Ísafold - 27.06.1908, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar í
viku. Yerð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1V* dollar; borgist fyrir
mibjan júlí (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin viö áramót. er
ógild nema komin fló til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus við blaöið.
Afgreiðsla: Austurstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavik laugardaginn 27. júní 1908.
38. tölublað
I. O. O. F. 897109.
Augnlækning ók. 1. og B. þrd. kl. 2—8 i spítal
Forngripasafn opiö á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—21/* og b1!*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 */« síöd.
Landakotskirkja. Ghiösþj. 91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—B.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—B og 6—8/
Landsskjalasafnið á þrd., fmd. og Id. i2—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasam á sd. 2—8.
Tannlækning ók. i Tósthússtr. 14, l.og3.md. 11- »
Faxaílöabáturinn Ingolfur
fer upp i Borgarnes
júli 6., 10., 15., 19., 27. og 29.;
en suður í Garð
júní 30.,
júlí 8., 18. og 21.;
og austur á Stokkseyri 30. júní.
Hvað hugsar þjóðin?
Um hvað er íslenzka þjóðin að
hugsa ?
Um frumvarpið um sambandið við
Dani.
Af hverju hugsar öll þjóðin um
það, hver einasti maður, sem hefir
þroska til að hugsa hærra en dýrin?
Af því að nú er verið að tefla um það,
hvort þjóðin öll eigi að verða frjáls
eða ófrjáls. Og allir hafa hjartslátt
meðan beðið er eftir taflslokum.
Vilja ekki allir heldur vera frjálsir
en ófrjálsir?
Jú; varla getutn vér trúað öðru.
Getur þjóðin þá alls ekki fengið
frelsi sitt?
Það er ekki séð enn, nema að litlu
leyti.
Sjálfsagt að reyna það, á alla lund.
Fáir menn að eins hafa talað um
það.
Þjóðin öll á að ráða úrslitum.
Þjóðin öll?
Já, hver einasti kjósandi ræður því
að nokkru leyti með atkvæði sínu,
þegar kosið verður til alþingis næstu
skiftin.
Er þjóðin ekki orðin frjáls?
Nei.
Hún hefir ekki fengið að ráða sér
sjálf, og því verið ófrjáls.
Hún má ekki ein ráða lögum sin-
um; ekki dæma sjálf vandamál sín;
ekkert semja við nokkurt annað ríki,
og ekki einu sinni láta sjá sig þar,
nema í dönskum fötum: undir dönsk-
um fána, o. s. frv.
Þjóðin má engu ráða utan heimil-
isins: danska ríkisins.
Er ekki þetta líkt þvi og að vera
þræll Dana?
Hafa íslendingar nokkurn tíma lof-
að því að vera þrælar?
Nei.
Ekki óneyddir, svo að kunnugt sé.
Loforð, sem menn eru píndir til
að játa, eru vanalega talin markleysa;
stundum er slíkt saknæmt.
íslendingar voru ekki þrælar Nor-
egskonunga. Gerðu að eins við þá
frjálslegan samning, með þeim fyrir-
vara, að rifta mætti, ef rofinn yrði.
Mun því naumast ofsagt, að Danir
hafi lagt á oss þrælshaftið.
En þrældómur er mismunandi.
Anauðugir þrælar voru Islendingar,
þegar þeir voru hýddir fyrir það, að
fá sér — að frjálsra manna hætti —
keyptan hlut eða bita til að seðja
með hungur sitt, ef það var gert ut-
an takmarka einokunarinnar.
Nú hafa íslendingar þó nægilegt
að borða, og leyfi til að fá sér' mat
á fleiri stöðum en hjá »dönsku
mömmu.« Og »danska mamma* er
núna venju frenntr óspör á matinn.
Ætli hún sé að vinna sér bitahylli
hjá krökkunum ?
Atlætið er líka ólíkt því sem áður
var.
Margur hælir því, að oss líði vel,
og að vér getum alls ekki kallast
þiælar nú orðið.
