Ísafold - 02.06.1909, Page 2

130
ISAFOLD
með öllum útbúnaði kosta um eða
yfir 180 þús. kr.
En hvernig fer nú um ársútgjöldin ?
Útgjöidin í holdsveikraspítalanum
eru um i kr. 60 aura á hvern sjúk-
ling á dag, en í geðveikrahælinu um
1 kr. 45 aura.
Hér hlýtur kostnaðurinn að verða
meiri; heilsuhæli eru ávalt kostnaðar-
söm;' við þykjumst vita, að 2 kr.
32 au. á dag muni fara nærri sanni.
Það verða 42 þús. kr. á ári, ef 50 sjúk-
lingar eru á hælinu til uppjafnaðar.
Hér við bætast vextir og afborgun
af 150 þús. kr. láni; það má gera
8—9 þús. kr. á ári. Öll útgjöldin
verða þá um 50 þúsund kr. á ári.1)
Þá eru tekjurnar.
Sjúklingunum er ofætlun að greiða
háa meðgjöf. Gerum, að þeir, sem
fá einbýlisstofur, greiði 2 kr. á dag,
en hinir 1 kr. 25 au., sem ern í
sambýlisstofum; það mundi jafna sig
upp í 1 kr. 50 aura handa hælinu
fyrir hvern sjúkling, og verða sam-
tals um 27 þús. kr. á ári. Úr land-
sjóði er lofað 10 þús. kr.; þá eru
komnar 37 þús. kr., en vantar 13
þús. kr. Ef heilsuhælisfélagið getur
haldið 13 þús. kr. tekjum í árstillög-
um félagsmanna, þá er hælinu borgið
og heiðri félagsins.
En betur má, ef duga skal.
AJþýðumenn hér á landi hafa ekki
lært að ganga í sjúkrasamlög og
tryggja þannig heilsu sína, eins og
tiðkast i öðrum löndum. Mikill fjöldi
manna mundi því ekki geta komist
í heilsuhælið án sveitarstyrks,
Það er hörmuleg tilhugsun.
Og ekki er því að leyna, að mis-
jafnar eru ræður manna um heilsu-
hælisfélagið.
Upphátt segja allir: »Gott er að
fá heilsuhælið. Nauðsynlegt er heilsu-
hælið*.
En þegar þeir talast við í hljóði,
þá mælir hver við annan: »Ekki er
eg að borga lengur þetta árstillag. Eg
held að landssjóður sé ekki of góður
til þess«. Undir niðri búast menn
við því, að heilsuhælisfélagið muni
dofna og deyja, og allur kostnaðurinn
lenda á landssjóði.
Eigum við, góðir menn, að láta
þessar hrakspár rætast.
Heilsuhælisfélagið er einhver ljós-
asti og fegursti votturinn um vaxandi
íslenzka menningu, félagsanda og bróð-
urhug.
Eigum við að láta þennan vísi kala
í kuldanæðing síngirni og áhugaleysis.
Síðasta alþingi lagði nefskatt á þjóð-
ina; hver rnaður, karl og kona, sem er
yfir 15 ára aldur, á framvegis að greiða
2 kr. 25 aura á ári til prests ogkirkju;
það verður lagaskylda.
Nú spyr eg ykkur, sem orð mín
heyrið, eg spyr í gegn um holt og
hæðir alla þjóðina: Má ekki vænta
þess, að hvert heimili, ekki hver mað-
ur, heldur hvert heimili í heild sinni,
vilji af frjálsum vilja gefa 2 kr., rétt-
ar 2 kr. á ári til heilsuhælisins ? Mun
ekki einhver á hverju heimili vilja
leysa heimilið af hólmi ?
Það yrði alt í alt 20 þús. kr. á ári,
ef þetta fengist.
Og mundi ekki hvert sveitarfélag
sjá sóma sinn og gagn í því, að veita
þessari stofnun, þessari lifsnauðsyn
þjóðarinnar, einhvern ársstyrk úr sjóði
sínum. Þó að sá styrkur munaði ekki
meiru en hálfu ómagaframfæri, segjum
50 kr. á ári, þá yrði útkoman um 10
þús. kr. á ári.
