Ísafold - 29.02.1908, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar i
viku Verö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. e&a 1V* dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin vib áramót, er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus vió blaðið.
Afgreibsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugardaginu 29. febrúar 1908.
9. tölublað
I. O. O. F. 89368 l/2
Augnlækning ók. l.'og 8. þrd. kl. 2—8 i spltal.
Forngripasafn opib A mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2‘/i og 51/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skriístofa frá 8 árd. ti.l
10 síbd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* siód.
Landakotskirkja. Ghiðsþj.ö1/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
í.andsbókasafn 12—8 og 6—8.’
Landsskjala8afnið á þrd.s fmd. og Id. i2— 1.
Lrekning ók. í læknask. þrd. og fsd. 11—12.
ííáttúrugripasafn á sd. 2—8.
Tannlækning ók.i Pósthússtr. 14, l.ogS.md. 11— 1
Brunabótagjoldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
3 l/2—5 x/2 í Austurstræti 20.
Listakosningin.
Langt mál og ítarlegt hefir landritari
vor samið til varnar bæjarstjórnar-
kosningarlögunum nýju, eða sér-
staklega listakosningunni, sem f>ar er
lögboðin, en gat sér lítinn orðstír
fyrsta skifti sem hér reyndi á hana
verulega, sem sé i nýafstaðnum kosn-
ingum.
Ekki er það nema drengilega gert,
að taka svari aumingja, sem allir
leggjast á. Höfundinum hefir auk
þess runnið blóðið til skyldunnar.
Hann var þá þingmaður, landritarinn,
er áminst kosningalög fæddust, og er
meira að segja beint frumkvöðull
þeirra og réttur faðir. Hann tók sig
til þá á miðju þingi, 1903, og snar-
aði þeim úr dönsku, orð fyrir orð
hér um bil eins og þau lögðu sig.
Hann greip þar fram í gamlan verka-
hring stjórnarinnar, stjórnarskrifstof-
unnar í Khöfn, sem hafði um langan
aldur lagt það eitt að jafnaði til lög-
gjafarinnar íslenzku, að íslenzka dönsk
lög, sjaldnast vel þó, og leggja fyrir
alþingi í frumvarps liki. Þessi lög hafði
henni sést yfir þá.
Fjarstæða væri að gera minna úr
löguijum fyrir það eitt, að þau eru
þýdd úr dönsku. Vér höfum mörg
góð lög fengið þá leið. Hún hefir
komið sér oft vel á þingi, sem vinna
verður alt á hlaupum að kalla má og
oft hefir verið fáliðað að löggjafar-
spekingum.
En það sem að mátti finna þessu
tiltæki, lögleiðslu listakosninga, var
gersamleg þögn um það af almenn-
ings hálfu, að þeirra væri nokkur hin
minsta þörf.
En þetta er ekki í fyrsta skifti, er
veraldleg forsjón hólmans okkar gæð-
ir oss á nýmælum, sem þjóðin finnnr
sig ekki þarfnast. Þau geta verið góð
fyrir því, og eru þnð stundum. En
hvergi nærri ætíð. Lög þurfa helzt
að vera þann veg vaxin, að þau bæti
úr einhverjum vanhögum, sem þjóðin
kennir sér meins af sjálf. Enda eru
þeir nógir og munu verða lengst af.
Hún ber skóinn og veit hvar hann
kreppir. Nýmælin vilja verða eintómt
pappírsgagn að öðrum kosti, ef undan
verður komist að hlýðnast þeim, en
til meins og baga fremur en gagns,
ef ekki verður hjá þeim sneitt.
Löggjafarvald vort væri landinu vafa-
laust stórum þarfara, ef það legði
minna kapp á mikla nýmæla-töhi frá
Fverju þingi, heldur en nauðsyn þeirra
og vandaðan frágang.
Leynilegum kosningum hafði verið
óskað eftir, en listakosningum alls
ekki.
Þeirra var engin þörf orðin þá og
er ekki enn.
