Ísafold - 14.07.1904, Side 1

Kertrar út ýmist einn sinni eöa
tvisv. í vikn. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
úramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 14. júlí 1904
47. blað.
Jfta/UfO/iMv
roTo. F. 867229
Augnlœkning ökeypis 1. og 3. þrd. á
bverjum mán. kl. 11—1 i spltalanum.
Forngripasafn opið mánud., mvd. og
Id. 11-12.
Hlutabankinn opinn kl. 10—!i og
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsiðd.
Almennir fundir á hverju föstndags- og
í-íunnudagskveldi kl. 8'/„ siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. 0 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
**ndur kl. 10'/2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
:kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12-3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
og ld. kl 12—1.
Nátturugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
i sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Móofnar og móvélar.
Eftir
héraðsl. Guðm. Björnsson.
Síðan grein mín »Illa notuð auðæfi*
kotn út í ísafold, 30. marz þ. á., hafa
mjög margir sveitamenn átt tal við
mig um mó og notkun hans til elds-
Beyti8. Og allir hafa þeir talið þá
‘tillögu mjög mikilsverða, að fenginn
sé maður vel að sér í öllu þvi, er að
-mó lýtur, til þesa að leiðbeina bænd-
um, leita að mó fyrir þá og kenna
þeim að verka hann með þeim hætti,
er nú tíðkast í öðrum löndum.
f688 vegna veit eg að það mun öll-
um gleðiefni, að ungur og efnilegur
niaður, Ásgeir Torfason verkfræðingur,
iefir nú tekið þetta mál að sér. Ætl-
&r hann að kynna sér sem bezt alla
meðferð á mó í öðrum löndum og er
þegar farinn til þess.
Hann á fyrir höndum mikið verk-
efni: að kenna landsmönnum að hag-
nýta aér á réttan hátt hin óþrotlegu
auðæfi, sem felast í mómýrunúm. það
er af og frá, að honum endist aldur
til þesa að rannsaka helminginn af
öllum mómýrum á íslandi; en upphaf-
ið er til alls fyrst.
Eg er ekki húsasmiður, en af því
bð eg er læknir, hefi eg koraið á mjög
hiörg sveitaheimili sunnanlanda á öll-
útn tímum árs, og það er mér fullljóst,
að 4 Suðurlandi verða aldrei reist í-
kúðarhús, er eéu hlý, þur og loftgóð,
°ema að hafður sé ofn í þeim. Á
Norðurlandi sá eg í æsku minni marga
s^eitabæi á vetrardag. þeir voru yfir-
leitt miklu rakaminni en bæir sunn-
anlands; en kalt var í baðstofunum,
°g Því hlýrri , sem þær voru, þeim mun
óhreinna var loftið.
Veturinn 1881—82 las eg undir
skóla hjá Hjörleifi prófasti Einarssyni
á Undirfelli, ásamt Guðm. Hannessyni,
dú lækni á Akureyri, og Einari þórð-
arsyni nú presti á Desjarmýri. Við
höfðum til íbúðar herbergi í suðurenda
baðstofunnar; hún var ný og vel gerð;
en svo var kuldinn mikill, að súðina
hélaði lengi vetrar, hendurnar á okk-
ur voru þrútnar af frostbólgu og hálf-
ir dagarnir fóru í áflog til að verjast
hrolli.
|>etta var frostaveturinn mikla. En
fyr er líka kalt en frjósi.
Eina hugsanlega bótin við þessum
þjóðarvandræðum er mórinn.
Mór er til miklu víðara en menn
vita og mórinn getur orðið ágætt elds-
neyti, ef hann er rétt verkaður.
En hvernig sem mórinn er verkað-
ur, þá kemur hann aldrei að fullu
gagni sem eldsneyti í þeim eldfærum,
sem ætluð eru kolum.
það er af því, að mór er miklu fyr-
irferðarmeiri en kol í hlutfalli við hita-
gildið.
Eldstórnar í móofnum og móvélum
þurfa að vera miklu stærri en í kola-
ofnum og kolavélum.
jpað hefir síra Eiríkur Briem sagt
mór, að þegar hann var prestur í
Steinnesi, lét hann gera handa sér
eldavél f Danmörku, krafðist þess að
eldholið væri miklu stærra en alment
gerist. Vélin kom, varð dýr, en mesta
þing; var brent í henni mó, torfuskækl-
um og hvers konar ruali, er brunnið
gat, og gaf alt góðan hita, af því að
eldholið var nógu stórt, svo að mikið
komst í það í einu.