Þetta er rétt, ej vér getum losað
oss úr vistinni þegar vér viljum og
ástæður leyfa.
En þó oss iíki vistin ekki illa í
bili, er það þó ekki þrældómur samt
sem áður, að selja sjálfan sig í sörnu
vistina æfilangt, án þess að geta með
neinum ráðum losað sig siðar, hversu
sem gengur? Eða, að binda börn
sín og barnabörn við sama heimilið,
hvað sem á móti blæs?
Hvað gerir nú frumvarp sambands-
nefndarinnar, verði það saniþykt
óbreytt ?
Það leysir að vísu nokkur bönd og
losar önnur, er hafa þvingað þjóðina.
Það væri nú gott og blessað, ef ekki
fylgdi annað verra.
Sumir rýna svo fast í ljósglætuna,
að þeir sjá ekki myrkrið umhverfis.
Gæta ekki þess, að »oft er flagð und-
ir fögru skinni.«
Ef við samþykkjum frumvarpið
óbreytt, þá erum. við að segja við
Dani:
Við og niðjar okkar skulum hlýða
yður af fúsum vilja.
Við skulum segja það öllum þjóð-
um og sýna það — rautt d hvitu —
að við séunr Dana undir lægjur.
Þér megið skipa okkur konung eft-
ir eigin geðþótta, um aldur og æfi.
Þér megið ráða fyrir okkur tollmál-
um og verzlunarerindum við aðrar
þjóðir o. s. frv.
Þér megið hirða alt sem aflað verð-
ur í landhelgi við strendur íslands,
hirða jarðeignina, vatnsafhð, embættin
og sýslanirnar i landinu — i einu
orði: fjármagnið og framkvæmdirnar
fyrir okkur.
Hvað verður við þá annað en þræl-
ar þeirra?
V.
AiþingÍ8hiísið.
Þeir eru sjaldnast taldir miklir bú-
menn, sem láta éignir sínar og góða
gripi liggja undir skemdum í hirðu-
leysi og vanrækslu. Því miður ber
landsbúskapur vor víða merki þessa.
Þinghúsið er Hklegast langfegursta
húsið á landinu og næsta verðmæt
eign. Það hefir legið undir stór-
skemdum síðan það var reist, og eru
allar horfur á að það verði ónýtt ef
ekki er aðgjört. Niðri er það fult af
raka, svo landsbókasafnið hefir legið
undir skemdum undanfarin ár, auk
þess sem húsið sjálft er á leiðinni að
ónýtast.
Að nokkru leyti kann þetta að stafa
af raka úr rennblautum jarðveginum
undir húsinu; en líklega að mestu
leyti af því, hversu varnarlaus grá-
steinninn, sem húsið er hlaðið úr,
drekkur í sig vatn eins og svainpur
og molnar síðan og eyðist, er vatnið
frýs í yfirborði hans. Nærfelt þum-
lungsþykt lag af suðurhliðinni er nú
eýtt á þessa lund eða svo skemt, að
telja má það úr sögunni. Siðan tek-
ur við hver þumlungurinn af öðrum.
Vceri nú ekki reymndi, að kaupa
steindburð, er herti steininn og gjörði
yfirborð hans vatnspétt? Slík efni eru
til og kosta engin .ósköp. Um þetta
gæti Jón Þorláksson verkfræðingur
gefið góðar leiðbeiningar.
Nú hefir í langan tima verið stór
blettur á framhlið hússins ofanverðri,
sem sýnist stafa af því, að þakrenn-
an leki. Fái þetta að haldast, verður
þess ekki langt að bíða, að rakinn
komist einnig í hina skrautlegu þing-
sali, auk þess sem skella þessi er til
mestu óprýði. Ekki œtti pað að vera
ókleijt, að gjöra við rennuna og taka
blettinn burtu.
Vetur sem leið var lengst af brot-
in ein rúðan í þinghúshurðinni og
stóð gatið opið vikum eða mánuðum
saman. Það vantaði ekkert nema að
tusku eða pokaræfli væri troðið í það
til þess að trassaskapurinn væri full-
kominn. Úr þessu var þó bætt —
að lokum.
