Ísafold - 12.08.1903, Blaðsíða 2

!
206
móta« vel þess verður að hann sé
keyptur og Iesinn.
X.
Skógrækt á íslandi.
(Útdráttur úr fyrirlestri próf.s. Prytz.)
(Frh.). |>egar maður hefir að lífs-
starfi, eins og eg hefi, að fást við jarð-
yrkjufræðina, þá kemur manni ósjálf-
rátt í huga boðorðið, sem gefið er öll-
um mönnum á öllum tímum, eitthvert
elzta boðorðið: »Uppfyllið jörðina og
gerið ykkur hana undirgefna.«
í öðrum löndum leitast menn við að
lifa eftir þessu boðorði með því að
vinna að jörðinni, bera á hana, sá í
hana og planta; með því að sá og planta
ákveðum vér hvað vaxa eigi á jörðunni;
með áburði og ávinslu ákveðum vér,
að svo miklu leyti sem mannlegri hyggju
er auðið, hvernig plönturnar skuli
vaxa.
Á íslandi hafa menn ekki, ef egfæ
rétt séð, hagað sér neitt sérlega ræki-
lega eftir gamla boðorðinu; menn láta
sér miklu meir en skyldi nægja það,
sem náttúran vill veita sjálfkrafa,
menn láta sér nægja þær plöntuteg-
undir, sem sjálfvaxnar eru hér á landi,
enda þótt þær í raun réttri megi að
sumu leyti nefnast illgresi. Langi jörð-
ina til að hlaupa í þýfi, og til þess
langar hana mjög oft, þá lofa menn
henni það. Eg veit að vísu, að hér
er mikil breyting í þá stefnu, að slétta
túnin, en eg hefi ekki getað sannfærst
um, að menn þar með hnekki þúfna-
mynduninni; hana ætti einhvern tíma
að gera að náttúrufræðislegu rannsókn-
arefni. En ef menn ynnu að jörðinni
með plóg og herfi og sáðu í hana, þá
myndi þúfnamyndun naumast verða
nefnd á nafn.
|>ar sem jörð vill blása upp og fjúka
burt, þá leyfa menn henni það, — og
það gerir hún mjög víða og á stórum
svæðum, hvervetna á landinu. Og það
er eigi að eins lausamoldin, sem fýk-
ur; sandur og leir gera það líka og
eigi sízt jarðbrunna askan. Jarðfok
er hér mjög alment eg hefir eyðilagt
feiknafiæmi af íslandi.
Svo sem dæmi þess, hvað jörðin
fiyzt hratt, skal eg nefna eitt, sem eg
tók eftir í einum af hinum frjósömu
dölum íslands, milli Norðtungu og Húsa-
fells. |>ar máá fjöldamörgum stöðum
sjá, að jörðin hefir fokið á birkiskóg-
ínn og hlaðist á stofna og greinar
runnanna í nokkurra feta hæð; nú
fýkur jörðin aftur burt, og stofnarnir
og greinarnar, sem áður voru í kafi,
koma aftur í ljóa í brekkunum, sem
af blæs.
Aðferð manna með að nota jörðina
hér á landi virðist mér of mjög líkj-
ast því, hvernig menn nota hafið eða
kola- og málmnámur; menn halda á-
fram að taka án þess að gefa. í öðr-
um löndum þykir mönnum tilvinnandi
að gefa jörðinni fulla uppbót fyrir það
sem hún lætur í té.
Mín skoðun er nú sú, að skógurinn
geti gagnað íslandi. Qann á aðveita
túnunum skjól, svo að bóndinn geti
unnið að jörðinni, hættulaust fyrir því,
að vatn og vindur fari burt með jörð
hans. Hann á að veita eldivið, þann-
ig, að áburðurinn verði ekki eldsneyti,
heldur gefinn jörðinni aftur. Eg trúi
ekki öðru en að aðvinsla jarðarinnar
og fræðilega stunduð ræktun hennar
muni verða til þess að auka kúahald-
ið langt fram yfir það sem nú er. Af
auknu kúahaldi mun eflaust Ieiða hið
sama og hjá oss, sem sé að mannleg-
ur vinnukraftur verði arðmeiri.