En 20 þús. kr. í ársgjöldum, 10
þús. kr. úr landssjóði og önnur 10
*) Er það tilvinnandi fyrir þjóðina, að
leggja út í þennan mikla kostnað?
Norðmenn hafa reiknað út, að berkla-
veikin baki þeim svo mikið tjón, að nemi
nm 30 miljónnm króna á ári. — Það er
vinnutjónið, veikindakostnaðnr og manna-
lát.
Öllnm hefir þótt þessi reikningur sann-
gjarn.
Eftir þvi ætti berklaveikin að baka þjóð
vorri einnar miljónar kr. tjón á ári; það
mnn ekki ofsögnm sagt.
Nú er von til þess, að heilsnhælið geti
með timanum borið þann árangur, að
berklaveikin þverri stórnm, Ef hún gæti
þverrað nm helming, eins og í Englandi
og víðar, þá er gróðinn orðinn hálf mil-
jón kr. á ári.
Er þvi engin fjarstæða að gera sér þá
von, að þessi 50 þús. kr. ársútgjöld geti
með tímanum gefið 500 þúsund kr, ársarð.
Það er fjárhagshliðin á málinu.
(Úr eríndi landlæknis til alþingis).
þús. úr sveitarsjóðum — það verða
40 þús. kr.; þá þyrfti ekki að jafna
meiru en 10 þús. kr. á sjúklingana;
þá mætti veita efnalitlu fólki viðtöku
fyrir mjög lága meðgjöf, 50—80 aura
á dag; þá gæti hælið veitt efnalausu
fólki, mestu aumingjunum, ókeypis
vist, þá kæmi heilsuhælið að fullum
notum og jöfnum notum fyrir fátæka
og ríka, þá yrði það þjóðinni og ætt-
jörðu okkar jafnt til gagns og sóma.
í því trausti, að þetta alt rætist,
biður nú heilsuhælisfélagið æðsta valds-
mann landsins að veita sér þann sóma
að leggja í vegg hússins þann stein-
inn, sem á að geyma fram á ókomn-
ar aldir stutta skýrslu um það, hvern-
ig húsið er til orðið.
Eæða ráðherra.
Hvað því veldur, að hér hefir dreg-
ist saman afarmikill mannfjöldi á frem-
ur afskektan stað.
Það er, að hér er verið að stofna
til mikils háttar mannvirkis, sem er
ætlað að verða höfuðvígi landsins í
hernaðinum við þess einn hinn skæð-
asta óvin, er vér höfum nú heyrt af
muuni þess manns, er bezt getur um
það borið, að tekinn er til fyrir löngu
að gera voðalegan usla hér á landi.
Hann, hinn hvíti dauði, leggur að
velli 7. hvern mann með nágranna-
þjóðum vorum. Vér vitum ekki, hvort
jafnmikil brögð eru að mannfalli af
hans völdum hér á landi, að svo
stöddu; en vér megum eiga það víst,
að sé það ekki orðið, þá muni svo
verða áður langt um liður, ef eigi er
hafist handa og skorin upp herör í
móti honum. Oss á að vera því ljúf-
ara að leggja í þann hernað, sem vér
erum það betur staddir til þess en
aðrar þjóðir, að vér erum alveg lausir
við venjulegan, algengan hernað.
Stofnun þeirri, er hér er efnt til, er
ætlað tvent að vinna: að líkna þjáð-
um bræðrum vorum og systrum, er
tekið hafa sótt þá, er hér um ræðir,
og k e n n a þjóðinni allri að ver-
jast henni, berjast sem vasklegast við
þann hinn skæða óvin og létta eigi
fyr en hún hefir rekið hann af hönd-
um sér, eins ©g hún, sem aðrar þjóðir,
hefir gert fyrir löngu viðlíka skæðan
óvin samkynja alveg landrækan —
sem sé bólusóttina.
Líknarhug hefir þessa þjóð ekki
skort, þetta sem kallað er vanalega
brjóstgæði. En hér eigum vér því
að fagna, að vér höfum lært að láta
hann stjórnast af því viti og þeirri
umhyggju, er til þess þarf að láta
hann koma að sem mestu haldi, af-
reka það, sem vísindaleg þekking og
reynsla sýnir að afreka má, ef rétt er
með farið. Vér höfum lært að berjast
í þéttri, vel skipaðri fylking, en ekki
dreiíðri.
