Ísafold - 28.04.1906, Blaðsíða 2

Ísafold - 28.04.1906, Blaðsíða 2
102 ÍSAFOLD Falskir tónar. Er hann að syngja ean sem fyr, arnarvélið sá hann — attan: »klinging« hringja kleprarnir viö karlinn hélngráan — skrattann. J. H. y-Ha, kva seijurðu, gjeii mitt?* BMÓ. Þú verðnr að fyrirgefa, þó eg heyri illa, BMÓ. Og eg skal segja þér á eftir, hvers vegna þú verðnr að fyrirgefa. Falskir Það er nú meira en vika síðan tónar. þú hyrjaðir að æpa, og eg er núna fyrst að heyra það, og þó er örstntt á milli okkar. 'M í Þjlfi 20. þ. m. (18. hl.) birtist grein, sem þú »þikist hafa« skrifað, og kallar »lír dularheimnm? «1 !* .a&mmtoáitmÉ En »enginn ámselir* þér fyrir, að þú æpir ekki »eftir nótnm«: enginn ætlast til þú hafir nokkurt lag á þvi. Hið eina, sem er ámælisvert, er það, að þú sknlir vera að æpa! — — Stingdn hendinni í þinn eigin barm; þá finnnrðn að þar slær hjarta prófessors — og — — og — — rektors, sem leystur var frá embætti i náð, reyndar ekki í náð þeirra, sem bezt þektu hann eða mest höfðu af honum að segja: skólapilta, — en í náð samt.------- Nú máttn taka hendina út úr barminum. Undrar þig nú þótt aðrir verði hálf-hissa á þvi, að heyra ópin þin úr flokki advent- ista og »kanpamanna« ? Ekki svo að skilja, að kaupamenn séu verri en þú, ef þeir eru tryggir húsbónda sínnm, greyin! En þú ert þó altént prófessor og upp- gjafarektor! Þess vegna fnrðar mann á ópunum. En engan lifandi mann furðar á þvi, hvernig þú æpir, úr þvi þú fórst til þess. Samt hlusta eg og bið þess, að þér tak- ist betnr, en árangnrslaust; þú syngur, alt ramm-falskt. Nú ætla eg að hafa npp fyrir þér fölsk- ustu tónana þina. Yittn svo, hvort þú geíur ekki lært hljóð- málið! — — Skarp- Eg mintist á grein, sem þú »þik- skygni. ist hafa« skrifað í Þjlf, ritdóm nm æfintýrin »Úr dularheimum«, sem nýkomin eru út. Keyndar ritarðu ekki nema um eitt þeirra (o: ?), það sem þú treystir þér bezt við,— og nú skaltu sjá, hvernig þér tekst það. Þú byrjar þá á því, að álita, að H. C. Andersen »sé eignað efni þess«, af þviað nafn hans standi fyrst undir þvi, en Jónas Hallgrímsson og Snorri Sturluson eigi is- lenzka búninginn, a f þ v i að nöfn þeirra standi slðar nndir þvi. — Hefði nú nafn H. C. A. 8taðið neðar nöfnum hinna tveggja, hvað þá? — Þá hefði Andersen náttúr- lega átt íslenzka búninginn! Heyrirðu, hvað þú syngur þarna falskt! Svo líturðu á efnið. En þar ertu í vandræðum að sjá, hvort heldur æfintýrið e r eða e i g i að vera »beisk heimsádeila, napnrt háð« o. s. frv. Ja, hvort ætla sé nú heldur! Að minsta kosti er það ólíkt Andersen, segir þú. Já, getur Andersen lokið svo við nokk- urt æfintýri, að hann brosi hæðnisiega að heimskunni ? Hefirðu aldrei séð Andersen brosa að heimskunni ? Eða brosir hann þar ekki hæðnislega? — alveg eins og i þessu æfintýri (o: ?), þegar því lýkur. Er það ólíkt honum, — eða hvað? O-jæja! Þú er langt leiddur, veslingur! En segjum, að æfintýrið sé nú eignað Téttum höfundum. Hvað veizt þú þá um það, hvað Andersen á mikið í javí? Eða finst þér það ólíkt Jónasi Hallgríms- syni, að hann