þegar til lengdar lætur munu nýjar
skógstöðvar einnig koma sauðfjárrækt-
inDÍ að notum. jpegar skógi verður
komið upp í hlíðunum, þá verða þær
víða grasi vaxnar, af því að skógur-
inn skýlir og jörðin fær að liggja kyr.
f>á getur og skógurinn varðveitt veg-
ina, en vegi og vagna þarf ísland að
fá sem fyrst, til þess að bændur geti
komið búsafurðum sínum í peninga, en
gert aðdrættina auðveldari og ódýrari.
Skógar hlífa vegum og hamla því, að
vatn ræsi sig f gegnum þá og ryðji á
þá grjóti. Má glögt sjá það, þegar
ferðast er um Island, eíns og eg hefi
nú gert, að vegir eru sýnu betri inni
í skógum en utan þeirra, að öðru jöfnu.
f>að mundi á mörgum stöðum vera
hyggilegt að efna til skógbeltis fyrir
ofan hina nýju vegi, sem nú á að gera
eða eru þegar gerðir.
f>egar til þess kemur að framleiða
skóginn, þá virðist mér tiltækilegast,
eftir þeirri reynslu, sem menn hafa
fengið í öðrum löndum, og eftir því
sem eg hefi séð hér á landi, að plant-
að só í kringum bæina, á túngörðun-
um og fyrir innan þá. f>ar má gera
ráð fyrir að plönturnar geti verið í
friði og þar er hægast aðstöðu fyrir
fólkið, sem að gróðursetningunni vinn-
ur. Lengra frá bæjunum, uppi í hlíð-
unum, verður svo, ef unt er, að láta
skóggræðsluna verða svo umfangsmikla,
að verulega kveði að henni. í hrís-
skógana gömlu verður að sá, til þeBS
að geta fengið fræsprotnar plöntur í
staðinn fyrir hina lélegu, lágvöxnu og
skammlífu rótaranga.
f>egai gera skal tilraun með nýjar
trjátegundir í einhverju landi, þá er
það fyrir öllu að fá hringrásina hjá
hinni einstöku plöntu til að falla hag-
kvæmlega inn í hringrás þeirrar nátt-
úru, sem kringum hana er. f>að er
þetta, sem vér höfum verið að brjót-
ast í þessi 4 ár, sem vér höfum verið
að fást við þetta skógmál íslands. —
jþað hefir verið sagt, að tilraunirnar
ætti að gera með norskum plöntum af
því loftslagið hér og i Noregi væri svo
líkt. Eg hygg að þá mætti eins vel
gera tilraunir með amerískar plöntur.
En það er lítil áherzla leggjandi á
það atriði, því þegar til alls kemur,
þá eiga engar útlendar plöntur við ís-
land; eigi að framleiða skógá íslandi,
þá segir það sig sjálft, að það verður
að vera með íslenzkum plöntum.
Eeynsla vor hingað til hefir sýnt
088 og sannað, að hér á íslandi megi
planta með ótvíllegum árangri. En
plöntun er hér ekki einhlít; hún tek-
ur of langan tíma og er of kostnaðar-
söm, þegar um stór laDdsvæði er að
ræða, þar sem með þarf plöntur í
hundruðum þúsunda. Hér þarf sán-
ing að koma til, og er enginn vafi á
því, að hún getur hepnast, um það
bera ljósastan vottinn hinar ungu
birkiplöntur, sem spretta upp f skóg-
unum hér á landi.
það er svo sem auðvitað, að skóg-
málið muni útheimta afarmikið fé,
bæði að koma því á gang og vinna
að framkvæmdum þess. f>að fé verða
sumpart einstakir menn að leggja
fram, þeir er skóg vilja upp koma,
sumpart þjóðfélagsstjórnin, til styrkt-
ar hinum mörgu einstöku. Hversu
miklu hver einstakur vill verja í þágu
málsins,"því ræður hann auðvitað; en
skógmálið er framtíðarmál, og það mun
sýna sig hér eins og annarstaðar, að
það ber beinlínis arð, meðal annars á
þann hátt, að eignir þær, sem skógur
fylgir, hækka í verði; auk þess hafa
flestir menn mikla unun af skóginum,
hvar sem er.
Að endingu verð eg að segja þetta.
