Ísafold - 10.02.1909, Page 2

30
ISAFOLD
*
þess konar líf, sem er eðlilegast og
hollast á þeim árum.
Eg hefi þess vegna ekki trú á því,
að skólar i sveitum. glæði námfýsi
barna eða veki hjá þeim löngun til
að menta sig sjálf síðar meir.
Hitt mun þeim verða flestum, að
fá ógeð á bókum og bóknámi, og
ímynda sér að þau hafi lært nóg,
þegar þau hafa kúldast í skóla vetur
eftir vetur, og nasað þar aí hinu og
þessu, sem pabbi og mamma hafa
enga hugmynd um, — þau eru orðin
lærðari en þau, lærðust aí öllum á
bænum.
Það er viðurkent, að heimafræðsl-
an hefir minkað að sama skapi sem
farkensla hefir aukist. Fólkseklunni og
annríkinu er kent um. En hitt er
öllu fremur orsökin, að sú trú er að
komast inn i alþýðuna, að það sé
alt engis vert, sem »ólærðir« menn
geta kent börnum sínum; allan vís-
dóminn sé að sækja til skóla og
kennara. Og svo leggja foreldrarnir
árar í bát; þeim finst þeir vera sett-
ir af embættinu, — þvi sjálfsagða
embætti allra foreldra, að vera kenn-
arar barna sinna meðan þau eru ung.
Eg er hræddur um, að fræðslulögin
nýju gefi þessari trú, eða ótrú, nýja
næringu og byr undir báða vængi;
því að þar er svo mikils krafist, sem
flestir foreldrar geta ekki kent og
verða því að sækja til annarra. Heima-
fræðslan dettur smátt og snjátt úr
sögunni í sveitunum. Og þá er ver
farið en heima setið.
Það hefir til þessa ekki reynst óholt,
að alast upp á sveitaheimilum, fjarri
allri skólakenslu, og þaðan eru komn-
ir miklu fleiri ágætismenn tiltölulega,
en frá kaupstaðaheimilunum og barna-
skólunum þeirra. Það vita þeir, sem
til þekkja, að skólabörn kaupstaðanna
standa langt að baki sveitabörnum að
andlegum þroska. Mundi það ekki
meðfram stafa af því, að sveitabörnin
hafa ekki verið knésett of snemma og
látin læra of mikið, áður en þau höfðu
þroska til þess. Sveitabörnunum hefir
reynst það hollara, bæði líkama þeirra
og anda, að snúast i kringum pabba
sinn í fjósi og fjárhúsi, og fá svo að
læra hjá honum þess i milli það lítið
hann gat kent, heyra sögur og kvæði
í rökkrinu og lesa hátt á vökunni
eitthvað sem skemtilegra er en skóla-
bækur.
Þetta hefir reynst þeim hollara en
kaupstaðabörnunum öll þeirra langa
skólaganga.
Vitanlega er það ekki eins margt
né margbrotið, sem sveitabóndinn getur
kent, og dugar ekkert við barnaskóla-
próf; en hvort það dugar ekki eins
vel fyrir lífið, það er annað mál.
En nú er friðurinn úti fyrir sveita-
börnunum; nú á að fara að hneppa
þau í skóla-ánauð lengri eða skemmri
tíma á hverjum vetri, flestum foreldr-
um þvernauðugt. Reyndar heimta lög-
in það ekki beinlínis. Þau leyfa heima-
fræðslu með eftirliti kennara. Það er
góðra gjalda vert. Það er bezta grein-
in í lögunum. En hún kemur þó
ekki að fullum notum, af því hvað
kröfurnar eru háar um kunnátlu barn-
anna. Þau heimili verða svo fá, sem
geta veitt nægilega fræðslu í öllum
skyldunámsgreinunum. Flestir neyðast
því til að senda börnin frá sér í á-
nauðina, ef þeir vilja láta þau geta
staðið sig við prófin.
