Ísafold - 06.08.1904, Blaðsíða 2

‘206
En þóct steyptu ateinarnir séu ódýr-
ir, er mér það fullljóst, að margir eru
þeir, sem hafa ekki efni á að koma
sér upp sæmilegum húsum úr þeim að
svo stöddu; þess vegna sneri eg at-
hygli minni að torfinu, að eg veit, að
margir eru til neyddir fyrir fátæktar
sakir að byggja úr því enn um lang-
an aldur, og þá er sjálfsagt að reyna
að gera þær umbætur á torfbæjagerð-
inni, sem kostur er á. Timburhúsa-
öld má heita upp runnin hér á landi
fyrir nokkru. En hún hlýtur að Hða
undir Iok og ætti að líða undir lok
sem fyrst. Illa gerð timburhús
eru einhver verstu hús, sem til
eru hér, og þó langt um of dýr eftir
gæðum og endingu, en þeir, sem hafa
efni á að gera sér vönduð tiraburhús,
hafa eins vel efni á að koma upp góð-
um steinhúsum; þó geta verið undan-
tekningar frá þessu í sumum héruðum;
en yfirleitt er það og verður þjóðar-
tjón, að yfirgefa hið innlenda torfbygg-
ingalag fyr en hægt er að reisa stein-
hús þau, sem eiga að standa um ald-
ur og æfi. þetta ættu bændur að hafa
hugfast: bæta torfhýsi sín sem bezt,
og fá til þess allar þær leiðbeiningar,
sem þeir eiga kost á, en byrja sem
fyrst að efna til steinhúsa þeirra, eft-
ir því sem hentugleikar leyfa, sem
þeir eða niðjar þeirra hljóta að reisa
á sínum tíma.
' Keykjavík, 27. júlí 1904.
Jón Þorláksson.
Ráðgjafamorð.
Helzti ráðgjafi Kússakeisara, v.
Plehve, var myrtur 27. f. mán. í Pét-
ursborg, tættur f smátt með sprengi-
kúlu, ásamt vagni, ökumanni og hestum.
Plehve var að leggja á stað frá Pót-
ursborg út í Peterhoff, sumarsetur keis-
arans, er hann var myrtur. Hann var
kominn aS brautarstöðinni. Þá kemur
maður hlaupandi út úr gistiskálanum
við hrautarstöðina og hendir sprengi-
kúlu á vagninn, sem Plehve ók í.
Nokkrir aðrir nærstaddir lótu og líf-
ið. Því sprengingin var voðaleg. Hún
tætti upp steinlagninguna í strætinu og
sprengdi hús þar nærri. Þrátt fyrir
ósköpin, sem á gengu, var maðurinn,
sem sprengikúlunni fleygði, þó um-
kringdur og höndlaður. Enginn vissi
deili á honum að svo stöddu.
Önnur saga nýrri segir, að þegar
Plehve ók að brautarstöðinni, þá hafi
þar borið að bifreið (motorvagn) með
2 mönnum í, og var annar í einkennis-
búningi samgöngumálaráðgjafans, en
hinn í óbreyttum búningi. Og í því
bili er bifreiðin þaut fram hjá vagni
Plehve, fleygði annar maðurinn sprengi-
kúlu fyrir framan fæturna á hestun-
um fyrir vagni hans. Þegar vagninn
sjálfan bar þar yfir, er kúlan lá, sprakk
sú vítisvól með voðahvell.
Líkamir þeirra ráðgjafans og öku-
manns hans voru allir í tætlum, og voru
þær tíndar saman og látnar í stóra voð
og farið með heim til ráðgjafans.
Bifreiðin staðnæmdist og voru menn-
irnir höndlaðir. Enginn vissi deili á
þeim að svo komnu.
Enn segir ein sagan svo frá, að
sprengikúlurnar hafi verið tvær, og hafi
annari verið fleygt frá áminstri bifreið,
en hinni ofan úr glugga úr gistihöll-
inni samtímis. Heyrðust glögt tvær
sprengingar. Tuttugu menn nærstaddir
á strætinu urðu sárir, mest af glerbrot-
um, en enginn beið bana, utan þeir
ráðgjafinn og ekill hans, — segir sú
Plehve stýrði innanríkismálum og
þar með Finnlands málum. Hanu var
keisarans illur andi við Finnlendinga.