hæðist að heimskunni ? Hefir nokkur Islendingur gert það betur? Eg skal nefna þér nokkur dæmi: »En glamrið, sem eg beyrði, kom úr klöf- nnum; það voru asnakjálkar. Enginn vildi leysa þá af sér; þeir ætla að hafa þá á dómsdegi sér til réttlætingar« (Ljóðmæli og önnur rit J. H. bls. 299). »Að tyggja upp á dönsku« (bls. 281). •Góður snjór« (bls. 305). ». . . merkileg atvik . . . að ógleymdn dá- litlu dýri á einum stað, sem höfundinum hefir þóknast að skapa. Þetta dýr er ekki ósvipað rímunum sjálfum: Það er með merarhálsi og hvalsböfði, og hræðilega afturmjótt, með hala-korni og alt saman þakið skeljum. Búknum þykir svo fallega lýst, að höfundinum er vorkennandi, þó fæturnir hafi óvart orðið fjórir, enda þótt það sýnist eiga betur við á slíku dýri, að þeir hefðu staðið á stöku« (bls. 313). -----Og svona mætti lengi telja upp dæmin. Eitt má geta um í kvæði, bls. 178: »Og ekkert þinghús eiga þeir . . . og sitja á hrosshaus tveir og tveir«. Er það þá ólíkt J ó n a s i, að hann geti lokið svo við æfintýri, að hann brosi hæðnislega að beimskunni ? Heímska Þegar þér finst ekki, að Ander- drotning. sen geti átt þessa hugmynd, þá viltn gefa hana vini þinum og velgerðamanni, Hannesi HafBtein, finst það svo likt honnm. Aumingja Hannes Hafstein! Einst þér nú hann eigi þetta skilið af þér? Skelfing er nú á þér, BMO., að fara svona með hann saklausan! Þú neitar þvi — og það geri eg líka — að Andersen geti kallað til þeirra, »sem ekki trúa«, þessum orðum (en hvernig er það, eru þau ekki runnin úr sjálfs þin hug ?): »Þið eruð heimskingjar; við hinir, sem trúum, höfum höndlað vizkusteininn!« — Já, þetta finst þér likt H. Hafstein. Það finst mér nú hálf-partinn líka! En þetta er lika það eina, sem þú hefir sungið ófalskt. En æfintýrið er ekkert likt H. H. og Lofkvæði hans. Það er litið listbragð að þvi kvæði. Hið e i n a, sem er likt með þeim, er að heimskan er kölluð drotning á hvorttveggja staðnum, og sýnist ekki þurfa rikt imyndunarafl til þess. Allrasízt þegar það er fengið frá Bjarna Thorarensen, eins og H. Hafstein gerir (sbr. Kvæði B. Th., bls. 80): H e i m b k a n vita þeir í veröldu drotnar, og hræðast það öflgast er allra. Nú og nu! Þú segir að nú i setningnnni: »Þat veit trúa min, at sjá at- burðr gerisk nú«, o. s. frv. megi til að eiga við 19. marz 1906, þann dag, er æfintýrið er ritað, en engan dag annan. Þetta hefðirðu þurft að skýra með dæm- um, t. d.: »N ú er vetur úr bæ«. Þar þýðir þá nú að eins þann dag (og þá stund, kl. 2 t. d.), er J. H. lank við kvæðið alkunna, er svo byrjar. »Nú er skárra ástand í skólannm en var fyrir 2—8 árum«. Þar þýðir nú að eins þá stundina, er þetta er ritað, en aldrei endranær. A ð r a r stundir er ástandið jafn-bölvað og það var þá! Þú segir sjálfur i grein þinni: »Er n ú þetta likt Andersen?