Ísafold - 09.06.1906, Blaðsíða 2

146
ÍSAFOLD
Hinrik Ibsen.
Hann andaðist 23. f. mán., tæp-
um tveim vetrum fátt í áttrætt; hann
var fæddur 20. marz 1828. Dauðan-
um olli magnleysi í hjartanu. Hann
hafði fengið aðkenning að heilablóðfalli
hvað eftir annað síðustu 5 árin, sem
hann lifði. Var orðinn skar.
Mesta frægð hafði hann hlotið allra
rithöfunda norrænna þjóða. Georg
Brandes telur Holberg honum næstan.
Hann var og Norðmaður, eins og H.
Ibsen.
Hinrik Ibsen átti örðugt uppdráttar
framan af æfinni. Faðir hans var fjáð-
ur maður og hafði mikið um sig, í
Skíðu í Víkinni í Noregi, en misti al-
eigu sína, er Hinrik var 8 vetra, og
var honum komið á fermingaraldri í
lyfjabúð í smábæ þar nærri, Grimstad.
Hann vildi verða listamaður, helzt
málari. Hann hafði þó af að verða
Stúdent, komst að leikhúsi í Björgvin
1851 og síðan í Erístjaníu nokkrum
árum síðar. |>á samdi hann (1858)
Víkingana á Hálogalandi; hafði ort
nokkur minni háttar leikrit áður. Hann
fekk dálítinn styrk til utanfarar 1864,
fór þá suður í Berlín og Róm, og kom
ekki heim aftur til langvista fyr en
eftir 27 ár, þá heimsfrægur orðinn fyrir
löngu. Bn hafði verið ekki mikils
metinn og laklega fyrir honura spáð
heldur er hann fór úr landi.
Hann sat ýmist í Róm, Dresden eða
Munchen (lengst), og sendi þaðan heim
hvert meistaraverkið á fætur öðru, alt
tóma sjónleiki, með 2—3 ára millibili
að jafnaði, líkt og Albert Thorvaldsen
gerði forðum um sín meistaraverk.
Fyrst Brand (1866), þá Pétur
Gauta (Peer Gynt, 1867), De unges
Forbund (1860), Kejser og Galilæer,
Samfundets Stötter, Et Dukkehjem
(1881), Gengangere (Afturgöngurnar),
En Folkefjende, Vildanden, o. s. frv.
Eftir heimkomuna (1891) reit hann
Bygmester Solness, Lille Eyolf, John
Gabriel Berkman og loks (1899) Naar
vi döde vaagner. |>á hætti hann, lið-
ugt sjötugur.
Fjögur af ritum hans hafa bomist á
íslenzku: Víkingarnir á Hálogalandi,
Brandur, Pétur*Gauti og Afturgöng-
urnar.
Frámunaleg djúpsæí og skarpskygni,
óbilug einurð og fölskvalaus sannleiks-
ást þykja einkenna skáldskap hans,
auk óviðjafnanlegs hagleiks í meðferð
hvers yrkisefnís og fádæma vandvirkni.
Hann er hvorttveggja í senn, mesti
spekingur og mesti þjóðhagi í ritment.
Hann hefir haft allra manna mest
áhrif á hugsunarhátt sinnar kynslóðar
nær og fjær, út um allan mentaðan
heim. Rit hans komust óðara á flest-
ar höfuðtungur heims, og var þeim
tekið með hinum mestu virktum vlða-
ast hvar, enda leikin í mjög mörgum
meiri háttar leikhúsum, einkum á
f>ýzkalandi. Heimsádeilukend mjög
voru þau yfirleitt, leiddu heiminum
fyrir sjónir misfellur á þjóðfélagslífi
manna og skaðsemdarvillur í hugsun-
arhætti þeirra með þess óhjákvæmi
legum afleiðingum fyrir sjálfa þá og
aðra; gerðu það ákaflega hlífðarlaust
og eftir því napurt oft og tíðum.
Rit Hínriks Ibsens eru eins og vit-
ar; þau sýna manni, bvar ekki á að
fara, og þau eru það, sem fyrst sér,
er nærri kemur Norvegi. — f>ann veg
hefir Björnstjerne Björnson að orði
komist, og hafa ekki aðrir komið með
snjallari lýsingu, sízt í jafnfáum orðum.