Keisari hefir kvatt Witte til að taka
við embætti Plehve og boðið honum
kanzlaratign. Hann var áður fjár-
málaráðgjafi og sagður Finnum hlið-
hollur heldur. Hann bað um umhugs-
unarfrest, en áskildi sér frjálsar hend-
ur um ráðstafanir til að friða landið,
ef hann tæki að sér embættið.
Yiðskifta-ódrengskapur.
Eftirfarandi klausu hefir ísafold
verið beðin fyrir út af greinarkorni
með þeirri fyrirsögn 25. júní þ. á.:
í blaðinu ísafold, sem út kom 25.
júní síðastliðinn, steudur grein með of-
angreindri fyrirsögn. Af því að grein
þessi hvað staðhætti snertir gæti átt
hér við, og eg hefi jafnvel heyrt á
einstöku manni, að grein þessi væri
stíluð annaðhvort til mín eða I. R.
B. Lefoliis á Eyrarbakka, þá leyfi
eg mér fyrir mitt leyti að lýsa nefnda
grein staðlaus ósannindi, ef ámæli grein-
arinnar eiga að snerta mig. — Eg hefi
ekki í ár hvorki með verzlunarskipum
mfnum eða á annan bátt fengið spritt
sem svari minst 2000 pt. af brennivíni.
Eg hefi heldur ekki selt brennivín
hvorki beinlínis eður óbeinlínis, og
heldur ekki hefi eg reynt að ná viðskifta-
mönnum frá keppin autum mínum
með víngjöfum. Hvort aðrar verzlan-
ir á Stokkseyri eða Eyrarbakka hafa
gert það, læt eg ósagt; það er þeirra
að svara fyrir sig. —
Eg leyfi mér’ hérmeð að skora á
ritstjóra blaðsins að birta í næsta
blaði sínu nafn þess kaupmanns, sem
hann þykist hafa ástæðu til að fara
svo hörðum orðum um, sem í áminstri
grein, til þess að viðkom. gefist kost-
ur á að bera hönd fyrir höfuð sér, því
það er hart fyrir saklausa að liggja
undir þannig löguðum ámælurn, og lík-
lega má gera ráð fyrir, að ritstjórinn
hafi haft eitthvað fyrir sér, er hann
ritaði áminsta grein, en hafi ekki hlaup-
ið eftir staðlausum kjafthætti.
Virðingarfylst
Stokkseyri 11. júlí 1904.
Ólafur Árnason.
Meginregla ísafoldar í afskiftum
hennar af landsins gagní og nauðsynj-
um er: málið, en ekki maöurinn.
þess vegna hlífist hún við eftir mætti
að baka einstökum mönnum ófrægð
eða rýra orðstír þeirra, er hún vítir
það, sem miður fer. þrásinnis verður
að vísu alls ekki hjá því komist, eins
og segir sig sjálft; því er nú miður.
En sé það hægt, er sjálfsagt að gera
það. Það er sjálfsagt að gera það, hve
nær sem svo stendur á, að ávítur fyr-
ir ósiði og ávirðingargeta komið að til-
ætluðum notum, þó að enginn maður
sé til nefndur og honum þar með snar-
að í gapastokk, sem kallað er.
En svo var einmitt í þessu dæmi.
Með því að tilnefna kaupmanninn,
sem gert hefir sig sekan í því víta-
verða háttalagi, er hér um ræðir,
hefði hann verið ófrægður um land
alt að þarflausu, jafnt meðal ókunn-
ugra sem kunnugra. Með hinni að-
ferðinni er ekki annað gert en að
sýna sjálfum honum fram á og þeim,
sem hans framferði eru kunnugir, hve
ósæmilegt er þess kyns háttérni, í því
skyni að láta hann blygðast sín fyrir
það og leggja það niður, annaðhvort
alveg sjálfkrafa, eða fyrir aðhald frá
viðskiftamönnum sínum.
það er þá fyrst, er sú aðferðin hríf-
ur ekki, sem rétt kynni að vera að
reyna hitt: að nefna manninn.
Fyr verður það ekki gert, hve fast-
lega sem þess er leitað. Málið, en
ekki m a ð u r i n n .