H.
Véí gerum það aldíei!
11.
Árið 1930.
Árið 1930 — eftir tuttugu og tvö
ár — og einmitt um þetta leyti árs —
þá verður margt um manninn á Þing-
velli við Öxará.
Margt fer öðruvísi en ætlað er. En
sólskin hlýtur að verða á Þingvelli
dagana þá. Þá á kynslóðin, sem nú
er að fæðast upp, að fá að horfa á
Þingvöll i öllu skrúði frægðarhelg-
innar, þvi hinu glæsilegasta, er islenzk
saga og sumarnáttúra á til.
Og menn draga skó af fótum sér
af lotningu. Því að staðurinn, sem
þeir standa á í dag, hann hefir aldrei
verið þeim jafn-helgur og nú. Þá eru
liðin 1000 ár frá því hann var valinn
til þingstaðar. Það er þúsund ára af-
mæli alþingis.
Árið 930 er það stofnað. Þá er
Island þjóðveldi. Það er fullveðja ríki,
sjálfstjórnarríki, rneð engan konung
yfir sér. Gullöldin rennur upp — meiri
og glæsilegri en önnur lönd flest hafa
átt að fagna.
Landið kemst undir konungs hönd.
Oss langar til að skafa nöfn þeirra
feðra vorra úr sögunni, sem þar hafa
ekki staðið á verði. Þvi að alla tíð
síðan hafa orð Einars Þveræings ver-
ið að rætast. Ánauð og ófrelsi hefir
aldrei síðan mátt ganga eða hverfa af
þessari þjóð.
Árið 930 er alþingi stofnað. Það
er þjóðveldisþing. Gullöldin rennur
yfir landið.
Árið 19)0 rennur upp eftir 22 ár.
En hvað verður alþingi þá — þús-
und árum síðar ?
Höfum vér gengið til góðs
götuna fram eftir veg?
Þjóðarvitundin hefir einu sinni bor-
ið of sterka birtu þessari þjóð, til
þess a3 hún geti dáið alveg út. H ú n
hefir haldið oss við.
Þegar ís og hungur, þegar eldur
og drepsóttir, þegar áþján og nauðir
og alls konar hörmungar hafa lagst á
þetta land og þjakað þjóðina, — þá
hafa þjóðernisvættirnar vakað og hald-
ið fyrir henni skildi.
Það er hún, það er þjóðarvitundin,
það er tilfinningin um sögulegan rétt
vorn til að vera alfrjáls þjóð og eng-
um háðir — það er hún, sem hefir
verið oss eldstólpinn í eyðimörkinni.
Vér erum hróðugir af þeirri til-
finning. Vér erum hróðugir af að
byggja og blessa landið, sem frelsis-
ástin sjálf hefir numið. Og þeim,
sem er ekki ofneftii að heita niðjar
þeirra manna, er ættjörð sina lögðu í
sölurnar fyrir frelsið eitt, þeim kem-
ur ekki til hugar að glata nokkurn
tíma þessari tilfinning. Þeir halda enn
fram sögulegum sjálfstæðisrétti vorum.
Öll sjálfst]órnarbarátta vor hefir
hnigið að því, að fá viðurkendan
þennan rétt. Vér höfum aldrei mist
sjónar á honum að fullu.
Þangað til ef vér gerurn það nú:
sctujum hann aj oss í hendur Dana.
Þeir hafa sagt i athugasemdunum
við Uppkastið, að þeir neiiuðu þessum
rétti. Alt sem þeir liðkuðu til um
stjórnarhagi vora, væri gert af ndð
við oss. Vér erum þeirra — Dana
réttir og sléttir ölmusumenn 1 Og
þann veg líta þeir á, þangað til vér
erum orðnir lausir við þá allra mála.
