Ísafold - 27.01.1909, Page 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar i
viku. Yerð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis B kr. eða l1/* dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlondis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin við áramót. er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaas við blaðið.
Afgreiðsla: Austurstrœti 8.
XXXVI. árjr.
Reykjavík miðvikudaginii 27. jan. 1909.
5. tölublað
I. O. O. F. 891298 y2.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 i apítal
Porngrip&safn opið á mvd. og ld. 11—12.
LUutabankinti opinn lu—2 ^/s og ö1/*—7.
K. F. C. M. Lestrar- og skriístofa fráBárd.til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 x/s sioa.
líandftkotskirkja. Guðsþi.öVa og 6 á holgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 10l/s—12 og 4—B.
Landsbankinn 101/*—21/*. R'*:s.kastjórn við 12—1.
Landshókasafn 12—3 og í -8.
Landsskjalasafnið á þtu., fmd. og Id. 12—1.
Lsekning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasaíji (i landsb.safnsh.) á sd. I1/*—k1/*.
Tannlækning ók.i rósthússtr.14, l.ogö.md.ll— .
Piano útvega eg frá
Köisl.-Hof-verksm. C. Hfand, Coblenz
O. Heyl. Borna, [verksm.öOára gml.]
Emil Felumb, Kaupmannahöjn
og Orgel-Harm. frá
Einar Kaland, Bergen.
Órengjanleg reynsla um niarga áratugi hefir
sannað. að þessi hljóðfæri eru hin vönduðustu
að gerð og efni, sem unt er að fá.
Aðalumboðsm. iyrir ísland
Ásgeir Ingimundarson
Adi.: Pósthólt 101. Reykjavik. Telefon 243
Landskjálftarnir miklu.
Bygða hi un og borga.
Manntjón. Ránskapur.
Bjargráð oglíknarstarfsemi
Samskot um allan lieim.
Mánudag 28. f. mán., íjórða í jól-
um, freklega hálfri stundu fyrir miðj-
an morgun (kl. s,28), dundu þeir yfir,
landskjálftarnir miklu á Ítalíu sunnan-
verðri, er ritsíminn skýrði frá þá þeg-
ar, hinir mikilfenglegustu og mann-
skæðustu hér í álfu, er sögur greina.
Fólk var í fasta svefni. En ósköp-
in dundu á svo sviplega, að fæstum
vanst tími til að klæðast og forða sér
út undir bert loft. Húsin hrundu og
urðu að grjóturð í einu andartaki.
Þeir voru flestir allsnaktir, er undan
komust.
Manntjón varð auðvitað mest þar,
sem bygð var mest og þéttust, en það
var í Messinaborg við sundið sam-
nefnt, milli Ítalíu og Sikileyjar, eyjar-
megin, og er fullyrt, að týnst hafi
helmingur bæjarmanna, 75 þús. af
rúmum 150 þús.
Það er sem næst því, að látist hefði
hvert mannsbarn á þessu landi, ís-
landi, á að gizka á örfáum mínútum.
Þar mátti með sanni segja, að
ösbraði djúpt í rótum lands,
eins og væri ofan feldar,
allar stjörnur himnaranns,
eins og ryki mý eða mugga, 0. s. frv.
Munurinn sá einn á lýsingu skálds-
ins á því, er Logi reiður lauk við Skjaid-
breiðs-steypu sína, að hér voru engin
eldsumbrot á ferð, heldur jarðlaga-
bylting undir bygðinni, er þá lenti f
heljargreipum, svc sem jafnskjótt var
gizkað a hér 1 blaðinu. Hvorugt hinna
alkunnu, miklu eldfjalla, sem þar eru
á næstu grösum, Etna eða Vesúvíus,
hafa hreyft á sér minstu vitund.
Svo hátt lét í fjöllum, sem þau ætl-
aði ofan að keyra. Bygð öll huldist
þykkum mekki, en sjór gekk á land
með grenjandi sogum og óhljóðum.