Ekki er hætt við, að saklaus verði
hér fyrir sök hafður. Kunnugir einir
vita, hvar lýsingiq á við. Ekki geta
þeir farið að heimfæra hana upp á þá,
sem saklausir eru. Og ókunnugir þvf
síður. f>eir geta engum getum um
það leitt, úr því að maðurinn er ekki
nefndur, og hirða vitanlega ekki um
það. En hugvekjan er eigi síður á-
minning fyrir menn út i frá, er kynui
að láta sér hugkvæmast viðlíka ósæmd-
arbragð. Hún vinnur þ a ð gagn þar
um leið.
Séu tveir kaupmenn eða fleiri í sama
héraði og einn þeirra taki sig út úr
og hafi í frammi þennan ósóma, sem
víttur var í áminstri hugvekju, þá er
ekki hætt við, að héraðsmönnum sé
ekki fullkunuugt um það. Og þá eina
varðar um það. það er ekki hætt við,
að þeir fari að hafa hina fyrir sök,
sem saklausir eru. f>að vita þ e i r og
ofurvel sjálfir, sem þar hafa um hvítt
að velkja. f>að er öðru nær en að
þeir kippi sér upp við margnefnda hug-
vekju. |>eir vita, að hún keraur ekki
þeim við, og þeir vita líka, að aðrir
vita það.
f>að er nú einmitt bagalegt um þessa
andmálsgrein hr. Ólafs Árnasonar, að
hún gerir honum sjálfum ógreiða, ef
nokkuð er. Hún hefir gagnstæð áhrif
því, sem hann ætlast til. f>að fer ekki
hjá því, að þeir sem hana lesa og
ekkert hafa annað fyrir sér — þeir
fara að ímynda sór, að þar bíti þó sök
sekan, og eigi hann að minsta kosti
eitthvað skylt, eitthvað sammerkt við
þennan kaupmann, sem greinin stefn-
ir að, þótt ekki sé það beint hann sjálf-
ur. f>ví þurfti hann að fara að reiðast
hugvekjunni ella? f>ví þá hann frem-
ur en t. d. Lefolii verzlun á Eyrar
bakka? Er það ekki af því, sem sú vsrzl-
un (Lefolii) þegir, að hún veit sig ekki
einungis saklausa, heldur veit sig einnig
hafna yfir allan grun, vegna gamals,
rótgróins orðstírs fýrir orðheldni og
drengskap, fyrir að vilja ekki vamm
sitt vita f viðskiftum?
Svona spurningum má búast við út
af þessari grein hr. Ól. Arnasonar.
Og úr því að svona lagaður grunur
gerir vart við sig, einmitt út af svar-
inu þessu, þá fara þeir að lesa það
með frekari athygli, og hafa þá til að
álykta sem svor hann fortekur, að
hann hafi fengið sér þetta ár spritt
sem svarar minst 2000 pottum af
brennivíni, — það hafa þá kannske
verið minst 1800—1900 pottar. Hitt
hefði verið annað mál, e£ hann hefði
getað sagst hafa alls ekkert flutt til
sín af spritti. Eins er hitt, um sölu
á brennivíni, beinlínis eða óbeinlínís.
f>að er skilið svo margvíslega, hvað er
sala og ekki sala. Merkisprestur einn
íslenzkur, dáinn fyrir nokkrum árum,
sagði þá sögu af fyrstu kaupstaðarferð
sinni í upphafi búskapar síns, fyrir
40 árum, að þegar hann var búinn að
taka út það sem hann ætlaði sór og
er að búa sig á stað, þá finnur hann
í tösku sinni 1 fl. af rommi og aðra
af portvíni, og eitthvað 10 potta kút
af brennivíni hjá varningsböggunum.
Sjálfur hafði hann ekki tekið út nokk
urn dropa af áfengi, og skildi ekki
raeir en svo, hvernig á þessu stæði.
f>að kemur þá brátt í ljós, að þetta
er »gjöf« frá kaupmanni. En prestur
afþakkaði hana alveg. Kaupmaður
sagði sem satt var, að þetta var þá
föst tízka, sjálfsögð skyldukvöð á
kaupmönnum við þeirra heldri og betri
skiftavini. Honum líkaði þetta vel
af presti, þótt aldrei væri hann neinn
bindindisvinur, þessi kaupmaður, enda
bindindi þá varla nefnt á nafn,— gerir
sér lítið fyrir, þýtur í bókina, þar sem
var skrifuð úttekt prests, og færir þar
niður verðið á mörgu, sem hann hafði
tekið út. »f>að 8egir sig sjálft«, kvað
hann og brosti, »að við kaupmenn •
verðum að ná okkur niðri einhvers-
staðar fyrir það, sem við gefum«.
