Ísafold - 28.06.1905, Qupperneq 2

154
í S A F 0 L D
En hver fær sig til að trúa því a ð
óreyndu um þjóðfulltrúa vora, að
þeir láti annað ráða úrslitum en réita
málavexti?
Hvernig loftskeyti berast
það er fyrir löngu alkunnugt, að þeg-
ar rafmögnuð málmstöng kemur í nánd
við aðra málmstöng þann veg, að odd
arnir vita saman, hrekkur neisti milli
oddanna; en ekki er mjög langí síðan
tekið var eftir því, að þetta gerist ekki
alveg alt í einu, þó að ekki sjáist nema
einn neisti.
það var árið 1888, er þýzkur vís-
indamaður, Hertz, sýndi fram á, að
neístinn sveiflast fram og aftur milli
oddanna með feiknahraða, svo ekki
verður auga á fest og ekki neitt því
líkt. Hann er ekki miljónasta part úr
sekúndu að skreppa á milli, og má því
nærri geta, að hann muni fara býsna-
margar ferðir milli oddanna, þó að
vér sjáum það ekki.
þegar álmurnar á tónkvísl sveiflast
fram og aftur, koma þær hrevfingu á
loftið, sem eyra vort skynjar á þá leið,
að vér heyrum hljóð.
Líkt er nú um rafneistann.
Hann veldur hreyfingu í ljósvakan-
um, og skortir oss að vísu skynfæri til
að skynja hana, en sýna má hana
með þar til gerðum áhöldum.
f>essi hreyfing berst út í geiminn
með feiknahraða, sama hraða og ljósið,
hér um bil 40 þúsundir mílna á hverri
sekúndu.
f>að ræður að líkindum, að þessar
Ijósvakaöldur fari með sama hraða og
ljósið sjálft, því að þetta sem vér skyn-
jum með auganu og köllum ljós, er
einmitt ölduhreyfing í ljósvakanum,
og í eðli sínu alveg eins og þessar
rafmagnsöldur, en miklu smágervari.
En ölduhraðinn er alls ekki kominn
undir stærð öldunnar, heldur hinu,
hvers konar efni hún fer í gegn um.
Hertz bjó nú til ofureinfalt áhald,
næmt fyrir ljósvakaöldum þeim, sem
rafmagnið (rafneistinn) rekur á stað.
f ar með var unt að gefa merki álengdar.
iEn sveifluviti Hertz var var svo ófull-
kominn, að ekki var hægt að sýna með
honum nema sterkar rafmagnsöldur á
stuttu færi; en þó gat hann fundið
með honum það lögmál, sem rafmagns-
öldurnar hlýða, þar á meðal það, að
þær kastast aftur frá málmspeglum,
alveg eins og ljósöldur; þær breyta
stefnu sinni, er þær leggur gegnum
strending úr jarðbiki, alveg eins og ljós,
er það leggur gegnum glerstrending.
|>ær fara ekki gegnum þá hluti, sem
rafmagn rennur eftir, svo sem málma,
vatn o. fl. Efnið í öldunum sjálfum
er ekki rafmagn, heldur ljósvakinn.
f>að er rafmagnið, sem ýtir þeim á
stað, alveg eins og steinn, sem snarað
er f vatn, ýtir því frá sér og býr þann
veg til öldur úr vatni eða sjó (vatnsöldur,
sjávaröldur). f>ví ríður á að misskilja
ekki orðið rafmagnsalda. f>að er alda,
sem rafmagn v e 1 d u r, en er ekki af
rafmagni gerð eða úr rafmagni.
f>að, sem kallað er Ijósvaki (æter),
er ósýnilegur og óskynjanlegur eimur,
afarléttur og fjaðurmagnaður, sem læsir
sig um alla skapaða hluti og gegnum
þá, jafnt hina hörðustu málma sem
lausamjöll, loft og lög, lifandi og dautt,
og um allan geiminn, alheimsgeiminn.
Alheimsloft mætti nefna hann,' ef kall-
að er (til aðgreiningar) andrúmsloft
það, sem loft er nefnt að jafnaðí. j
Með því að rafmagnsöldur þessar eru
sama eðlis og ljósöldur, mætti ætla, að
ókleift væri að koma þeim milli tveggja
staða, sem ekki sér f milli; þvf annað-
hvort yrðu þær þá að fara í sveig yfir
jarðarhvelið, eða að fara í gegnum jörð
ina; en það komast þær ekki, því að
rafmagn leggur í gegnum rök jarðlög
og aldan kerast því eigi gegnum þau.