Og ekki nóg með það. Nefndar-
mennirnir íslenzku og aðrir Uppkasts-
rnenn — þeir sem það eru — neita
líka þessum rétti vorum. Eða meta
hann þá engu að minsta kosti. Þeim
finst hann ekki vera of góður til þess
að honum sé nú slett í Dani — fyrir
Uppkastið. Fytir það, að þeir fá ein-
veldi yfir þremur stórmálum vorum,
svo lengi sem þeir vilja.
Vér veitum ykkur þetta alt af náð,
segja Danir — og læðast að oss til að
ræna oss rétti vorum.
Einhvern tíma hefði hverjum íslend-
ing þótt þetta skapraunarorð meiri en
svo, að hann gæti þegið, ef hann ætti
að halda sæmd sinni jafnri sem áð-
ur. En
Svona er feðranna frægð
fallin i gleymsku 0g dá.
Nei, það er ekki satt. Það verður
ekki satt. Frægðin er að rísa úr rúst-
um. Oss vantar ekki annað en að
sýna það öðrum þjóðum, hvað vér
eigurn fagran feril að baki. Þá benda
þær oss á, eins og þær eru teknar
til að gera, að vegurinn fram undan
geti orðið oss enn þá fegri frægðar-
braut en hin. Og það eflir þrótt vorn
til að ganga hann. — —
Það eru ekki nema 22 ár þangað
til árið 1930 rennur upp. Vér meg-
um ekki gera það nú, sem oss iðrar
þá.
Það á að vera bjart yfir Islandi
þúsundasta alþingis árið þess.
III.
Aumingja Danir!
Um íslendinga:
Þéttir á velli og þéttir í lund,
þrautgóðir á raunastund.
Gr. Th.
íslendingar eru bæði skapdeildar-
menn og fastúðugir.
Muna stundum seint — en muna
lengi.
Nú langar Dani til að fá þá til að
gleyma — rétt einu sinni.
En það ætlar ekki að takast.
Það er of stutt síðan að þeir létu
rigna lúalegustu óþverra-svívirðingum
yfir oss og það mál, sem hverri þjóð
er helgast og hjartfólgnast, þjóðernis-
markið sjálft — fengu til þess sinn
færasta mann (G. Br.), svo að ekkert
yrði til sparað að reyna að bæla niður
hvern frjóanga af frelsisást, sam hér
kynni að spretta án þeirra samþykkis.
Eins og þcir hafa alt af gert.
Þetta var fyrir tveim árum, er fána-
málið varð að þjóðarmáii. Þá ætluðu
þeir af göflum að ganga. Vér létumst
varla heyra til þeirra, og héldum fram
voru máli sem áður. Og nú hafa
þeir lækkað nokkuð seglin.
En þeir eiga eftir að lækka þau
betur. Verður ekki skorið á færið að
öðrum kosti, og siglt burt frá þeim,
köppunum ? Er ekki samnings-rembi-
hnútur nefndarinnar leystur bezt með
því?
Okkur eru farin að leiðast þessi
læti i Dönum, hve nær sem við stíg-
um nokkurt spor án þess að spyrja
þá að leyfi um það áður.
Vér erum orðnir langþreyttir á
þessari þjóð, sem alla tið hefir notað
völd sín — bæði rænd og rétt fengin
— til að hefta þroska vorn og þrótt
með öllu móti, sér minni máttar þjóð-
ar. Ymist með ofríki eða blekking-
um. Og hún er ekki af baki dottin
enn, sú litla.
Hann á nú að taka af skarið, ný-
jasti stjórnvizku-smíðisgripurinn henn-
ar, innlimunar-víravirkið, öðru nafni
Uppkastið góða.
Þeim er margt vel gefið, Dönum.
Það eru ekki margar þjóðir t. d.,
sem búa til betra smjör en þeir. En
stjórnvitringar hafa þeir aldrei þótt
hingað til. Enda er það auðséð á
Víravirkinu.
Þeirri stjórnvizku er reyndar engin
bót mælandi, sem ekki er fólgin í
öðru en blekkingum. En Danir eru
nú ekki konmir lengra en þetta.
Þetta hafa nú verið þeirra ær og kýr
um tnargar aldir.
