Ísafold - 06.07.1904, Síða 2

Aðallandmegin Mandsjúríu er upp
af (norður af) Líaótungskaga. Bn
Kórea samsvarar Eeykjanesfjallgarði
að afstöðu; margfalt stærri þó, helm-
ingi stæri en alt ísland. Yalu-elfi yrði
þá hér um bil þar sem Hvaifjörður
gengur inn hér.
Landher Japana er þrískiftur. það
eru 3 herir, sem kallað er, allir komn-
ir fyrir löngu inn í Mandsjúríu.
Byrir 1. hernum ræður Kuroki hers-
höfðingi. það var hann, sem fór yfir
Yaluelfi 1. maí og vann sigurinn þar.
Hans höfuðstöðvar eru enn í Feng-
húang-tsjeng, á leiðinni norður og
vestur að Líaó-Yang, eða þar í grend.
J>á er 2. herinn japanski. það var
hann, sem komst á land í Líaótung-
skaga um miðjan maímánuð, bæði
austan (hjá Pi-tse-wo) og vestan, og or-
ustuna vann við Kin-tsjá, 25. maí,
settist sumur í Dalny í mánaðarlokin
og sótti lengra fram á nesið, út að
Port Arthur, en snerist sumur í móti
Eússum vestan megin, er sóttu út eft-
ir frá flóabotninum (Líaótung-flóa).
þar bar fundum saman við Wafangká
og Telissú 14. og 15. f. m., sem fyr
segir. Sá heitir Oku, er fyrir þeim
her ræður. Hann mun eiga Bér höf-
uðstöðvar nærri Dalny, eða sem svar-
ar því, að væri hér í Staðarsveitinni.
þá er 3. herinn Japana og síðasti
þar í milli, eins og inn á Mýrunum
innan til. Byrir honum ræður hers-
höfðingi sá, er Nodzu heitir. Hann
er nýlega þangað kominn til þess að
gera, heiman frá Japan. Sá herinn
var síðast vígbúinn.
Hver þessi her um sig nemur 70—
80 þúsundum.
|>að er 1. og 3. herinn eða þeir
Kuroki og Nodsu, sem er ætlað að
kljást við Kuropatkin. þeirra lið beggja
er gizkað á að muni nema 140 þús-
undum. En ekki er sá herafli allur
tiltækur, með því að jafnan verður að
hafa stórar sveitir á verði hér og þar
um farinn veg, að eigi heftist aðflutn-
ingar eða gerður verði annar farar-
tálmi. Til þess er gizkað á að þurfi
30,000 manna frá þeim Kuroki og
Nodzu. þá eiga þeir eftir 110,000.
Bn 100,000 manna hefir Kuropatkin
viðlátíð. Fyrir því þora hvorugir á
aðra að ráða að svo stöddu. Bn
Kuropatkin tjáist eiga von slíks liðs-
auka vestan að bráðlega, eftir Síbiríu-
járnbraut, að ummiðjan þ. mán. muni
hans her verða orðinn 250 þús. Jap-
anar þyrítu þá að hafa komið honum
fyrir kattarnef áður.
þess var getið síðast, að flotadeild
Eússa í Vladivostoek, við Japanshaf
norðanvert, mundi hafa grandað 3—4
flutningaskipum fyrir Japönum í f. mán.
Skrydloff aðmíráll, sá er þar ræður
fyrir, segir nú, að þau hafi verið 5 alls.
f>að er langhelzta þrekvirki Eússa í
þessum ófriði. Flotadeildin var að
svamla úti í Japanshafi rúma viku,
12.—20. júnf, og duldist þá tíð alla fyr-
ir Karaimura aðmírál, er hefir þó
verið meira í mun að láta hana ekki
ganga sér úr greipum. En því tókst
hoDum þó að tálma, að hún kæmist
vestur að Port Arthur, sem Eúasar
ætluðu sérfyrst.
Meira en 1000 hermanna japanskra
var á einu flutningaskipinu, sem Eúss-
ar söktu. f>að hét Hitachi Maru.
f>ar var og mikill vistaforði og vopna,
og svo miljónum skifti í gulli, að
sumra manna sögn. f>ví var öllu
fleygt útbyrðis, er sá til Eússa. og
þar með ýmsum áríðandi skjölum og
herfararuppdráttum. Skipið vildi ekki
gefast upp, heldur hélt á rás undan.