« Nei-nei! Ekki nú, en það verður kannske líkt honum á morgun! Æfintýri i Þá finnnr þú að þvi, að æfin- fornaldar- týrið er búið fornaldarbúningi. búningi. Segir, að Andersen hafi skil- ið, hve slíkur búningur fer illa æfintýrum. Nú sé ég, hvers vegna þú syngur svona falskt. Þú ert náttúrlega kominn í mútur! En hvað um það! — Þekkirðu öllu mikilfenglegra, ellu meira æfintýri en Ferð Þórs til Útgarða- 1 o k a? Eða spillir málið þar æfintýrinu? Ef þér þykir það, þá er ekki hægt að rita æfintýri á fegursta íslenzku m á 1 i, sem ritað hefir verið. í s 1 e n z k tunga, eins og hún er fegurst rit- uð, spillir þá þvi efni, sem henni liggur ekki fjær en æfintýri gera! Hvað er þ á hægt að rita á islenzku ? Og á hvaða máli ætli sé þ á hægt að rita æfintýri ? Yænt þykir þér um móðurmálið þitt! Eða þá Hamarsheimt, æfintýrið í ljóðum? Fmst þér ekki skömm að þvi i íslenzkum bókmentum? — En nú skal eg vikja að hinu atriðinu. Yið skulum nú hugsa okkur að Snorri Sturluson hafi ritað málið á æfintýrinu, eins og sagt er. Hvernig væri þá hægt að saka hann um það, að hann ritar það mál, sem honum er kunnngast? Skyldi þér hafa þótt það meiri sönnun, ef málið hefði verið jafu-æfintýralegt eins cg t. d. hjá J. H., meiri sönnun fyrir þvi, að Snorri Sturluson hafi ritað það? Þá finnurðu að þvi, að æfintýrið er látið gerast í fornöld. Þykir þér þá ekki líklegt, hafi Snorri Sturluson verið þarna nálægt, að hann hefði beldur kosið að rita um þær hug- myndir, sem honum væru kunnugastar, en þær, sem hann þekti euki? Ekki er nú djúpt kafað! — Þú segir, að höf. skilji ekki, hve forn- eskjubúningur fari illa æfintýrum. En þú verður að gæta að þvi, að fleiri en þetta eina æfintýri hefir verið ritað á þennan hátt (ósjálfrátt). Ritar nokkur islenzkur maður »einfaldara, barnslegra daglegt mál«, en höf. æfintýr- anna »Kærleiksmerkið«, »1 — jarðhúsum« og »Ekki nema einu sinnii? Nei, í þvi stendur höf. þér miklu framar, eins og öðru. Vanþekkingar- Æði-dimt er manni orðið moldviðrið. fyrir augum, þegar svona langt er komið. En nú versnar um helming. Yanþekkingar-moldviðrið er orðið svo svart, að það byrgir nærri alla útsjón. En maður getur oftast hlegið sig mátt- lausan að þvi, hvar byl-kornin koma niður. Hérna er til að mynda eitt, sem lendir á þér sjálfum. Þú segir: »Hann (höf.) talar um »anda manna dáinna ok þeira es Valhöll byggja«. Rétt eins og þeir, sem Vallhöll biggja, séu ekki dánir!« Þetta er fyrirtaks-sýnishorn á þekkingu og skilningi þínum á fornu máli. I Grettis sögu (bls. 14618) standa þessi orð: ». . . svá hart, at haussinn brotnaði, ok var þat hans bani«. Rétt eins og hann heíði lifað eftir að hausinn brotnaði! Sömu bls. i 23. 1. stendur þetta: ». . . ok kom saxit í höfuðit honum svá hart, at í heilanum stóð, ok fell hann af þessu höggi dauðr niðr«. Rétt eins og hann hefði lifað eftir að saxið stóð i heila hans! Eða hvað segir þú um þessi orð eftir Snorra sjálfan: »Þá mælti Óláfr konungr við Áslák: Högg þú allra manna armastr! Nú hjóttu Noreg úr hendi mér. Áslákr svaraði: llla er þá, konungr! ef þér er mein at. höggvi. Ek þóttumst nú Noreg i hönd þér höggva. En ef ek hefi þér mein g0rt, konungr! ok kanntu mér óþökk fyrir þetta verk, þá mun mér kostlaust vera«. Rétt eins og maður kunni einhverjum þökk fyrir að gera sjálf- um manni mein! Já, svona var þá