Ísafold - 05.10.1904, Blaðsíða 2

258
fyrir mörgum árum og þá þótti sum-
um óboðlegt alveg, þar á meðal ráð-
gjafa vorurn, sem nú er.
f>að er aftök um, að líta við skil-
yrði aíðasta alþingis, þessu sem ráð-
gjafinn hélt sjálfur fram þá fremstur
í flokki.
Nú er sama sem að félagið segi við
hann, eða þá sessunautar hans í ráða-
neytinu, með formanni þeBS í brofldi
fylkingar, þessum sem undirskrifaði
skipun hans í vetur, sællar minningar:
f>ú verður að hjálpa okkur til að
komast þolanlega út af þessu með að
fá lenging á heimildinni fyrir ritsím-
anum milli Jótlands og Englands.
f>ú verður að fara ofan af þessari
vitleysu, sem alþingi fór fram á í fyrra,
þó að það væri meö þínu ráði gert,
og sleppa við okkur þessum 35 þús.
kr. á ári með sömu kostum og talað
var um áður, þó að þér líkaði þeir
ekki þá. Hvað kemur það okkur
við? f>ú sér þaðsjálfur, að við, ráða-
neytið í heild sinni, getum ekki farið
eftir því, sem þú einn vílt vera láta
eða kant að hafa viljað fyrir mörgum
árum, löngu áður en þú varðst ráðgjafi
eða þér datt einu sinni í hug að þú
mundir verða það. f>að er alt annað
um að tala en í að komast.—
Og ráðgjafinn frónski er svo bón-
góður og félagslegur við þá sessunauta
sína í ráðaney tinu, að hann g e r i r
það, »svo fremi« sem þingið vill stinga
hendinni það dýpra í vasa landssjóðs
og landsmanna, sem þar til þarf, um-
fram 35 þús. króna árgjaldið.
Svo grunt getur það verið, að ekki
sé nokkurt áhorfsmál að gera það, er
við liggur jafn-mikilsvert framfaraspor.
En það g e t u r líka verið svo djúpt,
að hik komi á þing og þjóð.
f>ann veg virðist mál þetta horfa
við að svo stöddu.
Alþmgiskosning í Eyjafirði.
f>ar voru ekki talin saman atkvæði
fyr en hálfum mánuði eftir kosning-
una, eða 24. f. mán.
Niðurstaðan reyndist sú, að Stefán
Stefánsson hreppstjóri í Fagra-
skógi og fyrrum alþingismaður hafði
fengið 456 atkv.
Dr. Finnur prófessor Jónsson fekk
110 atkv. og Stefán bóndi Bergsson á
f>verá í Öxnadal 67 atkv.
Stefán í Fagraskógi, sem nú er kjör-
inn þingmaður Eyfirðinga, í stað
Klemens Jónssonar landritara, hröktu
stjórnarmenn, sem nú eru, frá kosn-
ingu í fyrra með engri vægð, til þess
að koma að Hannesi Hafstein, sem
og tókst við illan leik.
Nú var prófessor Finnur settur til
höfuðs honum og nafni hans Stefán
Bergsscn líklega fenginn til að dreifa
fyrir honum atkvæðum, til hagsmuna
Finni, sem hafði hann (St. B.) meira
að segja að sögn fyrir fylgdarmann í
kjörfylgisferðalagi sínu í sumar, —
lét hann gæta hesta sinna meðan hann
var að tala um fyrir bændum og laða
þá til að kjósa sig.
þá voru og stjórnarblöðin bæði þar
nyrðra látin róma dýrð Finns hástöf-
um og styðja kosningu hans af alefli.
En svona fór.
jhetta dýrðlega þingmannsefni atjórn-
armanna, sótt alla leið suður í Khöfn
og stjórninni hátíðlega heitbundið, fær
að eins tæpan þriðjung atkvæða.
Kjósendatala á kjörskrá hafði verið
581. |>ar af greiddu atkvæði 351;
ógild atkvæði urðu 18.
Að ekki voru betur sóttir kjörfundir
en þetta, þrátt fyrir hægðina, segja
kunnugir hafa stafað af því, að óþurk-
ar höfðu gengið lengi nokkuð á undan
kjördegi, en bezti þerrir þann dag.