Vel má vera, að fræðslulögin séu
góð fyrir kaupstaðina. En eg er á
glóðum um, að í sveitunum verði þau
til þess að níða niður úr fólkinu það,
sem þar er enn til af lestrarfýsn og
ósvikinni mentalöngun. En þetta er
ef til vill óþarfa hræðsla og missýn-
ing. Fyr má líka vera, að lögin séu
gallagripur, en að þau séu slíkt skað-
ræði. Og eitthvað gott mætti sjálf-
sagt nefna, sem leiða mundi af ákvæð-
um fræðslulaganna, ef þau yrðu fram-
kvæmd eins og löggjafarnir hafa ætlast
til. Við fáum að minsta kosti lærð-
ari börn en áður í sumum greinum;
ritfærari ættu þau t. d. að verða; og
vafalaust væri það nokkurs virði, e f
þau slyppu óskemd af ailri þeirri yfir-
legu, er það nám hefir kostað. En
verður svo ekki öll kunnáttan týnd,
þegar þau þurfa að fara á henni að
halda? Þegar þau t. d. sjálf eru orð*
in foreldrar, geta þau þá kent börnum
sínum hið sama, sem þau lærðu f
æskunni ? Ef sú yrði reyndin á, þá
væri mikið unnið. En sennilegra þykir
mér hitt, að lærdómurinn verði rok-
inn burt eftir þau 20— 30 ár, sem
liðin eru frá því þau stumruðust gegn
um prófið á 14. árinu, og að þau
neyðist til — alveg eins og foreldrar
þeirra —, að senda börnin sín í skóla
til að læra, af því að þau sjálf geta
ekki kent þeim það, sem hvert 14
ára barn á að kunna. Væri þá fram-
farirnar miklar? Væri þetta ekki að
hjakka i samafarið? Já, við þokumst
ekki úr stað — að minsta kosti ekki
Jram á við —, meðan við gerum ekki
annað fyrir alþýðumentunina en að
troðr. i b'órn.
Hvað á þá að gera? Að minni
hyggju fyrst og fremst það — og um
fram alt það —, að lofa börnunum að
vera i friði, láta þau njóta frelsisins,
gleðinnar og áhyggjuleysisins meðan
má, ofþyngja þeim ekki i neinu, troða
ekki í þau miklu bókviti, gera þau
ekki fullorðin fyrir tímann.
Við höfum enga þörf á lærðum
börnum.
Við þurfum vel mentaða fullorðna
menn; þá kemur hæfileg barnafræðsla
nærri því af sjálfri sér.
Byrjum þá á unglingunum, sem eru
að þvi komnir að verða fullorðnir.
Kennum þeim margt og mikið, ekki
til undirbúnings undir neitt próf —
fyrir alla muni —, heldur til undir-
búnings undir lífið.
A aldrinum frá 16—20 ára vaknar
langoftast löngunin til að læra eitt-
hvað, vita og skilja.
Látum þeirri löngun verða fullnægt
sem rækilegast.
Að koma einhverju nafni á það, að
kenna börnunum það sem fræðslulög-
in heimta, það ’kostar ógrynni fjár og
erfiðleika svo mikla, að við stöndum
ráðalausir. En 16—20 ára unglingur
getur lært það alt miklu betur á marg-
falt skemmri tíma. Og honum getur
orðið sú kunnátta að liði, af því að
hann þarf þegar á henni að halda, og
hann skilur, hvers virði hún er.
Hvi skyldum við þá vera að stríða
við að koma því inn í aumingja börn-
in áður en þau geta veitt því viðtöku
— fara að eins og kerlingin, sem
reyndi að tosa karlinum í skyrtuna,
áður en höfuðsmáttin var á skorin ?
Hví ekki að geyma það sem erfiðast
er af skyldunámsgreinunum, t. d. mál-
fræðina og nokkuð af reikningnum,
þangað til greiðara verður að læra það
og ljúfara?
Við getum stofnað nóga unglinga-
skóla handa öllu landinu fyrir miklu
minna fé en til þess þarf, að full-
nægja barnafræðslulögunum; til þess
þyrfti barnaskóla á hverjustrái — svo
að kalla. En unglingaskólarnir þyrftu
ekki að vera margir ; og fyrir þá sök
væri leið að þvi að gera þá vel úr
garði að öllu leyti.
