Ísafold - 09.08.1905, Page 2

202
í S AFOLD
Eidhúsdagurinn.
Svo er nefndur sá dagur á þingi, er
valinn er öðrum fremur til að segja
atjórninni til syndanna, og er það vana
lega við framhald fyrstu umræðu fjár-
laganna í aðaldeild þingsins, þegar
fjárlagamálið er nýkomið úr nefnd.
Dagur þessi var nú 7. þ. m., í fyrra
dag.
Ekki hefir nokkurn tíma hér á
landi syndapoki stjórnar verið eins út-
troðinn og nú. Afglöp hinnar nýju
atjórnar vorrar þann stutta tíma, er
hún hefir setið að völdum, eru þau
kynstur, sem enginn hafðí getað gert sér
í hugarlund, svo lítið traust sem flestir
höfðu borið og hlutu að bera til manns-
ins, er til stjórnar var settur yfir oss,
flestir þeir, er honum \oru kunnugir,
—kunnugir skaplyndi hans og hugs-
unarhætti, og aérstaklega kunnugir
ráðgjöfum þeim hinura ábyrgðarlausu,
er ganga mátti að vísu að hann mundi
hafa sér við hönd, og svo sem raun hefir
á orðið, auk þess sem allir vissu, að ekki
lá eftir hann nokkurt nýtilegt handar-
vik landinu til gagns í orði né verki,
utan skáldskapur hans, og maðurinn
þó orðin miðaldra maður.
það er ekki árennilegt fyrir jafnfá-
liðaðan flokk á þingi, sem Framsókn-
arflokkurinn er nú, að halda uppi svör-
um fyrir þjóðarinnar hönd gegn ofur-
efli því, sem þar er við að etja, ráð-
gjafann og alla fulltrúana h a n s, hinn
mikla meiri hluta, sem hann er nú
farinn að kveða upp úr um hér um bil
að hafi það eitt hlutverk að verja h a n s
gjörðir, hvernig sem þær eru, og »flokk-
urinn« virðist samsinna hjartanlega.
Eigi að síður hefir flokkur hinna
óháðu þjóðfulltrúa eigi viljað leggjast
skyldu sína undir höfuð.
Aðalræðuna af þeirra hendi flutti
Skúli Thoroddsen, og verður hún birt
í næsta bl.
þetta er ágripið af hinum ræðunum.
Káðgjafinn varð að sjálfsögðu
fyrstur til andsvara.
Hann var mjög ánægður með að-
gjörðir fjárlaganefndarínnar. Talaði
um sannfæringu, góðan ásetning og
sömul. samvizku, sem hann kvað alt
í bezta lagi hjá s é r. Kvaðst engan ann-
an þátt eiga í »fyrirvara« þingsins 1903
en þann að hann hefði undirskrifað
nefndarálitið. Menn héldu þá, að sú
skipunaraðferð væri alveg sjálfsögð; en
svo þegar maður fer að athuga það á
e f t i r, kemur annað í Ijós. Kvað
undirskriftarmálið einungis veraæsing-
ar- og agitations-númer. — Kvað
sér óskiljanlegt, að Sk. Th. fyndist
hann hafa sýnt ístöðuleysi, er hann
gerði ritsímasamninginn, sem hann
væri hróðugur af. Sagðist hafa verið
áður á móti síma til Austurlands 1901,
en svo þegar hann fór að athuga mál-
ið e f t i r á, eftir þing 1901, komst
hann að annari niðurstöðu. —
Björn Kristjánsson spurði
ráðgjafann, hvernig á því stæði, að í
reikningi Landsbankans væru »Iaun« tal-
in 34000, en eftir lögunum væru þau ein-
ungis 15000. Eru 19000 kr. borgaðar
án lagaheimildar? Mintist á skipun
bankabókarans. Kvað hart, að ráðgjaf-
inn skipaði hann m ó t i tillögum banka-
stjórnarinnar, þar sem lögin þó mæltu
svo fyrir, að skipa skyldi hann e f t i r
tillögum hennar.
