Ísafold - 03.05.1904, Blaðsíða 1

Kenrar út ýmist einu sinni eÖa
tvisv. i viku. YerÖ árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 Vj doll.; borgist fyrir miðjan
’úlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin viö
áramót, ógild nema komin sé tii
útgefanda fyrir 1. október.
AfgreiÖslustofa blaösins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Reykjavík þriöjudaginn 3. maí 1904
26. blað.
MuóJac/ó jWaAýaUih
1. 0. 0. F. 885681/,.
Augnlækning ókeypis 1. og 3. þrd. á
överjnm mán. kl. 11—1 i spltalanum.
Forngripasafn opið mvd. og ld ! 1
-12.
Frílœkning á gamla spitalanum (lækna-
oskólanum) á þriðjudögum og föstudögum
kl. 11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsiðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
fflunnudagskveldi kl. 8l/2 síðd.
Landakotskirkja. öuðsþjónusta kl. 9
■rog kl. 8 á hvej-jum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
-andur kl. 10‘/2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
ítl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
%!. 12-3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtnd.
*g ld. kl 12—1.
Náttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
á sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis i Pósthússtræti 14b
t. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Næsta blað fimtud. 5. mal
og þar næst laugard. 7 maí.
Málsbæturnar.
Margur mun hafa ímyndað eér, satt
að segja, að eitthvað hefði ráð-
herrann sér þó til málsbóta. E i 11-
hvað gæti hann eða hans talsmenn
komið með, svo að virða mætti honum
til vorkunnar, þó að hann ryuni svona
skyndilega af hólmi óðara en þar kom
hann.
En nú sést, að það er e k k i.
f>etta, sem fyrir er borið bonum til
varnar, er ýmist alveg haldlaust hjóm,
eða þá blekkingar, eða loks beinn ó
sanninda-uppspuni. Um fúkyrðin töl-
um vér nú ekki. f>að er tíðast, að
til þeirra er gripið, þegar alt um þrýt-
ur.
Málstaðurinn ráðherrans er með
öðrum orðum alveg óverjandi.
f>að er alveg haldlaust hjóm og
markleysuhjal, að haga hafi orðið
skipuu ráðherrans svo sem gert var
vegna þess, að það sé »stöðug regla,
eem aldrei 'sé frá vikið«, að forsætis-
ráðherrann danski undirskrifi með
konungi skipun hinna ráðgjafanna
allra.
f>að hefir sem sé aldrei verið nokk-
urt tilefni til að víkja frá slíkri reglu
fyr en einmitt nú.
f>etta er í fyrsta skifti, sem skipaður
er í Danmörku sérráðgjafi í þeirri merk-
ingu, sem stjórnarskrá vor á við.
ísland er hiun eini hluti Danaveld-
is, sem er með sérstökum landsrétt-
indum.
Allir aðrir hlutar þess eru limir á
einum og sama líkama. f>eir eru all-
ir án sérstakra landsréttinda, ann-
arra en höfuðríkið hefir.
Vér á 11 u m að fá sératakan ráð-
gjafa 1874, um leið og stjórnarskrá sú
gekk í gildi.
En vér vorum prettaðir um hann.
f>að var haft aama lagið og áður:
einn hinna dönsku ráðgjafa látinn fara
með íslandsmál, dómsmálaráðgjafinn,
eins og áður hafði gert verið all-
lengi.
Munurinn var sá einn, að áður var
ísland ekki n e f n t í embættisheiti
þess ráðgjafa, fremur heldur en Fær-
eyjar, eða Vesturheimseyjar, eða Borg-
undarhólmur. En n ú var bætt aftan
við orðið »dómsmálaráðgjafi« orðunum:
»og ráðgjafi fyrir lsland«.
f>að var gert til að fullnægja í
o r ð i fyrirmælum stjórnarskrárinnar,
til að hlýðnast b ó k s t a f hennar en
a n d a hennar var raunar alls ekki sint,
þvert ofan í það sem til hafði verið
ætlast af vorri hálfu og að vísu geng-
ið, bæði af Jóni Sigurðssyni og öðr-
um.
Svona hefir þetta verið alla tíð síðan
þangað til nú.
