Ísafold - 30.09.1908, Side 2

242
ISAFOLD
Nýprentað:
EINAR HJÖRLEIFSSON
OFUREFLI
SAGA
Reykjavík (ísafoldarprentsm.)
380 bls. Kostar h. kr. 3,75; b. 5 kr.
Teiknipappír
í örkum og álnum fæst í bókverzltm
Isafoldarprentsmiðju.
Fimtugs-afmæli
Porstoins Erlingssonar.
Reykvíkingar gerðu það sér og þjóð-
inni allri til sóma, að minnast bæði
góðgjarnlega og vegsamlega fimtugs-
afmæli hins ástsæla þjóðskálds vors
Þorsteins Erlingssonar, er bar upp á
sunnudaginn var, 27. þ. mán.
Þeir drógu upp bláhvíta fánann
fjallkonunnar, allir þeir er hann eiga
til, og nokkrir hinna merkið bræðra
vorra sunnan hafs.
Þar næst var fyrir forgöngu Stúd-
entafélagsins og ungmennafélaga bæjar-
ins fjölment við Austurvöll stundu
af nóni og gengið þaðan fylktu liði
undir 8—10 frónskum fánum um
höfuðstræti bæjarins við lúðraþyt og
upp að bústað skáldsins i Þingholts-
stræti. Þar skipaði mannfjöldinn sér
fyrir framan húsdyrnar og eftir stræt-
inu endilöngu, og gekk einn úr nefnd
þeirri, er gengist hafði fyrir minning-
arfagnaði þessum (B. J. ritstj.), upp á
dyrariðið, þar sem skáldið var fyrir
og þau hjón bæði, og ávarpaði hann
hér um bil á þá leið, er síðar segir;
og var undir það tekið af mannþyrp-
ingnum með miklum fagnaði við af-
mæliseiganda.
Þá var enn blásið á lúðra, og gekk
á meðan hátíðarnefndin inn til
skáldsins og færði honum að afmælis-
gjöf viðhafnar-blekbyttu fulla af gulli
í bleks stað, 1000 kr., er i höfðu lagt
daginn áður nokkrir tugir höfuðstaðar-
búa, lærðir og leikir, borgarar og em-
bættismenn, án alls flokksgreinarálits.
Þeir voru í nefndinni, Bened. S. Þórarins-
son kaupmaður, Björn jónsson ritstjóri,
Björn Kristjánsson kaupmaður, Eggert
Briem skrifstofustjóri og Klemens
Jónsson landritari.
Eftir það gekk skáldið fram og ávarp-
mannfjöldann nokkurum fögrum þakk-
arorðum, sem síðar segir.
Síðan gekk mannfjöldinn aftur í
fylktu liði ofan að Austurvelli, með
fánum og lúðraþyt, og skildi þar.
Afmælisræðan.
Eg þarf raunar ekki, vinur minn
kær, að tjá þér það með orðum, sem
þú sér alt eins greinilega á hvers
manns yfirbragði meðal þessa hins
mikla mannfjölda, sem hér er saman
kominn, og á fjallkonufánanum, sem
hér blaktir á hverri stöng til þess
ætlaðri, og hefir ennfremur heyrt það
á hljóðfærahljóm um slræti bæjarins
á þessari stundu, en það er, að þú e r t
oss k æ r, vinum þinum; en vinirnir
eru raunar ekki einungis hér nærstaddir
landar þínir, ungir og gamlir, konur
og karlar, heldur flestir eða allir ibúar
þessa bæjar, höfuðstaðarins, er þú
hefir lengi kunnugur verið af kveð-
skap þinum og þér hafa kynst hins
vegar nokkur ár undanfarin, og ekki
þeir einir, heldur allur þorri allra
landsbúa, og enn af nýju segi eg ekki
þeir einir, heldur einnig sá hluti
þjóðarinnar, sem á sér bólfestu utan
landsins endimarka, aðallega í annarri
heimsálfu, — í einu orði mikill hluti
allra þeirra ixo þúsunda eða hvað
það nú er, er í æðum þeirra rennur
islenzkt blóð og á íslenzka tungu mæla.
