Ísafold - 28.04.1906, Side 2

102
ÍSAFOLD
Falskir tónar.
Er hann að syngja ean sem fyr,
arnarvélið sá hann — attan:
»klinging« hringja kleprarnir
viö karlinn hélngráan — skrattann.
J. H.
y-Ha, kva seijurðu, gjeii mitt?*
BMÓ.
Þú verðnr að fyrirgefa, þó eg heyri illa,
BMÓ. Og eg skal segja þér á eftir, hvers
vegna þú verðnr að fyrirgefa.
Falskir Það er nú meira en vika síðan
tónar. þú hyrjaðir að æpa, og eg er núna
fyrst að heyra það, og þó er
örstntt á milli okkar. 'M
í Þjlfi 20. þ. m. (18. hl.) birtist grein,
sem þú »þikist hafa« skrifað, og kallar
»lír dularheimnm? «1 !* .a&mmtoáitmÉ
En »enginn ámselir* þér fyrir, að þú æpir
ekki »eftir nótnm«: enginn ætlast til þú
hafir nokkurt lag á þvi.
Hið eina, sem er ámælisvert, er það, að
þú sknlir vera að æpa! — —
Stingdn hendinni í þinn eigin barm; þá
finnnrðn að þar slær hjarta prófessors —
og — — og — — rektors, sem leystur var
frá embætti i náð, reyndar ekki í náð þeirra,
sem bezt þektu hann eða mest höfðu af
honum að segja: skólapilta, — en í náð
samt.-------
Nú máttn taka hendina út úr barminum.
Undrar þig nú þótt aðrir verði hálf-hissa
á þvi, að heyra ópin þin úr flokki advent-
ista og »kanpamanna« ?
Ekki svo að skilja, að kaupamenn séu
verri en þú, ef þeir eru tryggir húsbónda
sínnm, greyin!
En þú ert þó altént prófessor og upp-
gjafarektor!
Þess vegna fnrðar mann á ópunum.
En engan lifandi mann furðar á þvi,
hvernig þú æpir, úr þvi þú fórst til þess.
Samt hlusta eg og bið þess, að þér tak-
ist betnr, en árangnrslaust; þú syngur,
alt ramm-falskt.
Nú ætla eg að hafa npp fyrir þér fölsk-
ustu tónana þina.
Yittn svo, hvort þú geíur ekki lært hljóð-
málið! — —
Skarp- Eg mintist á grein, sem þú »þik-
skygni. ist hafa« skrifað í Þjlf, ritdóm
nm æfintýrin »Úr dularheimum«,
sem nýkomin eru út.
Keyndar ritarðu ekki nema um eitt þeirra
(o: ?), það sem þú treystir þér bezt við,—
og nú skaltu sjá, hvernig þér tekst það.
Þú byrjar þá á því, að álita, að H. C.
Andersen »sé eignað efni þess«, af þviað
nafn hans standi fyrst undir þvi, en Jónas
Hallgrímsson og Snorri Sturluson eigi is-
lenzka búninginn, a f þ v i að nöfn þeirra
standi slðar nndir þvi. — Hefði nú nafn
H. C. A. 8taðið neðar nöfnum hinna tveggja,
hvað þá? — Þá hefði Andersen náttúr-
lega átt íslenzka búninginn!
Heyrirðu, hvað þú syngur þarna falskt!
Svo líturðu á efnið.
En þar ertu í vandræðum að sjá, hvort
heldur æfintýrið e r eða e i g i að vera
»beisk heimsádeila, napnrt háð« o. s. frv.
Ja, hvort ætla sé nú heldur!
Að minsta kosti er það ólíkt Andersen,
segir þú.
Já, getur Andersen lokið svo við nokk-
urt æfintýri, að hann brosi hæðnisiega að
heimskunni ?
Hefirðu aldrei séð Andersen brosa að
heimskunni ?
Eða brosir hann þar ekki hæðnislega? —
alveg eins og i þessu æfintýri (o: ?), þegar
því lýkur.
Er það ólíkt honum, — eða hvað?
O-jæja! Þú er langt leiddur, veslingur!
En segjum, að æfintýrið sé nú eignað
Téttum höfundum. Hvað veizt þú þá um
það, hvað Andersen á mikið í javí?