Hvort heldur skoðað er frá náttúru-
sögulegu eða hagfræðislegu sjónarmiði,
þá á ísland sitt skógmál. j?að má
gera mikið gagn með því að fá hér upp
skóga og það er kleift að koma þeim
upp með þeim efnum, sem landið á
ráð á. Sem málsvari hinnar dönsku
skógyrkju get eg sagt, að vér höfum
næga sérþekkingu til að leysa verk-
efni þetta, og að vér erum fúsir að
láta hana í té. En það verð eg að
fela yður á vald, þér heiðruðu konur
og menn, og almenningálitinu á ís-
landi, og sjálfri þjóðfélagsstjórninni, að
skera úr því, hvort tími sé kominn
til að færast skógmálið í fang, hvort
þjóðin er nógu þroskuð til þess, hvort
skógmálið — eg vil ekki segja liggi
þjóðinni á hjarta, því hún þekkir það
ekki — heldur hitt, hvort búast megi
við að skógmálið verði þjóðinni hjart-
anlegt áhugamál, þegar það á réttan
hátt verður lagt fram fyrir hana, því
með þeim hætti einum getur málinu
orðið framgengt.
Grott smjör er vel borgað
á Bretlandi,
þeir hór á Bretlandi, sem hafa efni
á að kaupa smjör, eru fúsir á að gefa
töluvert meira fyrir smjör, sem þeim
líkar vel, en fyrir smjör, sem þeim
geðjast ekki eða líkar illa.
I dag (10. júlí) má fá hér í Liver-
pool 100 pund (dönsk) af smjöri fyrir:
Lakasta írskt kr. 64,34. Bezta
írskt kr. 84,00. Bezta danskt kr. 92,94.
Bezta franskt kr. 100.09.
þessi mikli verðmunur kemur af því,
að lakasta tegundin Iíkar ekki, en
beztu tegundirnar líka vel. þeir, sem
búa til og láta búa til þessa lökustu
tegund af smjöri, eru fáfróðir í smjör-
gjörð, en þeir aftur á móti, sem búa
til beztu tegund af dönsku og frönsku
smjöri, þekkjakröfur kaupanda, og um
frarn alt: þeir hafa næga þekkingu á
smjörgjörð og eru svo hagsýnir, að
geðjast kaupendum.
Smjörverð er ekki nein tilviljun.
Á sama tíma fer mismunur verðsins
eftir gæðamismun smjörsins eða eftir
því, hvort það líkar vel eða illa.
Til þess að smjör líki hér, þarf það
að hafa sérstök einkenni. Hin helztu
þeirra eru:
I. Fyrsta og helzta atriðið er, að
smjörið sé bragðgott, ljúffengt
og ilmsætt, eins og því er eigin-
legt, þegar það er nýtt og vel
tilbúið úr góðum og ilmandi
rjóma.
II. það þarf að vera þétt í sér —
ekki lint eða mjög hart — holu-
laust og óslétt mjög í sárið,
þegar það er brotið í sundur.
III. Smjörið á að vera sérlega hreint.
IV. |>að á að vera alt jafn ilmandi
og ljúffengt, alt jafn-litt og ekki
of mikið litað og ekki hvítt,
helzt gulleitt sem gróðrarsmjör.
Ef saltað, þarf það að vera jafn-
saitað, ekki of saltað.
V. Smjörið þarf að þola vel geymsl-
una eða þangað til það er selt.
Ilmur og bragðgæði smjörsins eru
lang mest verð. Smjör, sem er ekki
ljúffengt og ilmsætt, er aldrei í góðu
verði. Smjör með þráabragði og þráa-
lykt eða með beisku bragði er ætíð í
mjög lágu verði og oft næstum óseljandi.
Olíu-bragð og súrbragð fellir einnig
verðið mjög.
Umbúðir og merking.
Smjör er töluvert útgengilegra, ef
það er í hreinum, laglegum og snyrti-
lega merktum umbúðum, en í óhrein-
um, ólaglegum og illa merktum um-
búðum. Ekki mega bændur samt
halda að snjóhvítt ílát með gyltu
merki komist í hátt verð, ef smjörið
í ílátinu líkar ekki.
Þyngd.
Smjörið ætti helzt að vega fyrir
utan umbúðir cwt., það er 112 pund
ensk, eða J/2 cwt., það er 56 pund
ensk. 112 pund ensk er sama og 101.6
pund dönsk, svo smjörið ætti að vera
annaðhvort 102 pund dönsk eða 5L
pund danskt fyrir utan umbúðir, þvf
að smjörið léttist ætíð dálítið.