Það er og ánægjulegur framfara-
vottur, að vér höfum öðlast por til að
ráðast í að stofna til annars eins mann-
virkis, þess er oss mundi hafa fund-
ist alveg ókleift fyrir ekki mjög mörg-
um árum, og að með oss hefir
skapast sá metnaður, að vilja halda í
við aðrar mentaþjóðir heims um þær
siðmenningarstofnanir, sem eru áþreif-
anlegur vottur um viðunanlegt menn-
ingarstig. Þetta er þriðja allsherjar-
líknarstofnunin, er vér höfum ráðisl í á
10--12 árum hinum síðustu, hina fyrstu,
holdsveikrahælið, raunar með annarra
hjálp, þótt einir stöndum vér straum
af henni að öðru leyti; en hinni
næstu, geðveikrahælinu, höfum vér
komið á fót af eigin rammleik.
En einna mesta ánægjuefnið hér er
þó það, að ekki hefir þurft lagaþving-
un til að leggja á stað með þessa
stofnun, heldur er það gert með frjáls-
um samtökum, að upphafi að minsta
kosti, og er hún þó mest háttar af
þeim öllum. Það er æðra mannfélags-
skipunarstig, er ekki þarf keyri lag-
anna til að koma á landsheillavænleg-
um framkvæmdum, heldur spretta þær
upp af þeirri mannkærleiksgnótt, er
keppist við að láta sem mest gott af
sér leiða og að gera það með jafn-
reglubundnum hætti eins og þótt beitt
væri vanalegri lagaþvingun.
Það skulum vér vona og þess viljum
vér óska, að einmitt fyrir það fari
ekki einungis svo, að þjóðin taki meira
ástfóstri við þessa stofnun en nokkra
aðra allherjarstofnun í landinu, og það
framkvæmdarmiklu ástfóstri, heldur
verði hún upphaf fleiri og frekari fram-
kvæmda í lika átt.
Með þessum formála lýsi eg því,
að eg tel mig sælan þess, að mér
veitist kostur á fyrir þjóðarinnar hönd
og í hennar nafni að leggja hornstein
að þessu heilsuhæli.
Nú las ráðherra upp bókfellsskrána
og lagði síðan í undirstöðuhleðsluna.
Að þeirri athöfn lokinni ávarpaði hann
mannsöfnuðinn þakklætiskveðju fyrir
komuna og bað menn minnast þess-
arar hátíðisstundar eigi síður i verki
en orði. Mælti síðan að lokum:
Vér biðjum drottin að blessa þenn-
an meið, er nú höfum vér gróður-
sett, — láta hann frjóvgast af tára-
dögg líknarhugans og sólarhita ötuls,
tápmikils mannkærleika.
Styrktarsjóður læknaskóla.
Honum er hugsað til að koma á
fót með næstu skólasetning i haust.
Fyrir stofnun hans gangast núverandi
nemendur skólans. Með honum er
ætlast til að ráðin verði nokkur bót
á þeim örðugleikum, er kandidatar
þaðan eiga á því að afla sér fram-
haldsmentunar í læknisfræði. Ráðgert
að sjóðurinn komi fyrst að notum að
mannsaldri liðnum. Þetta eru lögin:
1. gr. Sjóðurinn heitir: Styrktarsjóður
læknaskóla Reykjavikmr.
2. gr. Markmið sjóðsins er að styrkja til
framhaldsmentunar fátæka og efni-
lega candidata af læknaskóla Reykja-
víkur.
8. gr. Nemendur læknaskólans skulu skyld-
ir að leggja í sjóðinn 5 kr. á ári,
sem borgist þegar eftir útbýtingu
námsstyrks. Ennfremur skulu þeir
við fyrstu embættisveitingu greiða
til sjóðsins minst 10 krónur.
4. gr. Fé það, sem sjóðurinn eignast, skal
lagt á vöxtu i opinberum sjóði og
standa þar óhaggað þar til vextir
nema 2000 krónum.