sjálfur Snorri, á meðan hann litði hér á jörðu. Hvers vegna hæð- ist þú ekki að honum fyrir það? Llkt þessu (um Valhöll) er enn sagt 1 daglegu máli T. d.: »Hann er dáinn og kominn til guðs«. Rétt eins og hann sé kominn til guðs nema hann sédáinn! segir þú náttúrlega. Skelfileg skepna ertu, BMÓ.! Ekki tekst þér betur, þegar þú ætlar að færa sönnur á það, að Snorri hafi a 1 d r e i ritað e s, heldur e r. Og hver er svo sönnunin? Sú, að Snorri rímar er á móti hér, sker, ver o. fl. í 2 versum í Háttalali, 82. og 87. v. Þetta hefirðu lesið i 2'/2 blsiðu formálan- um eftir K. G. fyrir Elucidarius. — Svona ertu nú frumlegur! Já, hvernig ætti hann líka að g e t a haft þar e s ? En svo er þetta sönnun þess, að Snorri hafi aldrei sagt es! Það er kunnugt, að skömmu áður en Snorri yrkir Háttatal (hér nm bil um 1220) er myndin es notuð eingöngu, eða því nær. Mismunurinn er hér nm bil 61 : 1. Eða svo segir Konráð Gislason i formála fyrir Elucidarius (Kh. 1869), þessum sem þú hefir lesið þegar þú fekst þér þaðan fyrnefnd er- indi úr Háttatali. Og ekki þarf lengi að leita i ritum Snorra fyrir þann, sem er kunnugri þeim en þú, áður sú mynd finst. T. d. í Háttatali hans (bls. 169 i útg. F. J.): »Es til bjálma hyrjar herjum styrjar væni, þat svát jarl til ógnar egnir tognu sverði . . .« Hér er engum blöðum um að fletta. Snorri segir sjálfur: »Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði et siðasta málsorð haft til hendingar, en missir þess orðs ens fyrra, er gera skyldi 8kothending«. Þvi væri rangt kveðið, ef þarna stæði er í stað es. — — A f þ e 8 s u öllu segir þú megi sjá, að Snorri hafi ekki getað sagt es. Já, alveg rétt: Af þvi að BMÓ. ritar að jafnaði endingar -ur i nefnifalli karl- kendra orða t o. s. fr., þá má fullyrða, að hann g e t u r ekki ritað -r. Eða: Af þvi að BMÓ. ritar »þikist«, þá má fullyrða, að hann hefir aldrei ritað það orð rétt! Hefirðu bara tekið eftir, hvað þú ert skarpur þarna? Mig langar til að spyrja þig að i ein- lægni: Þykir þér ekki minkun að því, að vera prófessor og uppgjafa-rektor, þegar þo ert svona þekkingarlaus á móðurmáli þíntt og bókmentum þjóðar þinnar? Eg spyr þig þess i mestu alvöru. Mér þykir það svo fjarska náttúrlegt! — En eg átti eftir dálítið rneira. Þú kemst að þeirri niðurstöðu, að af því að Snorri hefir ekki að öllu leyti sams- orðfæri á þessu æfintýri eins og hann rit- aði málið fyrir 686 árnm, þá sjái allir, að hann hafi ekki getað skrásett þetta æfintýri. En veiztu hvað ? Þeim sem ekki eru alveg þekkingarlausir á þessu máli (dularsam- bandinu), eins og þú ert, mundi þykja miklu minni líkur til þess. að hann ætti nokkuð í því, ef hvergi mætti greina á milli þess og hins, sem hann ritaði fyrir þessum óra-tíma. Þá mundi menn fremur gruna, að það væri stæling. Því alstaðar er það reynsla, að miklir örðugleikar eru á sambandinu, og ekkert er tekið oftar fram af hinurn ósýnilegu verum, hverjar sem þær eru, en það, að þær komí þvi ekki fyllilega fram, sem þær vilji segja. Þess vegna mundi mönnum þykja það' meiri likur. Gagnstætt