Var nú þetta gjöf eða sala ?
Enginn kaupmaður mundi fara að
lýsa því yfir, að hann veitti vín í því
skyni, að ná í viðskiftamenn frá keppi-
nautum sínum. f>ví er eðlilegt, munu
þeir segja, sem tortrygnir eru, að þessi
kaupmaður beri á móti því, að svo sé.
Meira hefði verið í hitt varið, ef hann
hefði getað lýst yfir því, að hann feng-
ist alls ekkert við neinar víugjafir,
nema ef hann í hæsta lagi veitti vín
heimilisgestum sínum.
f>að sem hér er mergurinn málsins,
það er, að þessi kaupmaður og aðrir
kaupmenn allir, þeir er leggja niður
áfengissölu, hætti um leið algerlega að
hafa það um hönd nema að eins til
heimilisþarfa, ef þeir eru ekki bindind-
ismenn. f>eir munu gera það flestir,.
væntanlega allir þeir, sem eitthvað
gengur annað meira og göfugra til en
að komast hjá landssjóðsgjaldinu. Ella
er hætt við, að sú siðbót verði ekki
annað en kák. Dragi kaupmaður að
sér eftir sem áður miklar birgðir af
áfengi og hjálpi viðskiftamönnum sín-
um um það einhvern veginn, hvort
heldur er beina leið eða fyrir annarra
milligöngu, þá brýtur önnur höndin
niður það, sem hin byggir. Hafi ann-
ar keppinautur af tveimur það lag, en
hinn taki alveg þvert fyrir alla áfeng-
ÍBmiðlun um fram heimilisnotkun sjálfs
sín, þá er von að það sé lagt alla
vega út og virt honum til vansa, eins
af þeim, sem ekki eru bindindismenn,
Með þessum athugasemdum er, eins
og allir sjá, ekkert sagt um það afné
á, hvernig hr. Ó. A. hafi hagað sór í
þessu efni upp frá því er hann afsal-
aði sér áfengissölu, heldur að eins
bent á það, að úr því að hann fór að
hálf-taka það til sín, sem sagt var í
margnefndri grein, þá hefði hann þurft
að bera það miklu greinilegar af sér
en hann hefir gert. Hitt líkist frem-
ur því að höggva þar er hlífa skyldi,
og er þvisjálfum honum um að kenna,
en ekki ísafold, ef grunur sá legst nú
á hann, er hann hugðist af sér að
bera.
Um hjúbrunarkveiinastarf
og safnaðarhjúkrun flutti síra N.
Dalhot'f frá Khöfn fyrirhugaðan, ágætan
fyrirlestur á miðvikndagskveldið í Iðn-
aðarmannahúsinu, fyrirfjölda áheyrenda.
Hann lýsti þar meðal annars hinum
mikla vexti og viðgangi, er hjúkrunar-
kvennastofnunin í Khöfn (á Frederiks-
bergi) hefði hlotið, á nál. 40 árum, af
örlitlum vísi.
Hann stakk upp á og mæltist til, að
hór væri stofnaður félagsskapur fyrir
land alt með sama markmið. Heitið
var í fundarlok nokkrum hundruðum
króna í árlegum tillögum, og tilnefndir 5
menn í bráðabirgðastjórn fyrir slíkum
félagsskap, er semja skyldi frumvarp til
laga og undirbúa reglulegan stofnunar-
fund.
Samsöngur
verður haldinn í kveld í Bárubúð og
sungin þar meðal annars tvö alveg ný
lög eftir Sigfús stúdent Einarsson, og
auk þess íslenzka þjóðlagið Bára blá.
Auk þess sýnir hr. O. P. Monrad,
norski presturinn, sem hér er staddur,
fyrirtækinu þá góðserod, að leika auk-
reitis nokkur norsk þjóðlög a knefiðln
(violoncel).
sagan.