Ísafold - 05.12.1906, Page 1

Stenrnr át ýmigt eino einni eða
cvÍ8y. i vikn. YerÖ árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. efta
í'/s doll.; borgist fyrir miðjan
jnli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsogn (sarifleg) bacd'.n vifT
iramót, ógild nema komm sé til
itgefanda fyrir 1. október og kanp-
andi sknldlans við btaðið.
Afgreiðsla Auxturstrœti 8
XXXIII. árg.
Reykjavik ínidvikudaginn 5. desernber 1906
i 80. tölublað
Vátryff^iiig sveitabæja.
Töluverður áhugi er vakuaður hér
á laDdi á því, að vanda meira til húsa
kynna en tfðkaat hefir um laDgan
aldur.
Allur þorri landsmanna getur nú
orðið ekki sætt sig við að búa i jafn-
aumum hreyBum og'íslenzku sveita-
bæirnir voru alrnent fram á ofanverða
sfðustu öld; hefir þvi margur bóndinn
kostað ærnu fé til híbýlabóta, og sumir
enda með því reist sér hurðarás um
• öxl.
það er auðaætt, að því meira sem
ko8tað er til húsabóta, því meiri þörf
er á að gera húsin sem tryggasta eign,
og þar er vátryggingin vissasta ráðið. —
Verðgildi húsanDa er í raun og veru
næsta lítið, meðan þau eru ekki vátrygð;
á einni svipstundu getur sú eign al-
gerlega glatast.
Vátrygð hús getur eigandinn notað
til eflÍDgar lánstrausti sínu og þar
með aukið efni sfn, ef vel er á haldið;
að því leyti er vétryggingin mjög mik-
ilsvert fjárhagsatriði.
En hún er það líka að því leyti,
sem hún ver húseiganda því beinu
fjártjóni, sem ávalt er samfara bruna
óvátrygðra húsa; þess vegna er hún og
því sjálfsagðari, sem meira er kostað
til húsanna.
Með bættum húsakynnum hefir
brunahættan vaxið stórum, og áhættan
því meiri en áður, að vátryggja ekki.
Á mörgum e i n u m bæ eru nú notuð
fleiri ljós, ofuar og eldstór, en á mörg-
um bæjum samtals áður.
Húsabætur og híbýlaprýði geta því
að eins talist veruleg þjóðarframför, að
þeim sé fiamfara almenn vátrygging.
En hér erum vér íslendingar sem í
svo mörgu öðru langt á eftir öðrum
þjóðum og einnig eftirbátar forfeðra
vorra á gullöld Iands vors. þeir höfðu
almenna vátrygging á bæjum sínum.
Að fráskildum kaupstöðunum og
þéttbýlustu kauptúnum eru nauðafá
'húfi eða bæir að tiltölu vátrygðir hér
á landi.
Sveitabændur hafa fáir vátrygt bæi
sina, aðrir en þeir, fiem neyðst hafa
til þess, til að afla sér meira lánstrausts
hjá peningastofnunum landsins.
það kemur óneitanlega undarlega
fyrir, að menn n e y ð i s t til að tryggja
eigur sínar, evo ljúft og sjálfsagt sem
það ætti að vera hverjum manni. því
hlýtur annaðhvort að valda stórkost-
legur skortur á sjálfaagðri fyrirhyggju
um efni sín, eða þá lítt bærilegir
^fryggingarkostir.
Hvorttveggja er allilt hverri þjóð;
en þetta munu þó því miður vera
orsakirnar til vátryggingarleysisins hér
á landi, einkum þó afarkostir þeir, er
v^ryggjendur verða að eæta; þeir eru
öllum þorra bænda vorra nær frágangs-
sök.
Hér er að eins við útlend vátrygg-
ingarfélög að eiga, sem engan muD gera
á því, hvort hús eru í mikilli eða lítilli
brunahættu, og láta hið sama ganga yfir
einstaka sveitabæi og beilar húsaþyrp-
ingar, sem eru í sameiginlegri bruna-
hættu, svo að ef kviknar í einu húsi,
geta tugir og jafn-vel hundruð annarra
húsa verið í veði.
Öllum má þó auðsætt vera, að tjón
af eldsvoða getur aldrei orðið eins
mikið í strjálbygðum sveitum eins og
i þéttbýlum kauptúnum og hverfum,
enda sannar reynslan það árlega í
öllum löndum, og brunabótaiðgjöld af
einstökum sveitabæjum eru því hvar-
vetna miklu lægri en af húsaþyrping
um.
En á þessu er enginn munur gerður
hér á landi. Hin útlendu vátrygging
arfélög heimta jafnt af öllum; þau
skifta sér ekkert af brunahættunni.
Og iðgjöldin, sem þessi félög heimta,
hafa lengi verið svo há, að vart eru
dæmi til í nokkuru landi.
Sjö krónur af hverjum þúsund krón-
um í virðingarverði húsanna hafa félög
þessi heimtað undanfarið og nú á þessu
ári bafa þau enn hækkað þessi okur-
iðgjöld um 3 eða 4 af þúsundi.