því, sem þú álítur. Vitanlega, því þekkingin er æfinlegs gagnstæð vanþekkingunni. — Taktu Þegar eg bugsa um þessar ályktanir eftir! þinar og heyri þig æpa um það, sem. þú veizt ekkert hvað er, þá dettur mér i hug saga af sjálfum þér; eg reit ekki- hvort hún er sönn eða login. En liklegra er, að hún sé sönn. Þú getur fengið að heyra hana, ef þig langar til. Og vittu svo, bvort þér finst hún ekki lfk þér. Hun segir frá þvi, að einn dag, hálfum manuði eftir að latínuskólinn var settur, hafir þú komið inn í 2. bekk og átt að kenna þar grisku (þú manst eftir, að gríska var ekki kend fyr en í 2. bekk). Svo hafð- ir þu tekið bókina og þulið kafla upp fyr- ir nemendunum, sem þeir vitanlega skildu. ekkert í, og að honum lesnum hafir þú sagt: »Ne—i! Takið eftir, hvað þetta er fallegt! Eg ætla að lesa það aftur!« — íinst þér ekki dnlarsambandið (spiritismus)' nokkuð líkt og mál, sem þú skilur ekki? Og hvers vegna ertu þá að æpa un> það?1 Þu hefir aldrei komið nálægt neinuffi rannsóknum viðvikjandi þvi máli, og lík- legast aldrei lesið nokkra bók um það. Og þó þykist þú geta fullyrt um það, sem margir allra-heimsfrægustu vísinda- menn, er auk þess hafa rannsakað það mál marga tugi ára (sumir i 50— 60 ár), ann- aðhvort geta ekki skýrt, eða skýra það aWeg gagnstætt þinum fullyrðingum. Bg, BMO! En hvora finst þér nú meira að- marka, þig eða þá? Hvorum ætla sé betur treystandi, þér eða sálarfræðingnum Carl du Prelr þór eta sálarfr. Fr. W. H. Myers, þér eða sálarfr. A. Aksakof, þér eða stórskáldinu Victor Hugo, þér eða stjórnvitringnum og sögusnill- ingnum L. Adolphe Thiers, þér eða lækninum R. Hudgon, þér eða rithöf. og stjórnmálam. Bobert Ddle Ou-en, þér eða ritstj. og rithöf. William T.Steadr þér eða náttúrufr. Alfred Wallace, þér eða stjömufr. Camille Flammariont Þessir eru allir heimsfrægir menn, og hafa allir komist að þeirri niðurstöðu, flestir eftir margra tuga ára rannsóknir og efasemdir, að þeir liafi staðið í sambandi við annan heim. Engum þeirra mundi hafa dottið í- hug að bera á móti þvi, að einn úr þess- um hóp (hinn heimsfrægi blaðamaður Willi- am T. Stead) hefði skrifað ósjálfrátt bók sem nefnist Letters from Julia. (Hann óskar sér sjálfum að geta ritað eins fallegt mál). Hvers vegna i ósköpunum heldurðu þá að þessir menn (sambands- menn eða miðlar, o: m e d i a) geti ekki verið hér á landi? Þvi sú gáfa fer ekkert eftir því, hvort maðurinn er lieimsfrægur ritstjóri (eins og t. d. "W. T. Stead) eða öllum ókunnur, em- bættismaður eða daglaunamaður. Skilyrð- in ern til að mynda alveg ólik þeim, sem til þess þarf að verða konnngkjörinn þing- maður. (Eg tek þessa bugmynd til þess, að gera þér það skiljanlegt, af þvi að hún er þér kunnug og þú ert búinn að sjá, h v e r n i g menn geta stundum orðið kon- ungkjörnir þingmenn). Eg skal enn nefna nokkra heimsfræga menn,- sem fullyrða, að fyrirbrigðin gerist, en virðast ekki fyllilega vissir um, hvaðan þan stafi: William Crookes, eðlisfr. og efnafr., Lombroso, læknir og sálarfr.

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.