Ísafold - 01.04.1908, Blaðsíða 2

54
IS A P 0 L'D
almennra þarfa, sem hana bera, eins
og áður var sagt. Byrðin skiftist mis-
jafnt á einstaklingana. Sumir í þvi
liði bera lítið af henni, en gjalda aft-
ur mikið til opinberra þarfa. En aðr-
ir rogast þar með þyngra hlass en
þrótturinn leyfir, og er síður en svo,
að á þá verði bætt.
Þar eru fleiri liðléttingar og óbermi
en í hinum hópnum.
Og það sem mestu skiftir: Bakkus-
arfylkingin eykur ómegð svo mikla á
þjóðarbúinu, að gjaldþol hinna efnaðri
í þeirri fylkingu hrekkur naumlega
fyrir framfæri hennar, eins og sýnt
er með framanskráðum tölum.
Auðvitað má véfengja tölurnar, þar
sem ekki er hægt að byggja þær á
hagfræðisskýrslum. En eg hygg að
það megi þá gera á báða bóga, og
því haggist ekki grundvöllurinn til
muna.
Og ef þetta er nú rétt athugað: —
að töluverður hluti þjóðarinnar —
segjum einn fimti —, sé henni gagns-
lítill í lífsbaráttunni og framfaravið-
leitninni, hvað er þá til ráða?
Stuart Mill segir svo:
Sérhver sá, er verndar nýtur af
mannfélaginu, er skyldur að endur-
gjalda því þá velgjörð. Og af þvi að
menn lifa í mannlegu íélagi leiðir
það óhjákvæmilega, að hver maður
er skyldur til að gæta nokkurra hegð-
anarreglna gagnvart öðrum. Þessi
hegðun er . . . í því fólgin, að hver
maður beri sinn hluta aí skyldukvöð-
um þeim og byrðum, er nauðsynleg-
ar eru til að verja mannfélagið og
meðlimi þess tjóni og árásum. Þess-
ara skilyrða hefir mannfélagið rétt til
að annast um að gætt sé, og það
hvað sem það kostar þá, er undan
viija skorast að rækja þau.
Ýms atriði eru enn í grein hr. L.
P., þau er athuga þyrfti.
Hann lofar mjög — í öðru orðinu
— starf goodtemplara og annara bind-
indisvina, og skorar jaínvel á þá, að
halda áfram »að útrýma áfenginu með
djörfung.«
Að pessu eru allir sannir bindindis-
vinir að vinna, góði vinur L. P. Það
hefir verið og er takmark þeirra. En
þeir hafa aldrei getað hugsað sér al-
gerða útrýmingu áfengis með öðrum
hætti en með bannlögum. Og sé
það starf lofsvert og vegsamlegt, sem
lýtur að því að jarast nar takmark-
inu, þá liggur í hlutarins eðli, að
mörgum sinnum meira er um það
vert, að ná takmarkinu.
En þá slær aftur í bakseglin hjá
hr. L. P. — Hann segir, að með
bannlögunum hverfi starf bindindis-
vina (en óttast þó tollsvik og annan
megnan andróður gegn lögunum), og
spyr, hvað verði þá úr öllu því fé,
sem veitt hefir verið til útbreiðslu
bindindis og öllu virðingarverðu starfi
þeirra manna, sem af alúð hafa gefið
sig fram til þessa?
Þar til liggja þau ein svör, að pá
er Jéð og fyrirhöjnin Jarin að bera þá
ávexti, sem til var ætlast, — þann
blessunarríkasta arð, sem fé getur bor-
ið.
Hr. L. P. hvetur þjóðina til að
sýna það við væntanlega atkvæða-
greiðslu í haust, að hún hafi hug til
að þreyta fangbrögð við Bakkus gamla,
sem nú þegar sé búið að koma á
bæði kné. — Sannir bindindismenn
og mannvinir vænta þess hins vegar,
að þjóðin bagi frá sér slíkri viðureign
með öllu og finni sér nytsamara við-
fangsefni.