Ráðgjafi þessi var og varla nokkurn
tíma annað nefndur í Danmörku en
dómsmálaráðgjafi að eins, — nema
í ríkishandbókinni. f>að hefir ekki 1
af 100, ekki 1 af 1000, jafnveí naum-
ast 1 af 100,000 dánskra manna haft
hugmynd um það alt tímabilið frá 1874
—1904, að til væri embæitismaður,
sem héti »ráðgjafinn fyrir ísland*.
f>ess vegna er hógómi að tala
um, hver hafi verið annars regla um
skipun ráðgjafa í Danmörku. f>ar
hafa í rauninni aldrei til verið nema
danskir ráðgjafar, ráðgjafar fyrir Dan-
mörku, grundvallarlagaráðgjafar.
Eða þá hitt, ef ekki vilja menn
samsinna þessu, þá mætti orða það svo,
að ísland hafi átt sér segjum ^ioblnta
úr dómsmálaráðgjafanum danska, en
Danmörk 9/io- 8e8ir ði8 8jálft
að um skipun hans hlaut meira að
ráða þetta, að hann var að 9/10 hlut-
um Danmerkurráðgjafi, en ekki ís-
lands. f>ar hlaut að gilda danska
reglan, hin sama og um hina ráðgjaf-
ana.
f>að er tóm blekking, að koma með
það, að sé skipun hr. H.H. með þessu
lagi — undirskrift forsætisráðherrans
— ólögmæt, þá hafi skipun allra fyr-
irrennara hans (Kleins, Nellemanns
o. s. frv.) verið líka ólögmæt. f>eir
voru alls ekki íslandsráðgjafar öðru
VÍ8Í en að eins á pappírnum, eða þá í
hæsta lagi dálítill snepill af þeim.
f>eir voru danskir ráðgjafar, grund-
vallarlagaráðgjafar. Um þessa skipun
hlaut því að fara eftir þar gildandi
reglum.
Hr. H. H. er fyrsti íslandsráðgjaf-
inn. Um skipun hans var því ekkert
bundið við regluna um skipun hinna
ráðgjafanna, ekkert bundið við neina
tízku í því efni. |>að getur engin
tízka verið til um embætti, sem verið
er að stofna, hefir alls ekki til verið
áður.
En gerum nú ráð fyrir, að við hefði
þótt eiga að fara eftir danskri
tízku um skipun hins í s 1 e n z k a ráð-
gjafa, vegna þess, að ómissandi hefði
þótt að halda sér við einhverja
tízku, og þá danska, úr því að til var
engin íslenzk, þá er spurningin þessi:
Hve mikla helgi hefir tízkan á sér ?
Er hún rétthærri, er annars lands
t í z k a rétthærri heldur en r é 11 u r
vor, heldur en landsréttindi vor ?
Er hún helgari en vilji þings og
þjóðar, helgari en sannfæring sjálfs
ráðherraefnisins um, hvað rétt sé og
sjálfsagt, eftir sjálfs hans yfirlýsingu ?
f>að er eftirtektarvert, að talsmenn
ráðherrans bera e k k i fyrir sig grund-
vallarlögin dönsku.
f>eir hafa ekki svo mikið við.
|>að væriauðvitaðörðugt viðfangs,með
því að þau meðal annars hafa enga reglu,
engin fyrirmæli að geyma um þetta at-
riði. En ekki væri það meiri upp-
spuni, meiri »skáldskapur« en sumt
annað hjá þeim, að herma það upp á
grundvallarlögin.
f>ó tekur steininn úr, þegar þeir
fara að bera ráðherrann undan sök
með því, að hann hafi ekki þ e k t
þesea tízku í sumar, þegar hann samdi
nefndarálitið sæla í stjórnarskrármál-
inu og komst svo ógætilega að orði,sem
kunnugt er. Hann hafi ekkert vit-
að um hana fyr en í vetur, er hann
kom til Khafnar, og fallið þá allur
ketill í eld.
Honum hefir þá brugðiðsvo mikið við,
orðið svo felmt, er hann sá framan í
þetta stórveldi, tízkuna, að honum hef-
ir ekki orðið annað að orði en: »Eg sé
hana, eg sé tröllið; eg heyri og hlýði«.
f>að eru hans eigin talsmenn, sjálfs
ráðherrans, sem gefa honum þetta
þrota-vottorð !