Ef það ráð væri tekið, þá hygg eg
að spor væri stigið í rétta átt til þess
að auka mentun í landinu.
Eg drep að eins lauslega á þetta.
Tíminn virðist ekki kominn til þess
enn, að tala nánara um tilhögun slíkr-
ar almennrar unglingafræðslu. Fræðslu-
lögin standa þar fyrir eins og þránd-
ur í götu.
í bráði n a, meðan fræðslulögunum
er ekki breytt, sé eg ekki önnur ráð
en að reyna svo sem mögulegt er
að laga lögin í hendi, spyrna á móti
öllu barnaskólafargani í sveitum, reyna
í þess stað að efla heimafræðsluna og
ná í sem bezta kennara til eftirlits
með henni.
Þeir leitast við að koma börnunum
á það lag, að læra sjálf.
Þeir leiðbeina fullorðna fólkinu á
heimilunum og hvetja það til þess að
kenna börnunum alt sem það getur.
En hinu, sem enginn af heima-
mönnum kann, verður kennarinn að
miðla börnunum sjálfur, og dveljast þá
til þess tíma og tima og þar sem
þörfin er mest.
Þegar gott er veður og færð, og
dagur ekki mjög stuttur, getur hann
safnað þeim saman nokkrum í einu
dag og dag og leiðbeint þeim. Með
þessu er einna sizt hætta á, að börn-
unum sé ofboðið, og það er mest um
vert, hvernig svo sem fer um frammi-
stöðuna við prófið.
Af tvennu illu kýs eg það heldur,
að barnið verði afturreka frá prófi, en
að það sé kúgað til náms um eðli
fram og foreldrar þess settir á sveitina.
Erlend tíðindi.
Þau eru fá og smá i þetta sinn.
Miklar frásögur af landskjálftunum
miklu, hörmungunum eftir þá og likn-
arstarfinu.
Fullan mánuð eftir landskjálftana
fundust menn með lífi í rústum
Messínaborgar.
Danska herskipið Heimdallur gerði
töluvert gagn, þótt seint kæmi nokk-
uð. Svo vel tók þingið, rikisþingið
danska, í það tiltæki stjórnarinnar, að
senda skipið til Sikileyjar, þótt þá
væri þinghlé, að foringjar þingflokk-
anna allra létu það vera sitt hið
fyrsta verk, er á þing kom, að standa
upp og þakka henni fyrir það tiltæki
fögrum orðum.
Alexejev aðmíráll, hinn rússneski,
sá er var jarl Rússakeisara i Austur-
vegi (Mandsjúriu m. m.), er ófriður-
inn hófst með Rússum og Japönum
(1904), hefir verið dæmdur nýlega
fyrir að hafa þegið mútur af ensku
útgerðarfélagi, er hann keypti af vista-
föng handa hernum. Hegningin em-
bættismissir og 10,000 rúbla fébætur
eða fangelsi, ef þær greiðast ekki.
Dáinn er annar mikils háttar mað-
ur úr ófriðinum þeim, Rohstdestvensky
aðmíráll, sá er stýrði flotanum rúss-
neska i Japanshafi i heimsins mestu
sjóorustu, 27. mai 1905, og beið al-
gerðan ósigur.
Svíar hafa heim úrhelju heimtan sinn
fræga Austurálfu-landkönnuð, Sven
Hedin, og fögnuðu honum með nær
viðlika virktum sem konungur væri.
Roosevelt Bandarikjaforseti á enn i
skærum við sambandsþingið í Washing-
ton og þykir vera heldur sókn en
vörn af hans hendi. Lýðhylli hans
hefir aldrei meiri verið en um þessar
mundir. — Hann leggur á stað í ferð
kringum hnöttinn, þá er hann er laus
úr forsetaembættinu, sem verður 4.
marz. Hann kemur til Berlínar og
hefir lofað að flytja þar erindi íyrir
almenningi. Danir gera sér jafnvel
von um, að hann komi til Khafnar í
ferðinni og tali þar.