Þá heldur L. P. því fram, að út-
lendingar beri mikinn hluta af hér-
lendu áfengisbyrðinni. Vér mundum
fyrta þá frá oss með því að gera þeim
ómögulegt að fá hér áfengi og að
það væri hnekkir á mannréttindum
þeirra, ef þeim væri meinuð slík kaup
og að greiða þau gjöld í landssjóð,
sem þeir inna nú af hendi af frjáls-
um vilja.
Ekki skal því neitað, að útlending-
ar súpi drjúga sopa af áfengi því,
sem hingað er flutt, og beri að því
leyti byrðina með Iandsmönnum. En
á hinn bóginn er það ómælt, hvort
landsmenn þyngja ekki sína eigin
byrði jafn-mikið eða meira með náutn
áfengis hjá útlendingum, þess áfengis,
sem landssjóður hefir ekki eins eyris
tekjur af, heldur skaðann einan. Eg
hygg, að allgóð rök mætti fyrir því
færa.
En um réttindi útlendinga hér í
þessu efni verður að gilda hið sama,
sem að framan er skráð um vorn
eigin rétt. Fari þeir, sem fara vilja
vegna áfengisvöntunar. Að þeim er
naumast eftirsjá.
Ein rökfærsla L. P. er það, að
samkvæmt bannlagahugmyndinni ætti
að drepa alt sauðfé á landinu vegna
þess, að sauðaþjófar hafa verið til og
muni verða, meðan sauðfénaður sé
til.
Þetta dæmi er fjarstæða ein, sökurn
þess, að fénaðarafurðir efla hagsæld,
en áfengið örbirgð og ófarsæld í
hvivetna. Bannlög gegn stuldi hvors-
tveggja höfum vér. — Annars bið eg
lesendur að fyrirgefa, að eg hefi svar-
að þessu ómerka atriði.
Eg gæti fallist á það með hr. L.
P., að rétt væri að hegna fyrir »of-
nautn« áfengis. En við vitum það
báðir, að dómsvaldið lítur öðrum aug-
um á það mál, — og hefir gögn fyr-
ir sér. Og við vitum það einnig, að
kegningin kemur Jram, þótt ekki sé
hún sniðin með dómaraskærum. En
hún kemur niður á mannfélaginu í
heild sinni, og kemur þar fram ein
grein þess hnekkis, er það biður af
völdum áfengis.
Þá eru tollsvikin, eða viðleitni á
að fara kringum væntanleg bannlög,
og þar af leiðandi löggæzla, sem hr.
L P. heldur að verða mundi ókleif
fvrir kostnaðar sakir.
Leitum frétta hjá reynslunni um
þetta atriði. Hún segir skýrt og
skorinort: því minna áfengi, því um-
fangsminni og ódýrari löggæzla.
Lítum í annan stað til þjóðarinnar:
Mundi hún alment setja sig út til að
lítilsvirða þau lög, sem mikill rneiri
hluti hennar hefði æskt eftir? Síður
en svo, að henni sé það ætlandi.
Og svo að lokum: Hvar á að
taka þá fjárhæð, er iandssjóðnum
hverfur með áfengistollinum?
Þetta er spurning Péturs og Páls,
spurning, sem virðist valda áhygg-
jum. —
Eg hefi leitast við að sýna fram á
það hér, að landsbúinu hverfur eng-
in fjárhæð, þótt áfenginu sé slept.
Þvert á móti. Hér er að eins um
grýlu að tefla; en vér eigum ekki
að vera grýlubörn. Ef gjaldþol þjóð-
arinnar til almennra þarfa er nú rúm
ein miljón króna, og hún ber þá
byrði á bakinu, en Bakkus í fyrir, þá
er það auðsætt, að á henni létti að
miklum mun, ef hún varpaði af sér
brjóstpinklinum, — þótt hún setti þar
tollfjárhæðina í staðinn. Krefjist
menn eigi að síður svars við áminstri
spurningu, þá er þess auðvitað að
leita hjá löggjafarvaldinu, eða nú hjá
skattamálanefnd landsins. Hún er
skipuð til að athuga, með hverjum
hætti gjöldum til almennra þarfa verð-
ur haganlegast og réttlátiegast fyrir
komið. Samkvæmt erindisbréfinu á
hún meðal annars að taka til íhug-
unar, hvort fært muni vera að hækka
aðflutningsgjald og útflutnings frá þvi
sem nú er, eða bæta við fleiri toll-
stofnum, eða leiða í lög alment verzl-
unargjald.
