Ísafold - 01.06.1906, Síða 1

'&enmr ýmist einn sinni e5a
tvÍBv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
aúnnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
* 1» doll.; borgist fyrir miðjan
jáli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Cppsögn (skrtfleg) bandin v ð
áramót, ógild nema kornm sé til
útgefanda fyrir 1. október og kaup-
andi sknldlaus við blaðið.
Afgreiðsla Am-'turntr.pJ.- 8
XXXIII.
árg.
Reykjavík föstudaginn 1. júní 1906
*• 0- 0. F. 88689
^ngnlfekning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 í spítal
' otn^ripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
útabankinn opinn lu—21/* og ö1/^—7.
• U. M. Lestrar- og skritstofa frá 8 árd. til
10 síðd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 x/« siöd.
an<lakotskirkja. Guðsþj. 9 og 6 á helgidögum.
andakot9spitali f. sjúkravitj. 10 »/8—12 og 4—6.
andsbankinn 10 ^/a—2*/a. Bankastjórn við 12—1.
^andsbókasafn 12-8 og 6-8.
_jandsskjalasafnið á þrdM fmd. og ld. 12—1.
Ltek;
ning ók. i laeknask. þrd. og fsd. 11—12.
NMtúrugripasafn k sd. 2-3.
annlsekning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogð.md. 11—1
ier upp í B o r g a r n e a 1., 8., 20. og
"'E júní, 1., 20. og 26. júlí. Kemur við
^ Akranesi í hverri ferð báðar leiðir.
TilStraumfjarðar og Akra
13. og 17. júlí.
Ennfr. veatur að Búðum 13. júní.
^Uður í Keflavík fer Reykjavíkin
6. og 25. júní, og
4. og 23. júlí
Suður í G a r ð 4. júlí.
Og loka 4. júlí auatur á B y r a r-
öakka og Stokkaeyri, kemur
báðar Ieiðir í Hafnaleir, Grindavík
°8 Þorlákahöfn.
Frá ýmsum hliðum.
Hr. ritstjóri! |>ér hafið lýat þeirri
skoðun yðar fyrir nokkru, að helzt
dularaambandamálið ekki að vera
8vo atöddu alment blaðamál að
eðru leyti en þvf, að verja það mikila-
Verða mannfrelaiaatriði, að hver maður
megi leita aannleikana í hverju máli
SerD er, með þeim hætti, er engum
^anni gerir mein, ýmÍ8t einslega eða
^atgir f félagi (félagafrelai).
Eg vil ekifi beint mótmæla þeaaari
®nningu yðar. Bn heldur finst mér
_ klutverki almennra blaða vera mark-
þar þröngt avið. Með yðar góðu
að
leyg'
ætla eg að verja þá akoðun mína
’*8 háttar — frá almennu ajónarmiði,
e- ekki fremur þes8a mála en ann-
j^fa. Eg hygg það vera ekki óþarft,
sem þes8u máli líður.
■ Mér finst það undarleg ekoðuc,
að
sem
ntn
öðrn
aicnenning komi ekki við rannsóknir,
gerðar eru hér eða annarsstaðar
^nál, er alt mannkyn varðar öllum
k ^ 01 toálum framar, en það er fram-
^ nfs þesa að hérvistinni lokinni og
það aem þar að lýtur, — viðleitnin
st'ð&^ visÍDeiaieSa vr88U koma í
r & ógteinileg8 hugboða eða þees, sem
a la5 er per8(jnu|eg 8annfæring,
j6 ^ar Eezt lætur. J>að er mjög merki-
^gt 0g mikilsvert í mínum augum, að
ap^’ í)eim rann8öknum líður
a'ra8öaðart meðal ýmiasa heimsins
^Ustu vísindamanna. Hitt finst mér
tnöQötlgU <-*rnerkilegra, sem hérlendum
8ókn^Utn ver^ur ^gengt við slíkar rann-
1 ~~ tnönnum, sem engin ástæða
að ætla annað um en að þeir
gl/l ^
s6Ql Um rann8úknum svo vel vaxnir,
al > lQkast er kostur á vor á með-
’ nVort
er
séu
heldur er að sjálfstæðri
8anjv. ' ®kýrleik og þekkingu, eða
anu^ Usemi °8 ráðvendni. Mér er
-■ - ^ höfuðskörungur þeirra
’ 86In hér að lúta, Myere, hefir
hui
sa,
ku:
beÍDlínis skorað á mentamenn um allan
heim, að leggjast ekki elíkar rannsókn-
ir undir höfuð. Enginn viti fyrir, hvað
á því megi græða, svo skarat sem
mannnkynið sé enn komiö í því máli.