Við latínuskólasetninguna
I. okt.
Hún fór nú fram mikið spaklega og
háttprúðlega. Sungið fyrir og eftir
stutta ræðu, er hinn nýi rektor,
Steingr. Thorsteinsson, flutti,
og þetta 8r ágrip af:
Hann mintist þess fyrst, að kenslu-
kraftar skólans hefði mikið skerzt við
fráför hins fyrra skólastjóra, er sakna
megi sem ágæts kennara.
|á vék hann að breyting þeirri á
fyrirkomulagi skólans, er nú gengi í
garð, með nýrri reglugerð, «g sniðið
væri eftir því sem nýtekið væri upp
með frændþjóðum vorum, Dönum,
Norðmönnum og Svíum: skólinn tví-
skiftur, í efri deild og neðri deild, með
3 bekkjum hvor og hvor með sitt
burtfararpróf, — efri deildin eins kon-
ar lærður skóli, en hin gagnfræðaskóli;
gríska afnumin með öllu og latína
kend að eins í efri deild — forntung-
urnar þættu nú orðið ekki samsvara
hinum mikla tíma, sem til þeirra hefði
verið varið, enda talið hægt að hafa forn-
mentanna góðar nytjar eftir þýðing-
um og með hæfilegri kenslu í fornald-
arfræði, en hins vegar kallaði þörfin
eftir að stunda það sem gagnsmeira
væri fyrir framkvæmdarlífið. Nýbreytni
þessi lítt reynd enn, og ekki hefðu
höfuðmentaþjóðirnar lagt enn niður
forntungnanámið, hvorki |>jóðverjar,
Frakkar, Englendingar né Ameríku-
menn; þær fylgdu reglunni: f e s t i n a
1 e n t e, þ. e. flýttu þér, en farðu gæti-
lega.
J>ví næst kom rektor við samband-
ið milli kennara og lærisveina. Sagði
hann svo, að þar sem stjórn skólans
væri nú komin í sínar hendur, líklega
ekki um mjög langan tíma, þá vissi
hann bezt sjálfur, að kraftar sínir
væri veikir til að takast slíkan vanda
á hendur, ekki fyrir þá sök þó, að
hann kendi ellimarka að svo komnu
eða hnignunar, en það gæti auðvitað
bráðlega að höndum borið og yrði
að koma áður langt um liði. En
nokkuð gætu veikir kraftar megnað
með góðum og einlægum vilja, og
viljann hefði hann á að gagna skóla
þessum meðan kraftar endust. Til
þess að skólastarfið blessaðist og bæri
tilætlaðan ávöxt, riði á, að kennarar
og nemendur nálguðust hvorir aðra.
»Sé steypt í eitt hið stranga og blíða
Hið sterka tengist við hið þýða;
f>á gellur hljóð með gleðisöngt.
Hið stranga hefir sinn skýlausan rétt.
Lög og reglur halda saman þjóðfé-
laginu og öllum félögum, stærri og
smærri, og þeirra fyrirmælum verða
allir að hlýða, æðri sem lægri.
En ekkert er eins mikilvægt í því efni
og það, að hlýðnin sé ljúf, að þelgott sé
milli þeirra, sem skipa eiga, og hinna,
sem hlýða, og að hvorir skilji aðra.
Ekkert fegra en ástúðlegt samband
milli kennara og nemanda; ekkert
leiðara en þegar það væri gagnstætt.
Hér þyrftu allir að leggjast á eitt.
Jafnframt auðsveipni við kennarana
og ástundun við námið væri nemend-
um áríðandi að temja sér góða siðu,
kurteisi og háttprýði, eins og góðum
drengjum sómdi. Og þess vildi hann
biðja, að skóli vor færðist æ nær því
hugsjónarmarki allra góðra skóla, a ð
vera fyrst og fremst kristilegur skóli,
þar sem borin væri næm lotning fyrir
því sem heilagt er og unnið saman i
kærleika; í annan stað, a ð vera sannur
mentaskóli, þar sem stundað er það sem
satt er og gott, og því unnað, sem
fagurt er, og a ð skólinn í þriðja lagi
verði það fyrir land og þjóð, sem hann
á að vera, þ. e. sá gróðrarreitur, þar
sem upp alast dugandi menn til að
vinna ættjörðu sinni gagn, menn, sem
unna henni og bera rétt hennar fyrir
brjósti, virða þjóðerni sítt og móður-.
mál og verða á síðan annarra leiðtogar
í því, sem gott er og heiðarlegt.