Þeim þykir vænt um skáldið, sem
kveðið hefir hvern mansönginn öðr-
um snjallari og innilegri til hennar,
sem við unnum öll, vorrar fögru og
göfugu fósturmóður, — kveðið um
vorið, um það, er
dagar langir ljósnm arm
leioa þangað vor nm geiminn
með sól i fangi, blóm við barm
og bros á vanga norður í heiminn
— kveðið um »jossinn bjarta«, er
lét sk'áldið »njóta unaðsróma hörpu
sinnarc ; kveðið um lóurnar, er þær
>liðu á kvöldin með söng-------------í
kliðandi, kvakandi þröngc ; og hins
vegar jafnsnjalt um það, er íslenzk
náttúra snýr að oss hinni hliðinni,
um það, er
er napur vetnr nistir jörðu bera
og næturvindnr pinir ýlustrá,
og um það, hve skammdegið er ömur-
legt:
kvöl er bvað þú kæra sól
kemur seint á fætur.
— kveðið framfara-herhvötina, sem
er á hvers manns vörum: Ef æskan
vill rétta þér örvandi hönd; og þá
loks það, sem eg kalla dýrðaróðinn
um fósturjörð vora:
Þú ert móðir vor kær
og einn fyrir sig mundi hafa gert
höf. sinn nafntogaðan ástmög þjóðar
hans, likt og Javielsker gerði
Björnstjerne Björnson með frændum
vorum austan hafs.
Virðulegir áheyrendur mínir hafa
sjálfsagt veitt því margir eftirtekt, að
sama bygðin, sem ól Gunnar á Hlíð-
arenda, vorn hugnæmasta fornsögu-
kappa, hliðin bjarta og broshýra, er
horfist í augu við riddarann hjálm-
fexta, er gnæfir við himni þar örskamt
frá, á landsenda, aldinn Eyjafjallajökul,
horfir á hann likt og hefðarmær
i fornum sið á burtreið riddara
síns, — hún hefir einnig alið á
siðari tímum tvö stórskáld vor, tvo
kappa i ríki listarinnar, þjóðskáldin
Bjarna Thorarensen og Þorstein Er-
lingsson.
Það sem gert hefir Gunnar á Hlið-
arenda alþjóð einkar-hugljúfan, framar
öðrum fornaldarlietjum vorum, það er
hið undursamlega sambland af frosti
og funa, er hann einkennir, sambland
af hreysti og karlmensku við veg-
lyndi og viðkvæmni, eins og saman
væri runnið í eitt séreðli riddarans
hvítfexta og jötunvaxna, er nú nefndi
eg, við náttúru hlíðarinnar björtu og
broshýru.
Þeir eru likari Gunnari að skap-
ferði en margur hyggur, hinir Fljóts-
hliðingarnir tveir, er hér • á eg við.
Þvi það vitum vér, að fleira er karl-
menska en likamleg hreysti. Það er
karlmannslund, er af sér getur annað
eins kvæði og Þú nafnkunna
1 a n d i ð o. s. frv., en viðkvæmnin
leynir sér ekki i hinum mörgu fögru
saknaðarljóðum og minningarstefjum
þess hins mikla skálds (B. Th.).
Um hinn, Þorstein Erlingsson, má
með sanni segja, að i hans ljóðum
beri mest á viðkvæmninni, á innilegri
samúð við lítilmagnann, við þá, sem
örlögin eða mannfélagsskipunin hefir
gert að olnbogabörnum. En karl-
mensku hans ætla eg engan þann geta
fyrir þrætt, er veitt hefir þvi eftirtekt,
hve honum hefir verið jafnan fjarri
skapi, að tala eða yrkja, mæla í sund-
urlausu máli eða samföstu eins og
þeim mundi bezt líka, er mikið eiga
undir sér, auð eða völd. Hann hefir
og að minni vitund eða alla þá stund,
er eg hefi haft allnáin kynni af hon-
um, gengið karlmannlega á hólm við
andstæð örlög. Hitt veit eg, og það
er öllum kunnugt, sem til hans þekkja,
að aldrei hefir honum það á orðið, er
vér vitum að hendir margan horskan
hal: að fella niður merki fagurra og
göfugra æskuhugsjóna, er árin færast
yfir. Þær eru honum jafn hjartfólgn-
ar nú á hálfrar aldar afmæli hans eins
og er hann hafði lifað að eins fjórð-
ung aldar eða ekki það. En sú karl-
menska verður seint metin um af né
lofuð um skör fram.