Bn þar geta smáþjóðir lagt fram sinn
skerf alveg eins og hinar. Og margt
bendir á, að einmitt þesai litla þjóð
eigi sín á meðal ef til vill óvenju-
marga miðilsgáfu gædda menn og henni
óvenjugóðri; — g á f n a-þjóð vitum vór
að þesei litla þjóð er; þ a ð getur eng-
inn af henni haft. Væri þá ekki ábyrgð-
arhluti, að láta þá gáfu alveg ónotaða?
Og geta góð blöð varið það fyrir sjálf-
um sér, að láta eins og þau viti ekki
af þessu máli, þegja um rannsóknirnar
og árangurinn af þeim?
2. Nýtra blaða hlutverk tel eg það
ennfremur, að reyna að eyða óknytt-
um meðal þjóðar sinnar. En það tel
eg með óknyttum, að leggja í vana
sinn að kveða upp dóm um mál, sem
þann brestur a 11 a þekking á og skiln-
ing, er dóminn kveður upp. f>að er
kunnugra en frá þurfi að segja, hve
afarmikil brögð hafa verið að þeim
bresti vor á meðal í þessu máli. f>ar
hafa menn hver um annan þveran
vaðið uppi með gersamlega þekkingar-
lausar kenningar um þetta mál, dular.
sambandsmálið (milli þessa heims og
annars), samið og flutt fyrirlestra, sett
aaman blaðagreinar og hjalað og hjal-
að um það endalaust, eins og þeir
væri þeim hlutum nákunnugir, þótt enga
vitund vití um þá hvorki af sjálfs sín
rannsóknum né af þeirra manna rit-
um, er málið hafa rannsakað. f>eir
hafa ekkert fyrir sér haft aDnað en
hleypidómasamsetning þeirra manna,
sem hafa aldrei nærri neinum rann-
sóknurn komið eða þá að minsta kosti
ekki gert það til nokkurrar hlítar.
f>eir láta leiðast steinblindir af sér
jafnblindum. f>að er líkast því og ef
guðfræðingur eða heimspekingur tæki
að sér að veita tilsögn í efnafræði, en
hefði ekkí einungis aldrei stigið fæti
inn í efnarannsóknastofu, heldur aldrei
litið í neina bók um efnafræði, nema
ef vera skyldi einhverjar kerlingabæk-
ur þar að lútandi frá fyrri öldum.
3. Vitsmuna-dramb er og Bkaplöst-
ur, sem mér ofbýður hvað mikið er
um vor á meðal og mér finst til ætl-
andi af góðum blöðum, að þau reyni
að lækna hann, þar sem mikið bólar
á honum. Bn eg veit varla nokkurt
mál, þar sem hann kemur hneykslan-
legar fram en þetta, sem hér er um-
talsefni. Bg get ekki sagt að eg hafi
enn rekið mig hér á nokkurn svo vit-
grannan Dáunga eða menningarsnauð-
an, að hann telji sig ekki vita það
alveg eins og af höndunum á sér, af
eintómu yfirburða-hyggjuviti sínu, að
alt sem þeir segja af dularfullum fyrir-
brigðum, er þau hafa rannsakað, sé
missýning, hugarburður, einfeldnis-
ímyndun, ef ekki vísvitandi blekking.