Eús8ar drógu það uppi og skutu í kaf.
Hvað margt manna Japanar hafi
látið á skipum þessum öllum, er ó-
kunnugt að svo komnu. Margir kom-
ust af á sumurn skipunum, auk þess
er Eússar gáfu þeim grið og björguðu,
er grið þáðu í tíma; söktu skipuDum
síðan.
Hroðaleg sjón hafði það verið,
segja þeir sem af komust, er menn
og skepnur (hestar) af skipunum svöml-
uðu hundruðum saman á sjónum, en
EúsBar skutu í þvöguna, og gerðist
sjórinn allur blóðlitaður langar leiðir.
Fyrirliði einn japanskur, er af
komst, sagði keisaranum af því í Tokio,
er hann og þeir félagar á einu skipinu,
sem Eússar söktu, kusu heldur að
deyja en gefast upp, og hrópuðu þre-
falt b a n z a i (ekki básai) fyrir keis-
aranum, áður en skipið sökk með þá.
f>á fekk keisarinn ekki tára bundist.
Launaniál presta.
Eftir
Jóhannes L. L. Jóhannsson.
Eitt af hinum mörgu málum, sem
landsstjórnin nýja verður að taka til
meðferðar, er launamál prestanna.
Alþingi síðasta lagði svo fyrir, að
setja skyldi milliþinganefnd til að
koma fram með tillögur um málið, og
auðvitað hefir stjórnin í fyrstu eigi
annað að gera en að skipa hana.
f>etta, að þingið fól stórmál þetta
sórstakri nefnd til meðferðar, sýnir, að
það kannast við, að hér er um mikið
vandamál að ræða, sem þarf bráðrar
aðgjörðar við frá hálfu löggjafarvalds-
ins.
Enginn réttsýnn maður í landinu
mun neita því, að ástandið með launa-
kjör prestanna er óhæfilegt eins og
það er, hvort heldur litið er á það
frá sjónarmiði prestanna eða almenn-
ings, eða frá sjónarmiði beggja í einu,
svo sem róttast er.
Allir eru því sammála um, að hér
þurfi stóra breytÍDgu að gjöra. En
þegar fara á að koma með ákveðnar
tillögur um, hvernig breyta skal, þá
sýnist sitt hverjum, og þeir geta illa
orðið samdóma. En þó rekur að því,
að þeir mega til að sameina sig um
einhvern veg í málinu.
Sumir vilja fara þá leiðina, að bæta
launakjör presta með þvf, að sameina
prestaköll þar, sem hægt er, en láta
gjaldmátann standa óumbreyttan.
En sú aðferð er algjörlega óhæfileg,
því hún lítur á málið eingöngu frá
sjónarmiði prestanna. f>á er mest
hugsað um að auka tekjur þeirra, en
eigi hirt um hitt, að laga til eða létta
af fólki óeðlilegu og úreltu gjalda-
fyrirkomulagi.
Vitanlegt er það, að sumstaðar má
að skaðlitlu sameina prestaköll; en
varlega verður þó að fara í því efni,
því þar er bleypt út á mjög hálan ís
og getur skriðið orðið Iengra en holt
er þjóðinni. En hennar hag eigum
vér að hafa fyrir augum.
Eg man eigi heldur eftir, að prest-
arnir hafi kvartað svo mjög um það,
hvað laun þeirra eru lág, þótt þau
séu auðvitað of lág nokkuð víða,
heldur mun hitt kreppa meira að
þeim, hvernig gjöldum þeirra er reyt-
ingslega fyrir komið og hversu óviss
þau tíðum eru.
Um þetta hafa prestarnir kvartað,
og það þarf að lagast, því það er beiu-
línis þjóðarmein hjá oss og þjóðar-
skaði, hvernig farið er með prestana.
f>eir geta að mörgu leyti eigi notið
sín nó gjört fult gagn, meðan ástand-
ið er eins og það nú er.
