Ísafold - 02.01.1904, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ,ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */2 doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
iramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árg ,
ReykjaYÍk laugardaginn 2. janúar 1904
1. blað.
Muddadá Jfía/ufaÁMv
I. 0. 0. F. 852398‘/2.
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 í spítalanum.
Forngripasafn opið mvd. og Id. 11
—12.
Frílcekning á gamla spitalanum (lækna-
íkólanum) á þriðjudögum og föstudögum
kl. 11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
sn á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsíðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
aunnudagskveldi kl. 8*/2 siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
«ndur kl. IO'/í—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafu opið livern virkan dag
41. 12—2 og einni stundn lengnr (til kl. 3)
tnd., mvd. og ld. til útlána.
Ndttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
ú sd. kl. 2—3.
Tannlækning ókeypis i Pósthússtræti 14b
1. 0g 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Björnstjerne Björnson
á leiksviði Reykjavíkur.
Loks hefir #Leikfélag Reykjavíkur«
iráðist í það stórræði að sýna oss fagr-
an leik eftir eitt hið frægasta af stór-
■skáldum nútímans. »Gjaldþrot« (En
íallit) eftir Björnstjerne Björnson er
óefað tilkomumesta leikritið, sem hér
hefir verið sýnt á leiksviði. — [Ápró-
grammi leikfélagsins stendur »Gjald-
þrotiðn; það er rangt; gjaldþrot er
'fleirtöluorð, ætti því að vera »Gjaldþrot-
infl, sé greinirinn hafður meðl. — það er
Srægt í útlöndum og hefir alstaðar átt
rniklum vinsældum að fagna. fEfnið
er alvarlegt, gripið úr sjálfu lífinu og
sýnir meistaralega sálarstríð mann-
anna í hreinsunareldi lífsreynzlunnar
<og hinna þungu áfalla. Lífsskoðunin,
sem leikritió hvílir á — undiraldan —
er sú, að sannleiki og drenglyndi séu
máttarstoðirnar í lífinu, sem standi
þegar alt annað hrynur, og er í því
sami heilnæmi, svalándi siðgæðisand-
inn, sem jafnan sterdur undan vængj-
um þessa sbáldarnar.
Efnið er í sem fæstum orðum þetta:
Norskum stórkaupmanni, Tjælde að
nafni, sem hefir afarmikið í veltunni,
hefir gengið verzlunin illa síðustu 3
árin og er hann hætt kominn, en reyn-
ir að halda uppi lánstrausti sínu með-
al annars með því að berast mikið á,
og gengur á stöðugum veizluhöldum á
heimili hans. Kona hans, sem er
stilt rajög, góð og guðrækin, hefir veg
°g vanda af öllum Veizluhöldunum og
sr hún orðin mjög útslitin. Dætur
hennar tvær lifa sem ríkismannadæt-
ur og drepa aldrei hendi sinni í kalt
vatn. En kaupmaðurinn berst einn
við ál))7ggjur sínar og dylur alt fyrir
fólki sinu. Kona hans fer þó nærri
nm hag hans, því að á næturnar tal-
ar bann um hann upp úr svefninum.
Yngri dóttir hans, Signe, er lofuð
ungum liðsforingja, eigingjörnum upp-
skafningi, sem auðsjáanlega ætlar að
giftast peningunum. En(í vsrzlunar-
heiminum er menn farið að gruna, að
Tjælde muni eigi standa föstum fót-
um. Málaflutningsmaður Berent frá
Kristjaníu, umboðsmaður bankanna,
kemur að grenslast eftir fjárhag verzl-
unarhússins. þá grunar Tjælde stór-
kaupmann hvar alt muni lenda.
Hefir hann þegar reynt að bjarga sér
með því að útvega sér nýtt lán hjá
ríkismanni einum, konsúl Lind í
Kristjaníu, og kemur hann í þessum
svifunum. Til þess að dylja hið sanna
ástand gerir Tjælde í snatri veizlu
fyrir hann og býður til helztu mönn-
um þar í kaupstaðnum. Tekst þetta
alt svo vel, að Tjælde hefir góða von
um að hann muni fá peningalánið og
bjarga sér úr klípunni. En Berent
málafærslumaður símritar til Kristj-
aníu, til þess að vara við lánveiting-
unni. Gengur hann nú að Tjælde
með stillingu, en einbeittur mjög, og
sýnir honum fram á, að hann verði
að selja fram bú sitt sem þrotabú;
nýjar lántökur verði að eins til þess
að sökkva honum enn dýpra í skulda-
dýið og flækja hann enn meir íkrögg-
ur og ósannindi. En Tjælde hefir
ekki hug til að þola alla þá fyrirlitn-
ingu og smán, er gjaldþrotin hafa í
för með sér; verður hann svo örvænt-
ingarfullur, að hann jafnvel grípur til
skammbyssunnar og ætlar þann veg
að ógna málaflutningsmanninum til að
hjálpa sór. En alt strandar á ein-
beittni málaflutningsmannsins, og að
lokum skrifarTjælde undir gjaldþrota-
yfirlýsinguna eftir mikið hugarstríð.
