Ísafold - 14.11.1908, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar i
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l1/* dollar; borpfist fyrir
unbjan júll (orleniis fyrir fram).
Uppsðgrn (skrifleR) hundin vib áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlans vió blabib.
Afgreibsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugardaginn 14. nóv. 1908.
70. tölublað
I. O. O. F. 891120872.
Augnlœkning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 í spital
Forngripasaín opið á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 »/* og 51/*—7.
K. F. U. M. Lostrar- og skritstofa t'rá 8 árd. til
10 slbd. Alm. fundir tVl. og sd. 8»/« siod.
Landakotskirkja. Gubsþi.OVs og 6 á helgidögum.
L^andakotsspitali f. sjúkravitj. 10—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. ^-rkastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og í
Landsskjalapafnid á þi.uM fmd. og Id, i2—1.
Lœkning ók. i lœknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugnpasafn á sd. 2—S.
Tannlækning ók.i Pósthúsflt r. 14. l.ogS.md. 11-
Faxaflöabáturinn Ingolfur
fer til
Borgarness nóv. 15. 24. 28.;
des. 3. 9. 13. 20.
Keflavíkur nóv. 18.;
des. 6. 16. 18. 28.
Garðs nóv. 18.
Ógoldin orgelgjöld til dóm-
kirkjunnar fyrir árið 1907 verða tekin
lögtaki, ef þau eru ekki greidd til
Kristjáns Þorgrímssonar, innheimtu-
manns þeirra, innan 14 daga.
Fyrir hönd sóknarnefndar
K. Zimsen.
Sambandsmáliö og dr. Yaltjr.
Viðsjárverðar fullyrðingar.
í grein þeirri í síðasta blaði, 'er
segir frá umræðunum um sambands-
málið í Stúdentasamkundunni dönsku,
er skýrt frá ummælum málshefjanda
meðal annars á þessa leið:
Dr. Valtýr hóf mál sitt á því, að
skýra frá kosningunum í haust. Hann
taldi úrslitin eigi síður sprottin af al-
mennri gremju gegn stjórninni íslenzku
en óánægju með Uppkastið. Andstæð-
ingaflokkinn kvað hann vera ósam-
kynja og eiginlega a það eitt,sáttan,
að Uppkastið væri óhafandi eins og
það er. En í hina röndina mikill
skoðanamutiur unt, hversu langt bæri
að halda í breytingum.
Vér fáum ekki séð, hvers vegna
dr. Valtýr hefir verið að segja Dön-
um þetta. Hann gæti ekki fundið
neinn stað þessum viðsjárverðu full-
yrðingum sínum.
Vitanlegt er það, að gremja var í
landinu gegn stjórninni.
Mörgum hefir fundist ráðgjafinn
draga í ýntsum efnum óhæfilega taum
Dana.
Mörgum hefir fundist vilja þjóðar-
innar sýnd lítilsvirðing — tilfinnan-
legast í ritsimamálinu, eftir yfirlýsingar
þjóðarinnar um það mál á þingmála-
fundum.
Mörgum hefir þótt ráðlauslega farið
með efni landsins, og eyðslan gegnd-
arlaus til þeirra hluta, sem þjóðin
hefir ekkert gagn af.
Mörgum hefir þótt kenna vítaverðrar
hlutdrægni og rangsleitni í framkomu
ráðgjafans, fundist hann halda öflugri
verndarhendi yfir óhlutvöndum mönn-
um og hafa ójöfnuð í frammi við
menn fyrir þær sakir einar, að þeir
voru honum ekki samdóma um
stjórnarmál.
Mörgum hefir þótt landinu gerð
óvirðing að sambandi hans við ósvífna
og sauruga blaðamensku.
Þessi upptalning gæti orðið tölu-
vert lengri. Margir hafa auðvitað
verið gramir.
Vel má vera, að sú gremja hefði
riðið stjórninni að fullu, ef kosning-
arnar hefðu verið um hana háðar. >
En svo var ekki.
Enginn kostur hefir verið þess, að
fá áreiðanlega vitneskju um, hve víð-
tæk né haldgóð sú gremja hefir verið.
Enginn getur neitt um það sagt með
vissu. Og þá ekki dr. Valtýr heldur.
Þegar sambandsfrumvarpið kom,
varð öllum það ljóst, að fyrir því varð
alt annað að þoka.