Það var háttur þjóðhöfðingja í forn-
um sið, að sæma skáld sín gulli og góðum
gripum. Hún, sem hásætið skipar í
konungshöll vorri, hugsjónar-konungs-
höllinni, fjalldrotningin fannkrýnda og
grænmötlaða, hún vildi fegin launa
þótt ekki væri nema eina af drápum
þeim, er þú hefir um hana kveðið,
vinur kær. Eg á við aldamótaljóðin,
er fyr nefndi eg, — launa gulli og góð-
um gripum, eða þótt ekki væri nema
sem því svarar, er tollir í barnslófa
af málminum dýra, dýrum málmifyr-
ir dýr ljóð, málminum ljósrauða, sem
sumir segja að farið sé nú að örla á
ofurlítið inst í lítt könnuðum fylgsn-
um hennar, — hver veit nema hún
hafi lumað á honum og ætli sér að
luma á honum enn þangað til hún
getur smíðað úr honum kórónuna á
höfuðið á sjálfri sér, sjálfstæðiskórón-
una ?
En það er sitt hvað, vilji og mátt-
ur.
Eg hygg þó máttinn vera raunar
ekki þ a ð nauða-lítinn, að ekki qæti
hún, ef nægan metnað hefði, látið sér
fara svo við sína ágætis-listamenn, að
þeir fengi notið sín þótt ekki væri
nema til hálfs fyrir áhyggjum um dag-
legt brauð.
Eg segi, ef hún hefði nægan metn-
að: þann metnað, að vilja sitja upp-
litsdjörf og með engan kinnroða á
bekk með öðrum mentaþjóðum heims,
sem gera sínum miklum listamönnum
jafnhátt undir höfði þeim afreksmönn-
um, er vinna borgir, vísa afburða-
mönnum í ríki listarinnar til sætis
við hlið sinna beztu sona og þjóðinni
þörfustu, — vitandiþað sem er, að mað-
urinn lifir ekki af einu saman brauði.
Með þessum formála vil eg óska
þér, vinur minn, í mínu nafni og vor
allra, fyrnefndra vina þinna nær og
fjær, fagurra og bjartra ókominna æfi-
daga, helzt bjartari að mörgu leyti en
hina, sem hjá eru liðnir, — óska þess
fyrst og fremst sjálfs þín vegna og
þinna náinna vina og vandamanna, en
þar næst og ekki síður vegna hennar,
sem á enn von á mörgum perlum
frá þér í kórónuna sína, ef þér end-
ist aldur, — vegna móður vorrar
kærrar.
Lengi lifi afmælisbarnið fimtuga,
þjóðskáldið Þorsteinn Erlingsson. (Fer-
falt, íslenzkt húrra).
r
Avarp afmælis-oiganda (Þ.E.).
Stóri og fríði flokkur!
Astar-þakkir fyrir þá miklu vinsemd
og þann heiður sem þér sýnið mér,
ungir og gamlir, að koma með slíku
fjölmenni til að færa mér afmælis-
óskir. Og ástar-þakkir fyrir hin inni-
legu og fögru orð, sem hér voru til
mín töluð, þótt þar væri of mikið af
mér sagt.
Eg er ekki viðbúinn að þakka þetta
með þeim orðum, sem þið öll eigið
skilið. Eg hafði ekkert hugboð um
þetta; og hvernig átti eg að hafa það ?
Mér hefir aldrei dottið í hug fyr né
síðar, að eg mundi lifa dag eins og
þennan, og eg get að eins þakkað
fyrir hann eins og barn þakkar fyrir
jólin sín.