Þeirra er þörf í stórborgum eða
mjög stórum umdæmum- öðrum, þar
sem kjósendur skifta jafnvel mörgum
tugum þúsunda, og þeir skiftast }
ákveðna, allfjölmenna flokka eftir mis-
munandi skoðunum um meginreglur
þær, er ráða eigi stjórn bæjarmála eða
sveitarfélags. Þeim mismunandi skoð-
unum fylgir þá að jafnaði sá þroski
og sú leikni í allri hlutdeild í afskift-
um af almennum málum, að ekkert
bagar, þótt kosningatilhögunin sé ekki
sem einföldust og óbrotnust. Slíkur
skoðanamunur á fullan rétt á sér til
talsmensku í stjórn bæjarmála. Það
leiðir til ójafnaðar og einræðis, ef þar
hafa þeir einir atkvæði, er fylla fjöl-
mennasta flokkinn. Sömuleiðis er eðli-
legt og oft réttmætt, að verulegur
stétta munur komi nokkuð til greina og
að leitað sé jafnaðar þeirra í milli.
En meðan stórmikið vantar á slík-
an vöxt og viðgang, méðan kjósend-
ur eru ekki teknir að flokka sig eftir
þannig vöxnum skoðanamun, sem að
framan segir, og þvi siður að þeir
hafi neina forustumenn eða neitt flokks-
skipulag, — meðan svo stendur, verð-
ur listakosning eða hlutfallskosning
miklu fremur til ills en góðs. Hún
gerir þá ekki annað en að efla og
styðja skaðlega sundrungu, — sundr-
ungu út í loftið, eftir gagnstæðilegum
hvötum við það sem til heilla horfir
bæjarfélaginu í heild sinni.
Það stoðar lítið þó að reynt sé þá
að prédika fyrir almenningi, að petta
félag eigi lögmætan rétt á sér til full-
trúamensku fyrir sig í bæjarstjórn, en
hitt ekki, eins og landritari gerir.
Kjósendur láta slíkt eins og vind um
eyrun þjóta. Þeir, sem eru í rétt-
lausa félaginu, sem hann vill svovera
láta, lita á þá kenningu eins og ójöfn-
uð og yfirgang, og sækja hálfu fast-
ara að koma að einhverjum sínum
manni, •— hugsa þá varla neitt um ann-
að. Þeir vita sem er, að það má tak-
ast með ótrúlega litlu atkvæðamagni.
Það er meinið.
Það er gömul regla og á vafalausu
viti bygð yfirleitt, að þeim einum sé
trúandi fyrir hlutdeild í stjórn almennra
mála, sem hafa sæmilega alment traust
og fylgi þeirra, er þeir eiga að vera
yfir settir.
En ekki þurfti hér um daginn nema
4—-5 af hundraði greiddra atkvæða til
að koma manni í bæjarstjórn, eða
ekki nema stuðning hér um bil 40.
hvers manns allra kjósenda.
Það parý vitaskuld ekki að vera
neitt illa ráðið, að slíkur maður kom-
ist í bæjarstjórn. En hepni má það
kallast fremur en hitt, ef svo vel
ræðst. Að minsta kosti er þá ekki
mikið gjört úr vilja ahnennings.
sér þar einnig að embættismanna-
flokknum að mestu leyti.
Ekki verður annað með sanni sagt
um val í bæjarstjórn hér, í langfjöl-
mennasta kaupstað landsins áður en
þessi nýbreytni var upp tekin, en að
því væri yfirleitt hagað eftir mjög
sanngjarnlegum stéttajöfnuði og at-
vinnuflokka. Þeir báru saman ráð
sín, sem helzt gengust fyrir kosninga-
undirbúningnum, og komu á hyggi-
legum samtökum með þeim flokkum
og stéttum.
En hvernig fór nú?
Nú á langfjölmennasta stéttin í
bænum, verkamannalýðurinn, alls eng-
an fulltrúa í bæjarstjórrí, —- hvorki
sjómenn né landvinnumenn.
