Ísafold - 08.06.1904, Blaðsíða 1

Xemur út ýmist einu sinni eöa
tvisy. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eöa
l1/, doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin viö
áramót, ógild nema komin sé ti)
útgefanda fyrir 1. október.
AfgreifTslustofa blaösins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Reykjavík miövikudaginn 8. júní 1904
37. blað.
jfúidJadá jWa/upaAMv
I. 0. 0. F. 866109 III.
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
bverjum mán. kl. 11—1 i spltalanum.
Forngripasafn opiö mánud., mvd. og
ld. 11—12.
Frílœkning á gamla spitalanum (lœkna-
iskólanum) á þriðjndögum og föstudögum
kl. 11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á bverju föstudags- og
iiunnudagskveldi kl. 8’/, sfðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 2
og kl. ij á hverjnm helgnm degi.
Landakotsspltali opinn fyrir sjúkravitj-
'Sndur kl. 10l/a—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafti opið hvern virkan dag
kl. 12-3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
-og ld. kl 12—1.
Ndttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
k sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og i. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
íslands banki er tekinn
til' starfa. Afgreiðslutími
er kl. 10—3 og kl. 6l|2—17^
hvern virkan dag. Banka-
stjórnin er til viðtals all-
an tímann meðan opið er.
Eeykjavík 7. júní 1904.
Framkvæmdarstjörn bankans.
Hlutabankinn.
Tekinn til starfa.
Loks rann sá dagur upp, í gær, að
bankinn tæki til starfa, sjálfan afmælis-
dag laganna um stofnun hans ; þau eru
dagsett 7. júní 1902.
Hlutabanki hefir hann verið kallað-
ur lengst í ræðu og riti, þótt »íslands
banki« sé hann skírður í lögunum.
Nafnið það var látið halda sér eftir
að horfið var frá að láta hann vera
k’un eina banka landsins. Bn óhent-
er það, með því að það má heita
aamnefni • við Landsbankann. Hinu
viHist enginn á. |>að er skýr aðgrein-
Ing, að kalla annan bankann Lands-
banka, en hinn Hlutabanka.
Langt naál, langa sögu mætti rita
um stofnun þessa banka. Hún er
froðleg að tnörgu leyti. En ekki þar
eftir ánægjuleg allB kostar. Hitt er
mest um vert, að sú saga fór þó all
vel á endanum, til þess að gera
Eétt sögð yrði sagan mest um það,
hversu þar hafa höggvið þeir, er hlífa
skyldu. Hversu mjög hefir verið lagst
i móti stofnun þessari af þeirra hálfu
einmitt, er hún horfir til hagsældar
aðallega. Hversu mikið kapp var á
lagt, að láta hagsmuni landsins lúta í
lægra haldi fyrir sönnum eða ímynd-
uðum hagsmunum örfárra, einstakra
manna. Hversu nærri lá, að drotn-
uuargirni og valdafíkn yrði stofnun.
þessari að fjörlesti í sjálfri fæðingunni.
Hér hefir nýlega þess verið minat
hátíðlega og fagnaðarsamlega, erverzl-
un landsins losaðist úr gömlum ánauð-
arfjötrum fyrir hálfri öld liðinni.
Bn eins og lítil not verða frelsisins
þeim manni, sem er úti á öræfum
staddur, eins hefir sú þjóð verzlunar-
frelsisins lftil not, sem skortir nauð-
synleg tæki til að hagnýta sér það til
hlítar.
En þeirra tækja er nægilega öflug
og hagfeld peningastofnun í landinu
sjálfu einna nauðsynlegust.
Vér áttum kost á henni fyrirmörg-
um árum.
Vér megum allra þjóða sfzt við mik-
illi þarfleysu-töf við hvert framfaraspor,
er vér eigum kost á að stíga.
|>ví hrapallegri er slysnin og skamm-
sýnin, er slíkt kemur þar niður, sem
sízt skyldi.
|>að eru tvö mein aðallega, sem
hinni nýju peningastofnun er ætlað að
græða fyrst og fremst.
j?að er annars vegar vöruskifta og
lánsverzlunin, sem svo afarmikíð ilt
fylgir, og hins vegar hin afarkostnað-
arsama útlenda umboðsmenska við
vöru útveganir kaupmanna vorra og
varning88ölu.