Ljós kemst ekki á svíg eða lítið sem
ekki. f>að fer eftir þráðbeinni stefnu.
En þetta kemur einmitt af því, að
ljósöldurnar eru svo smáar.
Allir vita, að hljóðið (sem er þó
svipuð ölduhreyfing í loftinu ljósinu
í ljósvakanum), getur farið í sveig og
beygt fyrír horn, og kemar það ein-
mitt af því, að hljóðöldurnar eru til-
tölulega stórar, stundum nokkur fet,
en ljósöldur örlítið brot úr millímeter.
En nú hefir á síðustu tímum tekist
að framleiða geysistórar rafmagnsöldur,
jafnvel meira en 600 fet á vídd. f>ær
þurfa því alls ekki að þræða alveg
beina stefnu, eins og ljósið, heldur geta
þær sveigt fyrir horn, Ifkt og hljóðöld
ur, og er þá ekkert því til fyrirstöðu,
að koma megi þeim þá leið, sem fjöll
ber í milli eða leiti. En þá þarf sveiflu-
vitinn að vera mjög næmur; öldurnar
linast á langri leið. — Sé steini snarað
í lygna tjörn, verður öldugangurinn
mestur þar næst, er hann kernur niður,
en linast eftir því sem frá dregur.
f>etta væri nú alt í bezta lagi, ef
ekki væri nema tvær loftskeytastöðvar,
sem sendust á skeytum.
En ef þessi firðritunaraðferð yrði al-
menn og skeytastöðvarnar því á hverju
strái, er hætt við að þær mundu trufla
hver aðra; þá gæti orðið svo mikill
raföldugangur á loftinu, að énginn
sveifluviti næði einn í þau skeyti, sem
honum væru ætluð. Og þá mundi og
verða erfirt að halda skeytunum leynd-
um, þar sem sama skeytið getur lent
á fleiri viðtökustöðvum en einni.
En til þess að ráða bót á þessu, hafa
viðstökustöðvar verið gerðar þannig úr
garði, að þær taki nær eingöngu við
rafnmagnsöldum með tiltekinni vídd.
f>etta er gert rreð þeim hætti, að við
sveifluvitann eru festar tvær jafnlangar
járnstengur eða járnþræðir, og er annar
þráðurinn látinn liggja bein í loft upp,
en hinn eftir jörðinni, eða hann er
vafinn þar utan um kefli. f>essir þræðir
styrkja nú allar sveiflur með tiltekinni
stærð, líkt og raddpípa styrkir einn til-
tekinn tón öðrum fremur. En þetta,
að styrkja sveiflurnar eða magna, er
gert til þess, að þær fái þrótt til að
rita skeytin, sem send eru, marka þau
á pappírsblað raeð punktum og strik-
um, eins og venjulegur símriti gerir.
Aflvaxtarþræðir þessir eiga að vera og
eru hafðir jafnlangir á viðtökustöðinni
og afgreiðslustöðinni. f>á er kallað, að
hraðskeytatólin séu samstilt.
Skiljast mun mönnum á þessu, að í
sjálfri sér gerir loftskeytastöng sama
gagn í djúpum dal og á háum fjalls-
tindi. Henni er alls ekki ætlað að
benda skeytin á lofti, eins og fugl á
flugi gegnum loftið. Sveifluvitinn, þ. e.
rafmagnstólið, sem tekur við rafmagns-
öldunum og þar með loftskeytinu, er
niður við jörðu. Stöngin er til þess
gerð eingöngu, að styðja aflvaxtarjárn-
þráðinn; hann erþaninn upp með henni.
Hitt er annað mál, að á stuttu færi
má komast af með miklu þróttminni
loftskeytatól, ef hvergi ber leiti á milli,
og er því hylst til þá, að hafa stöðv-
arnar á annesjum eða fjöllum. Langa
leið gætir þessa ekki eða miklu síður,
með því að jarðarhvelið tekur þá Iangt
yfir hæstu fjöll.
Stöngin á að vera fjórum sinnum
styttri en vídd rafmagnsöldunnar, sem
hún á að styrkja.