Eða finst þér það ólíkt Jónasi Hallgríms-
syni, að hann hæðist að heimskunni ?
Hefir nokkur Islendingur gert það betur?
Eg skal nefna þér nokkur dæmi:
»En glamrið, sem eg beyrði, kom úr klöf-
nnum; það voru asnakjálkar. Enginn vildi
leysa þá af sér; þeir ætla að hafa þá á
dómsdegi sér til réttlætingar« (Ljóðmæli og
önnur rit J. H. bls. 299).
»Að tyggja upp á dönsku« (bls. 281).
•Góður snjór« (bls. 305).
». . . merkileg atvik . . . að ógleymdn dá-
litlu dýri á einum stað, sem höfundinum
hefir þóknast að skapa. Þetta dýr er ekki
ósvipað rímunum sjálfum: Það er með
merarhálsi og hvalsböfði, og hræðilega
afturmjótt, með hala-korni og alt saman
þakið skeljum. Búknum þykir svo fallega
lýst, að höfundinum er vorkennandi, þó
fæturnir hafi óvart orðið fjórir, enda þótt
það sýnist eiga betur við á slíku dýri, að
þeir hefðu staðið á stöku« (bls. 313).
-----Og svona mætti lengi telja upp
dæmin.
Eitt má geta um í kvæði, bls. 178: »Og
ekkert þinghús eiga þeir . . . og sitja á
hrosshaus tveir og tveir«.
Er það þá ólíkt J ó n a s i, að hann geti
lokið svo við æfintýri, að hann brosi
hæðnislega að beimskunni ?
Heímska Þegar þér finst ekki, að Ander-
drotning. sen geti átt þessa hugmynd, þá
viltn gefa hana vini þinum og
velgerðamanni, Hannesi HafBtein, finst það
svo likt honnm.
Aumingja Hannes Hafstein! Einst þér
nú hann eigi þetta skilið af þér?
Skelfing er nú á þér, BMO., að fara
svona með hann saklausan!
Þú neitar þvi — og það geri eg líka —
að Andersen geti kallað til þeirra, »sem
ekki trúa«, þessum orðum (en hvernig er
það, eru þau ekki runnin úr sjálfs þin
hug ?):
»Þið eruð heimskingjar; við hinir, sem
trúum, höfum höndlað vizkusteininn!« —
Já, þetta finst þér likt H. Hafstein.
Það finst mér nú hálf-partinn líka!
En þetta er lika það eina, sem þú hefir
sungið ófalskt.
En æfintýrið er ekkert likt H. H. og
Lofkvæði hans. Það er litið listbragð að
þvi kvæði. Hið e i n a, sem er likt með
þeim, er að heimskan er kölluð drotning á
hvorttveggja staðnum, og sýnist ekki þurfa
rikt imyndunarafl til þess. Allrasízt þegar
það er fengið frá Bjarna Thorarensen, eins
og H. Hafstein gerir (sbr. Kvæði B. Th.,
bls. 80):
H e i m b k a n vita þeir
í veröldu drotnar,
og hræðast það öflgast er allra.
Nú og nu! Þú segir að nú i setningnnni:
»Þat veit trúa min, at sjá at-
burðr gerisk nú«, o. s. frv. megi til að eiga
við 19. marz 1906, þann dag, er æfintýrið
er ritað, en engan dag annan.
Þetta hefðirðu þurft að skýra með dæm-
um, t. d.:
»N ú er vetur úr bæ«. Þar þýðir þá nú
að eins þann dag (og þá stund, kl. 2 t. d.),
er J. H. lank við kvæðið alkunna, er svo
byrjar.
»Nú er skárra ástand í skólannm en var
fyrir 2—8 árum«. Þar þýðir nú að eins
þá stundina, er þetta er ritað, en aldrei
endranær. A ð r a r stundir er ástandið
jafn-bölvað og það var þá!
Þú segir sjálfur i grein þinni: »Er n ú
þetta likt Andersen?«
Nei-nei! Ekki nú, en það verður kannske
líkt honum á morgun!
Æfintýri i Þá finnnr þú að þvi, að æfin-
fornaldar- týrið er búið fornaldarbúningi.
búningi. Segir, að Andersen hafi skil-
ið, hve slíkur búningur fer
illa æfintýrum.