Fræðslu þurfa þeir engrar um þá hluti.
|>eir v i t a alt af s j á 1 f u m sér! E f
vér legðum oss niður við rannsókn
þessa máls, þá mundum v é r fara
mun hyggilegar að — segja þeir við
sjálfa Big og aðra —; og þá yrði ekki
lengi að kornast upp, hver hégómi hér
er á ferðum !
J>etta láta aumustu pokar til sín
heyra, jafnvel um heimsins allra skarp-
vitrustu og gaumgæfuustu vísindamenn,
sem fengist hafa sumir hverir tugum
ára sanian við rannsókn þessa máls,
einráðnir í því að upphafí, að sýna og
sanna, að það væri hégómi, en hafa
gengið úr skugga um það von bráðara,
fyrst, að sönn væri fyrirbrigðin áreið-
anlega, farið þvf næst að leita uppi
margvíslegar skýringar á þeim, aðrar
en að þetta stafi þaðan eem það tjáir
sig vera: frá öðrum heimi, en komist
þá í eintómar ógöngur, og neyðst til
að gera ráð fyrir því, svo óljúft sem
þeim var það. Og svo halda pokarnir
sig geta úr því leyst a ð ó s é ð u,
hvernig á fyrirbrigðunum stendur, gefa
þeim þá þau og þau heiti, sem þeir
skilja ekki sjálfir einu sinni, og eru
svo ánægðir, harðánægir með sjálfa sig,
dást að skarpleik s í n u m og djúp-
skygni. — Hvilíkt yrkisefni fyrir háð-
leikaskáld !
Bnn skoplegar kemur þó hégóma-
skapurinn fram f því, er þeim finst þeir
taka langt niður fyrir sig, ef þeir láta
svo lítíð að spyrjast fyrir um, hvað
þetta sé, sem kölluð eru dularfull fyrir-
brigði. En það er hlutur, sem afreks-
menn í heimi vísindanna koma ekki
nærri öðru vísi en með þeirri lotningu,
sem hverju mikilsverðu og alvarlegu
viðfangsefni hlýðir. En hinir — þeir
sýna, að þeim finst, aðdáanlegt frjáls-
lyndi og Iítillæti, ef þeir sinna því
nokkurn skapaðan hlut. Og helzt má
almenningur þá ekki vita, að þeir hafi
gert svo lítið úr sér. — Ér ekki þetta
líka skopleikritsefni ?
4. Að eyða hjátrú og hindurvitnum
hefir mér alt af fundist vera Bjálfsagt
hlutverk blaða, þeirra er gagn vílja
gera. En að því vitum vér að þessar
rannsóknir stefna. þekkingar í stað
hjátrúar, áþreifanlegs 3annleika í stað
hugarburðarreyks, — það er það, sem
þær eru að reyna að afla mannkynin-
inu, og hefir þegar orðið mikið ágengt,
þótt enn meira muni ógert vera. Mega
nú vönduð blöð láta það hlutlaust, er
höfð eru á þessu hausavíxl frammi
fyrir þeim, sem kallað er að verið sé
að fræða, — er þeir, sem hjátrúnni
vilja halda við og þekkingarleysinu,
gera s i g að sannleikans riddurum og
menningarfrömuðum, tala eins og úr há-
sæti heimsmenningarinnar, þegar þeir
eru að fylla fólk með hneykslanleg-
asta hjátrúarsamsetningi, ef ekki bein-
um lygaspuDa? Vér vitum, að í þessu
máli lýsir hjátrúin sér ekki einungis í
staðlausum, gömlum kreddum, er kem-
ur til sambands heimanna í milli, hins
sýnilega og ósýnilega (að jafnaði), held^
ur í hinum og þessum bernskuímynd-
unum um tilburði og atvik að hinum
dularfullu fyrirbrigðum (um dáleiðslu,
særingar, einhvers konar helgisiði, og
þar fram eftir götum). V i s s u þeir
hvernig rannsóknirnar fara fram,
mundu þeir fá hina mestu virðingu
fyrir þeim og hafa á þeim miklar mætur,
5. Hugsað hefi eg mér alla tíð fyr-
irmyndarblöð svo gerð, að þá stæðu
35. tölublað.