Þá kemur þar næst sú stéttin, er mest
nefir afl þeirra hluta, sem gera skal og
langmestar ber byrðarnar í bæjar þarf-
ir, kaupmannastéttin. Hún á þar alls
einn fulltrúa —, 1 af 15.
Iðnaðarmenn, önnur fjölmennasta
stéttin en óbreyttra verkamenn, á þar
tvo fulltrúa.
En embættismannastéttin, — til
hennar má telja nánast 10 af 15,
þ. e. tvo þriðju allra fulltrúanna.
Þar eru 4 reglulegir embættismenn;
þá 3, sem telja má nánast til em-
bættismannaflokksins eftir atvikum,
bankamennirnir; og loks 3 embættis-
manna konur og ekkjur. — Kjósend-
ur vildu yfirleitt styðja kvenþjóðina
til að komast í bæjarstjórn; en sáu
sér ekki annað ráð vænna en að snúa
Landritari vill kenna ímugust blaða-
manna á kosningalögunum sljóum
skilningi þeirra á þeim. En það á
nú fyrir sér að lagast, þegar þeir
hverfa úr sögunni, þessir, sem nú eru
uppi, og nýir koma í þeirra stað, sem
hafa meiri skarpleik til að bera. Og
er það þó ekki alveg vist. Því hvern-
ig fór fyrir nefndinni á alþingi, sem
hafði frumvarpið til meðferðar, í neðri
deild, með sjálfum ráðgjafanum, sem
nú er, að framsögumanni? Hún mis-
skildi útreikningsreglurnar um ítölu
kosningarlistanna. svo að leiðrétta varð
í framsögu málsins, sjálfsagt að feng-
inni þá leiðbeining frumvarpshöfund-
arins, landritarans, sem var forseti í
deildinni Er þá mjög mikil furða,
þótt alþýðumenn botni ekki meira en
svo vel i þeim útreikningi ?
En hvað sem því líður, þá er hitt
víst, að það getur spilt fyrir almennri
hagnýting kosningarréttarins, ef verið
er að gera kostiinguna vandameiri en
nokkur þörf er á, eða þótt ekki sé nema
að gefa átyllu til þeirrar ímyndunar, að
þetta sé svo og svo vandasamt.
Kosningarathöfnin öll á að vera
sem einföldust og óbrotnust að verða
má, og alt sem þar að lýtur. Það
þarf að gera hana aðgengilega og að-
laðandi hinum lítilsigldustu kjósend-
um, einkum meðan þeir eru að venjast
því, að færa sér í nyt þau hin mikil-
vægu þegnfélagsleg réttindi, kosninga-
réttinn. Hitt gefur miður hlutvöndum
kosningasmölum undir fótinn að koma
við blekkingum; meðal annars geta
þeir fælt þá frá að kjósa, sem þeir
óttast að fylli ekki sinn flokk, með
því að telja þeim trú um, að atkvæða-
greiðslan sé háskalegur vandi.
Listakosninguna hefði í stuttu máli
aldrei átt að lögleiða hér. Og eftir
henni mundi varla sjá einn af hundr-
aði úr iögum aftur, þeirra er ekki
hugsa sér að nota hana til að leika á
kjósendur; og kemur ísafold alls ekki
til hugar að ímynda sér, að þar hafi
legið fiskur undir steini hjá landritar-
auum; honum hefir vafalaust gengið
gott eitt til, er hann tók sig til og
íslenzkaði hin dönsku lög, með lista-
kosningunni í, — sem fleiri þjóðir en
Danir hafa og í lögum hjá sér; hon-
um hefir litist vel á hana þá, fundist
þar koma fram fögur hugsjón og rétt-
látleg. En það er því miður ekki ætíð
nóg til þess að lög reynist hagfeld og
vel við eigandi.
Til þess að gefa öllum börnum kost á að sjá allar myndir,
sem sýndar eru í
Reykjavik Biograftheater
verða framvegis hafðar aukasýningar
hvern þriðjudag og U 1 cípiH
hvern laugardag ***• ^ ollJvl.