Skipum á höfninni í Messina skolaði
flestum á land og braut þar; sum
sogaði sjórinn út aftur. Innan um
þann afar-háværa nið allan heyrðust
óp og kveinstafir örkumlaðra manna
og dauðvona eða þá vitstoia. Margir
hugðu vera kominn heims-slit og gengu
af vitinu, æddu um borgina og unnu
hermdarverk. Sutnir fleygðu sér út
um glugga og biðu af bana eða lemstr-
anir. Eldur kviknaði í borginni og
brann það alt, er hann á festi, og varð
fjölda manna að bana, þeim er krept-
ir voru inni í rústa-hrauninu eða byrgð-
ir undir því fargi og fengu sig hvergi
hrært. — Það sem uppi stóð af hús-
um eftir fyrsta kippinn, hrundi óðara
t síðari kippum og stóð ekki steinn
yfir steini.
Aðallandskjálftinn tók yfir ekki nema
fárra mílna svæði, beggja megin Mess-
ínasunds. Hans hefir lítið vart orðið
annarsstaðar. Þó fundust nokktar hrær-
ingar norðar á Ítalíu og eins sunnan
Miðjarðarhafs, á norðurströnd Afriku;
ennfremur lítils háttar í Sviss og vest-
ur i Portúgal.
Um 20 borgit á fyrnefndu svæði,
beggjamegin Messínasunds, eru sagðar
gjöreyddar. En fáir þekkja til þeirra
utan Messína og Reggio, er getið var
um í símskeytum.
Manntjónið vita menn ógerla
hvað miklu nemur. Flestir fullyrða,
að minna sé það ekki en 120,000;
sumir ætla það komast hátt upp í
200,000.
Drepsótt hefir aukið manndauðann
nokkuð. Það er stórabóla og
kom upp í Palmi. Eitthvað af fólki
hefir og orðið hungurmorða. En við
því hafa verið reistar þær skorður, er
mannlegur máttur hefir frekast orkað.
Alt fram að burtfarardegi póstskips-
ins frá Khöfn voru menn að finnast
með lífi í rústum hinna hrundu borga.
Þreveturt barn fanst lifandi í Reggio
11. jan. og hafði verið hálfan mánuð
í svelti.
Þeim var forðað burtu úr rústum
hinna hrundu borga, sem þar stóðu
uppi eftir landskjálftann, og dreift víðs
vegar um land til næringar og hjúkr-
unar. Hefðu orðið hungurmorða að
öðrum kosti. Kirkjur og spítalar fyltir
sjúkum mönnum og sárum. Konungs-
hjónin ítölsku, þau Viktor Emanúel
konungur og Helena drotning, fengið
mikinn orðstír fyrir vasklega fram-
göngu að bjarga. Stóðu bæði i rúst-
unum og grófu. Drotning gerðist
hjúkrunarkona. Hún komst i handa-
lögmál við sjúklinga, er tryltust af
hræðslu, er þeir urðu varir við hrær-
ing þar sem þeir lágu á spítala, og
ætluðu að flýja; varð sár á brjósti í
þeirri viðureign.
Þann ófögnuð er að segja frá þessum
hörmunga-véttvangi, sem öðrum líkum,
að óðara dróst mikill sægur bófa og
illvirkja að borgarrústunum til grip-
deilda og rána, — fletta lik klæðum
og stela því, sem á þeim finst fémætt,
skartgripum og öðru. Meðal annars
var stolið stórfé úr hrundum bönkum
í Messina. Stjórnin tók það ráð, að
hneppa Messinaborg í herkvi, og láta
skjóta hvern mann, er staðinn var að
ránum og gripdeildum.
Helzt er búist við, að ekki verði
átt við fyrst um sinn að reisa Messina-
borg úr rústum. Mikils háttar fræði-
maður í þeirri grein hefir spáð tíðum
hræringum þar næstu mánuði, og mun
þá eigi þykja árennilegt að taka sér
þar bólfestu.
