Ísafold - 22.08.1903, Side 1

Xemur út ýmist einn sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
íxiinnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Ansturstrœti 8.
XXX. árg.
MudÁu/á jHaApaAMi
L 0. 0. F. 858219.
Gjalddagi
blaðsins var 15. júlí.
Augnlœkning ókeypis 1. og 8. þrd. á
•hverjum máu. kl. 11—1 i spltalanum.
Forngripascifn opið md., mvd. og !d.
41—12.
K. F. U M. Lestrar- og skrifstofa op-
dn á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsiðd.
Aimennir fundir á hverju fÖBtudags- og
ísnnnudagskveldi kl. 8'/a siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 0
o^ kl. ■' á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
-endur kl. 10‘/2—12 og 4—0.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
tri 11-2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
Ai. 12—2 og einni stuudu lengur (til kl. 3)
and., mvd. og ld. ti! útlána.
Náttúrugripasafn, í Vesturgötu 10, opið
á sd. kl. 2-3.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Mentaíysn æskulýðsins
Og
landbúnaðurínn.
II.
•Bókvitið verður ekki látið í askanan,
aagði gamla fólkið.
Nú heyrist ekki lengur svo að orði
kveðið, og fáir vilja kannaat við, að
þeir séu samþykkir þeirri kenningu;
svo þröngsýnir séu þeir ekki, að þeir
viðurkenni ekki nytsemi góðra bóka.
En mikið vantar nú samt á, að hugs-
un sú, er Jiggur bak við þessi forn-
kveðnu orð, só útdauð. Eða munu
skki nokkuð margir vera þeirrar trúar,
að mentunin sé yfirleitt til hnekkis
fyrir efnahag þjóðarinnar, einkum
landbúnaðinn ? Og af hver]u hafa
mentamál vor verið vanrækt, jafn-
mikið og þau eru, öðru en því, að
menn trúa því ekki, að mentuniu
borgi sig fyrir alþýðuna?
það er ekki fátítt að heyra þá full-
yrðíng, að aldrei hafi íslenzkur sveita-
búskapur verið eins nauðulega stadd-
ur og síðan alþýðuskólarnir komust á
fót; þeir eigi drjúgan þátt í því, að
»gera þjóðina vilta«. f>eir, sem þaðan
koma, séu ýmist upp úr því vaxnir,
að gefa sig við sveitavinnu, eða ófærir
til að stunda búskap; þeim búnist
svo illa.
það hefir lengi verið þjóðtrú hér á
landi, að mentunin hæfi ekki bænda-
Stéttinni, og það vantar mikið á, að
sú trú sé horfin. Ef menn á annað
borð vilja afla sér mentunar, er það
alment talið sjálfsagt, að læra til ein-
hverrar ákveðinnar stöðu, helzt em-
bættU, en láta sér annars nægja þá
mentun (eða mentunarleysi), sem al-
þýðufólk hefir hingað til orðið við að
una.
f>að er kölluð h á 1 f m e n t u n , sem
ekki veitir aðgang að neinni vissri Btöðu,
og öll hálfmentun á að vera ill og ó-
hafandi. Með öðrum orðum: mentun,
sem ekki veitir strax beinan hagnað
i aðra hönd (eða verður ekki látin í
askana), er ekki við hæfi íslenzku
bændastéttarinnar, — borgar sig ekki.
Reykjavík langardaginn 22. ágúst 1903
f>ess vegna eiga þeir ekki að leggja
neitt í sölurnar til að afla sér ment-
unar, sem ekki hafa efni eða ástæður
til að ganga embættisveginn e'a kom-
ast að einhverri veglegri stöðu en
bændastöðunni.
þessar skoðanir á mentuninni og
gildi hennar læra börnin f æsku. Og
hvað er þá eðlilegra en að þau hegði
sér samkvæmt því, þegar þau eru
komin á þroska-aldurinn og orðin nokk-
urn veginn sjálffær.
Ekki svo að skilja, að þau sætti
sig öll við þann lærdóm, að fyrst þau
geti nú ekki orðið embættismenn, þá
verði þau að una við sömu kjör og
annað alþýðufólk, sem engan kost helfir
átt á, að njóta mentunar. f>au finna
að það er ranglæti; þeirra mentaþrá
er jafn-réttmæt og hinna, sem efnaðri
eru og æðri mentaleiðin liggur opin
fyrir. Og þau neyta því til þeBS
allrar orku, að svala mentaþorstanum
á einhvern hátt, ef nokkur dugur er
í þeim.
En það kostar það, að leiðir þeirra
og eldra fólksins skilja oft og tíðum.