Alþingismcnn
utan bæjar eru fæstir hingað komnir
enn. Þeir hafa lent í Ceres flestir.
Þó ekki Húnvetningarnir, sem hafði
samt verið ætlast til að sættu henni
á Sauðárkrók, færi þá hina örsmáu (1)
lykkju á leið sína, 2—3 dagleiðir. En
þeir kusu heldur að halda landveg
suður í Borgarnes og komu hingað á
Faxaflóabátnum sunnudaginn 7. þ.m.,
báðir, Björn Sigfússon og síra Hálfdan
prófastur Guðjónsson. Ennfremur síra
Sigurður prófastur Gunnarsson — því
ekki átti Ceres að koma í Stykkis-
hólm — og Jón hreppstjóri Sigurðsson
frá Haukagili.
Söngur og sögulestur.
Það var í Bárubúð hvorttveggja
sunnudaginn er var, og til stofnað af
þeim systrum, jungfrú Valgerði Lárus-
dóttur og frú Guðrúnu.
Jungfrú V. L. söng einsöng, lög
við innlend kvæði og útlend. Hún
er í fremstu söngkvenna röð hér í bæ,
röddin skær og hljómþýð. En fram-
burðurinn ekki hreinn, hvorki á ís-
lenzku né öðru máli. Einna bezt
voru sungin tvö lög eftir Svb. Svein-
björnsson: Hvar eru fuglar (Stgr.Th.),
söng það ljómandi vel, og kvæði á
ensku.
Frú G, L. las þætti úr frumsam-
inni skáldsögu, sundurlausri að heyra
og veigamikilli ekki; lesturinn ekki
góður: fábreytinn og langt um of
ógreinilegur.
Troðfult hús.
Franski konsúllinn,
J. T. Brillouin, var meðal farþega
á Sterling hingað í gær. Hefir dval-
ist í París í vetur.
Thoreskip 8terling
kom hér í gær, á undan áætlun,
frá Khöfn og Leith. Farþegar: al-
þingism. Magnús Blöndahi, Ólafur
Ólafsson konsúll (Duus), Jón Björns-
son kaupmaður, Guðm.T. Hallgrímsson
læknir og síra Haísteinn Pétursson (að
sækja um dómkirkjuembættið óæðra).
Bókmentir og listir.
Skírnir.
Skírnir. Tímarit hins
Islenzka Bókmentafél.
Ritstjóri Einar Hjör-
leifsson. Rvik 1908.
82. ár. 4. hefti.
Þar er fremst á blaði sögukorn,
Grdfeldur, eftir Jón Trausta,
veigalítil saga, svo sem að vanda læt-
ur um þann höf., þegar frá er skilið
eitt skáldlegt atvik í henni, það að
Jónas, annálaður fjallgöngumaður, fær
Baldvin, gönguvæskli, keppinaut sín-
um í ástamálum, stafinn sinn og mann-
brodda að tilmælum hans, — réttir
honum það með fyrirlitningu, og tek-
ur við kolluprikinu hans í staðinn —,
en hrapar sjálfur til bana af þeim
sökum: hjálpsemi við þennan andvara-
gest.
Framför er á málinu frá fyrri sög-
um höf., þótt mikið skorti á allan
orðfæris-hagleik víðast hvar. — —
Þá ritar Steingrímur Matt-
h í a s s o n læknir um Ojdt — kenn-
ingar H i n d h e d e, danska læknisins
nafnkunna. Það er þörf og góð
hugvekja um efni sem alla varðar.
Kenningin sú er enginn hégómi.
Sælkerunum flytur hún heilsuráð, en
fátæklingum sparnaðarráð. Þeirra,
sparnaðarráðanna, er oss ekki vanþörf
á um þessar mundir, íslendingum,
Höf. kveður svo að orði að ofáts-
dauðameini manna sé oft og tíðum
gefin önnur glæsilegri nöfn, svo sem
magaveiki, lifrarveiki, nýrnaveiki, hjart-
veiki osfr. Þeir sjúkdómar m. m. fl.
stafi þrásinnis af ofáti og engu öðru.