þessari gífurlegu hækkun valda sjálf-
sagt hinir miklu húsbrunar í kauptún-
unum hér á landi.
þess verða sveitabæirnir að gjalda,
þótt brunahættan sé þar stórum
minni. —
þegar brunabótagjald af sæmilegum
sveitabæ er komið upp í 30—40 krón-
ur, þá er gjaldþoli alls þorra íslenzkra
sveitabænda ofboðið, og afleiðingin er
sú, að ekki er vátrygt, og margur hver
bóndinn, sem kostað hefir of fjár til
bæjar sins, þegar litið er á efnahag
hans, á það á hættu, að gaDga nær
þvf bersnauður út úr brunarústunum.
Sé nokkur mannræna í bændastétt
vorri, hlýtur hún að telja þetta ástand
óþolandi.
En nú er henni og innan handar
að fá skjótar bætur á þessu. J>að
kostar að eins dálitil samtök og félags-
skap, sem löggjafarvaldið styður kröftu
lega.
íslenzka bændastéttin þarf ekki úr
þessu að láta útlend gróðafélög okra á
sér. Húu getur fengið viðunanlega
vátrygging á húsum sínum fyrir marg
falt minna verð.
þessa er kostur samkvæmt lögum
um vátrygging sveitabæja og annarra
húsa í sveitum utan kauptúna frá 20.
október f. á.
Eftir þeim lögum getur meiri hluti
atkvæðisbærra manna í hverjum hreppi
á íslandi stofnað brunabótasjóð með
skyldnábyrgð fyrir bæi og hús í
hreppnum. Sjóður þessi bætir 2/3 alls
þess brunaskaða á húsum, vátrygðum
í honum, sem eigendur verða fyrir,
hafi þeir ekki valdið brunanum af
ásettu ráði eða með vísvitandi hirðu-
leysi. þesair brunabótasjóðir hreppanna
geta svo fengið endurvátrygðan helm-
ing þeirra tveggja þriðju virðingar-
verðs allra híbýla og annarra húsa, sem
vátrygð eru hjá þeim, í almennum
brunabótasjóði fyrir alt landið, er
stofnaður verður jafnskjótt og bruna-
bótasjóðir eru komnir á í 10 hreppum
á öllu landinu samkvæmt lögunum;
ganga hálf iðgjöld hreppasjóðanna í
þennan almenna sjóð, en hann bætir
og hreppasjóðunum öllum hálfan skaða.
Til stofnunar þessa almennasjóðs leggur
landasjóður í byrjun 10,000 krónur.
Brunabótagjöldin til þessara inn
lendu sjóða verða svo stórum lægri en
hjá erleDdu félögunum, að ekki mun
nema minna en 5—8 krónum af þús-
undi, þegar miðað er við hina síðustu
hækkun á iðgjöldum erlendu félaganna.
Nokkur ábyrgð fyrir sveitarsjóðina
fylgir þessu að vísu, ef mikil óhöpp
verða fyrstu árin, þar sem sveitarsjóð-
irnir geta þá orðið að hlaupa undir
bagga með lán í bráðina til að bæta
helming þessara 2/8 að meira eða minna
leyti, er sjóðirnir endurgjalda sfðan
smámsaman.
En þegar litið er til undanfarinnar
reynslu um húsbruna í sveitum, þá
ætti sú ábyrgð ekki að fæla bændur frá
þessum þarfastofnunum.
Milliþinganefndin í landbúnaðarmál-
inu, er skipuð var samkvæmt tilhlutun
alþingis 1903, átti frumkvæðið til þess-
arra laga; bæði ,hún, landsstjórnin og
alþingi töldu sig eflaust gera þjóðinni
þarft verk með því Dýmæli.
Löggjafarvaldið heitir hér á félags-
skap og samtök bændastéttarinnar
sjálfrar til að auka efnalegt sjálfstæði
hennar og þar af leiðandi velmeguu
þjóðarinnar.
En hvernig brégðast nú bændur við?
í dag er rétt ár liðið frá staðfesting
laganna; en ekkert heyrist enn um
stofnun hins almenna brunabótasjóðs,
sem auðvitað stafar af þvf, að 10
hreppar hafa ekki enn stofnað hjá sér
brunabótasjóð eða tilkynt stjórninni
það.
f>að hefir verið þögn, dauðaþögn
yfir þessu máli síðan þingið lauk því.
Blöðin hafa varla á það minst, og
landstjórnin hefir ekkert hreyft sig til
þess að koma því í framkvæmd.
f>að er illa farið, ef það á að liggja
fyrir þessum lögum, eins og svo mörg-
um öðrum lögum vorum, að verða dauð-
ur bókstafur í Stjórnartíðindunum, er
aldrei kemst til verklegra framkvæmde-.
Að svo stöddu er ekki ráð gerandi
fyrir því rænuleysi af bændaBtétt vorri,
að hún vilji alls ekkert sinna þessu
máli. Ekki er heidur ástæða til að
ætla, að lög þessi séu svo illa úr garði
gerð, að við málið sé ekkert eigandi
þess vegna. Um það hefðu að líkind-
um einhverjar raddir heyrst, eins og
forðum um gaddavírslögin.