Brugðið var við þegar og tekið til
að skjóta saman fé viða um lönd til
að lxkna bágstöddum eftir slys þetta
hið stórfenglega. Viktor Emanúel
konungur gaf rúm 1 mi]j. líra; það
er frekar 700,000 kr. Alls voru sam
an komnar 36 milj. kr. í vorum pen-
ingum, er síðast fréttist.
Þvi næst hafa ýms ríki sent her-
skip til Messina til að forða mönnum
við hungurmorði og koma þeim burtu.
Danir gerðu það líka; þeir sendu her-
skipið Heimdall; hann var þá staddur
austur í Miklagarði.
Farþegi á frönsku gufuskipi, er var
á leið vestur Messínasund mánudags-
morguninn f)órða í jólum, segir svo
frá:
Okkur fanst alt i einu engu líkara
en að skipið lyftist upp frá sjónum.
Allir farþegar ruku felmtraðir upp úr
svefnklefum sínum. Og á þiljum uppi
urðum vér sjónarvottar að þeim fyrir-
brigðum, er oss munu aldrei úr minni
líða. Vér sáum heil stræti (í Messína)
leika á riði og reiðiskjálfi, stórhýsi
hrynja eins og spilahús, og dómkirkju-
hvelfinguna miklu springa og hröngl-
ast saman, þar til er ekki var eftir
nema eitthvert járnbogavíravirki; það
var grindin. Vér horfðum á, hvar geysi-
mikil flóðalda gekk undir stórt gufu-
skip, er lá fast við land, lyfti því í
háa loft og slengdi þvi á stóra höll
á landi og muldi hana í smátt með
stefninu. Fám mínútum eftir lá smá-
bátahrönn alla vega út frá okkur hundr-
uðum saman; þá hafði flóðaldan sog-
að út. Og er vér snerum oss við og
varð litið hinum megin við sundið,
sáúm vér hvar borgin Reggio lá hálf-
hulin þykkum mekki, er eldbjarma
lagði í gegnum hingað og þangað, brá
fyrir sem snöggvast og hvarf aftur.
Messínavitinn mikli, er vér höfðum
stýrt eftir, var sloknaður. Þegar vér
komum auga á hann aftur, hallaðist
hann enn meira en turninn frægi í
borginni Pisa. — Skelfingarópin kváðu
við úr landi út til okkar. En skip-
stjóri hraðaði ferðinni. Hann var með
póstflutning og mátti ekki vera að
tefja sig.
Erl. ritsímafréttir
til ísafoldar.
Kh. 26/, kl. 7 a/3 síðd.
Asger Cartensen hœgrimaður safnaði
30,000 kr. i flokksþarfir, og er nú sak-
aður um fjdrdrdtt eða að hann hafi
mutað þingmönnum. Hann neitar ná-
kvœmri skýrslu.
Hœgrimannafiokkurinn i vandrasðum.
Þingið veit ekki sitt rjúkandi rdð.
* * *
Mál þqtta sraus upp í haust eða kvisað-
ist um vanskil á þessum 30,000 kr. Nú
virðast böndin hafa horist að manni þess-
um og hann orðið að kannasti við glæp
sinn; en þrjózkast við að gera frekari
grein fyrir, hvað um peningana hefir orð-
ið, til þess að koma ekki þingmönnnm
sins liðs i hobba.
Yfirlýsing. Af þvi að okkur hefir
verið eignuð fréttagrein í 69. tbl. ísafold-
ar þ. á., með S undir, þar sem segir frá
Yaltýs-fnndinum í stúdentasamkundunni
dönsku, þá látnm við þess getið, að við
ernm ekki höfundar hennar né annarra
nafnlausra fréttapistla, er ritaðir eru í ís-
lenzknm hlöðum héðan.
Khöfn. 30. nóv. 1908
Sig. Guðmundsson.. Sigurður Nordal.
Þessi yfirlýsing kom ekki hingað fyr
en 24. þ. m. Ritstj.
Að yerja vel fé sínu.
Nú hefir skattauiálanefndin lokið
störfum sínum og komist að tilætlaðri
niður8töðu: bæði að fá breytt ýmsum
gjaldaliðum og þá sérstaklega að fá
8uma hækkaða og nýjum bætfc við, þó
eg láti ósagt hvort allar þær breyt-
ingar mælast vel fyrir.