Mentafýsnin knýr þau til að leita
brott úr deyfðinni og fásinninu, sem
þeim finst vera heima, og það því
fremur, sem þau trúa því, að þau
hafi ekkert með meiri mentun að gera,
ef þau ætli sér ekki að koinast að
veglegri stöðu. Sú skoðun æsir enn
meir löngun þeirra til að komast út í
veröldina, til að kynna sér siðu ann-
ara, ujóta meira víðsýnis yfir mann-
heiminn og leita gæfunnar á ókunn-
um stöðum. Ónot og amasemi
annara gagnvart brottfýsi þeirra eykur
og mjög á óyndi þeirra, og snýr htjj>a
þeirra meir og meir frá þeim, sem
ekki skilja hugarstríð þeirra og enga
hluttekning tjá þeim, heldur skeyta
skapi sínu oft og tíðum miskunnar-
laust á viðkvæmustu tilfinningum
þeirra.
Að vísu ber því eigi að neita, að
til séu margir þeir, sem líta með sann-
girni á málið, nógu margir til þess,
að minsta kosti, að æskulýðurinn
finnur það, að mentafýsn hans er
fyllilega réttmæt. En jafnvel þeir,
sem hlyntir eru því, að unglingarnir
afli sér mentunar, lifa í þeirri trú, að
þeir hafi lítið með hana að gera upp
til sveita.
Leiðindin í sveitunum hafa verið
gerð að umræðuefni í blöðunum. —
f>að mun rétt mælt, að þau eigi tölu-
verðan þátt í því, að fólkið flytur
þaðan brott.
En af hverju stafa þau?
í fám orðum sagt af því, að sveita-
lifið fullnægir ekki kröfum unga fólks-
ins, ekki einu sinni sanngjörnum kröf-
um þess.
Mentafýsn sinni á það ilt með að
svala þar. Að vísu getur það oft aflað
sér bóka til að lesa, en þó af skorn-
um skamti. En bækur eru ekki ein-
hlítar, sízt fyrir þá, sem enga leið-
beiningu fá til að velja þær.
Almennar skemtanir eru því miður
alt of fátíðar í sveitunum, og þá muu
ekki síður vera nokkuð dauft yfir heim-
ilunum víða. Unga fólkið hefir því fá
tækifæri til að svala skemtifýsn sinni,
og veldur það því leiðinda.
Yfir höfuð eru úrræðin alt of fáfyr-
ir æskulýðinn í sveitunum til að full-
nægja þeirri tilhneigingu, sem ávalt er
mjög sterk og á að vera sterk hjá
heilbrigðum æskulýð,— tilhneigingin til
að gera sér ljósar gátur lífsins, njóta
gæða þess og glaðværðar, og ryðja sér
braut til vegs og frama. þess vegna
leitar unga fólkið til kaupstaðanna í
þeirri von, að þar verði vegurinn greið-
ari til að afla sér mentunar og njóta
lífsins.
f>að er ávinningur fyrir þjóðfélagið
að þessi tilhneiging sé sem bezt vak-
andi hjá æskulýðnum. |>að er hún, sem
gerir æskumanninn að dugandi manni,
sé rétt á haldið. Só hún bæld niður
eða henni beint í öfuga átt, er kipt úr
vexti og þrifum þjóðfélagsins og því
unnið hið mesta ógagn.
Og það ætti ekki síður að vera á-
vinningur fyrir bændastéttina en aðra,
að þessi tilhneiging væri glædd og vak-
in. Lífsgleði, mentafýsn og framsókD-
arhugur æskulýðsins ætti sannarlega
að hafa sín bætandi áhrif á lífið í
sveitunum eins og hvar annarsstaðar,
ef alt er með feldu.
En ógæfan er sú, að íslenzka bænda-
stéttin hefir ekki kunnað að færa sér
það í nyt.
Sú villukenning, að mentun sé lít-
ilsvirði fyrir alþýðuna, og bórgi sig að
eins fyrir þá, sem komast fyrir það
að einhverri veglegri stöðu, hefir vald-
ið því, að alt of margir af þeim, sem
hafa leitað sér mentunar, hafa horfið
frá sveitalífinu og leitast við að kom-
ast að öðrum störfum. Eftir því sem
fleiri efnilegir unglingar hafa á þenna
hátt horfið úr sveitunum, hefir hinum
fundist ófýsilegri vistin þar, sem eftir
sátu. það dofnar yfir sveitalífinu eftir
því sem fólkinu fækkar, sem eðlilegt
er, og brottflutningurinn fer því frem-
ur vaxandi en þverrandi.
Og hvað gera þá bændurnir til að
ráða bót á þessu?
Bjóða fólkinu hærra kaup, mun
verða svarað.
En það er ekki einhlítt.