Hann (B. B.) var og spurður nú við
fráfall Hinriks Ibsens, hvert rit hans
hann teldi mest í varið. A f t u r -
göngurnar ! anzaði hann hiklaust.
f>ar kemur skáldgáfa hans bezt fram
og þar hefir hann lagst dýpst eftir
yrkisefninu.
f>ar er hámark þess andlegs lífs, er
lifað hefir verið á Norðurlöndum öllum
þremur um tvær aldir, sem Hinrik
Ibsen er, segir Georg Brandes. Eina
nafnið, sem þar kemst í samjöfnuð
við í Danmörku og í Norvegi, er Lud-
vig Holberg, enda var þeim ekki ólikt
háttað að sumu leyti. f>eir voru báðir
heldur einrænir og ómjúkir ákomu.
f>eir gnæfðu báðir hátt upp yfir sína
samtímismenn á Norðurlöndum; þeir
ortu báðir sjónieiki, sem aldrei munu
fyrnast; þeir voru báðir þjóðarupp-
eldÍBfeður. f>að er og llkt með þeim,
að þeir eru einu rithöfundurnir á Norð-
urlöndum, sem græða auð fjár á rit-
um sínum.
f>að er mælt, að Hinrik Ibsen muni
eiga eftir sig nær fullri miljón kr.
Einkabarn hans er Sigurður Ibsen,
er verið hefir yfirráðgjafi Norðmanni í
Stokkhólmi og er kvæntur dóttur Björn-
stjerne Björnson, Bergljótu. Móðir
hans, kona H. Ibsen, var stjúpdóttir
skáldkonunnar Magdalene Thoresen;
hún heitir Susanne; þau höfðu verið
saman í hjónabandi 48 ár.
Jarðarför H. Ibsens átti fram að
fara 1. þ. mán., í Kristjaníu; þar átti
hann heima síðustu 15 árin, sem hann
lifði. Ríkis8jóður skyldi kosta útförina;
stórþingið samþykti það í einu hljóði
með ráði stjórnarinnar.
Um sjálfstæði íslands
flutti yfirdómari Jóu Jensson erindi
núna í vikunni í Stúdentafél. (miðv.d.
6. þ. m.). f>ar voru og viðstaddir
nokkrir utaníélagsmenn. Hann rakti
stutt og greinilega þó feril sjálfstjórn-
arbaráttu vorrar, og sýndi fram á, að
alla tíð hefði verið af íslendinga hálfu
varast að slaka til um sjálfstjórnar-
rétt landsins þangað til á þingunum
1902 og 1903, er samþykt var að ís-
landsráðgjafinn s k y 1 d i sitja í ríkis-
ráðinu. f>ví riði um fram alt á að
kipt væri í lag aftur — ekki létt fyr
en ráðgjafinn yrði losaður út úr rík-
isráðinu; enda mundi það óefað
takast, ef þjóðin væri nógu samtaka
og einbeitt að heimta það. Danir
mundum láta sannfærast, ef málið væri
fyrir þeim túlkað fullskilmerkilega. Vér
ættum ekki að gera oss að góðu minna
en f u 11 sjálfstæði, afdráttarlausa heim-
ild til þess að ráða algerlega málum vor-
um, íhlutunarlaustaf annara þjóðarvöld-
um öðruvísi en með okkar samþykki.
Fengist sá réttur viðurkendur, væri
minna undir því komið, hvernig stjórn-
inni væri fyrir komið, hvort heldur svip-
að því er nú er haft, ef vér losnuðum
við öll afskifti danskrar stjórnar af
málum vorum, e ð a með landstjóra-
fyrirkomulagi, ef vel væri þar um hnút-
ana húið, eða þá með persónusam-
bandi rnilli landanna, og leizt þó ræðu-
manni sízt á það.
Umræóur urðu nokkrar um málið á
eftir, er stefndu nær undantekningar-
laust í þá átt, að alls ekki væri við
það unandi, sem nú er, svo grátt sem
vér hefðum verið leiknir, er til fram-
kvæmdanna kom á hinni nýju stjórn-
arskrá (undirskriftin m. m.), og að ekki
mættum vér sætta oss við minna sjálf-
stæði en frumælandi hélt fram.