Eg skil þetta svo, að hér sé t. d.
átt við það, að Ieggja tiltekið gjald á
allar aðfluttar vörur eftir verðmæti
þeirra (faktúru-gjald).
Hugsum oss að það ráð yrði tekið.
Hversu tilfinnanleg byrði yrði það
þá, ef áfengistollfjárhæðinni yrði þann
veg jafnað niður?
Eftir síðustu hagfræðisskýrslum —
um árið '1905 — námu aðfluttar vör-
ur samtals um 14V2 milj. kr.
Gerum að vel þætti hlýða, að und-
anskilja kornvörur og önnur matvæli
þessu gjaldi; en þær vörur námu
rúml. 2^8 milj. kr.
Þá er eftir um 12 miljónir króna.
Sé þá tollfjárhæðinni, 160 þús. kr.,
jafnað niður á þessar 12 miljónir, þá
kemur 1 V3 eyris á hverja krönu.
Með öðrum orðum: tolljjárhaðin er
pá jengin, með / V3 tyris verðhœkkun
á hverju krónuvirði l pessutn vörum.
Rvík 27. marz 1908.
lArni Jóhannsson.
SSáttuvélar.
í blöðunum hefir nú á síðari tím-
um eigi allsjaldan verið minst á sláttu-
vélar og sláttuvélakaup. í einhverju
blaðinu las eg það, að sláttuvél hefði
verið brúkuð fullum fetum í Ferju-
koti sumarið 1906, og einhverstaðar
voru kaupendur sláttuvéla taldir upp,
eða þeir bæir, er þær voru notaðar á.
Hér liggur á borðinu hjá mér ísafold
11. tbl. þ. á. Þar telur bréfritari af
Snæfellsnesi það með framförum í
búnaði, að síðastliðið sumar hafi fyrsta
sláttuvélin komið til Snæfellsness-
sýslu; en bréfritarinn bætir þvi svo
við, að hún hafi lítið verið notuð enn.
Eg man ekki til að neinn af þeim,
er sláttuvél hafa keypt, hafi öðrum til
leiðbeiningar ritað um það í blöðin —
r.ema Eggert á Meðalfelli.
Það er auðsær hlutur, að ef sláttu-
vélar yrðu brúkaðar á engjum vor-
um og túnum til nokkurra muna —
eg tel ekki þótt slá mætti með þeirn
örlftinn blett —, þá er það framför.
En ef þær verða ekki brúkaðar til
neinna muna, til hvers er þá að kaupa
þær?
Hvað segir reynslan ? Þvi ættu
rnenn að skýra frá og sízt þegja yfir,
allir þeir, er hana hafa.
Eg hefi ekki sjálfur sláttuvél á heim-
ili mínu. En kunnugt er mér um, að
3 bændur í Borgarfirði hafa keypt
sláttuvél eða útvegað sér, og hin 4.
sláttuvélin er á Hvanneyri; vil eg sízt
telja eftir mér að segja’ það sem eg
veit um afnot þessara véla.
. Það var sumarið 1906 —líklega I
ágústmán. —, að eg frétti einu góðan
veðurdag að Sigurður Fjeldsted ætlaði
að prófa nýja sláttuvél þá um daginn
niður á Ferjukotsengjum.
Mig fýsti að sjá, hvernig þaðgengi,
og fór þangað.
Þar var Sig. Fjeldsted fyrir með
búfræðing og 2 hesta. Það er í stuttu
máli það af þeim vélarslætti að segja,
að vélin gat slegið nokkurn veginn
allrasléttasta blettinn á engjunum.
Um annað gat ekki verið að tefla og
ekki vankunnáttu til að dreifa.
Auðséð var, að það gat með engu
móti svarað kostnaði, að kaupa sláttu-
vél til að slá að eins þennan blett.