Bót þeirra meina á að verða og hlýtur
að verða bein áhrif hennar, ef rétt er
með farið og alt gengur skaplega.
En óbeinu áhrifin verða ekki tölum
talin.
Og þó að hér sé talað helzt um
verzlunarstétt vora og tilætluð bein á-
hrif bankans á hennar atvinnu, og þar
með óbein áhrif á hagi allra lands-
manna, þá er hitt jafnRjálfsagt, að við-
skifti Hlutabankans ná til allra stétta
í landinu.
Verzlunin er að eins höfð þar fremst
í röð, með því að það er sú stétt
landsins, er nægilegt »afl þeirra hluta
sem gera skal« er hvað allra nauð-
synlegast, en henni veitt áður einna
örðugast að vera sér út um það afar-
kcstalaust.
|>etta er og berum orðum fram tek-
ið i sjálfum bankastofnunarlögunum.
þ>ar stendur, að sá skuli vera til-
gangur bankans, »að efla og greiða
fyrir framförum íslands í verzlun,
búnaði, fiskiveiðum og iðnaði, og yfir
höfuð bæta úr |peningahögum lands-
ins«.
f>etta er hið víðtæka verkefni bank-
ans.
Og það óskum vérj( og vonum að
honum takist sem bezt af hendi að
leysa.
Stjórnarskrárbrotið.
Norðurland tekur rækilega til íhug-
unar málið um hina ólöglegu ráðgjafa-
skipun hjá oss í vetur, með undirskrift
forsætisráðherrans.
|>ar segir svo meðal annars í rit-
stjórnargrein 28. f. m.:
f>etta er alveg ótvírætt stjórnarskrár-
brot.
•Konungur hefir hið æðsta vald yf-
ir öllum hinum sérstaklegu málefnum
ÍBlands með þeim takmörkunum, sem
settar eru i stjórnarskrá þessari, og
lætur ráðgjafann fyrir Is-
land framkvæma það«, segir
2. gr. stjórnarskrárinnar.
Hvað getur nú verið sérstak-
legra mál fyrir Island en að skipa
ráðherra, sem má eigi hafa annað ráð-
herraembætti á hendi en ráðherraem-
bættið fyrir lsland, eins og hin end-
urskoðaða stjórnarskrá tekur fram
skýlaust, ráðherra, sem búsettur er á
íslandi, ráðherra, sem launað er að
öllu leyti af íslenzku fé, ráðherra, Bem
stjórnarskrá vor og engin dönsk lög
skipa fyrir um ?
f>að er svo ómótmælanlegt, sem
nokkur hlutur framast getur verið, að
þetta er »eitt af hinum sérstaklegu mál-
efnum íslands*. Og a i þ v í a ð
þetta er eitt af þeim málum, og a f
þ v í a ð stjórnarskráin segir, að ráð-
herrann fyrir Island — og enginn
annar ráðherra — skuli framkvæma
valdið yfir þeim málum, þá var brotið
gegn stjórnarskrá vorri, þegar forsæt-
isráðherrann danski skrifaði undir
skipun ráðhsrra vors.
Sé nokkur embættismaður ís-
1 e n z k u r embættismaður, þá er ráð-
herra vor það sannarlega. Forsætis-
ráðherrann hafði því ekki meira vald
eða rétt til að skrifa undir skipun
hans en skipun hvers sýslumanns í
landinu, eða hvers annars af embætt-
ismönnum vorum. |>að er Islandsráð-
herrann e i n n, sem m á framkvæma
það vald samkvæmt skýlausum fyrir-
mælum stjórnarskrár vorrar.
Stjórnarskrá vor hefir verið brotin.
A því getur ekki leikið nokkur vafi.
Af þeim varnaratriðum, sem fram
hafa komið í málinu, er ekki nema
eitt þess eðlis, að um það þurfi að
ræða.
Sú málsvörnin, sem vér íslendingar
verðum ekki að eins að athuga, held-
ur og hafa alvarlegustu gætur á, er
þessi: að það sé dönsk stjórnartízka,
að forsætisráðherranu undirskrifi skip-
un allra ráðgjafa konungs, og að und-
an þeirri tízku hafi ekki veriðjunt að
komast með ráðherra vorn.