Marconistöðin. Þar eru enn höfð
mannaskifti. Mr. Newmann á förum, og
kominn mað'ur i hans stað með s/s Laura
um daginn; Mr. Sargent heitir hann.
Mannalát.
Látinn er hér í bænum í fyrra dag
á sóttarsæng fyrv. alþingismaður |> o r-
lákur Guðmundsson, er kend-
ur var lengst seinni árin við Hvamm-
kot (eða Fífuhvamm), en fluttist fyrir
fám árum að Eskihlíð við Reykjavík.
Hann var á öðru ári um sjötugt, f. 22.
des. 1834 að Mjóanesi í fúngvalla-
sveit, en fæddist upp hjá Birni presti
Pálssyni á f>ingvöllum. Hann byrjaði
búskap hálfþrítugur á Miðfelli í f>ing-
vallasveit, varð fám árum siðar (1863)
hreppstjóri og um sama leyti kosinn
varaþingmaður Árnesinga, en þing-
maður þeirra annar var hann kjörinn
1874 og sat á hverju þingi fyrir þá
síðan fram í aldarlok; gaf ekki kost
á sér þá framar. Hann komst í sýslu-
nefnd jafnskjótt sem þær komust á
(1873), þá 1 Arnessýslu. Fám missir-
um síðar fluttist hann búferlum að
Hvammkoti og var þá þegar kosinn í
sýslunefnd Kjósar- og Gullbr.sýslu;
þar sat hann meðan hann átti heima
í sýslunni. Hann var og varaamtsráðs-
maður öðru hvoru og sat á nokkrum
amtsráðsfundum. Hreppsnef ndarmað-
ur var hann Iengi í Seltjarnarneshreppi.
Hann kom á fót búnaðarfélagi Seltirn-
inga, stjórnaði því 17 ár og skilaði því
af sér með 800 kr. sjóði. Hann var
og einn af stofnendum Söfnunarsjóðs
íslands og hafði verið frumkvöðull að
stofnun sparisjóð3Íns á Eyrarbakka.
Meðal hinna atkvæðameiri bænda
var hann á þingi. Honum var létt
um mál, og orðavalið einkennilega
snjalt og þjóðlegt. Hann var frum-
kvöðull og flutningsmaður ýmissa þarf-
legra nýmæla, þar á meðal landa-
merkjalaganna, þurrabúðarmannalag-
anna og laganna um alþýðustyrktar-
sjóði. Mjög var hann alla tíð andvíg-
ur ósparnaði á landsfé.
Sveitarstjórn og fátækramála bar
hann gott skyn á flestum mönnum
framar. Hann ritaði oft um þau o.
fl. (búnaðarmál, betri meðferð á skepn-
um) í bloð, einkum ísafold, af góðri
greind og sérkennilegri mælsku. Hann
var alla tíð mikill iðjumaður, bæði fyr-
ir sjálfan sig og almenning, var góður
búhöldur, en hafði aldrei mikið um
sig. Vandaður maður var hanu í öllu
framfari og trúrækinn.
Hann var kvæntur (1861) Valgeiði
Ástnundsdóttur frá Efri-Brú, er lifir
mann sinn ásamt 2 dætrum þeirra,
báðum giftum. f>au mistu uppkominn
son mjög mannvænlegan fyrir nálægt
20 árum. (Nánara æfiágrip nokkuð
er í Sunnanfara 1902, eftir ritstj. ÍBa-
foldar).
Merkisbóndi einn í Norður-þingeyjar-
sýslu, þórarinn Benjamíns-
s o n í Laxárdal í þistilfirði, andaðist
í vor (2. apríl) á sama aldri og f>. G.
heit. Hann bjó lengst (til 1900) á
Efri-Hólum í Núpasveit. Hann var
hagleiksmaður mikill og búhöldur góð-
ur, greindur vel og tápmikill, lét all-
mikið til sín taka um sveitarmál,
drengur góður. Meðal barna hans 7
alls er Haraldur stúdent, nú í presta-
skólanum.
Prestaskólastúdent Jóhann Gunn-
ar Sigurðsson lézt hér í Landakots-
spítala 20. f. mán., 24 ára gamall,
ættaður úr Miklaholtshreppi, gáfumað-
ur og efnilegt skáld. Banameinið var
brjósttæring. Hann var einkarvinsæll
og mikils metinn af skólabræðrum sín-
um, og munu þeir hafa kostað hina
löngu spítalalegu hans.