Sigurður Fjeldsted hafði verið svo
framsýnn, að hafa það í kaupsamn-
ingnum, að hann mætti skila aftur
vélinni, ef hún reyndist ekki nothæf
á engjum hans; og það gjörðí hann.
Annað en það, sem nú er sagt, var
vélin ekki brúkuð.
Þá hafa 2 aðrir borgfirzkir bændur
Ólafur í Kalmanstungu og Jósef á
Signýjarstöðum, keypt nýlega sína
sláttuvélina hvor. Þar er stutt yfir
sögu að fara, að hvorugum þessara
manna hefir vélin reynst nothæf á
túni eða engjum. Hefi eg kunnugra
og skilvísra manna sögusögn fyrir
þessu.
Þá hefir sláttuvél verið um hríð á
Hvanneyri.
Eg hefi það fyrir satt, að Hjörtur
Snorrason, meðan hann var skóla-
stjóri, hafi látið brúka hana tiltölulega
lítið, þótt það einhvern veginn ekki
tilvinnandi.
Aftur hefi eg heyrt, að skólastjóri
Halldór Vilhjálmsson hafi slegið tals-
vert með sláttuvél á Hvanneyrareng-
jum í sumar sem leið, en jafnframt
að vélin hafi verið svo loðslæg, 0:
skilið svo mikið eftir, að frágangssök
mætti kalla að brúka hana annars-
staðar en þar, sem mikil engja- og
grasgnótt er.
Annars sel eg þetta atriði ekki dýr-
ara en eg keypti það. Það væri sjálf-
sagt mikilsvert, að fá álit Hvanneyrar-
skólastjórans um sláttuvélar. Revnd-
ar má þó fæsta jörð miða við Hvann-
eyrarengjar.
Eg ætla að það sé því miður sann-
leikur, að enn sé eigi gjör sláttuvél,
er nothæf sé á tún vor og engi, nema
ef vera kann á einstöku stöðum.
En ef þessar línur gætu orðið til
þess að kenna mönnum og til að eyða
þeim misskilningi, að það sé ekki
annað en íslenzkt framtaksleysi, að
kaupa ekki sláttuvél hvernig sem á
stendur, — þá er tilganginum náð.
Með þökk fyrir rúm í blaðinu.
Stafholti 20/3 ’o8.
Jóhann Þorsteinsson.
*
* *
Þessi varkárnis-áminning frá jafn-
hygnum búmannisem sírajóh. prófasti
er orð í tíma talað.
Það er drjúgur skattur og illur,
sem almenningur leggur á sig hér á
landi ekki síður en annarsstaðar með
því að kaupa ófullreynd áhöld og
vinnutól, vanalega eftir skrumauglýs-
ingum þeirra, er þau hafa á boðstól-
um.
En mjög væri fróðlegt, að fleiri
búmenn vorir bæri vitni um sína
sláttuvélarreynslu. Það er afarmikils-
vert að komast sem fyrst að réttri
niðurstöðu um jafnmikilsvert vinnu-
tól. Og mun ísafold birta slíkar
skýrslur tafarlaust.
Benda má hér á vottorð tveggja
húnvetnskra bænda í nýjasta Búnaðar-
ritshefti, þeirra Guðjóns Jónssonar á
Leysingjastöðum og Olafs Sveinsson-
ar á Þingeyrum, um Deerings-sláttu-
vél, er þeir keyptu fyrir 2 árum.
Þeir segja að hún slái svo vel á sléttu,
að betur verði ekki slegið með ljá;
hún sé svo létt, að 2 hestar geti dreg-
ið hana hvíldarlaust dag eftir dag,
allur útbúnaður á henni sé mjög vand-
aður og mjög fljótlegt að læra að
brúka hana. Þeir segjast hafa brúkað
hana tvö síðastliðin sumur, á mest-
allar útengjar sínar, og dálítið á tún,
og séu mjög vel ánægðir með hana. —
Varla geta útengjar á þessum tveim-
ur jörðum verið allar eða mestallar
svo sléttar, sem prófasturinn í Staf-
holti virðist álíta að vera þurfi fyrir
sláttuvélar. Reynslan virðist því ekki
vera söm alstaðar hér á landi.