Og leiðir rök að því.
Aðalkenning Hindhedes er sú, að
jurtafæða alls konar sé hollastur matur
til manneldis, miklu heilsusamlegra
en kjötmeti, fiskur og þungur matur
allur. Kjöt og fiskur sé það eggja-
hvítumikið, að maganum verði ofviða
að melta það. Jurtafæðan ekki, hún
er auðmeltari miklu, en alveg jafn-
næringargóð. Og það er ekki að eins
að jurtafæðan sé stórum heilsusam-
legri, auki líkamsþrótt og andlegt fjör;
hitt bætist við, að sé lifað eftir þeim
reglum, kenningum Hindhede, verður
sparnaðurinn meira en tvöfaldur á við
þungmetis-neyzluna. Alger gróður4
neyzla er nú mjög að færast út víðs-
vegar um heim.
Höf. drepur á, í greinarlok, hvernig
hér mætti haga mataræði sem næst
þessum reglum:
— Brauð og kornmatur með góðu
viðmeti, smjöri, floti eða tólg, mjólk
og mjólkurmatur, skyr og grautar,
þetta eru alt hinir hollustu réttir, og
eiga að vera aðalfæða vor íslendinga.
Kjötið og fiskurinn eiga að vera oss
til smekkbætis og búdrýginda, en
e k k i aðal-undirstöðumaturinn, eins
og margir hafa viljað halda. —
Næsta ritgerð er um Kvenréttinda-
hreyjinguna i Ameriku eftir B r í e t
Bjarnhéðinsdóttur: ágrip af
upptökum og sögu þeirrar hreyfingar.
Það er fyrri hluti ritgerðar um það
merka mál. Niðurl. kemur í næsta
hefti.
Matth. Jochumsson ritar um
Tolstoj dttrceðan, örfá minningar-orð
um þann hinn mikla heimsfræga nú-
tíðarspámann og sannleikspostula.
Þá er næst ein aðal-ritgerðin í þessu
hefti: Islenzk heimspeki, ágætis-ritgerð
eftir Helga Péturss. Hún er
rituð af þeim tildrögum, að Brynjúlfur
Jónsson frá Minna-Núpi hefir tekið
saman heimspekisrit, er höf. hefir
borist í hendur: Saga hugsunar minnar
um sjálfan mig og tilveruna.
Höf. kveður svo að orði um þetta
rit hins djúphugula, sjálfmentaða al-
þýðumanns, að þegar það sé komið
út, þá verði ekki framar sagt, að ís-
lendingar eigi engan heimspeking.
Ritið sé merkileg viðbót við ís-
lenzkar bókmentir.
»Það er talandi vottur um djúpa
fróðleikslöngun og að vísu einnig þá
örðugleika, sem hún hefir átt við að
stríða. Það er sómi íslenzkri alþýðu.
En það er oss sem bókmentaþjóð til
lítils sóma, ef ekki veitist þessum
heiðvirða öldungi bráðlega sú ánægja,
að sjá á prenti þetta rit sitt, sem, þótt
stutt sé, er ávöxtur svo langvinnra
hugleiðinga«.
Síðast eru i heftinu Ritdómar (E. H.)
S. Gr. Borgfirðingur, Þorl. H. Bj.);
Dómur Galileis (E. H.), ítalska náttúru-
spekingsins mikla, eins þeirra mörgu,
er kalla má að hafi fallið í hjaðninga-
vígum vísindanna; F.rlend tiðindi (B.
J.) og loks Island árið 1908, frétta-
ágrip eftir Ara Jónsson.
I Feneyjum.
FerftapÍ8tlar eftir
mag. Guðmund Finnbogason.
V.