þeir gera líka meira. f>eir ónotast
yfir mentafýsninni margir hverjir, og
ætla með því að fæla fólkið frá þeirri
villu, sem þeir nefna svo.
En það verður aldrei til annars en
gera ilt verra.
Um það munu ailir vera sammála,
að eina ráðið til þess að halda því
verkafólki kyrru í sveitunum, sem
leitar þaðau eftir hærra kaupi, sé að
bjóða því jafnhátt kaup og það getur
fengið annarsstaðar.
En hvernig á að fara með hitt, sem
mentafýsnin og sjálfræðislöngunin dreg-
ur brott?
Ráðið er nokkuð áþekt. f>að þarf
að fullnægja öllum sanngjörnum kröf-
um.'fólksins eins í þessu efni sem öðru.
En fyrst af öllu þarf að leiðrétta
misskilning alþýðunnar á mentuninni.
Mönnum þarf að skiljast það, að ment-
unin er öllum nauðsynleg og borgar
sig fyrir alla, sé rétt á haldið. f>eir
eru teljandi, sem hafa gert sér rétta
grein fyrir því, hvað sönn mentun er.
Og það er líka eðlilegt, því hingað til
hefir lítil stund verið lögð á að gera
mönnum það ljóst.
En væntanlega fer þetta að lagast.
f>egar farið verður af alvöru að ræða
mentamálin, má vafalaust vænta þess,
55. blað.;
að þeim bændum, sem annars hugsa
nokkuð um landsmál, skiljist það, að
úr því mentunin er í öllum öðrum
menningarlöndum heimsins talin fyrsta
skilyrðið fyrir framförum og velmegun
alþýðunnar, þá hljóti svo að vera einn-
ig hér. f>essi þjóð ein getur ekki ver-
ið undantekning frá þeirri reglu.
f>ví fyr og því rækilegar sem ment-
unin er tekin í þjónustu íslenzka land-
búnaðarins, því fyr rís hann úr rúst-
um og þess glæsilegri framtíð á hann
í vændum.
f>að er svo óskynsamlegt sem mest
má verða, að ætla sér að uppræta
mentafýsnina hjá unglingunum. Fyrst
og fremst af því, að það tekst aldrei
til fulls að uppræta hana bjá þeim
öllum. Bún er mönnunum meðfædd,
— gefin þeim í heimanmund, ef svo
mætti segja. f>að kostar misþyrmingu
á sálarlífi mannsins að kæfa hana nið-
ur. Og það er áreiðanlega ekkert ráð
betra til að gera unghngana að hugs-
unarlausum og aðgerðalitlum rolum,
en drepa niður hjá þeim alla framfara-
löngun og mentaþrá. En jafnvíst er
og hitt, að á því græðir enginn og allra
sízt íslenzkur sveitabúskapur.
Eg sagði að bændunum væri vork-
unn, þótt þeim yrði gramt í geði yfir
ástandinu, eins og það er víða. En
þess má þá líka vænta, að þeir verði
fúsir til að leggja liðsinni sitt til að
lagfæra það. f>ess vegna hefi eg þá
von, að ekki líði langt um, áður en
alþýðumentunarmálið er orðið þeim
verulegt áhugamál. f>ví eg er vonlaus
um að þeim takist að finna annað ráð
vænlegra til að lækna það mein, sem
hér er um að ræða, en það:
aðglæða mentafýsnæsku-
lýðsins, beina henni í rétta átt og
gefa honum kost á að fullnægja henni
sem bezt.
f>egar svo er komið, hættir þjóðin
»að vera vilt«. J, J.
Afiabrögd.
Á Seyðisfirði fiskitregt og ó-
þurkasamt; töður manna óhirtar um
miðjan mánuðinn og farnar að hrekj-
ast til muna.
ÁVopnafirði mjög góður afli,
að minsta kosti um tíma, að kalla
mátti landburður, eftir því sem sagt
er.
Á E y j a f i r ð i fór að aflast um
miðjan júlímánuð og varð hlaðafli eft-
ir nokkra daga með utanverðum firð-
inum alt inn fyrir Hjalteyri. Sildar-
afli hefir og verið þar mjög mikill,
einkum vikuna frá 24. júlí—4. ágúst;
fyltust þá netin jafnharðan og úr þeim
var tekið. Taldist svo til að manns-
hlutur væri um það bil frá 60—250
kr. eftir vikuna.
í Reykjavík hafa þilskipinaflað
fremur vel í fyrri »sumartúrnum«; flest
20—40 þús., en fiskur ekki vænni eu
í meðallagi.
Állvel hefir og aflast á opna báta
héðan og við sunnanverðan Faxaflóa í
vor og til þessa, en sárfáir eru þeir
nú orðnir, sem stunda sjó á þann hátt
hér við flóann.