Ísafold - 21.03.1906, Page 3

Ekki er leiðum að líkjast.
Nei, það er ekki leiðum að líkjast
fytir þá, sem dæma hin dularfullu
fy«rbrigði vera tómar sjónhverfingar,
iteiingiiu og pretti, og alla þá vera
^kynskiftinga og hjátrúarbelgi, sem
bafna þeim ekki að óreyndu, án þess
koma nærri þeim, eða þá hróplegt
Sáðleysisathæfi, að vera að fást við
þesa kyna rannsóknir.
l>eir eiga fræga og glæailega fyrir-
reDnara.
í>eir eiga þar á meðal til dæmis að
faka háskólakennarana f Salamanca á
°fanverðri 15. öld, á einua fræguatu
v*8indastofnuninni, sem þá var til í
heiminum. Undir hana var borin fyr-
'tætlun Kolumbu8ar um að sigling vest-
Ur um Atlanzhaf, er síðar hafðist upp
Ur það, að hann fann Ameríku. En
tóma höfuðóra dæmdu allir háskóla-
^ennararuir það vera, nema einn.
Skömmu áður hafði nefnd vísinda-stór-
Stipa. er Portúgalskonungur skipaði í
t^klið, úrskurðað hugmynd Kólumbus
ar um það ferðalag vera tóma draum-
óra.
Búmri öld þar á eftir var sá maður
uPpi er Galilei hét. Hann fekst við að
íannsaka himintungl og gang þeirra.
fiann fann meðal annars (1610), að
l&rðstjörnunni Júpiter fylgdu 4 tungl.
(Þitnta tunglið fanst síðar). |>að vissu
ekki þeirra tíma vísinda-kindur, hvorki
8t]örnufræðingar né guðfræðingar. í
í*ann tíð höfðu guðfræðingar æðsta úr-
8kurðarvald um sérhvert vísindalegt
vafamál, og dæmdu þá villutrúarmeun,
er annað kendu en þeir könnuðust við,
e®aþeirtöldu ekki koma heim við heilaga
^tningu, Páfinn skipaði nokkra hina
f*rðuatu kardínála til að r'annsaka
Pessa kenningu, um tunglin, sem fylgdu
^kpíter. Galilei bauð þeirn að líta
1 kíki 8Ínn. |>ar Bjáið þið tunglin öll
á íneð tölu, mælti hann. — En kardí-
^klarnir þáðu ekki það boð; þeir kváð-
est ekki þurfa þess; þeir v i s s u alveg
íe*ðanlega, að Júpiter fvlgdi ekki nokk-
V,rt; eitt. tungl, hvað þá heldur 4.
S'ðar var þessi sanni Galilei dreg-
rnQ fyrir hinu heilaga rannsóknarrétt
1 Bótn, fyrir það, að hann fylgdi fram
er*niugu Koporniku8 stjörnufræðings
Uca að jörðin væri ^kki miðdepill
8fþeimains, heldur hreyfðist hún,
j", það allhratt, gengi í býsnavíðan
umhverfis sólina á hverju ári.
. kenningu höfðu fám árum áður
^ 11 dómarar hins heilaga stóls dæmt
1 ‘^kulega fjarstæðu frá hsimspeki-
sjónarmiði, og að sumu leyti trú
f(jrV'"ukenda«. Málið á hendur Galilei
su 'V° 0-633), k*ann va1, kúgaður,
tak ^ BeSÍa me^ pyndingtm*, til að
a aftur það sem hann hafði sagt
Um »ð • •
l°rðin gengi kringum sólina.
^ ,nu 8kjótumst vér nær 2 aldir fram
timann. |,á er maður uppi í
Qtna landi, ítalíu, seint á 18. öld, er
rniljVan* hút' Hann var kallaður all
jj 'f náttúrufræðingur, þangað til
að0]11 Veitti aftirtekt einhvern tíma,
jár æt' nr tfauðum froski, sem héngu á
ngrindunm kiptust við hvenær sem
að b °tUU VÍð Íaruf®‘ Það varð til þess,
r ann fann náttúrulögmál það.um eðli
a tnagns m.fl., er 8,ðan er við hann kent
^nefnist galvanismus. ji>að er einhver
frá af<fr*famesta vlsiudaleg uppgötvan
apot8tðarf nf(fum- En eintómu háði og
froak iVarð haDD fyr‘r Út af Þessu með
íáfróA rin, ekkÍ einungis af munni
. . rar alþýðu, heldur fjöldamörgum
pra tfma vfsindamanna.