Sumir litu á frumvarpið svo sem væri
það happ og blessun fyrir þjóðina. Þeim
var talin trú um, að það happ og sú
blessun gæti gengið þjóðinni úr greip-
um, ef landsmenn fesru ekki hendurá
þeirri heill tafarlaust. Og þeir gengu
í lið með stjórninni, þó að þeir hefðu
haft hinn megnasta ímugust á henni
áður, sumir hverir.
Aðrir litu á frumvarpið sem voða
fyrir latidið. Þeir þóttust sjá það, að
gengjum vér nú í innlimunarkvína,
mundi i meira lagi torsótt út úr henni
aftur. Fyrir þvi yrðu allar aðrar deil-
ur að lúta i lægra haldi um stund.
Og þeir skipuðu sér i andstæðinga-
flokk stjórnarinnar, án hliðsjónar á
því, hvort þeir höfðu áður borið til
hennar hlýjan hug eða ekki. Þeir
tóku það sjálfsagt nærri sér sumir, af
því að þeir sáu, að fall ráðgjafans
hlaut að verða óhjákvæmileg afleiðing
af því, ef hann biði lægra hlut i öðru
eins máli og þessu, sem hann sótti
sjálfur af svo miklu kappi. En þeir
gerðu það samt, af því að heill ætt-
jarðarinnar og frelsi eftirkomandi ís-
lenzkra kynslóða var þeim dýrmætara
en alt annað.
Alt annað en sambandsfrumvarpið
varð að tiltölulegu smáræði í sumar.
Um sambandsmálið var til kosninga
gengið.
Fyrir þvi er með öllu rangt að vera
að segja Dönum það, að kosninga-
úrslitin hafi eigi síður verið sprottin
af almennri gremju gegn stjórninni
en óánægju með Uppkastið.
Vér eigum vitanlega æfinlega að
segja Dönum satt, sins og öllum
öðrum mönnum. En alveg sérstak-
lega er oss áríðandi, að þeim skiljist
sá sannleikur, að sfðustu kosningar
fóru eins og þær fóru af því, að ís-
lendingar eru ófáanlegir til þess að
sætta sig við þau úrslit sambands-
málsins, sem boðin voru í frumvarpi
millilandanefndarinuar.
Þá er og með öllu staðlaus sú full-
yrðing dr. Valtýs, að andstæðinga-
flokkurinn sé ósamkynja, eiginlega á
það eitt sáttur, að Uppkastið sé óhaf-
andi eins og það er, og mikill skoð-
anamunur um, hversu langt beri að
halda í breytingum.
Eða af hverju ræður dr. Valtýi það?
Hverjar eru sannanir þess ?
Eru nokkur ummæli í blöðum and-
stæðingaflokksins, sem benda á það?
Hafa verið hölð eítir nokkurum
hinna nýkjörnu þingmanna í andstæð-
ingaflokknum nokkur orð, sem þessi
fuilvrðing geti stuðst við ?
Sé svo, þá er oss alveg ókunnugt
um það. Og vér efumst mjög um,
að dr. Valtý sé kunnugt um það.
Vér viturn ekki til þess, að nokk-
urt kjördæmi, sem kosið hefir stjórn-
arandstæðing á þing, vilji ganga að
nokkurum samningi um sambandsmál-
ið, sem gerir ísland að neinu öðru
en fullvalda ríki — nema ef vera
skyldi Norður-Múlasýsla. Þar varð
kosningin tvíræð. Jafnvel um Seyð-
isfjörð er vist ekki mikill vafi, þó að
dr. Valtýr næði þar — vafasamri —
kosningu. Um ekkert hinna kjör-
dæmanna verður deilt.
Og vér vitum ekki til þess, að
nokkur stjórnarandstæðingur, sem
kosinn hefir verið, vilji sætta sig við
neitt minna en þetta fyrir íslands
hönd. Segi þeir til, sem vita. Og
færi þeir sannanir á sitt mál. Ekki
er nóg að varpa fram ósönnuðum
og staðlausum fullyrðingum.
Og sé þessu svo farið, sem vér
hyggjum vera og hér hefir verið sagt,
hvaða vit er þá í því að fullyrða, að
andstæðingaflokkurinn sé á það eitt
sáttur, að Uppkastið sé óhafandi eins
og það er, og að skoðanamunurinn
sé mikill um það, hve langt beri að
halda í breytingum?
Skoðanamunurinn er þá lítill, ef
hann er nokkur.
Hann er þá enginn um aðalatriði
málsins. Hann er þá eingöngu um
auka-atriði.