Verð aðgöngumiða hið vanalega.
0 0®
Sýning kl. 9 síðdegis hvern virkan dag,
en á sunnudögum frá 6—10.
þingi og utan. Það sést á atkvæða-
tölunni, að auk íhaldslauka hafa 2—3
miðlunarmenn fylt stjórnarflokkinn;
en þeir eru 4 í landsþinginu; stjórn-
arliðar eru þar 21; einn af íhalds-
laukum er forseti (Steffensen). Móti
lögunum hafa greitt atkvæði 24 hægri
menn (af 27), jafnaðarmenn allir 4 og
eini gjörbreytingamaðurinn, sem til er
í landsþinginu (Edvard Brandes).
Danskir frelsismenn vildu láta stjórn-
ina þoka hvergi fyrir landsþinginu,
meiri hlutanum þar, heldur þjálfa það
til undirsveipni með þingrofi, er ná
skyldi jafnt til konungkjörinna þing-
manna sem þjóðkjörinna. En svo
djarft hefir ekki stjórnin viljað sigla,
heldur reyna að slaga sig fram
með því að sveigja til við klofning-
inn úr íhaldsliðinu, þá Mogens Frijs
greifa og hans rnenn.
Carl Ewald var einn með meiri
háttar skáldum Dana hinnar nýrri
kynslóðar, maður laust fimtugur (f.
1856), hafði samið mikinn fjölda æfin-
týra, allmargar skáldsögur og nokkra
sjónleiki. Hann var andvigur kirkju
og kristindómi. Hann var sonur Fr.
Ewalds sagnaskálds, sem enn lifir,
hátt á níræðisaldri (höf. að Svenskerne
paa Kronberg, etc.).
Erl. ritsímafréttir
til Í8afolilar.
Kh. 26. febr. kl. 6 si
Sambræðslan á rlkisþinginu.
Kosningalaga-sáttmálinn var samþykt-
ur í dag í landsþinginu með nœst 32
atkv. gegn 29. Þrir hœgrimenn greiddu
eigi atkvceði.
Edison.
Edison er dauðveikur.
Carl Ewald.
Carl Ewald er dáinn.
Fréttin frá ríkisþinginu danska segir
frá því, að riðinn er nú endahnútur á
sambræðslu stjórnarflokksins við klofn-
inginn úr hægrimannaliðinu, íhalds-
laukana 9 í landsþinginu, þá Mogens
Frijs greifa og hans sveitunga, um
sveitarstjórnarlaganýmælið, svo spé-
skorið og halaklipl sem þeir höfðingjar
vilja hafa það, með skerðum almennum
kosningarrétti til hagsmuna auðvalds-
höfðingjum. Það tiltæki stjórnarinnar
og hennar manna magnar Fjandskap á
hendur henni af hálfu frelsismanna í
Prestkosningaréttur
og brauðasamsteypa.
11.
(Síðari kafli).
Þar er eins og sýnt var fram á
síðast, að hin nýju brauðaskipunarlög
eru alveg óframkvæmanleg öðru vísi
en að brjóta lögin frá sama tima um
hluttöku safnaða í veitingu brauða,
þ. e. svifta söfnuði í samsteypubrauð-
um prestkosningarétti þeirra. En
úr því svo er, virðist sjálfsagt að
kjósa hitt heldur, að fresta framkvæmd
brauðaskipunarlaganna um samsteypu
prestakalla þann stutta tíma, sem til
þess þarf, að löggjafarvaldið geti um-
bætt þetta nýsmtði sitt. Það er ekki
nema til næsta vetrar.
Samsteypuheimildin á skilmálalaust
að þoka fyrir kosningaréttinum.
Um það eru allir sammála, að um-
boðsstjórn geti ekki veitt kosninga-
rétt; en þá á hún elud fremur að geta
sviýt menn kosningarétti, tekið hann
aý fjórða hverjum söfnuði á landinu.