Synodus á að halda 28. þ. mán.
Banatilræðið við konnngshjónin
á S p án i.
f>að var brúðkaupsdag þeirrar kon-
ungshjónanna spænsku, Alfons konuugs
og Enu drotningar, sem þeim var veitt
banatilræði það hið hroðalega, sem frá
hafa skýrt Marconiskeyti vor í síðustu
blöðum. f>au voru einmitt á heimleið
frá kirkjunni þar sem þau höfðu verið
gefin saman, óku í dýrlegum vagni
með 8 hestum fyrir, og áttu skamt
eftir til konungshallarinnar. Mann-
múgur var mikill um stræti borgarinn-
ar og fagnaðarglaumur ákaflegur. Boðs-
fólk var komið á undan heim til hall-
arinnar, þar á meðal fjöldi útlendra
tignarmanna. Konungsefni Breta og
þau hjón bæði voru í þeim hóp, móðir
drotningar, Beatrice prinzessa af Batten-
berg (dóttir Viktoríu drotningar) o. fl.
f>að komst upp síðarmeir, að morð-
inginn hafði leigt sér bústað skamt
þaðan, í þröngu stræti heldur, 10 dög-
um fyrir brúðkaupsdaginn, og voru
veggsvalir framan á húsinu. Hann
lézt vera mikill blómavinur og safnaði
að sér miklum blómum í híbýli sín.
f>ar stóð hann nú með blómskúf mikinn í
hendi og varpaði niður á götuna í því
bili, er konungshjónin óku fram hjá.
En sprengikúla var fólgin í blómskúf
þeim. Ekki hitti hún vagninn sjálfan,
heldur lenti fyrir framan hann og
banaði 1 hestinum og mörgum mönn-
um, körlum og konum, tólf eða fleiri,
en sár fengu fyrir víst þrjátíu.
Konungur lét sér hvergi bregða,
stökk út úr vagninum og bjargaði
drotningu þaðan. Klæði þeirra voru
blóði stokkin, en sakal hafði þau hvor-
ugt. Konungur vísaði á, hvaðan sprengi-
kúlan hafði komið. Alt varð í upp-
námi og fáti. Morðinginn hafði haft
hattaskifti og skotist undan. Hann
réð sér bana síðan.
f>eir sem bana biðu voru 6 af föru-
neyti konungs, þar á maðal 2 liðsfor-
ingjar. Hitt voru áhorfendur á Ioft-
svölum við strætið, þar á meðal greifa-
frú ein spænsk og dóttir hennar ung.
Veður var mjög fagurt og blítt þenn-
an dag í Madrid. Borgin öll í fagn-
aðar dýrðarljóma.
Konungur á að hafa fengið fám dög-
um áður bréf um, að hann mundieigí
lifa brúðkaupsdaginn á enda, og ann-
að um, að hann mundi ekki lifa hálf®
stund eftír hjónavígsluna.
Eigandi að húsinu, þar sem morð-
ræðið var framið, á að hafa verið
Kristín drotning, móðir Alfons kon-
ungs. Hún á sjálfsagt mörg hús f
borginni.
*
Frá Sameln. gufuskipafél. hefír
koraið nú I vikunni s/s Laura (Aasherg)
og aukaskip s/s Esbjœrg, með vörur þæf'
er Laura varð að skilja eftir. Nokkuð 81
farþegum kom á báðum skipunum.
Skipafregn. S/s U r a n i a (300,
Petterson) kom á miðvikudaginn frá Leif*1
með ýmsar vörur til Edinborgar-verzlnna1-'
Og i gær s/s Evviva (329, Börgesen) ^
Leith með kolafarm til Bj. Guðmundssona1'
F. héraðsl. iÞorsteinn Jónsson 1
restmanneyjum er nú alfarinn þaðan
ingað kominn til Reykjavikur. Fast 8
0 árum hafði hann verið þar héraðslækn'r
g búandi maður. Eyjamenn héldu hon8111
kilnaðarsamsæti i haust, eftir að h8Ð
afði sagt af sér embætti.