Eftir þessu ættu ekki að eins dönsk
lög, heldur og dönsk t í z k a, sem ekki
byggist á neinum lögum, að vera rétt-
hærri en stjórnarskrá Islands,
hvað þá önnur lög vor.
jpetta er ill kenning fyrir oss ís-
lendinga. fæssa kenning má enginn
íslendingur flytja. |>ví að hér er að
tefla um landsréttindi vor.
Hér er ræða um innlimunarkenning
danskra lögfræðinga, sem vér íslend-
ingar börðumst gegu undir forustu
Jóns Sigurðssonar. f>etta er kenning-
in, sem vér Islendingar h ö f u m á-
valt barist móti í allri vorri stjórnar-
baráttu og e i g u m ávalt að berjast
á móti.
Opinber rannsókn.
Gegn Dalavaldsmanni.
Nú er loks þar komið, að líklega
verður hafin opinber rannsókn gegn
Dalavaldsmatininum út af reiknings-
færslu hans í Laxárbrúarmálinu.
Að minsta kosti fóru þeir fram á
það einhuga, amtsráðsmennirnir allir,
nema reikningshaldarinn sjálfur. En
amtmaður maldaði í móinn eftir mætti.
Síra Sigurður Stefánsson í Vigur hafði
orð fyrir þeim, amtsráðsmönnum, og
fór allhörðum orðum um háttalag
sýslumanns, sem von var, um óhlýðni
hans og lítilsvirðingu við fyrirskipanir
amtsráðsins. En mjög var amtmaður
þar andræðinn.
Einhvern svo nefndan »lokareikn-
ing« um brúargjörðina hafði sýslumað-
ur nú komið með. En hann hafði
óhlýðnast alveg fyrirmælura amtsráðs-
ins í fyrra um að senda slíkan reikn-
ing endurskoðanda sýslureikninganna
í Dalasýslu, og hafði þvf sýslunefndin
þar vísað honum frá sér, er sýslumað-
ur lagði hann fram óendurskoðaðan
undir lok sýslufundar í vetur.
Amtsráðið stóð því uppi alveg ráða-
laust með að úrskurða reikninginn að
þessu sinni. f>að lagði loks fyrir sýslu-
mann enn af nýju að senda reikning-
inn endurskoðanda hið bráðasta, svo
að hann hefði nægan tíma til að end-
urskoða hann. Síðan skyldi reikn-
ingurinn lagður fyrir sýslunefndina á
aukafundi, er halda skyldi í sumar í
ágústmánuði.
A 11 i r amtsráðsmenn, nema Dala-
sýslum., voru ennfremur á þvf, að
nauðsyn bæri til þar að auki að láta
hefja opinbera rannsókn gegn sýslu-
manni út af þessu máli; og komu
fram tvær tillögur nm, hvernig orða
skyldi áskorun til amtmanns um það,
önnur frá síra Sigurði í Vigur, en hin
(síðari) frá sfra Sigurði prófasti í Flat-
ey.
Síra Sigurður í Vigur lagði til, að
amtsráðið skoraði á forseta sinn, að
láta hefja opinbera rannsókn gegn
sýslumanni, sér í lagi út af því,
a ð hann hefði óhlýðnast skipun
amtsráðsius f fyrra um að semja
og Iáta endurskoða lokareikning Lax-
árbrúarinnar,
a ð hann hefði gert sýslufélaginu
rsikning fyrir pakkhúsleigu af sementi,
sem aldrei hafði komið í það hús, er
um var að ræða,
a ð hann hefði reiknað til brúar-
kostnaðar 55 tunnur af sementi, en
eigi notað nema 51 tn., og
a ð hann hefði skýrt amtsráðinu
rangt frá um vegagerð þá, Bem hann
taldi með á Laxárbrúarreikningnum
ranglega.
Hin tillagan, breytingartillaga við
þetta, frá síra Sigurði í Flatey, sem var
borin undir atkvæði (sjaldan eða aldrei
þessu vaut) og auðvitað á undan að-