Fyrir hinu má heldur ráð gera, að
hér sé um að kenna gamalli deyfð og
seinlæti voru til flestra nýunga, eink-
um þeirra, er einhverjar lögákveðnar
fjárreiðslur fylgja, og þjóðin hafi því
ekki áttað sig á málinu að svo komnu.
Fyrir því þarf að reifa málið á
blaðaþingi þjóðarinnar. f>ingmenn, sem
samþyktu lögin og töldu þau þarft
nýmæli, þurfa að greiða götu þeirra
hjá kjósendum sínum, og Iandsstjórnin
ætti að telja sér skylt að ýta undir
sýslunefndir og hreppsnefndir til að
hefja handa til að koma brunabóta-
sjóðunum á fót.
f>að er næsta ótrúlegt, að stofnun
hins sameiginlega brunabótasjóðs fyrir
alt landið strandi á því, að ekki fáist
einir 10 hreppar af 190, einn nítjándi
hluti allra hreppa landsins, til þess
að stíga fyrsta sporið til þessa þjóð-
nauðsynlega félagsskapar, og það eftir
aðra eins lögeggjan, eins og þessi
síðasta iðgjaldahækkun útlendu bruna-
bótafólaganna ætti að vera hverjum
þeim fslenzkum bónda, er eitthvað
hugsar um að tryggja bæinn sinn og
gera hann að verðmætri eign.
f>að er tjón og það er vanvirða fyrir
þjóðina, ef annað árið til líður svo,
að ekkert er gert í þessu máli. f>að
er vottur þess, að hún vill heldur
liggja aðgerðarlaus undir oki útlendra
stórgróðamanna en reyna að spila á
eigin spýtur efnahag sínum til viðreisn-
ar.
En vonandi rætist það ekki, og að
þvi ættu allir hugsandi menn að vinna.
Vigur 20. október 1906.
Sigurður Stefdnsson.
Heilsuhælisfélagið.
Lög þess, ávarp yfirstjórnarinnar
eða boðsbréf, og félagsdeildarsamþyktir
(fyrirmynd) er nú sent alt út um land
með nýförnum póstum, einum manni í
hverjum hreppi eða kaupstað, — þar
á meðal öllum læknum á landinu,
— og hann beðinn að gangast fyrir
félagsdeildarstofnun þar.
Varamenn í framkvæmdarstjórn fé-
lagsins eru þeir kosnir: Guðm. Magn-
ússon læknaskólakennari varaform.,
síra Ólafur Olafsson vararitari og M.
Lund lyfsali varaféhirðir.
Æfifélagar hinir fyrstu eru þau
hjón Guðm. Magnússon læknakennari
og frú Katrfn, með 200 kr. tillagi
hvort þeirra.
Um miljónafélagið
dansk-íslenzka, sem er að fæðast í
Khöfn, kom ritsímaskeyti fyrra laugar-
dag var til Blaðskeytabandalagsins, þar
sem Tulinius er sagdur hafa borið á|móti
þvf, að Austurasíufélagið væri þar nokk-
uð við riðið, og sömuleiðis fortekið, að
hugsað væri til að eignast verzlanir
sannanlands eða vestan. Hér sé ekki
annað um að vera en að Thorefélagið
sé að færa út kviarnar, í því skyni að
standa betur að vfgi f samkepni við
Sameinaða fél. J>að vonist eftir stuðn-
ing til þess af hendi íslendinga, enda
eigi þeir kost á að gerast hluthafar i
félaginu.
Nánari frétta og skýringa hér að
lútandi á að mega vænta með fyrstu
skipum.
Dáinn er
30. f. m í Hafnarfirði Flensborgarskóla-
piltur f>órarinn Benediktsson
(prófasts á Grenjaðarstað Kristjáns-
sonar), efnispiltur á 17. ári. Bana-
meinið var botnlangabólga, og fylgdi
lífhimnubólga, er gerði boldskurðófæran.
Fjárskaðarnir
í bylnum 17. f. m. hafa orðið miklu
meiri og almennari en nokkurn varði
hér. þetta var þorra-bylur, á al-
auða jörð, og stóð fullan sólarhring.
Fénaður úti um alt, með því að þíð-
viðri höfðu gengið lengi. Fó gerði
bæði að fenna og hrekja í vötn. Vita
menn ógjörla enn, hve miklu skaðinn
nemur. Margt hefir fundist dautt, en
enn fleira vantar. Frézt hefir úr Ölf
usi um nokkurn skaða á nokkrum bæj-
um. Frá Árbæ hafði hrakið undir 30
kindur í Ölfusá og 12 frá Egilsstöðum.
Milli 10 og 20 fórust í fönn í Saur-
bæ. Um 40 fjár vantaði frá Kiðja-
bergi, og búist við að það hafi hrakið
í Hvftá. Hest fenti til bana á Fjalli
á Skeiðum.