það er ekki langt síðan að eg var
sóttur upp í sveit til að hjálpa konu
í barnsnauð. Eg fekk kvenmanui fæð-
ingartangirnar og bað hana sjóða þær,
ein8 og siður er til.
En tíminn leið, og mig fór að lengja
eftir töngunum, fer fram og sé stúlk-
una vera að bora ofurlitlum mómola
inn í eldinn, en enga suðu í pottinum.
Eldstóin í eldavélinni var svo lítil, að
ekki komust í hana nema 3 eða 4
hnefaköglar í einu.
Eldavélar eru nú til í mörgum
sveitum á hverjum bæ; en alt eru það
kolavélar.
Ofnar eru til í stöku stað, en alstað-
ar eru það kolaofnar, sem koma að
litlu liði, ef mó er brent.
í öðrum löndum hafa menn undan-
farin ár tekið til að smíða mó-ofna og
móvélar.
Danskir móofnar frá E e c k í Kaup-
mannahöfn eru taldir einna beztir.
Guðm. bóndi Magnússon í Elliða-
koti hefir mörg ár haft Recks-ofn í
ibúðarhúsi sínu (timburhúsi) og brent
mó í honum. Hann segir ofninn vera
mesta þing. f>að er líklega eini mó-
ofninn, sem til er á íslandi.
Nú hefir Ágúst kaupm. Flygenring
í Hafnarfirði flutt hingað Recks ofna
og hefir þá til sölu. Sömuleiðis hefir
hlutafélagið Reck fyrir tilmæli hans
látið smíða móvélar, sem erujárnvarð-
ar á allar hliðar og því sjálfstæðar
(fritstaaende), svo að hvergi þarf að
hlaða mvirstein að þeim. jþessar vélar
hefir hann einnig til sölu. þær kosta
60 kr.
Ofnarnir eru misdýrir eftir stærð og
iögun:
Lögnn Nr. Verð kr. Rúmfet sem ofninn hitar m æ B © ^ D Í2. 5* 09
kalt hús hlýtt hús
13 A 37 600 1000 41
öívalir*'| 13 B 39 600 1000 47
13 C 45 600 1000 55
Fer- 16 B 44 800 1200 48
18 B 48 900 1400 48
24 B 58 1000 1900 49
25 A 66 1500 2400 60
Hér er tilgreint útsöluverð í Kaup-
mannahöfn, en hr. Flygering býðst til
að selja ofnana hér fyrir sama verð,
sbr. auglýsingu slðar f blaðinu.
Recks-ofnar hafa fengið meðmæli
landbúnaðarráðaneytisins og skógrækt-
arfélagsins í Danmörku, og hlotið hvar-
vetna mikið hrós.
í flestum kolaofnum fer megnið af
hitanum — helmingur eða meir — til
ónýtis út um reykháfinn.
í Recks ofnum kemur eldsneytið,
mórinn, að svo góðum notum, að ekki
fer út um reykháfinn meir en l/w
hitanum, ef ofninn er vel hirtur.
Nú er kostur á að reyna þessi eld-
færi.
Af ófriðinum.
Haft er eftir frönskum blöðum, aö
kannast hafi verið við í skeyti frá Pót-
ursborg, að Japanar hafi í sjóorustunni
við Port Arthur daginn fyrir Jónsmessu,
sem getið var í Isafold 6. þ. m., sökt
fyrir Rússum höfuðorustudrekanum Se-
vastopol, en Peresviet, sams konar dreki,
hafi rekið á land, og brynsnekkjan
Diana skemst svo, að ekki verði við
hana gert.
Þar næst segir svo í skýrslu frá Togo
aðmirál til keisarans í Tokio, aS
aðfaranótt mánudags næsta á eftir,
27. f. m., hafi hann sökt enn einu skipi
fyrir Rússum í hafnarmynninu við Port
Arthur, »varðskipi, líku höfuðorustu-
dreka«, og sömuleiðis hafi þá sokkiS þar
nærri einn rússneskur tundurbátadólgur.