Eg vildi aðeins óska þess, að eg
hefði átt þessi jól skilið; því þó mér
hafi ekki fundist eg þjást neitt veru-
lega um æfi mína af öfund, þá hefi
eg þó öfundað hvern mann af þvi,
þegar hann vann eitthvað það, sem
mér fanst hann eiga skilið fyrir þökk
og heiður, og næst því hef eg öfund-
að hann, þegar hann hlaut þennan
verðskuldaða heiður, hvort sem hann
fekk hann lífs eða liðinn, og þvi brest-
ur það eitt á gleði mína yfir þessum
sóma, sem mér er sýndur nú, að eg
hefi ekki verðskuldað hann svo sem
eg vildi. Mig hefir að vísu ekki skort
vilja til að gera eilthvað og mér finst
eg hafi gert dálítið; en þó kraftarnir
hafi verið af skornum skamti, þá er
sökin þó þar, að mér finst eg hafi
getað gert meira en eg hefi gert; og
er leitt að standa hér fimtugur og
þurfa að segja þetta. Eg gæti að vísu
talið ýmislegt mér til afbötunar, en
þess gerist ekki þörf hér; eg sé að
þið hafið afsakað mig og fyrirgefið
það; það hefir þessi dagur sýnt mér,
og hafi þið þökk fyrir það.
En auk þess veit eg það með sjálf-
um mér, að eg hefi ekki unnið til
svona mikillar vinsemdar, því eg hefi
haldið, að minsta kosti fram eftir æf-
inni, að mennirnir væri ekki eins góð-
ir eins og þeir hafa þóreynst mér; eg
hefi verið tregur til að treysta þeim.
En mér er þessi vinsemd ykkar marg-
föld gleði; því mér finst að sá ylur
og þeir geislar, sem streyma upp til
mín hérna frá götunni, vefja sig um
mig og ylja mig, sé ylgeislar menn-
ingar og drengskapar, og eg finn, að
það eru geislar, sem ná lengra en til
mín: þeir ná héðan af til alls þess,
sem íslenzka þjóðin ann eða virðir.
Svo langt sem augað eygir og hugur
sér. Það eru fornir geislar endur-
bornir í morgunroða upprennandi
aldar.
Lifi íslenzkur drengskapur forn og
nýr! Lifi drengskapur ykkar, Reyk-
víkingar! Hjartans þökk fyrir fimtug-
asta afmælisdaginn minn.
Við lítið mó bjargast—
TJt úr yfirlýsingu þeirri, sem stjórn Ung-
mennafélags Reykjavikur setti i blöðin nú
eftir kosningarnar, er Reykjavikin að
reyna til að draga það, að félagsstjórnin
hafi álitið hina mestu óbæfu, eða jafnvel
svivirðingu, alt það sem ungir menn hafa
gert eða verið við riðnir við alþingiskosn-
ingarnar.
I yfirlýsingunni er alls enginn dómnr
lagður á það, enda væri það þá að blanda
sér inn i stjórnmálaflokkarig. í stjórnmála-
haráttunni er það lof i sumra manna aug-
um, sem i annarra augum er last. En sér-
hver sá, sem nokkuð er vandur að virðingu
sinni, vill ekki iáta þakka sér eða kenna
það, sem hann alls ekki á. Og af því að
Ungmennafél., sem félag, tók engan þátt i
kosningunum, þá var þvi skyit að hnekkja
orðasveim þeim, sem á þvi lék.
Það hefir verið augljóst til þessa, að
blaði þessu hefir verið mjög i nöp við
Ungmennafélagið, eins og svo ótrúlega
mörgum úr stjórjarflokknum. Af hvaða
ástæðnm, veit eg ekki, og vil ekki leiða
getsakir að, þvi þær yrðu þá svo ljótar.
Fyrir skömmu komst það svo að orði, að það
»ætti ærið og þarft verk fyrir liendi, að kenna
meðlimum sinum að haga sér svo á manna-
mótum, að ekki sé til vanvirðu og hneykslis
sjálfum þeim og öðrum«. £n þegar blaðið
þykist vera húið að draga þessa ályktun
út úr yfirlýsingunni, þá er Ungm.f. orðið
alira bezti gripur, að það >skuli sjá, hve
ósæmilegt og háskalegt þetta atbæfi er«,
sem sé æsknmannanna við kosningarnar.
Það var ekki lengi að komast i álit hjá
blaðinu.