Nú sé ég, hvers vegna þú syngur svona
falskt.
Þú ert náttúrlega kominn í mútur!
En hvað um það! —
Þekkirðu öllu mikilfenglegra, ellu meira
æfintýri en Ferð Þórs til Útgarða-
1 o k a?
Eða spillir málið þar æfintýrinu?
Ef þér þykir það, þá er ekki hægt að
rita æfintýri á fegursta íslenzku
m á 1 i, sem ritað hefir verið. í s 1 e n z k
tunga, eins og hún er fegurst rit-
uð, spillir þá þvi efni, sem henni
liggur ekki fjær en æfintýri gera!
Hvað er þ á hægt að rita á islenzku ?
Og á hvaða máli ætli sé þ á hægt að
rita æfintýri ?
Yænt þykir þér um móðurmálið þitt!
Eða þá Hamarsheimt, æfintýrið í
ljóðum? Fmst þér ekki skömm að þvi i
íslenzkum bókmentum? —
En nú skal eg vikja að hinu atriðinu.
Yið skulum nú hugsa okkur að Snorri
Sturluson hafi ritað málið á æfintýrinu,
eins og sagt er. Hvernig væri þá hægt að
saka hann um það, að hann ritar það mál,
sem honum er kunnngast?
Skyldi þér hafa þótt það meiri sönnun,
ef málið hefði verið jafu-æfintýralegt eins
cg t. d. hjá J. H., meiri sönnun fyrir þvi,
að Snorri Sturluson hafi ritað það?
Þá finnurðu að þvi, að æfintýrið er látið
gerast í fornöld.
Þykir þér þá ekki líklegt, hafi Snorri
Sturluson verið þarna nálægt, að hann
hefði beldur kosið að rita um þær hug-
myndir, sem honum væru kunnugastar, en
þær, sem hann þekti euki?
Ekki er nú djúpt kafað! —
Þú segir, að höf. skilji ekki, hve forn-
eskjubúningur fari illa æfintýrum. En þú
verður að gæta að þvi, að fleiri en þetta
eina æfintýri hefir verið ritað á þennan
hátt (ósjálfrátt).
Ritar nokkur islenzkur maður »einfaldara,
barnslegra daglegt mál«, en höf. æfintýr-
anna »Kærleiksmerkið«, »1 — jarðhúsum«
og »Ekki nema einu sinnii?
Nei, í þvi stendur höf. þér miklu framar,
eins og öðru.
Vanþekkingar- Æði-dimt er manni orðið
moldviðrið. fyrir augum, þegar svona
langt er komið. En nú
versnar um helming.
Yanþekkingar-moldviðrið er orðið svo
svart, að það byrgir nærri alla útsjón.
En maður getur oftast hlegið sig mátt-
lausan að þvi, hvar byl-kornin koma niður.
Hérna er til að mynda eitt, sem lendir á
þér sjálfum.
Þú segir:
»Hann (höf.) talar um »anda manna
dáinna ok þeira es Valhöll byggja«.
Rétt eins og þeir, sem Vallhöll biggja, séu
ekki dánir!«
Þetta er fyrirtaks-sýnishorn á þekkingu
og skilningi þínum á fornu máli.
I Grettis sögu (bls. 14618) standa þessi
orð: ». . . svá hart, at haussinn brotnaði, ok
var þat hans bani«. Rétt eins og hann
heíði lifað eftir að hausinn brotnaði!
Sömu bls. i 23. 1. stendur þetta:
». . . ok kom saxit í höfuðit honum svá
hart, at í heilanum stóð, ok fell hann af
þessu höggi dauðr niðr«. Rétt eins og hann
hefði lifað eftir að saxið stóð i heila hans!
Eða hvað segir þú um þessi orð eftir
Snorra sjálfan:
»Þá mælti Óláfr konungr við Áslák:
Högg þú allra manna armastr! Nú hjóttu
Noreg úr hendi mér. Áslákr svaraði: llla
er þá, konungr! ef þér er mein at. höggvi.
Ek þóttumst nú Noreg i hönd þér höggva.
En ef ek hefi þér mein g0rt, konungr! ok
kanntu mér óþökk fyrir þetta verk, þá mun
mér kostlaust vera«. Rétt eins og maður
kunni einhverjum þökk fyrir að gera sjálf-
um manni mein!