Smjörið þarf að komast óskemt á markaðinn.
|>að er óraissandi, ef bændur vilja
fá hæsta verð fyrir smjör sitt, að það
sé tilbúið samkvæmt kröfum kaupenda
hér. En ekki má gleyma, að smjörið
skemmist við geymsluna, og þess vegna
er áríðandi, að koma því eius fljótt
og unt er á markaðinn í Leith.
Eeynslan hefir sýnt, að smjör
skemmist minst á köldum og dimmum
stað, og þegar loft kemst ekki að því.
j?ess vegna er nauðsynlegt, að hafa
sérstaka kuldaklefa til þess að hafa
smjörið í, frá því það er búið til og
þangað til það er selt; eins er áríðandi,
að smjörpappírinn sé loftheldur og
skæni líkur, og að ílátið sé lofthelt
sem mögulegt er, svo að sem allra
minst loft komist að smjörinu.
Smjör er keypt á liverri einustu viku,
til að selja í búðunum.
Minst er um smjör hér á vetrum,
og þá er það í hæstu verði. En smá-
salarnir hér þurfa að kaupa, og kaupa
smjör ekki einungis á sumrum eða
einu sinni á mánuði, heldur á hverri
einustu viku. |>að kemur af því, að
smjörið mundi skemmast mjög og
verða lítt seljandi, ef það væri geymt
lengur en viku í búðunum. Smásal-
arnir kaupa því smjör að eins til viku
í senn, og þeir verða að kaupa helzt
smjör af sömu tegund árið um kring,
og þeir kjósa helzt að verzla við sama
kaupmann. |>að er þess vegna, að oft
fæst meira fyrir smjör, sem kemur á
markaðinn á hverri viku, og sem er
af sömu tegund og vissir kaupendur
eru að, heldur en fyrir smjör, sem er
ólíkt að gæðum, og kemur að eins
með höppum og glöppum.
Eg hefi nú sýnt, að það borgar sig
að gera kaupendum til geðs; eg benti
á, hvað Bretum þykir gott smjör; eg
drap á, að nauðsynlegt væri, að koma
smjörinu óskemdu á markaðinn.
Að endingu, ef bændur vilja fá
bezta verð fyrir smjör sitt hér á.
Bretlandi, þá verða þeir að láta búa
til smjör, sem líkar betur en annað
smjör, og þeir verða að koma þvf
hingað eins góðu og nýtt væri.
það bið eg athugað, að í grein
þeirri eftir mig, er birtist í 37. tölubl.
ísafoldar, hafði misprentast í næst-
síðustu málsgrein: »eini vegurinn« £
staðinn fyrir: einn veguriun.
Liverpool.
INDBIÐI BENIDIKTS80N.
Prófessor C. V. Prytz
skógfræðingurinn danski, tók sér far tií
útlanda með gufuskipinu »ísafold« 4. þ.
m., að loknu ferðalagi sínu hér um
land. Hann fór héðan með Ceres 3.
f. m. norður um land til Seyðisfjarðar^
þaðan landveg, fyrst til Akureyrar og
síðan suður sveitir hingað til Beykja-
víkur. Hann skoðaði Hallormsstaðar-
skóg, Vagla- og Hálsskóg, og skógrækt-
arreitina á Grund f Eyjafirði og |>ing-
völlum.
Heiðurssarasæti var þeim haldið hór
4. þ. m., honum og kandídat Flénsborg,
saniadaginn og hann steig á skipsfjöl, og
varþað jafnframt haldið til heiðurs kapt.
Eyder, þótt ekki væri hann vfóstadd-
ur, með því aðhann varsá, sem upptökin
átti að skógræktarmálinu hér. Samsætið
héldu nokkrir embættismenn bæjarins
og alþingismenn, rúmir 30 alls, og
hefðu orðið fleiri, ef ekki hefði borið
svo bráðan að með brottförina, að
samsætið varð að standa að morgnin-
um, kl. 10—12. Yfirkennari Stein-
grímur Thorsteinsson mælti fyrir minni
prófessors Prytz, J.Havsteenamtm.fyrir
minni cand. Flensborgs, Björn rektor
Ólsen fyrir minni kapt. Eyders og,