En eg sem æsknmaður get ekki gengið
þegjandi fram hjá þvi, sem æskulýðnum er
borið á brýn í siðasta tbl. þess. Það er
einhver af þeBsum »fullorðnu, skynhæru,
mentuðu og reyndu« mönnum, sem hefir
hnoðað þvi saman, en er feiminn við dags-
ljósið og felur BÍg undir X. Af þvi að
X-ið, eða sá sem þar er á hak við, fylgir
þeirri stjórnmálastefnu, sem er gagnstæð
frelsishugsjónum ungra manna, og þeir hafa
þvi barist ósleitilega á móti, með þeim
árangri, sem raun er á orðin, þá verður
það að gera þeim upp ástæður að því,
eftir sinu höfði, og þær eru að þeir hafi
stokkið upp við Bmjaður og skjall sjálf-
stæðismanna og látið æsa sig á móti hinurn
>hreinlyndu« (I) frumvarpsmönnum, án þess
auðvitað að þeir hafi sjálfir gert sér nokkra
grein fyrir þvi, sem var að gerast. Þó
heldur X-ið, að þeir hafi haft áhrif á at-
kvæðisbæra menn, og er það þó ólíklegt,
ef þeir hafa enga grein gert sér fyrir mál-
inu sjálfir.
En eins og menn vita, er máli þvi, sem
nú er efst á dagskrá þjóðarinnar, svo háttað,
að það varðar miklu meira þá menn, sem
ungir eru og fá ekki að taka verklegan
þátt i úrslitum þess. En þjóðernistilfinn-
ingin hefir vlst aldrei verið jafn-rík og
vakandi hjá islenzkum æskulýð, eins og
einmitt nú; hún hefir rekið hann til þess
að kynna sér málavöxtn, og það orðið svo
til þess, að hann hefir látið svo mikið til
sln taka um þetta mál. Enginn getur
brugðið óháðum æskumanni um valdafíkn
eða flokksblindni, þegar hann fer fyrst að
gefa sig að almennum málum. Hann fer
ekki eftir öðru en þvi, sem óspilt réttlætis-
tilfinningin býður honum. En þar sem það
hefir orðið til þess, að hann hefir fylkt sér
svo eindregið á móti tjóðurhugsjón frum-
varpsmanha, þá er eg hræddur um, að
dagar þeirrar hugsjónar fari að verða taldir,
og þvi eins vel við eigandi, að náungi sá,
sem merkir sig með X i Rvikinni, auðkenni
sig eftirleiðis með f.
23.—9.—’08. Ársœll Árnason.
------sse--------
Yeörátta
vikuna frá 20.—26. sept. 1908.
Rv. Bl. Ak. Gr. Sf. Þh.
s 6.6 0.2 4.0 5.0 9.0 9.6
M 8.5 7.4 6.5 3.5 6.2 9.2
Þ 8.9 9.3 8.2 4.5 8.0 8.0
M 9.6 7.1 7.6 0.5 7.8 9.6
F 8.9 9.0 5.0 8.4 7.6 9.7
F 9.5 6.7 6.0 5.5 7.8 9.6
L 10.7 4.1 37 6.4 8.2 10.0
Fagnaðarsamsæti
vegna kosningasigurs sjálfstæðis-
manna héldu sjálfstæðismenn meðal
stúdenta í Höfn, laugardaginn 19. sept-
ember.
Meðan á samsætinu stóð kom fregn-
in um síðasta kosningasigurinn, þann
í Barðastrandarsýslu.
Samsætið fór hið bezta fram.
Ítalíuferð.
Eftir
Guðm. Finnbogason magister.
III.
Hún liggur í skjóli Sæalpanna og
Liguríualpanna alla leið austur undir
Genova.
Hér skiftast á háir og brattir höíð-
ar, skógivaxnar hæðir og frjósamar
sléttur með fram sjónum.
Á hæðunum eru víða rústir rammra
kastala.
Fyrir augað bera fagurgrænir furu-
skógar, olíuviðarteigar, vínekrur, fíkju-
tré, gullapaldar, sitrónutré, rósalárvið-
ir (neríur), myrtusviður, pálmar. Þorp
á sléttunum eða uppi í hæðunum,
sum eins og hreiður í klettum.
