið rúm 39 ár,
þ. e. meðalmannsæfin alla öldina í
heilu lagi.
Tvo fyrri þriðjunga aldarinnar rúma
var hún nokkuð styttri, rúm 34 ár.
En síðustu 30 átin samanlögð
leDgdist hún um 10 ár eða upp í 44
ár.
Og síðustp 10 árin, ef þau eru tal-
in sér, um hátt upp í .19 ár.
f>á er meðal-mannsæfin hér nær 53
ár.
Hún hefir lengst um hér um bil 50
af hundraði á ekki fullum einum
mannsaldri.
|>að er gagnmerkilegur framfara-
vottur og stórum gleðilegur.
Fjölgunin stafar ekki af fleiri fæð-
iugurn en áður að tiltölu. f>ær hafa
verió þau ár töluvert færri en meðal-
talan alla öldina. Hún var 35 á
hverja þúsund landsmanna, en ekki
nema 32 áminstan síðasta áratug.
Og tvo fyrri mannsaldrana framan af
öldinni var hún miklu hærri, alt upp
að 40.
Sóttfaraldursár var þó eitt þennan
áratug. En ekki heldur nema eitt og
sóttin með hinum óskæðari. f>að er
árið 1894. f>á dóu 600 fleiri en að
jafnaði gerðist.
En hvað veldur þá þessari miklu
breytingu, þessum miklu framförum í
lífvænleik landsmanna?
f>að er aukin siðmenning, eða þó
aðallega ein grein hennar: siðuðum
þjóðum þolanlega samboðin læknáskip-
un og ljósmæðra, svo og nokkrar sótt-
varnir.
Fyr var ástandið hér hið aumleg-
asta. Og ber fátt gleggri og sárari
vott þess, hve landinu hefir verið illa
stjórnað. Stór furða, að fólkstölu
skyldi þó þoka heldur áfram en aftur
á bak eigi að síður, og það að góðum
mun svona með köflum.
Sóttvarnir voru engar til, og læknar
þrír eða fjórir á öllu landinu, stundum
færri. Ef sótt bar að landi, læsti hún
sig eins og eldur í sínu um land alt
viðstöðulaust, segir höf. Sama var
um landlægar sóttir, ef þær mögnuð-
U8t eitthvað. f>ær fóru eins fljótt
yfir fjöllin og hesturinn gat borið þær.
f>ær stöðvaði ekkert nema þar sem
runnu alófærar ár milli fjalls og fjöru,
og þá ekki nema nokkra daga þó.
Börn hrundu niður umvörpum ný
fædd. Ljósmæður voru vanalega alveg
»ólærðar«, eða ljósmóðirin var’ einhver
karlmaður, sem hafði af tilviljun orð-
ið til einu sinni eða tvisvar að hjálpa
konu í barnsnauð og gerði það síðan
að starfi sínu. Aðhlynning að börnum
víða blátt áfram heimskuleg og skað-
leg fyrir þau.
Svona stóð þar til er ekki lifði
nemafjórðunguraldarinnar, eðatil 1875.
f>á fengum vér fjárforræði og þá var
það eitt hið fyrsta verk þingsins að
stofna læknaskóla og koma á nokkurn
veginn viðunanlegri læknaskipun í bráS-
ina. — það er fallega sagt og rétt,
sem höf. segir um dr. Jón sál. Hjaltalín
landlækni, sem mestur var hvatamaður
hvorstveggja og hóf raunar lækna-
kenslu af sjálfsdáðum nær hálfum
mannsaldri áður: að fáir eigi Bér feg-
urri minnisvarða en hann hefir reist
sér með því að eiga jafnmikinn og
góðan þátt í því að lengja líf lauda
sínua um nær 19 ár að meðaltali.
Hann hefði gjarnan matt nefna um
leið Jón Sigurðsson. f>etta var eigi
síður eitt hans mesta áhugamál. Holl
og áhrifamikil leiðtogamenska hans
lýsti sér greinilega í því sem fleira,
hve fús þjóðin var að leggja á sig
kostnað til að bæta stóruru læknaskip-
uuina, undir eins og hún fekk fjárráð
í hendur, — nanmt skamtaðan að vísu,
en þó eftirtölulaust, ólíkt því sem
gerst hefir tíðast um önnur embættis-
laun, nauðsynleg og ónauðsynleg.
Annað, sem höf. telur hafa lengt
mannsæfina hér á landi, er það, að
drykkjuskapur hefir minkað í landinu,
fyrBt vegna áfengistollsins, er fyrst
var leiddur í lög 1872, en hefir verið
hækkaður síðan hvað eftir annað, og
því næst vegna bindindishreyfingarinn-
ar, sem svo mikið hefir munað um
síðasta áratug aldarinnar. f>ví meir
senj drykkjuskapur minkar, þvl færra
deyr fullorðinna karlmanna fyrir ör-
lög fram. »f>egar mannsæfin lengist,
þá fær hver maður fleiri ár til þess
að vinna og vera nytsamur í mann-
fálaginu. f>jóðin verður auðugri«.
f>eir vita ekki nærri allir, hvað þeir
eru að gera, sem halda uppi áfengis-
verzlaninni og áfengisnautninni ílaud-
inu, eða amast við því, að henni bó
útrýmt, hvort heldur eru löggjafar vor-
ir, valdsmenn eða kaupmenn. f>eir