Sannleikurinn er auðvitað sá, að
menn hafa aldrei verið jafn sammála
hér á landi um sambandsmálið eins
og nú. Það stafar af því, að mönn-
um hefir aldrei verið það jafn-ljóst
eins og nú. Fyrir því er það alveg
óvenjulega illa til fundið, að vera að
bera sundrungarfrásagnir í Dani á
þessum tímum.
Óvenjulega ósatt.
Og óvenjulega skaðlegt líka.
Nú verðum vér að sækja það fast
við landa vora í Kaupmannahöfn, að
fara gætilega. Og við alla aðra, sem
við Dani tala. Oss hefir verið gerð-
ur mikill óleikur að undanförnu með
ósönnum sögusögnum við Dani.
Og vanzalaus hafa þau ranghermi
ekki heldur verið. Nú verða menn
að fara að hafa gát á tungu sinni,
og láta ekki neitt annað stjórna um-
mælum sínum en sannleikann og
ættjarðarástina.
Og þvi meiri nauðsyn er á var-
úðinni, sem sögumenn eru meira
metnir, hvort heldur er af Dönum
eða íslendingum.
Erlend tídindi.
F r á D a n m ö r k u. Lítils geng-
is og fremur fárra lifdaga er því spáð,
hinu nýja ráðuneyti, þeirra Neergaards
og hans félaga, vegna þess, að gömlu
ráðgjafarnir muni eiga of mikið ítak
í honum, yfirráðgjafanum, bæði þess-
ir 4, sem hann lét kúga sig til að
hleypa að úr gamla ráðuneytinu, þótt
verið hefðu sessunautar Alberti, og
hinum 2, sem þokuðu sæti nauðugir,
þeir J. C. Christensen yfirráðgjafi og
Sig. Berg. Neergaard verður að styðja
sig við þeirra flokk, umbótamenn,
með því að hans sveitungar, miðlun-
armenn, eru ekki nema 8, en hinir
milli 50 og 60. En sveitungar J. C.
Christensens hafa gert það til stork-
unar mótstöðumönnum hans, að kjósa
sér hann að flokkshöfðingja og Sig.
Berg að ritara I flokksstjórnmni. Þeir
gefa þar með í skyn, að þeir ætlist
til, að hann ráði áfram, þótt valda-
laus sé í orði kveðnu, en Neergaard
ekki framar en honum líkar.
Játað hefir Alberti á sig 3J/2 milj.
kr. skuldabréfafals. Að öðru leyti
sækist seint rannsókn á máli hans.
Lausmáll þjóðhöfðingi.
Það hefir hann verið lengi, Vilhjálm-
ur keisari, lausmáll, margmáll og cr-
orður. Það hefir oft stofnað ráðgjöf-
um hans í vanda og bakað Þjóðver-
jum óþægindi í viðskiftum við önnur
ríki, hin stórveldin. Seint í haust
birti enskt blað mikið skraf eftir keis-
ara við mikils háttar stjórnmálamann
einhvern enskan, er stefndi að því
aðallega, að sýna fram á, hve vel
keisari hefði verið til Breta alla tíð,
gert þeim margan greiða, en þeir laun-
uðu engu góðu, heldur sifeldri tor-
trygni. Hann kvaðst hafa afstýrt því,
að hlutast væri til um ófriðinn Breta
við Búa hér um árið, þeim til óþurft-
ar, Bretum; þeir heíðu ætlað að gera
það, Rússar og Frakkar, og vilja fá
sig með eða Þjóðverja.
Þá lét hann sem lagt hefði hann
ráðin á, hvernig ráða skyldi niðurlög-
um Búa. Þá næst vildi hann eyða
öllum ótta Breta við það, er Þjóðver-
jar auka herskipastól sinn af miklu
kappi; kvað þess vera þörf til vernd-
ar hinum miklu verzlunarviðskiftum,
er Þjóðverjar hafa út um allan heim,
og í annan stað gæti vel svo farið,
að Bretum þætti ekki miður að hafa
óvígan skipaher þýzkan í samlögum
við þá, ef eitthvað skærist í siðar meir
við Kyrrahafsríkin miklu.
Viðtal þetta skrásett var selt i hend-
ur Biilow fursta og ríkiskanzlara til
yfirlesturs, áður prenta mætti, en hann
leit aldrei á það, heldur lét einhvern
mann i utanríkisstjórninni gera það
í sinn stað. En sá fór yfir það helzti
lauslega, og urðu menn ókvæða
við, er viðtalspistillinn kom fyrir al-
mennings sjónir. Biilow varð svo
bilt, að hann baðst lausnar frá em-
bætti; kendi sér um, að svona slysa-
lega tókst til. En keisari vildi ekki
veita lausnina. Hann vissi engan
framar hér um að saka en sjálfansig.