Og alt af fer þeim jafnóhöndu-
lega.
Hvernig gengur til, þegar Danir
ætla að semja við oss ? Hvernig er
stjórnmálavizkunni háttað? Hvernig
hefir Víravirkið orðið til ?
Svona; þetta er hugsanaferillinn:
1. Það verður að búa til kvik-
syndi.
2. Það verður að brúa kviksyndið,
eða breiða yfir það, svo að íslend-
ingar vari sig ekki á því.
3. Það má ekki hafa ábreiðuna of
þykka, svo að þeir geti sigið niður
um hana.
Svona er þeirra stjórnmálavizka.
Og hún endar á því, að ábreiðan
er of þunn.
Vér sjáum í gegn um hana.
Aumingja Danir I
Hvað eigurn vér nú t. d. að taka,
að gera við sameiginlegar hervarnir ?
Danir svara:
Vér ætlum að verja ykkur, ef aðrar
þjóðir hafa ágirnd á ykkur.
Þarna rífa þeir nú stóra glompu á
ábreiðuna.
Hvað heitir sú hernaðarþjóð heirns-
ins, sem Danir ætla að verja okkur
fyrit ?
Hvar er til í hernaðarlöndum svo
ókvensterkur þjóðhnokki, að Danmörk
ráði við hann ?
Danmörk að verja okkur!
Danm'órk!
Þessi rúsínusteinn, sem hrekkur
þegar minst vonum varir ofan í eitt-
hvert stórveldið — svo framarlega
sem hún gerir ekki hið sama og vér
eigum að gera: fá viðurkent hlutleysi
vort af hernaði.
Nei, hervarnirnar eru eingöngu danskt
sérnidl, sem okkur varðar ekkert um.
Danir segja: Það getur vel verið
að Island verði einhvern tíma hern-
aðarland.
Jæja, segjum það, þó að vér vitum
reyndar, að það verður aldrei, og að
Danmörk fer tneira að segja sjálfsagt
að hætta því líka. En jœri svo, þá
er nógur tíminn að hafa hervarnir
sameiginlegar með annari þjóð, þegar
vér þurfum þess. Þangað til geta
þau verið dönsk sérmál.
Hitt er stórmikil hætta.
Komist Danir einhvern tíma í ófrið,
draga þeir okkur í hann með sér að
nokkuru leyti.
Vér erurn þá orðnir hernaðarþjóð,
þó að vér eigum engan þátt í vopna-
burði.
En Danir geta vitanlega sett hér
upp herstöðvar, hvar sem þeir vilja á
landinu. Vér möldum eitthvað í mó-
inn. Og þeir svara sem svo: Þið
hafið falið okkur hervarnir. Úr því
að vér eigurn að verja landið, þá erurn
við einráðir um allar hervarnarráðstaf-
anir. Við gerum í því máli það sem
okkur sýnist, og þið þegið.
Nei, hlutleysi vort af hernaði get-
um vér sjálfsagt fengið viðurkent með
öðrum þjóðum, og komumst þá í
engin vandræði. Verndarkáki Dana
höfum vér ekki ncma bölvun af.
Ekki fremur hér eftir en hingað til.
Hún hefir löngum verið okkur
happalítil.
Veðrátta
vikuna frá 14. júuí til 20. júni 1908.
Rv. Bl. Ak. Gr. Sf. Þh.
s 9.1 10.1 11.0 7.0 11.8 8.8
M 9.0 12.0 13.0 9.4 13.5 11.2
Þ 7.0 4.2 12.3 8.6 10.5 10.1
M 8.5 7.8 13.5 8.5 13.5 8.5
F 10.0 10.4 11.5 10.5 10.0 9.5
F 11.0 11.8 16.2 13.5 18.4 12.0
L 8.0 9.3 13.5 10.5 17.5 13.3
Messur á morgun. Síra B. H. á hád,
í dómk. Guðfræðiskand. Bjarni JÓMton
(frá Mýrarholti) síðd. kl. 5.
Messufall i fríkirkjunni — prestur i fnrÖ,