Fregnin um þetta kemur sem þruma
úr heiðríku lofti yfir heimilið og verka-
fólk Tjælde. Kona hans tekur öllu
með stillingu; dæturnar vakna nú til
alvöru lífsins; liðsforinginn hefir sig
á burt í kyrþey og þar með er trú-
lofun yngri dótturinnar lokið. Á
skrifstofunni hjá Tjælde er ungur
maður, Sannæs að nafni; hann hefir
felt hug til eldri dótturinnar, Valborg-
ar, en hún telur hann standa langt
fyrir neðan sig, og systir hennar og
liðsforinginn gera gys að »rauðu hönd-
unum« hans. En Sannæs er drengur
góður, og þegar reiðarslagið kemur,
gefur hann Tjælde aleigu sína, 7000
rd., til þess að hann hafi að einhverju
að hverfa, og býður honum þjónustu
sína framvegis, ef hann með þurfi.
þetta opnar augun á Valborgu fyrir
mannkostum hans; hafði húu ætlað
sór að yfirgefa foreldra sína, en er
hún sér veglyndi Sannæs og trygð við
þau, ræður hún af að vera kyr og
einsetur sér að gera alt til að hjálpa
þeim. Setja .þeir Tjælde og Sannæs
nú upp smáverzlun í félagi; gjörist
Valborg ritari á skrifstofu þeirra, en
Signe stendur fyrir eldhúsverkunum á
nýja, litla heimilinu. 2% ár líða milli
3. og 4. þáttar. Sá þáttur sýnir logn-
ið eftir hafrótið. Ánægja og friður
hvilir yfir heimilinu; Tjælde er orðinn
gráhærður, en rór í skapi og ánægður;
frú Tjælde er orðin svo máttvana í
fótunum, að aka verður henni í stól,
an hún er glöð og hress, enda hjálp-
ast þau, maður hennar og dætur, að
því, að gera henni alt til yndis.
Sannæs kemur heim frá síðustu fund-
arhöldunum út af þrotabúinu. Hefir
fengist meira upp tír eignum búsins
en á horfðist og skuldar Tjælde að
lokum ekki nema 60,000 rd., og þá
lofar hann skuldheimtumönnunum að
borga á sínum tíma. Hefir mála-
flutningsm. Berent reynst honum eink-
ar vel og kemur nú að heimsækja
hann, ásamt Jakobsen ölgerðarmanni,
er orðið hafði fyrir miklu skakkafalli
við gjaldþrotin og þá reiðst Tjælde
mikillega, en vill nú feginn sættast
við hann aftur, er hann sér hve vel
hann reynist eftir gjaldþrotin. Er
þetta hinn mesti gleðidagur fyrir fjöl-
skylduna. En einmitt þann dag,
þegar lokið er við að gera upp búið,
hefir Sannæs ásett sér að fara í burtu,
og kemur fyrirætlan hans hinum alveg
á óvart. Vilja ,þau hjónin ekki fyrir
nokkurn mun missa hann, en hann
situr fastur við sinn keip. Loks tekst
þó Valborgu að sigra hann, með því
að hún eftir langa mæðu getur sann-
fært hann um, að hún unni honum
hugástum, og sé því engin ástæða
fyrir hann að flýja sig. Trúlofun
þeirra Valborgar vekur innilega gleði
hjá foreldrunum, og ekki spillir það
fyrir, að þeir Berent og Jakobsen
hrósa henni mjög fyrir að hún hafi
kunnað að meta mannkosti Sannæs.
Endar því alt í fögnuði, sálarfriði, og
er sólskinið og lognið, sem blasir við
á firðinum fyrir utan hús þeirra, sönn
ímynd þess. Er leiktjald það mjög
snoturt, og hefir þórarinn B. þorláks-
son málað.
Fjögur hlutverk eru vandasömust í
leikriti þessu og er mest undir því
komið, að þau takist vel. f>essi lilut-
verk hafa þau hlotið Jón Jónsson
sagnfræðingur, frú Stefanía Guðmunds-
dóttir, fröken Gunnþórunn Halldórs-
dóttir cg Árni Eiríksson, «
Jón Jónsson leikur Tjælde stór-
kaupmann. Við gervi hans er það að
athuga, að hann er helzt til ungleg-
ur. Hann leikur víðast hvar mæta-
vel, þótt honum takist ekki að sýna
allar geðshræringarnar eins vel og
skyldi og hreimurinn í röddinni falli
ekki alstaðar nógu látlaust utan að
geðshræringunum, enda er það enginn
hægðarleikur, þar sem hlutverk Tjælde
er afarlangt og hann er í sífeldri geðs-
hræring alla 3 fyrstu þættina. Sálar-
friðinn og ánægjuna tekst honum eink-
ar vel að sýna í 4. þætti.