mikft110” bálfri öld Þar á e£tir var
1 um Þ»ð ritað, skrafað og þrátt-
““** «ð notft rftí.
t*m Atl * að koma hraðskeytum yfir
Ur er , hmn mesti náttúrufræðing-
það i T var á Brakklandi, tölu um
vtsindafélaginu mikla í París, og
kvað svo að orði eða á þá leið; Vér
vitum, hvað rafmagn er og hverju það
fær áorkað. Fyrir því getum vér
ábyrgst það, að aldrei vinnur það slíkt
afrek sem að flytja fréttir um þvert
Atlanzhaf neðan sjávar. það er því
langt um megn.
Orfáum árum síðar f 1 u 11 i raf-
magnið skeyti um þvert Atlanzhaf, og
hefir gert það síðan að staðaldn.
Líkt hafði verið um einn hinn fræg-
asta náttúrufræðing á |>ýzkalandí á
öldinni sem leið, Helmholtz. Hann
hafði sagt svo árið 1859, að engin von
væri um að komast fyrir það nokkurn
tíma, hvaða efni væri í bimintunglun-
um utan jarðarinnar. En ekki liðu
nema örfá ár þaðan þar til er litsjáin
leysti þann vanda.
Minnast mætti enn á William Har-
vey, Englendinginn, sem fann lögmálið
fyrir hreyfingu hjartans og blóðrásinni
í líkama manna og skepna, á fyrri
hluta 17. aldar. En 1672 þóttist eitt
vísindastórmennið í franska vísindafé-
laginu í París sýna og sanna, að sú
kenning væri á engu viti bygð, og höfðu
félagsmenn allir verið honum alveg
samdóma.
Maður er néfndur Goethe, — Adam
Wolfgang Goethe. Hann hefir verið kall-
aður hið mesta mikilmenni hér í and-
ans heimi. Hann sagði svo frá á sin-
um efri árum, að mikið hefði hannog
einhver kunningi hans, er var á skemti
ferð með honum um Elsass, hlegið að
því og hæðst, er þeim var sýndur árið
1775 í kirkju einni þar svo nefndur
loftsteinn, er átti að hafa komið þar
ofan úr loftinu fyrir nokkrum öldum,
árið 1492 — huöttóttur í lagi og nokk-
ur huudruð pd. að þyngd (3—400),
Mikið sagði hann að þeir hefðu fárast
yfir heimsku lýðsins og hjátrú. Að
ímynda sér, að stór björg kæmu ofan
úr loftinu, af himnum ofan! En tæp-
um 30 árum síðar (1804) fann fransk-
ur vísindamaður, hvernig á loftstein-
um stendur, og að þeir koma áreiðan-
lega »af himnum ofan«. J>ó leið svO
langt fram á 19. öld, að almenningur,
lærðir menn sem leikir, héldu loftsteina-
fyrirbrigðin svo nefnd vera eintóma hé-
gilju.
Margur lætur undan minni ráðningu
en »vísindamennirnir« svo nefndir og
allir þeirra apakettir hafa fengið hvað
ofan í annað fyrir allan þeirra gorgeir,
fyrir sjálfbirgingsskapinn og rembing-
inn. J>arna rekur hver snoppungur
inn annan. En þeir eru samir við
sig alla jafna. Sami ofmetnaðurinn,
sami belgingurinn, sama stærilætis-
ímyndunin um, að þeir hafi grand-
skoðað tilveruna og að ekkert geti þar
verið til, sem korai í bága við þekk-
ingu þeirra á henni.
f>að er annað en hjá Newton, sem
líkti sér við barn, er fundið hefði í
fjöru fáséna skel, en vissi ekkert um
það, er ómælilegt heimshafið nefði að
geyma.
|>að er annars vegar svo sem ekki leið-
um að líkjast fyrir andstæðinga nýlundu
þeirrar, sem nú er hér á dagskrá, — að
likjast mestu vísindamönnum heimsins á
ýmsum tímum ogflestu stórmenni, er þá
voru uppi, páfum, kardínálum, kongum
og keisurum, háskólakennurum og há-
lærðum læknum og náttúrufræðingum.