Ættjörðin mænir vonaraugum til
allra sinna Bkóla eftir góðum manns-
efnum, ekki sízt til þessa skóla; því
henni er þörf nýtra drengja. Hún
vonar, og gefi guð, að vonir hennar
rætist.
Um skattamál íslamls.
Nýjasta Eimreiðarhefti, lokaliefti
árgangsins 1904, flytur meðal nokkurra
góðra ritgerða ágætishugvekju um
það mál eftir Jón Krabbe yfirrétt-
armálaflutningsmann og assistent í ís-
lenzku ráðgjafaskrifstofunni í Khöfn.
|>að er vafalaust hin þarfasta grein,
er birzt hefir langa-lengi í nokkuru
íslenzku tímariti, bæði að því leyti,
hvað umtalsefni er mikilsvert og áríð-
andi, og hinu, hve vel er yfirleitt frá því
gengið. f>ar fer saman glögg þekking og
skilningur á því vandamáli, og ljós og
gagnorð meðferð þess, með vel hugsuð-
um bendingum um, hvernig ráða skuli
fram úr fjárkröggum þeim, er lands-
sjóður er að komast í, meðal annars
fyrir hina miklu bruðlun miljónaþings-
ins sæla (1903).
Hér verður drepið að eins á nokkur
helztu atriðin, fyrir almenning. Hitt
er sjálfsagt, að allir þeir, er þurfa að
láta til sín taka urn að greiða fram
úr téðu vandamáli, lesi greinina sjálfa
vandlega. En það eru raunar ekki að
eins þingmenn og aðrir landstjórnar-
menn, heldur kjósendur landsins yfir-
leitt. Skattamálið hlýtur að verða eitt
höfuðmálið á þingmálafundunum í vor.
Höf. varar fyrst við láutökum til
handa landssjóði. Telur það háska
braut, 8é lánsfénu varið til annars en
að eignast arðberandi hluti, svo sem
járnbrautir, skip eða því um líkt.
Hvergi gott að varpa álögubyrði fyrir
eyðslufé á ókomnar kynslóðir, en sízt
í landi, sem verst ekki útflutningum
jafnvel í góðærum, og þar sem komið
getur óáran árum sarnan. Ekki efni-
legt, að eiga þá að standa straum af
gömlum skuldum umfram vanalegar
nauðsynjar.
Tvær eru leiðir að því fyrir lands-
sjóð, að komast í jafnvægi: a ð draga
úr útgjöldunum, eða að auka tekj-
urnar.
Höf. þykir nóg um fjáraustur síð-
asta þings til samgöngubóta og þó
einkum um embættismannafjölguniua.
»því minna. sem þjóðfélagið er, því
hættara er við því, að embættisstéttin
vaði uppi og verði drotnandi hjá þjóð-
inni, að óhæfilega mikil útgjöld gangi
til hennar, og einkum að hún sogi til
sín óhæfilega mikinn hluta af beztu
starfskröftum þjóðarinnar, til stórmik-
ils hnekkis fyrir þær atvinnugreinar,
sem eiga að halda landinu uppi í efna-
legu tilliti*.
Hitt er honum ljóst, að hvernig
sem reynt væri að spara, þá mundi
eigi verða komist hjá að auka tekjur
landssjóðs að mun frá því sem nú er.
Bezt væri, ef hægt væri að auka eign-
artekjur hans, en komast hjá að
hækka skatta og gjöld. Hann bendir
á tvö ráð til þess: a ð láta Lands-
bankann gréiða hærri vexti af seðla-
láninu en nú gerir hann, t. d. 2% í
stað 1%. en leggja þeim mun minna
í varasjóðinn, sem er nú orðinn 3 til
400,000 kr., og a ð hafa alt hand-
bært 16 landssjóðs á vöxtum um
stundar sakir — það nemur stundum
’/g miljón kr. Upp úr því hvoru-
tveggja mundu hafast minst' 20 þús.