Einarþ>órðarson Bpurði, hvern-
ig stæði á því að landritara væri bönn-
uð þingseta. Almenningur hefði hald-
ið, að það væri til þess að hann væri
eins konar stjórnarfarslegur jafnvægis-
punktur. En nú virðist sem svo væri
ekki, þar sem hann tæki þátt f stjórn-
málum jafnt eftir sem áður. Til sönn-
unar því mintist hann á hlutdeild land-
ritarans í »pólitíséringu»blaðsinsBeykja-
víkur, hins svæsnasta blaðs stjórn-
arinnar. En hver er þá ástæðan?
(Eáðgj. sagði, að þinginu kæmi það
ekki við!)
Ólafur Briem faun að því við
stjórnina, að hún birti frumvörp sín
og fyrirætlanir of seint. Kvað mikils
um vert, að þjóðin fylgdi sem mest með
öllum aðgjörðum stjórnarinnar, en það
væri því að eins auðið, að Btjórnin
birti tillögur sínar, helzt jafnóðum og
hún gerði þær. Væri stjórninni þetta
líka sjálfri fyrir beztu. f ingmálafund-
ir hefðu margir mÍDSt á þetta og þótt
stjórnin hafa brugðist, sem von væri.
Skúli Thoroddsen svaraði ráð.
gjafanum stuttlega.
Auk þess töluðu þeir aftur fáein orð,
ráðgjafinn og Björn Kristjánsson.
Enginn lagði út í það, að verja ráð-
gjafann og gjörðir hans, — engin
hræða af öllum hans mikla meiri hluta.
ekki einu sinni sjálfur þing-h e r r a n n,
sem flutti þó tölu í málinu fyrir sjálf-
an sig, aðallega um málaferli sín við
ísafold og ranglæti yfirréttarins, er
hann dirfist að láta vera að sekta
blaðið h v e n æ r sem h a n n (þingh.)
vill hafa það sektað. Hann vildi fá
að lesa upp langa kafla úr blaðagrein-
um, 8Ínu máli til sönnunar. En for-
seti (M. St.) bannaði það. Auðvitað
var þingherrann hátt upp yfirþaðhaf-
inn, að hlýðnast forseta fremur en öðr-
um, og las og las drjúgum, hvað sem
forseti sagði. |«ar til loks að honum
tókst þó að keyra hann niður. Hátt-
erni þingmannsins svipaði við þetta
tækifæri sem oftar að mörgum fanst
fremur til loddara-skrípaláta en þess,
sem við þykir eiga annars í löggjafa-sæti.
Gerður flokksrækur
var alþm, Guðlaugur bæjarfógeti og
sýslumaður GuðmundsBon í gær.
Hann h9fir ekki borið sitt bar síðan
er upp rann hin nýja valdasól, er flest
skrælnar undan, það er kýs sér heldur
að bakast við hana en að halda sig í
forsælunni eftir sem áður, þar sem
veslings-þjóðin þessi lætur yfirleitt fyrir
berast í sínum fátæklegu, óborðalögðu
flíkura.
Svo kvað Sappho (og B. Th. eftir
henni):
Sem blossa nálgast flugan fer,
Mig færa vil eg nærri þér —
Brátt hitinn vex, en böl ei þver,
£g brenn fyr en mig varir.
Öskuna mun hún hirða og varð-
veita, móðirin snauða og mótlætta,
varðveita af móðurtrygð s i n n i i hin
um mikla náreit horfinna vona um
trygð og sjálfsafneitun af hálfu þeirra
sona sinna, er hún hefir klakið upp í
fátækt sinni og fært í dýr klæði og
vegleg, svo vegleg, að þeir hætta að
kunna við sig á sama bekk og hún
situr í sínum gauðslitnu, gömlu tötrum
og við rýran kost. —
Broctreksturinn úr flokknum var
þingmanni þessum tilkyntur með þessu
bréfi:
Þar sem þér, hr. alþingismaðar, hafið á
þeim fáu flokksfundum Framsóknarflokksins,
er þér sóttuð í byrjun þessa þings, lýst
yður andstæðan skoðuif og stefnu flokksins
í helztu áhugamálum hans á þessu þingi,
þeim er mestu varða sjálfstæði og fjárhag
þjóðarinnar, og þar sem þér hafið nú síð-
ast eigi að eins fallist á tillögur stjórnar-
flokksins í braðskeytamálinu, beldur meira
að segja gjörst framsögumaður hans i því
máli, þá tilkynnist yður hér með, að Fram-
sóknarflokkurinn á alþingi 1905 hefir á
fundi i dag ályktað að telja yður eigi
lengur flokksmann sinn, og er yður því
þar með vikið úr flokknum.
