Ísafold - 19.11.1904, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eOa
tvisv. i vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eöa
l1/* doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé tii
útgefanda fyrir 1. október og kaup-
andi sknldlans við blaðið.
Afgreiðsla Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Reykjavlk laugardaginu 19. nóvember 1904
73. blað.
JtwiiadijWa'ujaAMi
1. 0. 0. F. 86ll258‘/2 0.
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. i
hverjum mán. kl. 2—8 i spltalanum.
Forngripasafn opið á mvd. og Id II —12.
Hlutabanki nnopinnkl.10—í!og6'/j—7'/a.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
iln á liverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 síðd.
Almennir fundir á hverju fiistudags- og
annnndagskveldi kl. 8*/» siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
ag kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspltali opinn fyrir sjúkravit-
jsndur k). IO'/j—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafii opið hvern virkan dag
*). 12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud
og ld. kl. 12—1.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og ð. mánud. hvers mán. k). 11—1.
Gufubáturinn Reykjavík fer upp
i Borgarnes 6. og 15. des. ; hann kemur
við á Akranesi i hverri ferð. Snð-
ur (til Keflavikur o.s. frv.) fer hann23 og
28. nóvhr., og 20. des.
Fer alt af kl. 8 árdegis.
Leikfélag Reykjavíkur
leikur á morgun.
IS* Sjá götuauglýsingar.
|"|eRMEÐ leyfi eg mér að biðja þá,
sem ekulda fyrir organspil í dóm-
kirkjunni, að borga mér það sem fyrst.
Krisján J> o r g r í m s s o n .
Leikfélag Reykjavikur.
Aftubgöngub (Hinb. Ibsen).
Leikfélagið á mestu þökk og heiður
skilið fyrir að hafa ekki einungis ráð-
ist í það þrekvirki, að sýna eitfc binna
tilkomumestu snildarverka Hinriks lb
sens í leikritmensku, Afturgöngur,
heldur að bafa leyst það ekki lakara
af hendi en það gerði við fyrstu tilraun,
núna á helginni er var.
Og f því lofi á leikkennarinn í þetta
sinn, kand. Jens Waage, vafa-
laust mesta ítölu. |>að er mikið starf,
gem þar liggur eftir hann, og það
ærið vandasamt. Tíminn þó furðu-
stuttur.
Yiðbrigðin að sjá og heyra svona
sjónleik eða vanalegt léttmeti, — þau
eru ekki neitt smáræði.
j>að er líkt og að koma úr timbur-
kofa inn í marmarahöll.
Yfirburðir slíks mikilmennis í leik-
sagnalist sem Hinr. Ibsens eru þeir
eigi hvað minstir, hversu andlegur
skapnaður manna þeirra, karla og
kvenna, er hann leiðir fram á sjónar-
sviðið, er skýr og samstæður, sjálfum
sér samkvæmur og smíðisbrestalaus,
eius og höggvinn væri í marmara, en
þó mannlegt hold og blóð frá hvirfli
til ilja, auðþekt hvar sem er og eng-
um torskilið, þótt fjarskylt kunni að
vera. Skáldið er ekki síður spekingur
en listamaður. Hann er hjartnanna
0g nýrnanna landkönnuður, ef svo
mætti að orði kveða. Margt ber hon-
um þar fyrir sjónir, og margt leiðir
hann öðrum fyrir sjónir. En alt
kannast þeir við það vel, þótt ekki
hafi fyrir þá borið áður nema sumt.
Fyrir því er öðrum þræði hægra að
breyta sér i ham þeirra manna, er
skáldsnillingar Bkapa í huga sér og
bregða oss fyrir sjónir, heldur sam-
kynja hugsmíði eftir liðleskjur eða
viðvaninga í skáldmeDt. |>ar á það
heima um meira en orðalagið, að eitt
rekur sig á aunars horn. En hitt
er það, að meira er og í húfi, ef ham-
skiftin takast ófimlega.
jbað er annað snildarmark á þvi,
sem stórskáld láta frá sér fara að
jafnaði, að svo finst þeim, er sér eða
heyrir, sem þar sé engu orði ofaukið
og ekkert vantalað. Svo er þar vand-
lega í hóf sfcilfc um orð og gjörðir.
Eins og hnitmiðað sé niður, hvað
þarf og ekki þarf til þess, að hugsjón
skáldsins íklæðist viðeigandi holdi og
blóði.
Hinrik Ibsen valdi sér framan af
helzt söguleg yrkisefni. |>ess kyns
eru Víkingarnir á Hálogalandi og
Konungsefnin.
En þá snerist hann að aldarháttum
sinnar samtíðar og tók til að stinga
á hinum og þessum kýlum á mann-
félagslíkamanum, ýmist í sínu landi
eða hvar sem er.