Frú Stefanía Guðmunds-
d ó 11 i r leikur frú Tjælde. Eiginlega
á það ekki við hana að leika rosknar
konur; þó verður eigi annað með
sanni sagt en að hún leysi hlurverk
sitt nokkurn veginn vel af hendi; hún
er söm við sig frá upphafi leiksins til
leiksloka. En ekki kunnum vér als-
kostar við raddskjálftann, sem bún
ætlar að sýna geðshræringarnar með,
og óskandi væri að hún gæti lagt
meira inn í síðustu orð leiksins en
hún gerði.
Frk. Gunnþórunn Halldórs-
d ó 11 i r Jeikur Valborgu, sem er mik-
illát stvilka, en efni i atkvæðakonu.
Gjaldþrot föður hennar, sem særa
mjög þóttatilfinning hennar, vekja
hana til framkvæmda og kenna henni
að leita ánægjunnar í starfsemi. þá
breytist hún öll, mýkist við föður
sinn og Iærir smátt og smátt að meta
hina miklu mannkosti Sannæs; hverf-
ur þá stíflyndið og harkan breytist í
blíðu.
Frk. G. H. hefir Dokkur skilyrði til
að leysa þetta hlutverk vel af hendi,
þótt önnur hlutverk eigi betur við
leikhæfileika hennar, og má segja að
hún leiki yfirleitt laglega, og vel þar
sem hún talar við föður sinn í 3.
þætti. En naumast tekst henni að
gera Valborgu svo aðlaðandi, sem
skáldið hefir ætlast til og manni ó-
sjálfrátt verður fyrir að ímynda sér
hana, þegar maður les leikritið, enda
er hún tæpast nógu ungleg.
Árni Eiríksson leikur Sannæs
Má segja hið sama um hann og frk.
G. H.: þetta hlutverk á ekki vel við
hæfileika hans. Hanu er beztur að
leika gamansama eða skoplega karla.
Galli er þa.ð, að hann á svo erfitt með
að skifta um látbragð. Hver maður
hefir sitt látbragð, en Árna hættir við
að hafa það líkt, hvaða persónu sem
hann leikur. Hann er of snarkringlu-
legur í snúningum, og það á ekki við.
Sannæs, sem er stiltur vel og þéttur
í lund. Hann mætti gjarna vera ó-
fríðari að ytra útliti, en tilkomumeiri
en Árni sýnir hann. Og mikið vantar
á, að leikur hans og Valborgar, er
þau gera upp reikninginn í síðasta
þættinum, takist eins vel og vera ætti.
Jens Waage leikur Berentmála-
flutningsmann prýðisvel. Kemur fram
hjá honum næmur skilningur á hlut-
verkinu, eins og áður, og tekst honum
svo vel að gera eina heild úr persón-
unni, að sönn list er í; hann gleymir
sér aldrei, er ávalt sami einbeitti, hálf ,
þuri, heilsutæpi málaflutningsmaður-
inu, sannur í eðli sínu og samkvæmur
sjálfum sér. Gervi hans er og einkar
gott.
|>á leikur fröken G u ð r ú n E i n-
a x s s o n Signe ágætlega. Tekst henni
framúrskarandi vel að sýna gremju
sína og fyrirlitningu fyrir þessum eig-
ingjarna unmista sínum, þegar hún
kastar hringnum á gólfið, og varla
gleymist manni viðbragð hennar, þeg-
ar hún bannar honum að snerta sig.
En hvers vegna var frk. Guðrún ekki
látin leika Valborgu? Að vorri hyggju
er engin hér jafn vel fallin til að leika
það hlutverk sem hún, f>ví mjög
mikið er undir því komið, að hvert
hlutverk sé fengið í hendur þeim leik-
anda, sem bezt er til þe83 falliun, af
þeim sem völ er á. Frk. Lára Ein-
arsson hefði efalust mætavel getað
leikið Signe.
Læknaskólastúdent G u ð m. Tóm-
asson Ieikur Hamar svo vel, að fáir
mundu eins vel gera, hvað þá betur.
Liðsforingjayfirlæti þessarar landeyðu,
sem lítið hugsar um annað en mat og
fallega hesta, sýnir hann einkar vel,
og ógleymanlega segir hann setning-
una: »Við h ö f u m púðuro. Samtal
þeirra Signe um »þann brúna« tekst
ánægjulega. En óþarflega illa og
hrottalegp, er til orða tekið í þýðing-
unni, þar sem þessi orð frumritsins:
»Nej, der som jeglænger—«cruþýdd:
•Andskotinn taki mig, ef og leugur—«