Og flestir hafa þeir haft sömu, óbrigðulu,
gullvægu regluna, að bera ekki við að
rannsaka sjálfir það sem þeir dæmdu
vera tóma heimsku og heilaspuna, þessa
reglu, sem kemur svo skínandi fallega
fram og viturlega og hlutdrægnislaust
í dæminu um kardínálana, sem purftu
ekki að líta í kíkinn hjá honum Gali-
lei. þeir vissu það hins vegar, af hyggju-
viti sínu og góðum bókum, að Jupíter
fylgdu engin tungl.
»Froska-dansmeistara« er í frásögur
fært að samtíðarmenn Galvani kölluðu
hann, er hljóðbært varð um hreyfing
frosklæranna. En það er fráleitt nema
eitt af fjöidamörgum svívirðingarorð-
um, er hreytt hafa að honutn þeirrar
tíðar »kaupamenn« og höfðingja sleikjur,
hræsnarar og manna þrælar, embætt
kjötkatla hítir ogpeningavalds-þý,»sann-
söglis« göfugmenni og prúðmensku-
dutgar.
Landsdómarar
úr Suður-múlasýslu er skrifað af
Seyðisfirði 16. þ. máu. að þessir séu
orðnir, kosnir á nýafstöðnum sýslu-
nefndarfundi:
Axel V. Tulinius sýelumaður,
Jón prestur Guðmundsson í Nesi,
Jón bóndi Bergsson á Egilsstöðum,
Sigfús Daníelsson verzlunarstjóri á
Eskifirði.
þeir 2 síðast töldu kváðu vera stjórn-
arliðar. Kosning ekki farin fram enn í
Norður- Múlasýslu. Sýslufundur þar
ákveðinn 4. apríl; þá verða þeir kosnir.
En stjórnarliðar þar teknir til að
undirbúa hana af kappi, á 8 i n n hátt.
Seyðfirðingar kusu á bæjarstjórn-
arf. 3. þ. m. Árna Jónannsson sýslu-
ritara og gjaldkera í landsdóm.
þeirn þykir seint fulltryggilega um
búið, stjórnarliðum, að þeir eigi alveg
vísa þessa 4 dómara, sera þarf til þess að
sýkna ráðgjafann, hvaða embættisafglöp
sem hann gerir — þ e n n a ráðgjafa,
sem nú er; a n n a n hugsa þeir sér
ekki næsta mannsaldurinn.
Skoplegur strákskapur.
Anuað nýja stjórnarblaðið, L ö g r é 11 a,
flytur nýlega grein með fyrirsögn:
Vörn fyrir látinn mann, er undir stend-
urÁrni Jónsson. Hann skrifar
sig í Beykjavík, en talar eða læst tala
af töluverðum kunnugleik í þingeyjar-
sýslu, og hafa menn af því leiðst til
að ímynda sér, að þetta eigi að vera
hinn hóæruverðugi héraðsprófastur á
Skútustöðum, ráðgjafa-alþingismaður,
kirkjumálanefndarmaður og riddaraefni;
því hann mun vera hér staddur, á
kirkjumálanefndar-styrksleifafundi.
En það er sýnilega röng ímyndun.
|>að er einhver glettinn strákur, sem
greinina hefir saman sett, í blóra við
hann ef til vill.
Hún ber með sér meðal annars, að
höf. er ekki einu sinni almennilega
læs, eða þá að hann er ákaflega fljót-
færið flón.
En það er sitt hvað, þó að maður
væri þingsins mesti þvoglari og þoku-
kind, eða hitt, að vera illa læst flón.
Höf. kallar sem sé greiuina Y ö r n
fyrir látinn mann, og lætur
þennan látna mann vera Jón heitinn
á Gautlöndum, og gefur í skyn að ísa-
fold hafi flutt um daginn eitthvert
stórkostlegt last um hann, þ ó a ð þar
stæði ekki nokkurt orð í þá átt, held-
ur er að eius nefnd þar svonefnd
Gautaklíka, er n ú sé uppi, og sagt að
Gauta-r í k i ð (ekki Gauta-klíkan) hafi
hafist með Jóni heitnum á Gautlönd-
um.
það er alt og sumt.
Ekki talað aukatekið orð í garð þess
þjóðkunna sæmdarmanns og rnikil-
mennis.
|>að væri ekki vanþörf á, að forsjón-
arenglar áðurnefnds stjórnarblaðs, guð-
vitringurinn, lögvitringurinn og lækn-
irinn, reyndu að sjá um, að óvandað-
ir strákar fengi ekki að skjótast að
því með staðlausan heimskusamsetn-
ing í blóra við þann eða þann merk
ismann þjóðarinnar.