Með óvarlegri sameiningu mundi
og reka að því, að söfnuðirnir hefði
miklu minna gagn af prestunum en
æskilegt er; það er svo b3zt gagn að
prestinum, að prestakall hans sé eigi
afarstórt um sig.
Hugsað get eg þó, að engin ófæra
væri að fækka prestaköllunum, sem
nú mun vera um 140 á öllu landinu,
niður í 110, og væri það eigi alllítill
sparnaður.
f>eir sem vilja fækka prestaköllum,
en láta gjöldin standa óbreytt, hafa og
stungið upp á því, að fela sýslumönn-
um innheimtuna. En það yrði beint
til að gjöra prestana óvinsæla, því all-
ir hlyti að skilja, að presturinn stæði
þar á bak við sýslumann, enda leiðin-
legt fyrir prestinn að láta innheimta
með harðneskju fyrir sig þau gjöld, er
hann játar engu síður en gjaldendur
að eru í rauninni ranglát, þegar mið-
að er við efnahag manna.
f>etta, að fela sýslumönnum inn-
heimtuna, er og engin breyting frá
þvf, sem nú getur verið, með því að
nú er með lögum hverjum presti heim-
ilt að láta sýslumann heimta inn gjöld-
in, þótt fáir séu þeir víst, er nota það.
f>að sýnir, að sú leiðin þykir alls eigi
góð.
Með þessari aðferð, að hugsa að
eins um að hækka laun prestanna, en
breyta ekkert gjaldatilhöguninni, verð-
ur því óánægjan hjá prestum engu
minni en áður, og hjá söfnuðunum
meiri en hingað til, sem og er von.
Málið heldur þá áfram að flækjast
sífelt fyrir fótum löggjafanna eftir
sem áður, því stöðugt verður beðið
um breytingar. f>að verður því að
taka málið til meðferðar frá rótum og
á alt annan hátt, ef vel á að fara.
f>að eru þá víst eigi nema tveir vel
færir vegir eftir með mál þetta. Ann-
ar er aðskilnaður ríkis og kirkju og að
láta kirkjufélagið halda jarðeignum
sínum eða andvirði þeirra í pening-
um, sem mörgum geðjast víst betur,
en láta svo kirkjufélagið sjálft, alla
landskirkjuheildina, ráða fram úr því,
hvernig gjöldum safnaðanna til presta
verður komið fyrir.
Sumir kunna að vera til, sem vilja
taka bótalaust inn í landssjóð allar
kirkjueignirnar. En það er óhæfileg
ránsaðferð og dæmalaus alstaðar í
heiminum. Slíkar tiltekjur hafa hvergi
þótt réttar eða ráðlegar.
Sú aðferð, að skilja alveg í sundur
ríki og kirkju með hentugum og hæfi-
legum kjörum, hefir ávalt verið æski-
legasta leiðin í kirkjulöggjöfinni, eftir
skoðun minni og margra annarra frí-
kirkjuvina. En því miður eru þeir
enn of fáir, svo að hætt er við, að
málið eigi örðugt uppdráttar í þeirri
mynd fyrst um sinn.
Ed það tel eg algjörlega vafalaust,
að slíkur aðskilnaður ríkis og kirkju
yrði bezta ráðið til að hleypa nýju
fjöri í alt hið kirkjulega líf í landinu,
og þá um leið hafa vekjandi áhrif á
landsmenn í öðrum greinum.
Efki og kirkju ætti þá báðum að
verða stór hagur að aðskilnaðinum.
Eg veit vel, að hákirkjuvinirnir gjöra
lítið úr þessu. En orð þeirra hafa
lítið sannfærandi afl fynr mér, því eg
sé, að reynslan í öðrum löndum, þar
sem fríkirkjur eru, hefir alt til þessa
verið minni skoðun í vil.
Vel veit eg það, að vel er vakandi
kristindómslíf í sumum ríkiskirkjunum.
En þó verður því eigi neitað, að frí-
kirkjusniðið á bezt við alt eðli kirkj-
unnar og kristindómsins.