í umhoði Framsóknarflokksins á alþingi 1905.
Alþingi 8. ágúst 1905.
Skúli Thoroddsen.
Til
hr. alþm. Gruðlaugs Guðmundssonar
p, t. Reykjavík.
Nefndarálitið í hraðskeytamálinu.
Nú er loks við það lokið, eftir langa
þraut og mæðu. Hafði þó verið marg-
lofað miklu fyr. En það er líka allfyr-
irferðamikið, 16 arkir rúmar með fylgi-
skjölum.
Nefndin klofnaði mjög snemma á þingi,
þótt ekki hætti hún beint að vinna
saman fyr en nijög nýlega.
Meiri hlutinn er stjórnarliðið alt, eins
og það var og er í nefndinni, 5 af 7.
Þar með, þ. e. í meiri hlutanum, er
hinn nýlega . innbyrti feiti dráttur
stjórnarirmar, þm. Vestur-Skaftfellinga:
Guðl. Guðmundsson, bæjarfógeti og
sýslumaður á Akureyri. Það voru
stjórnarliðar, sem kusu hann í nefndina,
með því að þ e i m var fullkunnugt þá
þegar, að dyggari fylgifisk á hann ekki
á þingi, húsbóndinn þeirra, ráðgjafinn.
Og þar næst vitanlega »lausamaðurinn«
Jón í Múla. Hann var eins og fleiri
góðir menn »utan flokka«, m e ð a n
hann var að smeygja sér inn á kjósend-
ur; lengur ekki.
Minni hlutinn eru 2 hinna óháðu
þingmanna í deildinni, Skúli Thorodd-
sen og Björn Kristjánsson kaupmaður.
I.
Álitsskjal meiri hlutans.
Fyrri helmingur þess (15 bls. af rúm-
um 30) er saga málsins, hraðskeytasam-
bandsmálsins, alt til þessa tíma. Þar
er líklegast ekki mikið af vitleysum eða
rangfærslum. En því meira er af því
góðgæti í síðari blutanum. Þar ægir
þeim saman nærri því á hverri bls. Og
er það sjálfsagt eitthvert hið hneykslan-
legasta ritverk, sem sést hefir nokkurn
tíma frá nokkurri þingnefnd.
Vitanlega eltir nefndin, meiri hlutinn,
stjórnina eða ráðgjafann eins og lamb
móður sína. Alt er gott sem gerði hann
— það er viðkvæðið, í smáu og stóru.
Það er nú uppvíst orðið til dæmis að
taka, að ráðgjafinn liefir tjáð
sig í fyrra vor, í bréfi til samgöngu-
málaráðgjafans danska, bresta laga-
h e i m i 1 d, formlega heimild, til að gera
samning þann, er hér ræðir um og hann
var látinn skrifa undir í haust sem leið.
Vitanlega fór hatin ofan af því síðar,
eins og hann á vanda til, er svo stendur
á (sbr. undirskriftarmálið). En ekki er
það nema rétt í nefndarinnar augum
eða þá afsakanlegt að minsta kosti.
Vitnast hefir einnig, að ekkert lá
á samningnúm. Fólagið, Ritsíma-
félagið norræna, hefði fengist til þess
að bíða með hann eftir samþykki
þingsins fyrir fram. Það var sömuleiðis
rétt gert í nefndarinnar augum, að hirða
ekki um það, heldur rjúka til að full-
gera samninginn að þinginu fornspurðu.
Enn er það uppvíst orðið, að ráðgjaf-
inn fekk x' haust samninginn sendan sór
löngu áður en hann var undirskrifaður
til athugunár og útásetninga. En
hann hafði e k k e r t við hann að at-
huga, sendi hann aftur samgöngumála-
ráðgjafanum danska alveg ósnertan.
Hann var harðánægður með hann, svona
eins og hann varð á endanum.
Svona er alt. Alt eftir þessu!