Mikil var mannferðin dag hvern
með gufubátunum út til Lido (það
tekur ekki nema fjórðung stundar frá
Litla-torgi). Þar er mikill baðvistar-
staður. En fólk kemtir þangað, þó
ekki farí það að lauga sig, til að sitja
úti á baðhótel-veröndinni, horfa á sund-
fólkið og út yfir Adriahaf, þar sem
skip og bátar, með stöfuð segl, líða
eins og í draumi yfir bláflötinn. Bað-
vistarlífið er og næsta fjörugt. Það
er eins og menn á slíkum stöðum af-
neiti sínum gamla Adam — þessum
Adam, sem er á tvennum buxum að
neðan og hver veit hvað marg-klædd-
ur að ofan, Adam tilgerðar og upp-
gerðar-velsæmis, sem skraddarar hafa
skcpað — og íklæðist hinum nýja
manni, sem skapaður er eftir þeim
gamla Adam, er einu sinni lifði í
hamingjusömu hjónabandi með Evu í
Paradis. Hér synda saman karlar og
konur — konur, sem mundu hljóða
upp yfir sig eða líða í ómegin, ef
vandalaus maður sæi þær heima hjá
sér á morgunkjól 1 Svo styrkjandi eru
sjóböðin fyrir taugarnar. Hvað fólk-
inn líður vel í þessum einföldu bað-
klæðum sem eru létt og hispurslaus
eins og fíkjuviðarblöð. Þessi llkamlega
vellíðun, af að busla í hreinum sjónum án
manngreinar- og kyen-greinarálits, nær
alla leið til sálarirtnar. Allir verða
glaðir og léttir í lund eins og góðir
bræður og systur og samarfar í sjón-
um. Svo setjast menn — og konur
— upp í sandinn hvitan, og hreinan,
liggur mér við að segja, velta sér í
honum — lítillátlega eins og svín —
þangað til ekki sér í hörundið, baka
sig í blessuðu sólskininu, og svamla
svo út á nýjan leik. Og svo hress-
ing á eftir uppi á veröndinui, áður en
heim er farið.
Frá Lido sá eg fyrst austur Alpa-
fjöllin. Þau sýndust þaðan eins og
hásætisbrík sædrotningarinnar, sem
speglaði sig í silfurbláum sjónum.
Gaman þótti mér að koma inn i
safnið, sem fylgir hergagnabúri Fen-
eyja. Við innganginn sitja 4 forngrísk
marmaraljón á verði, allmikilúðleg.
Þau voru flutt hingað frá Piræus á 17.
öld. Á eitt þeirra hefir einhver Vær-
ingi rist rúnir sér til dægrastyttingar.
Hver veit netna það hafi verið Hall-
dór bnorrason ?
Á safninu er meðal annars fögur
eftirmynd af Bucintoro, togaskipinu
fræga. Af sjálfu því er nú ekki ann-
að til en brot úr siglunni. Það var
ónýtt 1797.
Eg held eg geti ekki lokið þessum
línutn betur en með lýsingu á skip-
inu og árlegri brúðför togans til hafs-
ins, sem tíestir munu kannast við.
Konan sem segir frá hét Giustina
Renier-Michiel (d. 1832). Eg tek þetta
eftir W. D. Howells : Venetian Life,
bls. 247.
Skipið var með galeiðulagi, og 100
álna langt, tvíþiljað. Á fyrsta þilfari
vorn 160 ræðarar, hinir fríðustu og kná-
ustu úr flotantim, og sátu fjórir við
hverja ár og biðu þar skipana ; 40 aðr-
ir skiparar voru að auki á skipinu. Skil-
veggur var eftir efra þilfarinu endilöngu ;
það var sett bogadyrum, skreytt gylt-
um myndum, og þak yfir, borið af
myndastyttum — yfir því öllu lifrautt
flauel gullbaldyrað. Undir því voru 90
sæti og við skutstafn enn skrautlegra
herbergi fyrir hásæti togans, en yfir því
blakti Markúsarfáninn. A framstafni
voru tvær trjónur, og skipshliðarnar
voru skreyttar myndum af Réttvísinni,
Friðnum, Fold ogÆgi,og öðrum ímynd-
um og skrauti.
Lát mig hugsa mér þessa tíma eins
og gömlum er tltt. Á hádegi, þegar
toginn hefir lilytt á messu í kapellunni,
kemur hann ofan Risatröppurnar og út
um Porta della Carta, hliðið á Toga-