þyki mönnum nú fríkirkjuleiðin í
málinu eigi tiltækileg að svo komnu
eða svo ráðleg, að hún fái nóg fylgi til
þess, að málið nái almecnu samþykki
í þeirri mynd, þá verður það vitan-
lega að vera svo. Enda tel eg engan
hag, að flýtaneinu tráli í framkvæmd,
hversu réttmætt sem það er, meðan
fólk eigi er alment orðið nokkurn veg-
inn sannfært um gæði þess. Svo bezt
gjöra hlutirnir gagn, að þeir hafi trú
á þeim, sem eiga að nota þá.
Ef fríkirkjuhugmyndinni er slepc,
þá er enn eftir ein leiðin með þetta
launamál prestanna.
Hún er nú, að launa prestunura
beint úr landssjóði, aunaðhvort alveg
og taka kirkjueignaafgjöldin í Iands-
sjóð, eða þá að nokkru leyti, með þvíi
lagi, að prestarnir haldi jarðaafgjöld-
unum upp í laun sín, en fái úr lands-
sjóði viðbót sem svarar sóknartekjun-
um. þær tekjur verður að afnema
alveg, eins og þær eru nú, því þær eru
að mörgu leyti hneykslanlegar og fólk-
ið vaxið frá þeim hugmyndum, er þær
styðjast við, með því líka að grund-
völlurinn fyrir þeim er ranglátur.
Úr því höfð er ríkiskirkja, þá er
auðvitað langréttast, að launa prestun-
um beint úr landssjóði, alveg eins og
öðrum embættismönnum þjóðfélagsins.
Með því nú að fækka eitthvað presta-
köllum og jafna tekjurnar, getur þetta
eigi orðið mjög tilfinnanlegt fyrir lands-
sjóð, því eigi berst eg neitt fyrir því,
að laun presta verði svo afarhá.
En þó að þetta yrði eitthvað tilfinn—
anlegt fyrir landssjóðinn, þá stoðar eigi
að horfa í það, úr því hér er um stór-
vægilegt nauðsynjamál og þjóðarþörf
að tefla.
þetta er og eina ráðið til að geta
skilið svo við stórmál þetta, að það
verði eigi ávalt að flækjast fyrir á al-
þingi og tefja fyrir öðrum málum.
þetta mál verður að taka til ræki-
legrar meðferðar, öldungis eins og
læknaskipunarmálið hérna um árið.
Vilji milliþinganefndin, sem sett
verður til að íhuga mál þetta, eigi
fallast á fríkirkjufyrirkomulagið, þá sé
eg eigi, að hún geti farið aðra leið i
uppástungum sínum en þessa, að
greiða launin úr landssjóði. Með því
einu móti getur orðið gagn að starfi
hennar, en annars ekkert, til þess að
koma góðri endalykt á málið.
En þó að búið sé að taka svona
einhverja fasta stefnu í aðalatriðinu,
þá er verk nefndarinnar, sem eftir er^
samt afarmikið, og margt við það að
athuga í ymsum greinum þess. En
of langt mál að fara hér að tala um
slíkt.
Með því að Iauna prestum úr lands-
sjóði, en afnema sóknartekjurnar, er
allmiklum skatti létt af alþýðu. En
vitanlega þarf að auka tekjur lands-
sjóðs með einhverjum haganlegum ráð-
um í staðinn.
|>ó þarf þess eigi beint við sakir
þessa máls eins. Ekki munar nema ör-
lítið um það, heldur þarf að auka lands-
sjóðstekjurnar vegna ýmissa annarra
stórútgjalda, er óumflýjanlega hljóta
að Ienda á landssjóði á komandi tím-
um.
Eitt af þeim stórmálum, sem taka
verður rækilega fyrir innan skamms,
er alþýðumentunin. það mál hlýtur
að hafa mikil aukin útgjöld í för með
sér. En raeð því að prestalaununum
væri létt af almenningi, þá er löggjáf-
arvaldinu hægra fyrir á eftir, að leggja
eitthvert hæfilegt skólagjald á fólkið í
landinu, til viðhalds skólunum og launa
handa kennurunum. Með þeim hætti
getur þá Iandssjóði sparast bein út-
gjöld, í staðinn fyrir hitt, sem hann
kemst engan veginn hjá að öðrum
kosti, og ætti erfitt með að fá sér
uppbætt. f>að er og eigi nema sann_-
gjarnt, að eitthvert gjald, bygt á rétt-