Löggjafarvaldið eitt getur það, en um-.
boðsstjórnin alls ekki.
Löggjafarvaldið getur gert það á
næsta þingi t. d., ef því sýnist svo.
En gerir það auðvitað ekki, meðal
annars vegna þess, að það mundi
vafakust verða sama sem að reka
söfnuði hrönnum saman burt úr þjóð
kirkjunni, — líklega þorra þeirra safn-
aða, er yrði fyrir því gjörræði, þ. e
samsteypusafn aðann a.
Hver leið er þá út úr þeim ógöng-
urn þangað til?
Engin önnuf en sú, að ráðstafa
þjónustu lausra samsteypusafnaða eins
og gert er ella, þegar brauð losna á
þeim tímum eða með þeim atvikum,
að löglega skipaður prestur getur ekki
tekið við þegar í stað af þeim, sem
frá fer. Það getur t. d. aldrei orðið,
er þjónandi prestur deyr. Þá verður
jafnan að setja prest til að þjóna til
bráðabirgða, oft framt að heilu ári,
til næstu fardaga, stundum jafnvel
miklu iengur, svo árum skiftir, t. d. ef
brauðið gengur ekki út, — ýmist ná-
grannaprest eða brauðlausan mann.
Og er meira að gera það í þessum
lagaskortsvandræðum en hins vegar?
Einhvern veginn verður að komast
út úr ógöngunum.
Hjá þeim úrræðum virðist því að
eins verða komist, að nágrannaprest-
ur sá, er lögin ætlast til að taki við
samsteypubrauði, er losnað hefir, vilji
ekki að því ganga. Þá virðist mega
auglýsa það laust, láta kjósa þar og
veita það síðan með venjulegum hætti,
en þó naumast nema með sérstakleg-
um fyrirvara eða skildaga, sem síðar
verður á vikið. Samsteypunni er þá
frestað þar til er nágrannabrauðið
losnar.
Dæmi þess eru nú samsteypubrauð-
in Reykkolt og Gilsbakki. Gilsbakka-
prestur gekk ekki að samsteypunni;
og var þá Reykholt þegar auglýst
laust.
(Hins er ekki getið, hvort Gils-
bakkapresti hefir verið boðið Reykholt
með þeim fyrirvara, að sóknarmenn
þar kysi sér hann. En svo hefði átt
að vera. Ella ekki önnur ráð en að
setja mann til að þjóna Reykholti i
bili).
En rísa þá ekki sömu vandræðin
upp aftur, er síðara samsteyyubrauð-
ið losnar? Hvernig fer, þegar Gils-
bakki losnar? Getur Reykholtsprest-
ur bætt því brauði við sig nema
Hvítsíðingar kjósi hann þá ? Eða þarf
hann að taka við þeim nema hann
vilji?
Því ber að svara svo, að eins og
sjálfsagt er að hafa þann algenga fyr-
irvara í veitingarbréfinu fyrir Reyk-
holti, að prestur verði að ganga að
lögmæltum breytingum á umdæmi
hans, sérstaklega samsteypu Gilsbakka
við brauðið, eins virðist nú eftir at-
vikum þurfa að láta hann undirgang-
ast fyrir fram nýja kosningu á sínum
tíma í hinu sameinaða brauði Reykholti
og Gilsbakka.
Þann veg virðist mega komast fram
úr ógöngunum í bili, þar til er iöggjaf-
arvaldinu vehist færi á að lögbjóða
þá aðferð, er því líkar.
Vilji þeir, sem um lleykholtið sækja,
ekki ganga að þvi skilyrði, verður að
fresta veitingunni og hafa þar milli-
bilsþjónustu.
Verið getur, að veitingarvaidið beri
það fyrir hér i móti, að slíkt liggi
að svo stöddu fyrir utan öll lög.
Umsækjandi, sem kosningu hlýtur,
geti heirntað sér veitt brauðið án
slíks skildaga, hafi hann ekki verið