Enda vilja margir eigna keisara grein-
ina, að hann hafi tekið hana saman
sjálfur. Það spunnust út af henni
miklar blaðasennur með Bretum og
Þjóðverjum og von á aðsúg að ríkis-
kanzlaranum á ríkisþinginu í Berlin,
er hófst í öndverðum þ. mán. En
W. T. Stead ritstjóri segir svo í opnu
bréfi til keisarans, að skrif hans muni
hafa þau eftirköst, að Bretar neyðist
til að koma sér upp hið bráðasta 6
nýjum stórdrekum á við Órag hinn
mikla. — Svo ófimlega hefir keisara
tekist, er hann hugðist að blíðka Breta
og sefa.
A Balkanskaga engin frek-
ari tíðindi orðin enn. Likur til, að
nýtilkomin ágreiningsmál þar verði
ekki sótt á vopnaþingi. Rússar horfnir
frá stórveldaráðstefnu, sem þeir höfðu
stungið upp á. Og aðrir ekki áfram
um hana. Kvíða því, að þar kynni
að bera fleira á góma en holt er til
varðveizlu heimsfriðinum, eftil villþað,
að hirða hinar litlu leifar, sem eftir
eru af »hinum sjúka manni,« Tyrkjan-
um (Tyrkjaveldi). En þá hætt við óvið-
ráðanlegum handagngi í öskjunni. Helzt
horfurá, aðTyrkjastjórn muni sættast á
sjálfstæði Búlgaríu gegn nokkrum skaða-
bótum, og þykja ekki árennilegt að
sækja í hendur Asturrikiskeisara þetta
sem hann hefir skákað sér í haust af
landareign Tyrkja.
Dularfuli fyrirbrigði.
í tilefni af ásökunum þeim og að-
dróttunum, er nýlega hafa staðið i
þrem blöðum, um svik við þau dul-
arfull fyrirbrigði, er gerast á tilrauna-
fundum í sambandi við hr. Indriða
Indriðason, lýsum vér undirritaðir
Tilraunafélagsmenn yfir því, að vér
höfum að fullu gengið úr skugga um
það, að engum svikum hefir verið
beitt við þau fyrirbrigði hjá honum,
sem fyrir oss hafa borið; enda eru
fyrirbrigðin alveg sams konar, sem
öllum, er það mál hafa kynt sér, er
fullkunnugt um að gerast í öðrum
löndum og visindamenn þar hafa
komist að raun um, að hafa ekki staf-
að af neinum svikum.
Reykjavik, 12 nóv. 1908.
Asgeir Sigurðsson Björn Jónsson
kaupm. ritstjóri.
Björn Kristjánsson Brynj. Þorláksson
kaupm. organisti.
Guðm. Jakobsson Haraldur Nielsson
trésmiður. sett. prestask.kenn.
Jóti Féldsted Jón Jónsson
klæðskeri. sagnfræðingur.
Kr. Linnet Páll Einarsson
yfirréttarmálaflm. borgarstjóri.
Páll Halldórsson Olajur Róscnkranz
skólastjóri. kennari.
Skúli Thoroddsen Sveinn Hallgrímsson
ritstjóri. bankabókari.
Þorgrímur Gudmundsen
kennari.
Þorkell Þorláksson Þorleijur Jónsson
gjaldkeri. póstafgr.m.
Þórður Oddgeirsson
stud. theol.
Jtfæjarvatnsveítan.
í blaðinu Reykjavík stóð fyrir nokkru
grein með yfirskrift: <D/rt eftirlit, og
undirskrifuð: Bæjarbúi, og ætlaði eg
ekki að svara þeirri grein, með því að hún
er bygð á svo algerðu þekkingarleysi
og sérstaklega þar sem hún er nafn-
laus. Seinna hafa fram komið ýms um-
mæli, er láta í ljósi óvild og misskiln-
ing; og þar sem ef til vill mætti mis-
skilja stöðuga þögn frá minni hálfu,
skal eg svara umkvörtunum þeim, sem
fram koma í nefndri greiu.