Afturgöngur eru ein slík á-
stunga.
Kýlið, 8em þar er átt við, er svo
vaxið, að í þann fcíð, er skáldið fór
að bera að því tæki sín, þótti ekki
meira en svo vel við eiga að hafa það
í hámæli. Ritið ætlaði hvergi að fást
leikið, og varla að það þætti fram-
bærilegt umtalsefni í heiðvirðu sam-
kvæmi.
Nú, eftir tæpau fjórðung aldar, fæst
enginn maður um það framar, ekki
af því, að fólk sé ósiðiátara nú en
þá, heldur hinu, að það er orðið
dálítið ómyrkfælnara. Almenningur
hefir vanist töluvert a f teprulegri
glámskygni og á heilskygnum mönn-
um samboðinn greinarmun á sönnu
siðgæði og vanahjóms-sið 1 æ t i.
Afturgöngur eru aðallega kyu-
fylgjur-harmleikur. |>ar er eins og
þrýst sé með logandi járni inn 1 með-
vitund manna, hvern líkamlegan og
andlegan ófarnað niðjar geta átt upp
á siðspilta og léttúðuga feður. Rann-
sóknir þar að lútandi voru mjög uppi
á baugi í læknaheiminum í þann tíð.
|>að verður hverjum hugsandi manni
ósjálfrátt, þeim er les vönduð leikrit
með athygli, að hann skapar í huga
sér eitthvert ákveðið gervi haDda öll-
um persónum leiksins.
Svona hafði eg hugsað mér hann
(eða hana); eða: svona hafði eg ekki
hugsað mér hann, — 8egja þeir þá, er
þeir sjá ritið leikið.
Ekki þ a r f sá dómur að vera að
marki hafandi til áfellis eða stuðnings
skilningi og meðferð leikandans
á hlutverki hans. Enda verður þar
oft svo margt sinnið sem skinnið. En
fyrir það fá þó einmitt leikendur yfir-
leifcfc orð á sig, að þorri áhorfenda,
einkum hinir skynbeztu, segja um
hann eða þá, er þeir leika í hvert
sinn : svona hafði eg hugsað mér hann,
eða þá jafnvel: hann er b e t u r sýnd-
ur en eg hafði hugsað mér.
Mikil umhugsun, mikil vandvirkni
og nákvæmni lýsir sér í framkomu
prestsins (Manders) hér á leik-
sviðinu (J. W.). Gervinu er haldið
einstaklega vandlega allan leikinn.
Alt, sem hann segir og gerir, er f
fullu 8amræmi við þetta gervi. En
— er hann ekki heldur karlalegur,
sí-alvarlegur, óinnilegur, nærri stein
g6rvingBlegur? Ætti hann ekki að
vera örari í bragði, kviklegri, berandi
menjar þess, að hann hefði verið
nokkurt glæsimenni á yngri árum,
þegar frú Alving leizt á hann? Ætl-
ast ekki skáldið til, að hann taki á
sig hið hálf-strembna kennimanns-
gervi, þegar hann fer að tala við frú
Alving sem prestur, ensé öðru
vísi endrarnær, með öldurmannlegum
og þó hálf barnslegum blíðusvip, sem
lýsir sakleysi og auðtrygni, og er glað-
legur, þegar það á við, — hann, setn er
svo fljótur að láta sér bregða (vikna)
við Parísea-brellur trésmiðs-ódráttarins?
Frú Alving er mikið sæmilega
leikin (frk. G. H.), einkum þar sem
móðuráscin lætur mest á Bér bera. Lát-
bragð dágott og allvel við eigandi yfir-
leicfc, og tal áheyrilegt. J>ó var eins
og hún nyti sín ekki vel í 1. þætti;
en ekki að marka í fyrsta sinn. Frú
Alving er kvenskörungur, mædd og
reynd hefðarkona, hefir hugsað meira
og ógrunnfærilegar en títt er um konur.
|>ví þart' að heyrast sem mikið búi
niðri fyrir, mikil reynsla og þar við
studd gagnhugsuð lífsskoðun, er hún
minnist á æfikjör sín, m. m. Orðin
þurfa þá að hrjóta henni af vörum
eins og undan fargi, úr instu hugar-
fylgsnum, með lítilsvirðingarblæ við
hjómi heims og máli manna. En alt
það virðist þessum leikauda vera held-
ur svo ofurefli viðfangs.
|>að fer ekki hjá því, að O s v a 1 d
hefði lánast hr. J. W. langbezt allra
leikanda hér, líklega prýðilega. f>að
er hann (Osv.), sem áhorfendum finst
mest til um, þá tekur aárast cil,—sakir
raunalegra forlaga hans og honum
að miklu ósjálfráðra, — líklega Dærri
því hvernig sem hann er leikinn.