Kirkjuturnar koma í ljós og hverfa
bak við dökkgrænan grátvið. En
framundan Miðjarðarhafið með öllum
sínum blæbrigðum.
í Genova (íb. 235,000) töfðum
við nokkurar stundir. Skrítið þótti
okkur það, að þegar við ætluðum að
fara að koma farangrinum á geymslu-
stað járnbrautarstöðvarinnar, þustu járn-
brautarþjónar til og buðust til að
geyma hann fyrir okkur. Með þeim
hætti vinna þeir sér inn skilding með
því að keppa við stofnunina, sem þeir
eru settir til að þjóna.
A torgiuu við járnbrautarstöðina
stendur líkneski Kolumbusar. Hann
var svo sem kunnugt er frá Genova.
A göngu okkar um borgina rák-
umst við á háskólann og skoðuðum
hann. Þar er fagur súlnagarður og
rið, sett marmara brjóstmyndum
merkra manna háskólans, og svo er
þar brjóstmynd af Garibaldi fyrir
miðju. Nafn er á öllum myndilnum
nema hans. Hann þarf ekki að nafn-
greina; hann þekkir hvert manns-
barn á Ítalíu, og í öllum bæjum, sem
nokkuð er um vert, eru götur kend-
ar við nafn hans, og líkneski hans á
torgum. Einkennilegt var að sjá
hann þarna í öndvegi háskólahallar-
innar; en sá sem sameinar þjóðina,
sá, sem lyftir þjóðarandanum og leiðir
hann til afreksverka, er sannur háskóla-
kennari þjóðar sinnar —
»bvort, orðum hann verst eða sverðunnm
8táls<
Af efsta lofti háskólans lá hlið inn
í grasafræðisgarðinn og notuðum við
tækifærið til að glöggva okkur í næði
á sumum hinum suðrænu trjám sem
við höfðum séð bera fyrir á leiðinni.
Þóttu okkur heldur ilmsterk blöðin
þeirra sumra. Garðurinn liggur hátt
í hlíð og er þaðan bezta útsjón yfir
borgina, sem liggur fagurlega í boga
fram með sjónum og upp um hæð-
irnar. Hún er hvít yfirlitum. í eldri
hluta bæjarins eru götui þröngvar og
brattar víða, en húsin há. í nýrri
hlutanum eru aftur breiðar götur og
torg. Borgin er hinn mesti verzlun-
arstaður ítala.
Frá Genova til Spezia liggur braut-
in með fram sjónum meira í jörð en
á. Jarðgöngin taka við hvert af öðru
með skömmu millibili — fufl 80 að
tölu — og sum löng. Vagnarnir
fyllast af reykjarsvælu, þegar ekki er
gætt að loka gluggum í hvert sinn
og vagninn fer inn í göng, svo hver
maður varð sótsvartur í framan, og
fanst mér stundum því likast sem
lestin væri að flytja sálir fordæmdra
til helvítis suður í Vesúv. En þegar
á milli varð og útsjónar naut, gat að
líta dalverpi skógi vaxin með smá-
þorpum inn á milli hæðanna og háar
hallir víða á höfðum, sem ganga fram
í sjó.
Dimt var orðið um kvöldið, þegar
við komum suður í Pisa.
Allmikill mannfjöldi var á torginu
frammi íyrir hótelinu þar sem við
tókum náttstað, þvi þar var hljóðfæra-
sláttur í garðinum og kvikmyndasýn-
ing. En um miðnætti, þegar við
höfðum náð kolarykinu úr andlitinu
og, matast og gengum okkur um
strætin, voru allar götur auðar og
tómar og hvergi ljós i glugga. Tungl-
skin var bjart og þótti okkur undar-
legt að alt virtust tómar hallir og
súlnagöngin langar leiðir eftir sumum
götunum. En ekkert hljóð nema
bergmálið af fótataki sjálfra okkar.
Einu .lifandi verur, sem við sáum á
heimleiðinni, voru tveir slátrarar, er
sváfu á verði á götunni, hjá tveim
nautskrokkum er héngu á vegg.