Oháðum lesendum nefndarálitsins
hlýtur að blöskra, með hve ótrúlegri
ófeilni nefndar-meirihlutinn tekur góðar
og gildar tillögur og röksemdir stjórn-
arinnar j og aðstoðarmanna hennar í
máli þessu, hversu fjarri öllu viti sem
þær eru. Hún læzt að vísu hafa kom-
ist að ofurlítið annari niðurstöðu í
sumum atriðum. En það munar þá að jafn-
aði nauðalitlu, eða þá að það er stjórn-
inni enn meira í vil, þ. e. þeirri stefnu
hennar, að gera sem allraminst úr kost-
naðinum, til þess að þingið fáist heldur
til að hoppa inn á þetta. Til dæmis að
taka hafði stjórnin sagt símstaurana um
200 pd. En nefndin gerir sór lítið fyrir
og fullyrðir að þyngd þeirra muni ekki
fara fram úr 160—170 pd. og sóu því
»ekki þyngri en venjulegar trjáviðar-
klyfjar gerast«. (Full klyf á hest munu
annars vera talin 4 borð, er vega alls
96 pd.).
Lengstu stólpana segir nefndin vera
12 álnir. Stjórnin segir þá vera 12
metra, sama sem nál. 19 álnir.
Flutningskostnaðinn gerir nefudin tæp-
lega 3V2 kr. á hvern stólpa að meðal-
tali.
Sumstaðar gleymir nefndin alveg því,
sem hún er búin að segja nokkrum blað-
BÍðum á undan, og fer þá með alt ann-
að. Hún þarf þ á að sanna eitthvað
nýtt, sem henni hefir ekki dottið í hug
áður, og lagar þá viðstöðulaust röksemda-
leiðsluna eftir því.
En langt út yfir allan þjófabálk tek-
ur þó sá kafli nefndarálitsins, þar sem
meiri hlutinn er að sýna fram á og
bera sig að sanna, að hraðskeyta-
sambandið só sameiginlegt mál, sem vór
getum engu um ráðið; en ætlast þó til
eða gerir að minsta kosti mjög fastlega
ráð fyrir, að vór kostum það að ö 11 u
leyti, ef vór viljum ekki semja við Rit-
símafólagið norræna.
Og þetta koma í s 1 e n z k i r a 1 þ i n g-
i s m e n n með og undirskrifa !
Þ e i r gefa Dönum undir fótinn ,að
draga sér, draga undir sameiginleg mál,
alríkismál, frá sórmálum vorum, það sem
að minsta kosti er fullkomið álitamáþ
hvort ekki er fult eins rótt að telja
með sórmálunum.
Þ e 11 a undirskrifa ekki færri en 5-
þjóðfulltrúar vorir. Nöfn þeirra verða
væntanlega ódauðleg, ef þau eru ekki
orðin það áður.
Þeir heita: Guðl. Guðmundsson (form.
og framsögumaður), Guðm. Björnsson
(skrifari, aðalhöf. þessa snjalla ritverks),
Árni Jónsson, Björn Bjarnarson og Jón
Jónsson.
II.
Minni hlutinn.
Varla getur ólíkara heldur en frágang-
urinn á því, sem minni hluti nefndar-
innar lætur eftir sig sjá í þessu máli,
þeirra Sk. Th. og B. Kr., eða hinu, sem
nú hefir verið drepið á lauslega.
Minni hl. sýnir fyrst fram á hina
mörgu og miklu galla í ritsímasamn-
ingnum alræmda og fyrirhuguðu hrað-
skeytasambandi eftir honum.
Þá víkur hann að landsímakostnaðar-
áætlun stjórnarinnar, og sýnir með rök-
um, hve háskalega fjarri öllu viti hún
er að mjög möi-gu leyti. Það er með-
al annars mörgum óhjákvæmilegum út-
gjaldaliðum alveg slept. Sumstaðar hef-
ir hún fært stórum niður það sem hin-
ir dönsku ráðunautar hennar hafa feng-
ið út, þ ó a ð þeir væru í hennar þjón-
ustu og hafi vitanlega gert sór alt far
um að gera hennar vilja og láta áætl-
unina verða sem allralægsta. Verkalaun
við símalagninguna hafði til dæmis að
taka Krarup verkfræðingur, maður í
stjórnarinnar þjónustu, áætlað 84J þús.
kr.; hann hafði gert það 110 dagsverk
með v ö n u m útlendum verkamönnum.
Stjórnin færir þá dagsverkatölu niður í
100 með óvönum innlendum verka-
mönnum og lækkar þann veg áætlunina
um 20J þús., rökstuðningslaust, alveg
út f loftið.