Stöngin á viðtökustöðinnihér íEeykja-
vík er um 160 fet, af því að rafmagns-
öldurnar frá firðritunarstöðinni í Poldhu
á Englandi eru um 640 feta víðar.
Annars þurfa loftskeytastöðvarnar
helzt að geta sent skeyti með mis-
munandi ölduvídd, til þess, að geta
komist í samband við hvaða aðra stöð
sem vera skal.
Ekki mun það hafa tekist enn til
fullnustu, að varna því, að skeytin
berist víðar en til er ætlast eða á að
vera. En kunnugt er, að stafrófið,
sem notað er við firðritun, samsett af
8trikum og punktum (í hinn alþjóðlega
firðritunarstafrófi er t. d. a táknað með
. —, b með — ... o. s. frv.), og er þá
auðsætt, að búa mætti til stafróf með
líkum hætti, sem ekki gætu aðrir lesið
úr en þeir, sem það stafróf kynnu
eða þá stafrófstilhögum, og héldu henni
þá leyndri. Og mætti þá nota það í
viðlögum, ef firðrita þyrfti eitthvað
það, sem laynt þyrfti að fara alveg.
En hvað sem líður annmörkum á
hraðskeytum þeim, sem kend eru við
Marconi, þá tjáír ekki það að rengja,
sem fullsannað er, að slík loftskeyti
hafa veriö send hvað eftir annað meira
en 2000 rastir. En sú vegarlengd er
sama sem 267 mílur danskar, sem er
töluvert lengra en héðan til Jótlands-
skaga eða til Cornwall á Englandi.
Eeykjavík, 28. júuí 1905.
Olafur Daníelsson,
mag. sc.
Kynnisför danskra búfræðinga.
Þeir urðu ekki nema 5 alls á endan-
um, og einn þeirra norskur þó, búnaðar-
kandídatarnir í hina fyrirhuguðu kynnis-
för hingað. Þeir komu 4 með s/s Ceres
á sunnudagirm. Norðmaðurinn, Sand-
berg kennari frá Kristjaníu, var kominn
áður.
Formaður fararinnar er Blem fólks-
þingismaður, frá Borgundarhólmi. Hann
er meðal hinna nafnkendustu þingmanna
Dana, hefir setið a þingi 24 ár samfleytt.
Hinir eru Fonnesbeck-Wulff stóreigna-
landseti, Fréderiksen, assistent í stjórn
Atlanzeyjafólagsins í Khöfu, og Sörensen
lýðháskólakennari frá Jótlandi.
Þeir ætla á mánudaginn til Þingvalla
og Geysis og austur í Fljótshlíð. En
síðan 14. júlí vestur í Dali (Olafsdal)
og norður á Sauðárkrók, þaðan sjóleiðis
til Vopnafjarðar og þá um Múlasyslur
landveg til Eskifjarðar; þá heimleiðis
aftur.
Hr. Blem fólksþingismaður fer þó
ekki lengra en hingað; hefir ekki tíma
til þess.
Hann flytur fyrirlestur hér í kveld
(sjá augl/s.).
Skemtiferðamenn útlendir.
Hór kom á sunnudagsmorguninn auka-
skip frá Sameinaða gufuskipafélaginu,
s/s Botnia, með 20—30 ferðamenn frá
Leith, flesta enska, en suma frá Ameríku
og einhverja þýzka, auk nokkurra far-
þega frá Khöfn, íslenzkra og danskra,
alls 37.
Skipið var rúma 3 sólarhringa frá
Leith hingað : fór þaðan fimtudagsmorg-
un kl. 4 og kom hér sunnudagsmorgun
kl. 8.
Sumt af ferðamönnunum fór ekki
lengra á skipinu en hingað, og hóðan
til Þingvalla og Geysis. En margir foru
á því vestur um land og norður til
Akureyrar.
Það er vsentanlegt þaðan aftur hingað
og leggur á stað til Leith 4. júlí, þriðju-
daginn kemur; kemur þar föstud. 7. júlí.
Það leggur á stað hingað þaðan aðra
ferð með sama lagi 13. júl/, og þriðju
29. júlí.
Fjórtán manns höfðu verið búnir að
panta far hingað aðra ferðina.
Amtsráðsfundnr
er nýafstaðinn hér í suðuramtinu.
Fréttir af honum, fáar og smáar, bíða
næsta blaðs.
Fréttin um fundarfall l Vesturamt-
inu hvað vera misaögn. |>ar h a f ð i
komist á einhver fundarnefna.