Úr því að tízkan, dönsk tízka, hef-
ir svona mikla helgi á sér í þessu at-
riði, skipuninni í embættið, má þá
ekki búast við, að hún verði einnig
látin mestu ráða um önnur sérmál
vor, hver helzt sem eru, ef út í það
fer? Hvar eru takmörkin? Getur
ekki ráðherrann afsakað sig alt af
með því, að svona og svona hafi hann
viljað hafa það og það, en að það hafi
þá vitnast, sem honum hafi verið ó-
kunnugt um áður, að »föst regla« eða
»tízka« sé að hafa það hins vegar?
Sú röksémd, að íslandsráðgjafinn só
einnig skipaður fyrir almenn ríkismál-
efni, er íslandi koma við, og þ v í hafi
rétt verið, að ráðaneytisforsetinn und-
irskrifaði skipun hans, er sú fákænsku-
fjarstæða, að engra svara bíður. f>að
veit þó hvert manns barn, er nokkra
hugmynd hefir um það, sem í stjórn-
skipunarlögum vorum stendur, að
það eru sérmálin ein, sem honum
koma við; í þeim e i n u m höfum vér
löggjöf vora og landstjórn út af fyrir
oss, eða e i g u m að hafa. Sameigin-
legu málin fara binir ráðgjafarnir með,
hver sinn flokk mála, og það jafnt
fyrir ísland sem aðra hluta Dana-
veldis. -------
Hér hefir minst verið áður á ósköp-
in þau, að afsaka ráðherrann með því,
að a ð r i r mundu eigi hafa gert betur
eða sérstaklega einn tilnefndur maður,
ef honum hefði verið embættið boðið.
fess þarf ekki að geta, að það eru
bláber ósannindi, að þessi þar
þar til nefndi maður hafi tjáð sig fús-
an að taka að sér stöðuna með sömu
kostum, sem hr. H. H. gerði.
En hitt er annars mjög svo kátlegt,
að gera ráð fyrir, að úr því að stjórn-
inni, vinstrimannastjórninni, þótti al-
veg sjálfsagt, að taka ráðgjafann úr
hóp meiri hlutans á síðasta þingi, úr
stjórnarflokknum, sem nú er, þá mundi
hún hafa farið í sömu andránni að
taka í mál mann úr minni hlutanum.
Hún hlaut að sjálfsögðu að ganga á
röðina hinna mörgu ráðherraefna í
þeim flokki, meiri hlutanum, er hafð-
ir voru á takteinum og munu hafa
haft dágóða lyst á upphefðinni.
J>að var fyrir fám árum beitt þeirri
lævísi hér í einu kjördæmi, að hræða
einhverja lítilsiglda kjósendur frá að
kjósa mann úr Framsóknarflokknum
með þeirri lygasögu, að þeir dr. V.G.
og hans flokksmenn ætluðu sér að
koma hér á danskri herþjónustuskyldu.
jpetta var gert í síðustu forvöðum, svo
að ekki var tóm til að reka lygina
aftur fyrir kjörfund. Bragðið hepnað-
ist og þá í svip. f>að tókst að koma
að manni úr hinum flokknum í það
sinn. En að því varð skammgóður
vermir. Sá maður féll á næsta kjör-
þingi, árið eftir, við svo lítinn orðstír
eða svo mikinn atkvæðamun, að hér
eru fá dæmi annars eins kosningaró-
sigurs. Hann varð síðan að hröklast
f annað kjördæmi.
Nú er brugðið fyrir sig öðrum »skáld-
skap« af sama tagi, — þeim, að það
hafl verið fyrir h a n s tilstilli eða að
hans undirlagi, dr. V. G., að Alberti
hafi skotið ríkisráðssetu-boðorðinu inn
í stjórnarskrárfrumvarpið 1902.
Vitanlega er það þessu máli óvið-
komandi.
En áþreifanlegt er, til hvers refarn-
ir eru skornir.
Með þessum áburði á saklausan
mann í framandi landi á að bægja
reiði almennings við ráðherrann fyrir
hér um rædda frammistöðu hans frá
honum, og koma henni yfir á aunan
mann, þótt ekki sé nema í svip.
»Er á meðan er«.
En hver mun endingin verða?
Liklegast svipuð og raun varð á
um herþjónustusöguna.
|>etta er annars svo sem engin ný-
lunda, að óhlutvandir menn verða til
að bera bönd að saklausum og koma
honum eða þeirn það sem kallað er
undir manna hendur eða eitthvað í
þá átt.
Aðferðin getur auðvitað verið raarg-
vísleg, og ólíku eða ólíkum saman að
jafna.
f>að var eitt sæmilega kunnugt göf-