Dularfull l'yrirbrigöi.
Að gefnu tilefni lýsum vér hér með
yfir því, að vér, sem öll höfum athug-
að að meira eða minna leyti hin dul-
arfullu fyrirbrigði, sem gerst hafa í sam-
bandi við hr. Indriða Indríðason,
erum þess fullvís, að hann hefir aldrei
haft minstu viðleitni á brögðum eða
blekkingum við þau fyrirbrigði, sem við
höfutn athugað hvert um sig, og sá
okkar, sem kynni hefir haft af honum
frá barriæsku (Guttormur Jónsson),
hefir aldrei heyrt þess getið, að hann
hafi fengÍ3t við »sjónhverfingar«, eins og
að honum er dróttað, né heldur höf-
um við hin heyrt það nefnt á nafn.
Jafnframt vörum vér fastlega alþýðu
manna við því, að taka nokkurt mark
á 8ögusögnum þeirra rnanna um fyrir-
btigðin, sem ekki hafa at.hugað þau.
Reykjavik 20. marz 1906.
Auquxta Svendnen; Bergljót Nielsson;
Björn Jónsson ritstj.; Brynj. Þorláksson,
dómkirkjuorganisti; Einar lijörleifs-
son ritstjóri; Elinborg Kristjánsson; Gisl-
ina fíjörleifsson; Guttormur Jónsson,
trésm. (frá Hjarðarholti); Haraldur Niels-
son caud. theol ; Lovísa Jensson ; Magn-
ús Benjaminsson úrsmiður; Olafur
Hósenkranz kénnari; Bagnheiður Bjarna-
dóttir; Sveinn Sveinsson snikkari; Þor-
grímur Gudmundsen tunguraálakennari;
Þorleifur Jónsson póstafgreiðsiumaður;
Þórður Oddgeirsson stud. art.
Fórn Abrahams.
(Frh.l.
Van der Nath fór inn um tjaldopið
og kom inn í því bili, er höfuðsmaður
mælti:
Nei, nei, prestur minn, eg vil ekki
tala meir um þetta. Eg er sá eini,
sem þeir fylgja hér syðra ; haldið þér
að eg fari að bregðast þeim og gefast
upp? Og þó að eg gerði það, haldið
þér að fjendur vorir mundu hætta við
að ofsækja oss fyrir það? J>ér þekkið
það, prestur minn, og þér vitið það,
að vér unum friði og rólegri iðju; en
vér viljum ekki gera oss að góðu, að
vera flæmdir frá heimilum vorum; og
hversu oft sem þér segið, að ekki sé
til nokkurs hlutar að vera að berjast,
þá svara eg, að meðan eg lifi og dreg
andann, skal ekki baráttunni verða
létt. Vér erum frjálsir menn, og vér
heimtum, að farið sé með oss eins og
frjálsa menn. —
Van der Nath hafði numið staðar í
tjaldopinu, og tók enginn eftir honum
þar, þvf de Vlies hélt áfram talinu f
æstu skapi;
Yður gengur ekki nama gott til,
prestur minn; eg veit það. En þér
eruð kunnugri á himnum en jörðu.
Og vér, sem höfumst við hérna niðri, vér
verðum að halda leið vora alveg á
enda. Heruaður er voðalegur, hið ljót-
asta og hroðalegasta, sem hugsast get-
ur, og tækifærin, sem bjóðast til að-
sýna af sér hugrekki og að vér séum
ekki hræddir við dauðann, þau geta
ekki vegið upp í móti binum mörgu
glæpum, sem honum eru samfara. Eg
segi yður satt, prestur minn, að það
er þægileg vist í helvíti í samanburði
við annað eins líf og þetta, .. . svívirt-
ar konur, munaðarlaus börn, vegnir
menn og brend býli . . . brend býli.
Hvað er svo sem að fást um það, þótt
menn séu brytjaðir niður hrönnum
saman á vígvelli, í samanburði við hitt,
sem gerist þess í milli?
Thorefélag.
Aukaskip er væntanlegt hingað frá
Thorefélagi þessa dagana. þ>að er
gufuskip F r i d t j o f. |>að lagði á
stað frá Leith 17. þ. m.
Félagið sendi 4 gufuskip á i mán-
uði (15. febr.—1. marz) til Færeyja
og.til fslands norðan og austan.
Öll þessi skip voru fullfermd vörum.