Ennfremur er líka á sama stað í
Búnaðarritinu álit 3 manna nefndar
þeirrar (St. frá Möðruv. o. fl.), er
Landsbúnaðarfélagið skipaði I sumar
til að reyna hér 2 sláttuvélar, Her-
kúles og Víking. Nefndin segir, að
þær hafi slegið báðar 1 — L/a þml.
frá rót á sléttu, hörðu túni.
Botnvörpungur
Jón jorseti (Halldór Þorsteinsson)
kom í morgun með fullfermi af fiski,
um 30,000 að tölu; hafði aflað það
alt nálægt Vestmanneyjum.
Landsyfirréttur.
Háyfirdómari L. E. Sveinbjörnsson
hefir fengið lausn frá embætti, og
yfirdómari Kristján Jónsson skipaður i
hans stað, en Jón yfird. Jensson settur
í efra yfirdómaraembættið. Settur í
hitt er Eggert Briem skrifstofustjóri.
Lauritz Edvard Sveinbjörnsson varð
háyfirdómari 1889. Alls hefir hann
verið í embætti rúm 40 ár, fyrst
sýslumaður í Þingeyjarsýslu 1867,
þá bæjarfógeti í Reykjavík og sýslu-
maður í Kjósar- og Gullbr.sýslu 1874,
og yfirdómari 1878. Hann er á fjórða
ári um sjötugt, f. 80/g 1834.
Skaftiifellssýslu (Öræfum) 16/3. Tíðin
hefir verið mild og hagstæð í vetur. Skepnu-
höld góð. Sjógæftir stopular.
Einu dag, 3. þ. m., aflaðist allvel i
Suðursveit, af stórum og feitum þorski.
Fjórða þ. m. laust eldingu niður i hús,
sem i voru 6 hross, í Einholti á Mýrum, er
átti Benedikt hóndi Kristjánsson. Lrjú
hrossin drápust, og hið 4. varð blint á öðru
auga, en hið 5. sakaði eigi. Hafði komið
3 göt á hÚBÍð, sem svarar fyrir handlegg
hvert. Voru hrossin dauð i húsinu er kom-
ið var á fætur.
Skrugguveður var um nóttina fyrir fóta-
ferð.
Ekki sánst áverkar á hrossunum.
Fárviðrið
fyrraþriðjudag hefir ekki valdið meira
tjóni en frá var skýrt síðast, svo að
enn hafi spurst, — n e m a ef sönn er
sú lausafrétt, að 1 vélarbát hafi hlekst
á frá Vestmanneyjum ög 1 maður
druknað af honum. Vestmanneying-
ar höfðu fáir sem engir á sjó farið
þann dag, og er þakkað loftvog, er
hrapað hafði þar niður úr öllu valdi
nóttina fyrir.
Dásamleg baunyersk flonska.
Svo hljóðar yfirskrift greinar í ísa-
fold 11. des. f. á., þar sem er ágrip
af erindi, er eg flutti um íslenzka
hesta i dýralæknafélagi hér. Dýralækn-
inganemi Sigurður Einarsson hefir
sent þetta ágrip, og eftir því hefir
hann verið við þetta erindi stadd-
ur; en hann fer svo rangt með
alt, að líkast væri því, að hann hefði
ekki skilið dönskuna. Það tekur því
ekki, að vera að leiðrétta þessar fjar-
stæður, sem hr. S. E. eignar mér.
Það kemur heldur ekki vel heim við
það, er herra S. E. gerir svo mikið
úr lærdómi mínum og sérþekking í
húsdýrafræði. Af því getur hver mað-
ur ráðið, að eg get ekki farið með
slíkt bull, sem hann lætur mig segja.