Búnaðarþing
Iandsins eða Landsbúnaöarfélagsins
stendur hér þessa daga, — hófst í
fyrra dag.
Þingmálafumiir.
Gullbringusýsla.
Eftir Hafnarfjarðarfundinn vora
fundir baldnir á 4 stöðum í þeirri sýslu,
á Brunnastöðum á Vatnsleysuströnd,
í Keflavík, á Gerðum í Garði og að
Garðhúsum í Grindavík.
Fundarmenn voru á Ströndinni, kjós-
endur, 25, í Keflavík um 40, 1 Garð-
inum 12, og í Grindavík 24.
Alstaðar var þar ritsímamálið
efst á dagskrá, og alstaðar samþykt í
e. hlj. hörð áraæli í stjórnarinnar garð
út af ritsímasamníngnum alræmda og
skorað á þingið að hafna honum al-
gerlega, en leita betri kosta, með
loftskeyta-aðferð.
U ndirskriftarmálið fekk þær
undirtektir á 2 fundunum í einu hlj.f
að undirskriftin (forsætisráðh.) var
talin »háskalegt brot á landsréttindum
vorum« og skorað á alþingi »að mót-
mæla þeirri lögleysu alvarlega#. Hinir
fundirnir (í Garði og Grindavík) fóru
vægilegar í málið, en víttu þó aðferð-
ina eindregið, í Grindavík með 9 atkv,
og í Garðinum með 5.
Um réttarfarið var með öllum
samhljóða atkv. samþykt á 3 fundun-
um samhljóða ályktun þeirri, sem sam-
þykt var í Hafnarfirði (sbr. síðasta bl.),
En ó Garðsfundinum var því máli ekki
hreyfc.
Hólmverjar m. fl.
Fyrir innhreppa Snæfellsnessýslu,
svo og Hnappadalssýslu, var þingmála-
fundur haldinn í Stykkishólmi 19. þ. m.
Fulltrúar úr úthreppunum 5 héldu fund
4 dögum áður, í Ólafsvík, sbr. síðasta
blað.
|>ar voru á fundi 30 kjósendur mest,
nær eingöngu úr 2 næstu hreppum og
Stykkishólmi; 2 úr Hnappadalssýslu.
Af þeim 30 greiddu 22 atkv. í aðal-
málinu á fundinum, því er mest var
rætt þar sem annarsstaðar, sem só
ritBímamálinu, 15 með og 7
móti þessari ályktun:
Fundurinn lýsir yfir þvl, að hann sé
hlyntur ritsímalagning milli landa og
innanlands, en skorar jafnframt d al-
þingi, að gœta þess, að landinu verði
ekki reistur hurðards um öxl.
Með 9 atkv. gegn 3 fekk þingmað-
urinn, snæfelska yfirvaldið, marið fram
svofeldri ályktun í undirskriftar-
m á 1 i n u — meira en helmingur fund-
armanna hefir ekki greitt atkv.
Fundurinn lítur svo d, sem undir-
skriftarmdlið sé og hafi jafnan reynst
formspursmdl, sem ekki sé gerandi
mikið úr.
Strandamenn.
|>aðan hefir frézt, að fundur í norð-
urhreppum sýslunnar hafi samþykt
mjög harðorðar ályktanir í stjórnarinn-
ar garð í ritsímamálinu og undirskrift-
armálinu.
Meira vitum vér eigi þaðan.
Heldur kák-kendar ólyktanir x stór-
mólunum kváðu hafa verið samþyktar
b»ði á Akureyri og á Ljósavatni
(fyrir Suður-|>ingeyjarsýslu). En fjöldi
manna ekki tekið þátt í atkvæða-
greiðslunni, á báðum fundunum.
Ný Molbúasaga.
Þeir ganga sig upp að hnjám og æpa
sig hása, sumir skósveinar ráðgjafans, að
flytja fagnaðarboðskapinn um gagnsleysi
loftskeytasambandflns (Marconis).
N/jasta kenningin er, að skeytin kom-
ist ekki mót norðri, eða þá ekki svona
langt norður, eins og hingað!
Ekki er það fáfróður alþyðumaður, sem
hana hefir komið upp með eða flytur
hana, heldur er það einn háskólagenginn
embættismaður hór staddur í bænum,
sem heyrst hefir fara með hana í dag