þau sem fastast fyrir og berðust sem
vasklegast undir merki sannleikans, er
fáa ætti hann formælendur, en nóga
fjandmenn. Og eg get ekki verið að
fara í launkofa með það, að alt af
hefir mér fundist Ísafold hafa þá reglu;
og kynni eg því þess vegna ekki vel,
ef hægt væri að segja, að hún hopaði
á hæl í þessu máli, hörfaði undan
moldviðri rógs og illmæla, þ ó 11 hún
VÍ8SÍ sig vera í örlitlum minni hluta
með sinn málstað. |>að veit hún ekki
síður en aðrir, að ekki gerir það rang-
an málstað réttan, þótt honum fylgi
í s v i p segjum fl/10 eða jafnvel 9fl/100
einhverrar þjóðar, ef ekki alls mann-
kynsins, og geri það jafnvel með
óhemjulegri ofstæki, ópum og óhljóð-
um. Svo er um mjög margan mikils-
verðan sannleika, að myrtur hefði
hann verið í vöggunni, ef hann hefði
ekki átt sér ósérhlífna og örugga for-
vígismenn, sem létu sér eDgan liðsmun
í augum vaxa.
6. Vel veit eg það og skil, að blöð
eins og Isafold, þóct stærsta blað
landsins sé, endist ekki til að flytja
mál þetta svo rækilega sem þörf er á,
vegna þess, að hún hefir í svo mörg
horn að líta önnur, og að fyrir því sé
í ráði að stofna sérstakt málgagn fyrir
það. Mér líkar vel, að það sé gert.
En hitt get eg ekki vel sætt mig við,
að landsins víðlesDustu blöð leiði alveg
hjá sér eftirleiðis öll afskifti af málinu,
láti t. d. náunganum haldast uppi
mótmælalaust óakammfeilnustu til-
raunir til að svívirða þjóð vora með
því auk annars, að gera það að skræl-
ingjamarki á henni, að þeir sem eru
í fremstu röð meðal leiðtoga hennar,
eru að fást við dularsambandsrann-
sóknirnar, í stað þess að kannast við
það, sem er, að það er þjóðinni mesti
frama vottur. Bg ætlast ekki til, að
verið sé að skattyrðast við þau ósóm-
ans málgögn, sem þess kyns svívirð-
ingartilraunir hafa með höndum. Eg
tel það í alla staði rétt, að láta þau
alveg eiga sig að því leyti til. jpað
er engin leið að því að rökræða mál
við þann, sem er gjörsneyddur allri
þekkingu á því, hvað þá heldur ef all-
an vilja vantar til að tala um það af
nokkuru viti. Bn hitt finst mér fjar-
stæða, að fara svo langt -í því bind-
indi, að skýra ekki t. d. frá öðru eins og
þvi, að þau 18 ár, sem Sálarrannsókn-
arfélagið í Lundúnum hefir staðið (stofn-
að 1888), hafa valist til að veita því
forstöðu hver heimsfrægur vÍBÍndamað-
urinn á fætur öðrum, sitc árið hver,
auk þess sem í því er ahnars mesti
sægur stórum frægra vísindamanna og
annars stórmennis; en aðalhlutverk
þess félags er eÍDmitt sömu raunsókn-
irnar, sem hér er verið að fást við.
Mér finst það vera sæmilega órækur
vottur um, hve mikil óvirðing sé að
slíkum rannsóknum, eða hitt heldur.
YitaDlega hefir það félag fengið marg-
sannað miklu furðulegri fyrirbrigði en
hér hafa gerst.
Eða hitt, að nú síðast í haustflutti
einn meðal hinna æðri kennimanna
ensku kirkjunnar, Colley erkidjáku
(næstur biskupum að völdum og virð-