En nái nýmæli nefndarinnar fram að
ganga, sem helzt mun mega búast
við, aukast tekjur landssjóðs eigi all-
lítið, jafnframt því sem álögur á al-
þýðu hækka. þ>ví ruundu landsmenn
vel una, þótt gjöld væru há til al-
mennra þarfa, ef þeim væri vel vanð
af þingi og stjórn iandsins, varið af
ráðdeild og fyrirhyggju í þarfir lands-
manna, og landshlutum gert sem jafu-
ast undir höfði.
En eftir því sem stjórn landsins
hefir hagað sér nú á síðustu árum í
fjármálum, þá er það líkast því sem
annaðhvort væri land þetta Btórauð-
ugt, eða að því væri sfcjórnað af fyrir-
hyggjulausum ráðleysingjum. |>að
hefði t. d. orðið dálaglegur fjárhagur
landsins 1907, ef sú óvænta hepni hefði
ekki að borið, að tekjur landsins fóru
eins mikið fram úr áætlun og þær
gerðu. En slíkt er ekki fyrirhyggju
stjórnarinnar að þakka, þótt haming-
jan hafi forðað oss frá þeirri skulda-
8Úpu, og væri víst ekki ófróðlegt að
sjá öll fylgiskjöliu við landsreikninginn
árið það
Eða finst mönnum vel varið fé
landsmanna með því, að demba em-
bættismönnum á bezta aldri og með
beztu heilsu (það er frekast er kunn-
ugt) á eftirlaun, séu þeir t. d. skyldir
eða venzlaðir sjórninni, en hafi reynst
óhæfir til að gegna embætti; og upp-
gjafa-embættismenn yfirleitt eru alt of
þungir ómagar landsins. Annars ættu
öll eftirlaun að afnemast innan skamms,
því þau eru óróttlát, og mætti vísfc
eitthvað gera þarfara við þau 60 þús-
undin og landinu til meira hagræðis,
eins og landi vor einn vestan hafs
bendir réttiiega á.
|>að mætti víst benda á mörg dæmi
þess, að fé landsins hefir verið varið
ráðlauslega að mörgu leyti nú á síð-
ari árum.
j?að er fyrirhyggjulítill búskapur, að
geta ekki varist skuldum í góðum ár-
um bæði til lauds og sjávar. Hvað
muu þá verða í hinum hörðu árum?
Veit eg það vel, að margir muuu
segja, að hér á landi sé svo margt
í niðurníðslu og að margt uauðsynlegt
sem þurfi að gera, og þarf til mikið
fé og þar af leiðandi auknar álögur;
og er það hverju orði sannara, að
margt þarf að gera; en þess verða
efnalitlir menn og þjóðir jafnan vel
að gæta, sem sjálfstæð vilja vera fjár-
hagslega — því í raun og veru er
engin þjóð sjálfstæð, hversu góða Btjórn
sem hún hefir, sem ekki er það efna-
lega — að verja sem bezt því litla
fé sem hún hefir yfir að ráða, og að
það komi almenningi að sem mestum
notum; þvf þótt þarfirnar séu miklar,
þá verða lítil og fátæk þjóðfélög að
forðast skuldir og óþarfa eyðslusemi
eins og heitau eld; að öðrum kosti er
öllu teflt í voða.
Eins og áður er sagt, munum vér
gjaldendur eigi um það fást, þótt reynt
sé að auka tekjur laadssjóðs með
auknum útgjöldum ; en við h e i m t-
u m þá líka jafnframt að okkar sam-
eiginlega fé sé vel varið af þingi og
stjórn. En því miður hefir nú á sið-
ari árum út af því borið, og það hygg
eg að mjög hafi sú óánægja stutt að
hrakförum stjórnar vorrar síðustu
kosuingar.
Og verði stjórnarskifti, sem líkindi
eru til innan skamms, verðum við
að krefjast betri tilhögunar á fjármál-
um engu síður en stjórnmálunum.