Já, svona var þá sjálfur Snorri, á meðan
hann litði hér á jörðu. Hvers vegna hæð-
ist þú ekki að honum fyrir það?
Llkt þessu (um Valhöll) er enn sagt 1
daglegu máli T. d.: »Hann er dáinn og
kominn til guðs«. Rétt eins og hann sé
kominn til guðs nema hann sédáinn! segir
þú náttúrlega.
Skelfileg skepna ertu, BMÓ.!
Ekki tekst þér betur, þegar þú ætlar að
færa sönnur á það, að Snorri hafi a 1 d r e i
ritað e s, heldur e r.
Og hver er svo sönnunin?
Sú, að Snorri rímar er á móti hér, sker,
ver o. fl. í 2 versum í Háttalali, 82. og 87. v.
Þetta hefirðu lesið i 2'/2 blsiðu formálan-
um eftir K. G. fyrir Elucidarius. — Svona
ertu nú frumlegur!
Já, hvernig ætti hann líka að g e t a
haft þar e s ?
En svo er þetta sönnun þess, að Snorri
hafi aldrei sagt es!
Það er kunnugt, að skömmu áður en
Snorri yrkir Háttatal (hér nm bil um 1220)
er myndin es notuð eingöngu, eða því nær.
Mismunurinn er hér nm bil 61 : 1. Eða
svo segir Konráð Gislason i formála fyrir
Elucidarius (Kh. 1869), þessum sem þú hefir
lesið þegar þú fekst þér þaðan fyrnefnd er-
indi úr Háttatali. Og ekki þarf lengi að
leita i ritum Snorra fyrir þann, sem er
kunnugri þeim en þú, áður sú mynd finst.
T. d. í Háttatali hans (bls. 169 i útg. F. J.):
»Es til bjálma hyrjar
herjum styrjar væni,
þat svát jarl til ógnar
egnir tognu sverði . . .«
Hér er engum blöðum um að fletta.
Snorri segir sjálfur:
»Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði
et siðasta málsorð haft til hendingar,
en missir þess orðs ens fyrra, er gera
skyldi 8kothending«.
Þvi væri rangt kveðið, ef þarna stæði
er í stað es. — —
A f þ e 8 s u öllu segir þú megi sjá, að
Snorri hafi ekki getað sagt es.
Já, alveg rétt: Af þvi að BMÓ. ritar
að jafnaði endingar -ur i nefnifalli karl-
kendra orða t o. s. fr., þá má fullyrða, að
hann g e t u r ekki ritað -r.
Eða: Af þvi að BMÓ. ritar »þikist«,
þá má fullyrða, að hann hefir aldrei ritað
það orð rétt!
Hefirðu bara tekið eftir, hvað þú ert
skarpur þarna?
Mig langar til að spyrja þig að i ein-
lægni: Þykir þér ekki minkun að því, að
vera prófessor og uppgjafa-rektor, þegar þo
ert svona þekkingarlaus á móðurmáli þíntt
og bókmentum þjóðar þinnar?
Eg spyr þig þess i mestu alvöru. Mér
þykir það svo fjarska náttúrlegt! —
En eg átti eftir dálítið rneira.
Þú kemst að þeirri niðurstöðu, að af
því að Snorri hefir ekki að öllu leyti sams-
orðfæri á þessu æfintýri eins og hann rit-
aði málið fyrir 686 árnm, þá sjái allir, að
hann hafi ekki getað skrásett þetta æfintýri.
En veiztu hvað ? Þeim sem ekki eru alveg
þekkingarlausir á þessu máli (dularsam-
bandinu), eins og þú ert, mundi þykja miklu
minni líkur til þess. að hann ætti nokkuð í
því, ef hvergi mætti greina á milli þess og
hins, sem hann ritaði fyrir þessum óra-tíma.
Þá mundi menn fremur gruna, að það væri
stæling.
Því alstaðar er það reynsla, að miklir
örðugleikar eru á sambandinu, og ekkert er
tekið oftar fram af hinurn ósýnilegu verum,
hverjar sem þær eru, en það, að þær komí
þvi ekki fyllilega fram, sem þær vilji segja.