Eg var að reyna að lýsa sem bezt
hinum góðu kostum íslenzkra hesta,
hvað þeir séu sterkir og þolgóðir,
harðgerir og ófóðurvandir, og kom eg
með nokltur dæmi þessu til sönnun-
ar og talaði þar bæði um reiðhesta
og áburðarhesta. Þetta erindi mitt
ber það með sér, hvað eg hefi mikið
álit á íslenzkum hestum, og hefi eg
margsinnis áður kveðið upp með það
og notað hvert tækifæri til að mæla
með þvi, að þeir yrðu notaðir hér á
landi. Þetta kalla menn þó vænti eg
ekki danska flónsku? Eg hefi geng-
ist fyrir því, að fluttir hafa verið
hingað inn í landið 3000 hestar, og
mér er það mjög hugarhaldið að halda
því starfi áfram. Það er því eigi
sennilegt, að eg gæti farið með þessa
flónsku um hestana. Herra S. E.
hefði átt að beiðast skýringa á þeim
atriðum, sem hann hefir ekki skilið í
fyrirlestrinum; en hitt átti hann ekki
að gera, að hlaupa með þetta vitlausa
ágrip í íslenzkt blað.
Eg rita þetta ekki vegna sjálfs mín.
Mér stendur alveg á sama um það,
hvaða álit herra S. E. kann að hafa á
mér. En vegna málefnisins tel eg
rétt að láta þessa athugasemd koma
íyrir sjónir íslenzkra lesenda. Eg hefi
mjög sterkan áhuga á því, að stuðla
að innflutningi á góðum, íslenzkum
hestum hingað til Danmerkur, og eins
að því, að smábændum hjá oss lærist
að nota þá, og svona fréttagrein, eins
og hr. S. hefir sent frá sér, kynni ef
til vill heldur að spilla fyrir fram-
gangi þessa máls.
Kaupmannahöfn í febrúar 1908.
Svend Larsen,
(dýralæknir).
*
* *
Nei. Það gerir áminst grein ekki.
Hún spillir alls ekkifyrir því, aðíslenzkir
hestar flytjist til Danmerkur og seljist
þar vel. Hún dregur ekki heldur hót
úr áliti þeirra á hr. Sv. L., er hann
hann hefir tekið af hesta héðan til
sölu, né dregur úr heiðri þeim og
þakklæti, sem hann á skilið fyrir góða
milligöngu og áhuga hans á að koma
íslenzkum hestum í sem bezt gengi í
Danmörku. Það skilja allir, að öfg-
arnar, sem hann á að hafa farið með
um yfirirburði íslenzkra hesta, verða
í eyrum ófróðra að öflugum meðmæl-
um. Þær sýna, að hann er ekki lak-
ur kaupmaður, sem lastar sína vöru.
Að öðru leyti verður höf. áminstr-
ar greinar í ísafold, hr. Sig. Einars-
son, að ábyrgjast það, sem hann fer
þar með. Það er heldur ósennilegt,
að vitleysurnar, sem hann nefnir þar,
séu sprotnar af því, að hann skilji
ekki dönsku. Þær eru svo lagaðar
yfirleitt, að þær geta alls ekki verið af
því risnar. Enda lítt hugsanlegt, að
maður, sem hefir hlýtt á danska fyrir-
lestra svo missirum skiftir, misskilji
alveg hér um bil hverja setning, sem
farið er með á því máli. En það
yrði hann að gera, ef það væri rétt,
sem hr. Sv. L. ímyndar sér um upp-
runa ranghermis þess, er hann dróttar
að honum.
Mildu líklegra er, að hann fari
nokkurn veginn rétt með það sem
hann hefir eftir fyrirlestrarhöfundinum,
og að þar hafi komið fram alþektar og
alvanalegar danskar þokuhugmyndir
um flest það, er ísland snertir.
Það má segja, að þeir danskir menn
eigi ekki skilið að vera bornir hér út
á hræsibrekkur fyrir þekkingarskort-
inn, sem vilja oss ekki nema vel, eins
og þessi virðul. höf. segist gera og
kunnugir bera honum líka. En svo
mikil endileysa geta Bakkabræðrasög-
ur þeirra um oss verið, að naumast
sé nokkrum manni láandi, þótt hann
standist ekki freistinguna að hafa þær
eftir. Ritstj.