á hverju fjárhagstímabili.
f>á telur höf. líklegt, að fá mætti
60—80 þús. á fjárhag8tímabili upp úr
fasteignarskatti á húseignum. |>ær
eru nú orðnar 9—10 milj. virði á öllu
landinu, en af þeim er að eins greidd-
ur eignartekjuskattur, þ. e. af skuld-
lausri húseign eftir vátryggingarverði,
en húslóðin (hússtæðið) gjaldlaus til
landssjóðs, sem væri þó einhver hinn
réttlátasti gjaldstofn, með því að hin
stórkostlega hækkun á verðmæti lóða^
8é beinn hvalreki fyrir eigendur þeirra.
Ef auka skyldi tolltekjur landssjóðs,
er höf. á því, að betra sé að tvennu
til að hækka þá tolla, sem nú eru, en
að fjölga tollum, meðal annars vegna
tolleftirlitsins. Hsnn bendir þar á þá
hagsýni Breta, að hafa ekki toll uerna
á örfáum (4—5) vörutegundum, en láta
alt annað vera ótollað, ólíkt heimsku
og óhagsýni Dana með tolla svo hundr-
uðum skiftir. Hann er helzt á því,
að snjallast væri að gera tollana, sem
nú eru, enn óbrotnari, hafa t. d. ekki
nema eina eða tvær tegundir tolla á
öllum vínföngum, og afnema toll á
bitter, sem lítið vit virðist vera í og
valda muni allmiklum tollsvikum;
sömuleiðis hætta við toli á tegrasi og
súkkulaði og brjóstsykri, með því að
þeir tollar nemi svo dauðans litlu fyr-
ir landssjóð og heimska sé að eltast
við það, þótt kalla megi ósamkvæmni
að tolla kaffi, en ekki te; fullerfitt sé
að beita réttlæti og jöfnuði við gjald-
endur eftir gjaldþoli þeirra, en hitt ó-
kleift, að koma fram sama jöfnuði og
réttlæti við vörutegundirnar; tóm
heimska, að ætla sér að eltast við það.
Höf. gerir mjög skilmerkilega grein
fyrir því, hver heimska væri að svo
stöddu að fara að leggja á verndar-
tolla til eflingar innlendum iðnaði.
Skaðinn margfaldur. Fyrst fyrir lands-
sjóð, sem misti af tolltekjum sínum
að því skapi, sem meira væri unnið
að tollskyldum vörum í landinu; þar
næst fyrir almenning, sem yrði að
gefa meira fyrir hina innlendu iðnað-
armuni en fá mætti þá fyrir frá öðrum
löndum ella — framleiðslukoBtnaður
innlendra verksmiðja hlyti að verða
miklu meiri að tiltölu en erlendra,
vegna þess meðal annars, hve njark-
aðurinn væri lítill hér; slík verðhækk-
un mundi verða sama sem nýr skatt-
ur á þá, sem vörurnar verða að nota,
en munuriun sá, að af þeim skatti
fengi landssjóður engan eyri, heldur-
færi hann allur til að ala verksmiðju-
eigandann og vinnulýð hans. En þá
mundi eigi allsjaldan meiri ábati fyrir
landið að setja það fólk á eftirlaun
og fá vörurnar aðfluttar frá öðrum
löndum, þar sem ódýrara er að búa
þær til. Loks mundi tollvernd draga
fjármagn og vinnukraft frá öðrum at-
vinnugreinum. »Landið á svo miklar
náttúrlegar auðsuppsprettur, sem mik-
ið vantar á, að hafi verið hagnýttar,
að það yrði að teljast stórkostlegt
glappaskot af löggjafarvaldinu, ef það
færi að knýja fram með óeðlilegum
ráðstöfunum atviunugreinar, sem eru
miður náttúrlegar fyrir landið, í stað
þe8S að beita öllum kröftura sínum til
þeas, að bæta og efla hina eðlilegu
atvinnuvegi þess«.
Mesta heimska væri að búast við
að öllum I í k i það, sem höf. segir eða
leggur til. f>eim, sem halda sig verða
fyrir skakkafalli af nýjum sköttum eða
auknum tollum, líkar tillögur í þá átt
auðvitað yfirleitt afarilla. En ekki
þurfaþærað vera fyrir það vitlausar