Flotadeildin rússneska frá Vladivo-
stock hefir enn glezt við Japana í Kóreu-
sundi. Kamimura aðmiráll ætlaði að
hremma hana, og hafði nærri dregiö
hana uppi, var ekki nema rúm 1 míla
dönsk í milli. Það var um kveld eftir
dagsetur og í þoku. Rússar slöktu
ljósin á skipum sínum og létu myrkrið
gæta sín.
Síðu8tu vikuna í júnímáuuði skilaði
Koruki hershöfðingja það áfram í Mand-
sjúríu, að hann náði 3 fjallsköröum af
Rússum. Hafði þar oröið töluvert mann-
fa.ll. En ekki hefir þar orðið tíðinda
síðan, og er mælt, að hvorugir geti
hreyft sig fyrir vatnagangi; nýbyrjuð
þar rigningatíö.
Frásögur um aðsókn Japana að Port
Arthur landmegin mjög ógreinilegar og
óáreiðanlegar.
Fréttir ná til þriðjudags í fyrri viku,
5. þ. m. (Scotsman).
Nýtt voðaslys á sjó.
Danskt vesturfaraskip sokkið.
Druknað 637 manns.
En bjargaðist 128, eftir miklar
hörmnngar.
All-langt vestur af Skotlandi, 40—
50 mílur sjávar út af Suðureyjum, er
ofurlítill klettur í hafi, líkastur til að
sjá eins og skip á siglingn, og heitir
Rockall. Blindsker eru noklcur út af
honum og heitir eitt Elínarrif (Helens
Reef), 3 mílur enskar suöur af klettinum
eða f úr danskri mílu (viku sjávar). Þar
barst á stóru gufuskipi dönsku þriðju-
dag næst eftir Jónsmessu, 28. f. m.
Það hét Norge og var á ferð vestur
um haf með hátt á 8. hundraö manns.
Það lagði á stað frá Khöfn 2 dögum
fyrir Jónsmessu og kom við í Christi-
aníu og Christianssand í Norvegi; hólt
þaðan Jónsmessumorgun. Skipshöfn
var um 70 manns, og farþegar nær 700
flest vesturfarar, danskir, norskir, sænsk-
ir, finskir og pólskir.
Þoka var og rigning, er skipinubarst
á. ÞaS rakst á fyrnefnt blindsker og
sökk á lítilli stundu, hér um bil 20
mínútum.
Þetta var skömmu fyrir dagmál, og
lágu farþegar flestir í rúmum sínum.
Þeir ruddust upp á þilfar fáklæddir,
karlar og konur, börn (um 200 að sögn)
og gamalmenni, alt í þvögu.
Bjargbátunum var hleypt á flot, 6 af
8 að tölu alls. Þeii mundu hafa tek-
ið 200 manns, ef notast hefði að þeim.
En það var ekki. Geysistórt gat hafði
komið á skipið að framan, er það rakst
á skerið, og sökk það á svipstundu, er
af því bar aftur, á mörg hundruð faðma
djúpi.
Mannsöfnuður þessi hinn mikli rak
upp ógurlegt angistarvein, er hann sá
fyrir sér opinn dauðann, og ruddist að
bátunum.
Skipstjóri og aörir fyrirliðar sýndu af
sór mikla stillingu og röggsemi.
Fyrsta bátinn, hlaöinn kvenfólki
mestmegnis, braut í spón við skipshlið
ina og druknuðu allir, sem í honum
voru, eða því nær allir.
Um annan bátinn fór á sömu leið.
Fjórir bátarnir komust frá skipinu
heilu og höldnu, nær drekkhlaðir af
fólki.
Einum þeirra bjargaði morgunum eft-
ir botnvörpungur, er var á heimleið
hóðan frá íslandi, Salvia, frá Grimsby,
með 27 manns, og kom með þá þang-
að sunnudaginn eftir.
Fyrra mánudag, á 7. degi eftir slys-
ið, heimtust 2 hinar bátshafnirnar úr
helju, til Stornoway í Suðureyjum,
Annari hafði skozkt gufuskip, Cer-
vona, frá Dundee, bjargað þá daginn
áður. Yoru í þeim bát 32 manns lifandi
og 1 barn dautt. Þeir höfðu flækst eða
hrakist 300 mílur enskar áður þeim yrði
bjargaö. Næringarlausir höfðu þeir verið