Þess vegna mundi mönnum þykja það'
meiri likur.
Gagnstætt því, sem þú álítur.
Vitanlega, því þekkingin er æfinlegs
gagnstæð vanþekkingunni. —
Taktu Þegar eg bugsa um þessar ályktanir
eftir! þinar og heyri þig æpa um það, sem.
þú veizt ekkert hvað er, þá dettur mér
i hug saga af sjálfum þér; eg reit ekki-
hvort hún er sönn eða login. En liklegra
er, að hún sé sönn.
Þú getur fengið að heyra hana, ef þig
langar til. Og vittu svo, bvort þér finst
hún ekki lfk þér.
Hun segir frá þvi, að einn dag, hálfum
manuði eftir að latínuskólinn var settur,
hafir þú komið inn í 2. bekk og átt að
kenna þar grisku (þú manst eftir, að gríska
var ekki kend fyr en í 2. bekk). Svo hafð-
ir þu tekið bókina og þulið kafla upp fyr-
ir nemendunum, sem þeir vitanlega skildu.
ekkert í, og að honum lesnum hafir þú
sagt: »Ne—i! Takið eftir, hvað þetta er
fallegt! Eg ætla að lesa það aftur!« —
íinst þér ekki dnlarsambandið (spiritismus)'
nokkuð líkt og mál, sem þú skilur ekki?
Og hvers vegna ertu þá að æpa un> það?1
Þu hefir aldrei komið nálægt neinuffi
rannsóknum viðvikjandi þvi máli, og lík-
legast aldrei lesið nokkra bók um það.
Og þó þykist þú geta fullyrt um það,
sem margir allra-heimsfrægustu vísinda-
menn, er auk þess hafa rannsakað það mál
marga tugi ára (sumir i 50— 60 ár), ann-
aðhvort geta ekki skýrt, eða skýra það
aWeg gagnstætt þinum fullyrðingum.
Bg, BMO! En hvora finst þér nú meira að-
marka, þig eða þá? Hvorum
ætla sé betur treystandi,
þér eða sálarfræðingnum Carl du Prelr
þór eta sálarfr. Fr. W. H. Myers,
þér eða sálarfr. A. Aksakof,
þér eða stórskáldinu Victor Hugo,
þér eða stjórnvitringnum og sögusnill-
ingnum L. Adolphe Thiers,
þér eða lækninum R. Hudgon,
þér eða rithöf. og stjórnmálam. Bobert
Ddle Ou-en,
þér eða ritstj. og rithöf. William T.Steadr
þér eða náttúrufr. Alfred Wallace,
þér eða stjömufr. Camille Flammariont
Þessir eru allir heimsfrægir menn, og hafa
allir komist að þeirri niðurstöðu, flestir eftir
margra tuga ára rannsóknir og efasemdir,
að þeir liafi staðið í sambandi við annan
heim. Engum þeirra mundi hafa dottið í-
hug að bera á móti þvi, að einn úr þess-
um hóp (hinn heimsfrægi blaðamaður Willi-
am T. Stead) hefði skrifað ósjálfrátt bók
sem nefnist Letters from Julia.
(Hann óskar sér sjálfum að geta ritað eins
fallegt mál). Hvers vegna i ósköpunum
heldurðu þá að þessir menn (sambands-
menn eða miðlar, o: m e d i a) geti ekki verið
hér á landi?
Þvi sú gáfa fer ekkert eftir því, hvort
maðurinn er lieimsfrægur ritstjóri (eins og
t. d. "W. T. Stead) eða öllum ókunnur, em-
bættismaður eða daglaunamaður. Skilyrð-
in ern til að mynda alveg ólik þeim, sem
til þess þarf að verða konnngkjörinn þing-
maður. (Eg tek þessa bugmynd til þess, að
gera þér það skiljanlegt, af þvi að hún er
þér kunnug og þú ert búinn að sjá,
h v e r n i g menn geta stundum orðið kon-
ungkjörnir þingmenn).
Eg skal enn nefna nokkra heimsfræga menn,-
sem fullyrða, að fyrirbrigðin gerist, en
virðast ekki fyllilega vissir um, hvaðan
þan stafi:
William Crookes, eðlisfr. og efnafr.,
Lombroso, læknir og sálarfr.