Hr. G. T. gerir það og dável. Hann
bagar nokkuð óskýrt málfæri.
Varmensku-bragurinn er ríkari á
Jakob Engstrand hjá hr. Er.
G. 6D volið, lymskan og hræsnin, sem
virðist þó vera höfuðeinkenni hans
hjá skáldinu, og veldur því, að prestur
glæpist á honum hvað eftir anuað.
Annars er hann vel leikinn. Sá leik-
andi talar hverjum manni skýrara á
leiksviði, og er það mikill kostur.
Begina fer frk. L. I. mikið vel
úr hendi, nema að sumu leyfci í síð-
asta atriðinu, þegar hún umhverfist.
f>ar þarf að bera meira á kaldlyndi
hennar, léttúð og ófeilni. En sannar-
lega er sú vansmíð fyrirgefanleg ungri
stúlku.
Vissulega hefir leikfélagið leyst
Torfalögin með þessum leik. f>að er
stór framför að honum og því stórfer
fram á honum. Hann tekst sjálfsagt
betur á morgun (og síðar) en fyrst,
þótt vel væri og vonum framar miklu.
Enda er svo um áhorfendur, að þeir
þurfa að sjá hann 2—3 sinnum, ef
hafa eiga hans full not. Fyr skilja
þeir hann alls ekki til hlítar, séu þeir
honum áður ókunnir.
J>es8 skal getið um þýðinguna á
þessu snildarverki (Gengangere), sem
vera mun eftir cand. mag. Bjarna
Jónsson (frá Vogi) og gerð í flýti, að
hún er að heyra góð og vönduð yfir-
leitt. Fáein veruleg mállýti geta ver-
ið að kenna leikanda (og ekki þýð-
anda), enda verða þá sjálfsagt löguð
eftirleiðis, eða hvort heldur er.
Bókmentafélagið.
Nýmœli 1 Hafnardelldinni.
|>riðjudaginn 11. okt. 1904 var hald-
inn aukafundur i deild hins íslenzka
Bókmentafélags í Kaupmannahöfn.
Forseti (dr. Valtýr Guðmunds-
son) mintist þar fyrst látinna heið-
ursfélaga, prófessoranna Niels R.
Einsens og W. Fiske, og gat því næst
um, hverjar bækur félagið hefði gefið
út þetta ár: Bókmentasögu ísleudinga
(1. h.) eftir próf. Finn Jónsson og
Landfræðissögu íslands (IV, 2) eftir
próf. f>. Thoroddsen, sem þar með
væri lokið.
Hann lét þess og getið, að stjórn
deildarinnar nefði gert ráðstafanir til
að framfylgja betur eftirleiðis fyrir-
mælum laganna (10. gr.) um að birta
nýútkomnar bækur félagsins í blöðum
og tímaritum, og krefja þá menn
bréflega, er skulda félaginu, en víkja
þeim úr því, ef þeir þrjózkast við að
greiða tillög síu (33. gr.).
Nú væri tala félagsmanna sam-
kvæmt skýrslunum rúmlega 400, en
þar væru margir taldir, sem ýmist
hefðu fyrirgert félagsrétti sínum með
skuldum eða væru á annan hátt komn-
ir úr félaginu. |>etta væri nauðsyn-
legt að leiðrétta.
Hann gat þess og, að nauðsynlegt
væri að reyna að koma á samræmi og
festu í stafsetning á bókum félagsins,
og jafnvel að endurskoða lög þess, sem
í sumum greinum væru orðin úrelt og
lítt framkvæmanleg, eftir því sem nú
væri komið hag fólagsins.
f>á var tekið til meðferðar málið
um breyting á útgáfu Tímarits félags-
ins og Skírnis og lesið upp álit nefnd-
ar, er skipuð hafði verið í því. Fund-
urinn ályktaði eftir tillögu stjórnarinn-
ar, að vísa því máli algerlega frá sér
og mótmæla harðlega aðferð Reykja-
víkurdeildarinnar við að ráða því til
lykta.
Samkvæmt tillögum nefndar var
samþykt að gefa út íslandslýs-
i n g (30—40 arkir) eftir próf. f>.
Thoroddaen, er hann hafði boðið deild-
inni til útgáfu.
Til að segja álifc sitt um annað rit-
tilboð frá sama höfundi, eins konar
framhald á ritinu um jarðskjálfta á
Suðurlandi, er skýrði frá jarðskjálftum
í öðrum landshlutum, var skipuð 3
manna nefnd.