Annars bregðast hinir nýkosnu þing-
menu því trausti, sem þeim hefir ver-
ið sýnt.
Þ•
Frumvarpa-piikrið.
Enn situr hann við sama keip, ráS-
gjafinn okkar, um að halda leyndum
fyrir almenningi stjórnarfrumvörpum
þeim, er leggja á fyrir þing, alt til
þeirrar stundar, er það kemur saman.
Þau eru helgir dómar, er kynnu að
vanhelgast, ef óhreinum almúga augum
væri á þau rent á undan þingvígslu,
— þeirri d/rlegu athöfn, er Hans
Hágöfgi stendur upp á þingi í öllu sínu
skrúði, annan eða þriðja þingdaginn,
og segist hér með leggja fram »eftir-
fylgjandi« frumvörp, alveg ókámuð eins
og þau komu upp úr ríkisráðsskírnar-
lauginni.
Þau hefði getað rykast ella í almenn-
ingsálits-»goluþytnum«.
Það er hvorttveggja, að fyrirrennari
hans í konungs-umboðsmenskunni hór
var stórum minni háttar, enda var hann
ekki, landshöfðinginn, nándarnærri eins
tærilátur. Hann geymdi ekki stjórnar-
frumvörpin í traföskjum fram til þings.
Honum fanst þau eiga að vera almenu-
ingseign upp frá þeirri stundu, er búið
var að ganga frá þeim í ríkisráðinu.
Að minsta kosti siðari árin sem hann
var í embætti.
Það hefir verið borið fyrir af mál-
gögnum »húsbóudans«, til afsökunar
frumvarpa-pukrinu þessu, að ósvinna
væri að gera frumvörpin almenningi
kunn fyr en hans hátign konungurinn
væri búinn að leggja á samþykki sitt í
ríkisráði, að þau mætti leggja fyrir þing.
Nú er því löngu lokið, og eigi slakað á
banntauginni alt um það. Ekki lengra
síðan en í gærkveldi, að hann (ráðgjaf-
inn) harðbannaði að selja fram frum-
vörpin til birtingar.
Anuaðhvort hafa þá stjórnarmálgögn-
in ekki vitað vilja síns herra, er þau
gerðu svo grein fyrir honum, sem nú var
mælt, báru það fyrir, sem þar segir; eða
honum hefir snúist hugur siðau.
En hvort sem heldur er hljóta þau
nú að ganga til skrifta, ef heita vilja
trúir og dyggir þjónar húsbónda síns.
Glímukappar vorir.
Frá því er skýrt í einu Edinborgar-
blaðinu, Evening News, 7. þ. m., að
Jóhannes glímukappi Jósefsson
hafi skorað á hólm víðfrægan
japarnskan kappa, Yukio Tani,
sem um þessar mundir er að sýna
íþróttir sínar á Englandi. Skyldu
þeir þreyta þrenns konar fangbrögð:
grísk-rómverska, japanska og íslenzka
glímu, og fé lagt við.
En siðar er þess getið í bréfi frá
þeim félögum, íslenzku glímuköppun-
um, að Japaninn hafi færst
u n d a n, ekki viljað hætta sér í þá
raun, og því ekki orðið af hólmgöng-
unni.
Þeir félagar komu til Englands á
Vestu 7 dögum eftir áætlun.
Fyrir þá sök komust þeir ekki að
íþróttasýningum, eins og til var ætlað,
og urðu að biða aðgerðalausir þangað
til um 20. þ. m. — Annars þykir
þeim ekki horfa óvænlega um för
sína.
Vaxtalækkun,
um hálfan af hdr., auglýsir íslands-
banki frá í dag. Hann fekk í gær
símskeyti frá Khöfn um þá lækkun í
bönkunum þar.
Lítið er betra en ekki neitt. Von-
andi að hér verði framhald síðar og
að ekki líði það á mjög löngu.
Vextir (desconto)- hafa þó verið
hækkaðir um ^l^/o r Englands-
banka 14. þ. m., úr 2r/2 upp í 3 af hdr.