Það er misskilningur, þegar sagt er,
að ráðnir séu 3 — segi og skrifa þrír
— eftirlitsmenn. Undirritaður hefir
hingað til verið hiun eini eiginlegi eft-
irlitsmaður, það er að segja ingeniör,
sem hefir á hendi stjórn verksins og
eftirlit með framkvæmdum þess. En auk
þess hefir mér verið gert að skyldu að
framkvæma allan undirbúning og áætl-
anir um hinn erfiða aðalpart verksins,
sem sé kaflann frá efri veiðimannahúsun-
um að Gvendarbrunnum, svo og að gera
útreikninga, efnisskrár, útboð o. s. frv.
ekki að eins fyrir þenna part verksitis,
heldur og fyrir talsvert af því verki,
sem verið er að vinna. Útivinna við
landmælingar, hæðarmælingar og jarð-
vegsrannsóknir, svo og ýmiss konar skrif-
stöfustörf hefir því tekið upp allan tíma
minn. Ef Bæjarbúi hefir ekki skilning
á því, í hverju vinna ingeniörs er fólgin,
þá væti ekki til neins að fara að skýra
það fyrir honum á þessum stað.
Þegar boðin hafði verið út vintian við
gröft og sprengingar fyrir pípunum inn-
an bæjar, ákvað bæjarstjóruin að láta
vinna þetta verk án þess að hafa e n t re-
p r e n ö r, þ. e. án þess að selja verkið
í hendur einstökum mönnum. Með
þessu móti fær bæjarfélagið sjálft þann
ágóða, sem verktakandi (entreprenör)
kynni að hafa af verkinu, en fer hins
vegar á mis við þá miklu persónulegu
vinnu, sem verktakandinn verður nauð-
synlega að láta í té, til þess að geta
framkvæmt slíkt verk og stjórnað því í
öllum smáatriðum. Það var því nauð-
synlegt í stað verktakanda að ráða um-
sjónarmann (konduktör) með verklegri
þekkingu, og ber að sjálfsögðu svo á
að líta að só aðalverkstjóri, en ekki et’t-
irlitsmaður.
Um þriðja eftirlitsmanninn er það að
segja, að hann hefir vegna ýmiss konar
anuarra anna fyrst um sinn ekki talið
sór fært að gefa sig allan að starfi í
þjónustu vatnsveitunnar, en hefir aðeins
tekið að sór að aðstoða nokkrar stundir
á dag við ýmisleg skrifstofustörf, efnis-
talning, brefaviðskifti og reikningsskil
við erlenda viðskiftamenn.
Verkfræðingurinn getur ekki gefið sig
verulega við umsjón með verkinu fyr
en búið er að lúka við allan undirbún-
ing og áætlanir, uppdrætti, efnisskrár
og útboðsskilmála, og fyr en búið er að
bjóða út verkið og gera verksamninga.
Þegar fult skrið kemst á viununa með
vorinu og unuið verður að ýmiss konar
verkum á öllu svæðinu utan frá Bráð-
ræðisholti upp að Gvendarbrunnum,
þarf að hafa mjög góða umsjón; og ann-
arstaðar í heimi mundi við slíkt verk
ekki nægja minna en 1 yfirverkfræð-
ingur, annar verkfræðingur til aðstoðar,
1 konduktör og 2 launaðir yfirverk-
stjórar, auk 2 æfðra verkstakenda og
aðstoðarmanna þeirra. Öll launuð um-
sjón mundi annarstaðar ekki fást fyrir
miuna en 25—30,000 krónur, svo að ef
bæjarfélagið hér getur fengið þessa um-
sjón fyrir 11,000 krónur eitt ár, þá má
kalla það ódýrt.
Þeir menn, sern eiga sæti í vatns-
veitnnefndinni, hafa að sjálfsögðu enga
skyldu til að hafa persónulega umsjón
með verkinu, og um bæjarverkfræðing-
inn er það að segja, að það er hvergi
siður, að maður með litlum launum,
sem auk þess verður að hafa önnur störf
á hendi, sjái um ný stórvirki. Hans
starf er að eins að sjá um viðhald á
maunvirkjum þeitn, sem til eru, og
minni háttar viðauka við þau.
Kvartað er yfir því, að skurðirnir,
sem gerðir eru til að koma fyrir vatns-
pípunum, sóu of letigi opnir. Þessu skal
eg svara svo, að í götum, þar sem sprengja
þarf klappir og þar sem skurðirnir eiga
að vera 41/,—5 fet á dýpt, verður aldrei
búist við að hægt só að lúka verkinu