5. gr. Styrkur, að upphæð 2000 krónur,
veitist úr sjóðnum árlega einum candi-
dat af læknaskólanum, sem að áliti
nemenda er hans maklegastur. Skal
hann, er hann sækir um styrkinn,
hafanotiðframhaldsmentunar i læknis-
fræði erlendis i eitt ár upp á eigin
spítur eða fyrir styrk annarstaðar
frá og sýna vottorð um það. Sá
einn getur orðið styrksins aðnjótandi,
sem árlega hefir goldið til sjóðsins
og hefir meðmæli meiri hluta kenn-
ara skólans.
6. gr. Ár hvert skulu nemendur velja einn
mann úr sínum flokki til þess að
heimta inn gjöld til sjóðsins. Skal
hann hafa lokið því fyrir 4. apríl
ár hvert og afhenda féð forstöðu-
manni skólans, sem er aðalféhirðir
sjóðsins. 2 kennarar skólans skulu
endurskoða ársreíkning sjóðsins.
7. gr. Lögum þessum má breyta, ef meiri
hluti lækna landsins, sem til sjóðs-
ins hafa greitt, óska þess.
Aths. Stofnendur sjóðsins vænta þess,
að allir læknar landsins styrki sjóðinn með
árlegum fjárframlögum. —
Lanra
kom frá útlöndum á laugardaginn
var. Meðal farþega voru Knud Zim-
sen verkfræðingur frá Khöfn, en frá
Vesturheimi Gunnar Matthíasson
(skálds) og Helgi fónasson (organ-
ista).
Gllmumennirnir
íslenzku eru ekki farnir héðan enn,
er skrifað frá Khöfn 22. f. m. Þeir
sýna nú íþrótt sína í Tivolis Varieté
eða »Kistunni«, sem svo er nefnd.
Próf
hafa þessir íslenskir stúdentar tekið
í heimspeki við Khafnarskóla: Ás-
mundur Guðmundsson, Jakob Jóhann-
esson og Skúli Thoroddsen, allir með
ágætiseinkunn.
Stórskáldin norsku.
Björnstjerne Björnson hefir verið í
París í vetur og lokið þar við nýtt
leikrit. Það kemur bráðum út hjá
Gyldendal í Rhöfn, og verður leikið
í konungl. leikhúsinu þar á næsta
vetri.
Eftir fonas Lie látinn hefir nýlega
fundist fullgert æfintýrasafn í hand-
riti. Það kemur bráðlega út hjá
Gyldendai.
Dönsk blöð
um
ráðgjafa vorn.
í ummælum danskra blaða um ráð-
gjafa vorn kennir tvískinnungs í meira
lagi.
Þeim verður skrafdrjúgt um hann
og íslenzk stjórnmál, sem ekki er til-
tökumál. Langmest eru ummæli
þeirra óvingjarnleg. En hugsunar-
festan er ekki að sama skapi, ef vel
er að gætt.
Mikill matur verður þeim úr frá-
sögnum, sem miður þjóðhollir og lítt
sannorðir íslendingar bera í þau, um
sundrungu, sem hér eigi að vera
megn í Sjálfstæðisflokknum. Sundr-
ungin á að vera sprottin af óánægju
með nýja ráðgjafann.
Og óánægjan á að orsakast af
því, að ráðgjafinn hafi brugðist von-
um flokksbræðra sinna í utanför sinni.
Hann á þar að hafa horfið frá ein-
hverju, sem hann hefir áður haldið
fram í sambandsmáli voru. Á þessu
er tönlast, sumpart í bréfum héðan
frá Reykjavík, sumpart haft eftir sög-
um, sem íslendingar séu að segja i
Kaupmannahöfn.
Ekki þarf að segja það íslending-
um, sem rétt vilja vita og satt vilja
segja, að þessi sundrung er alls ekki
til. Einstöku manni varð órótt, þegar
símskeytin dundu jrfir þjóðina með
svo afskræmdum ummælum ráðgjaf-
ans, að því var líkast, sem hann væri
ekki með öllu viti, ef hann hefði
sagt það alt, sem sum dönsk blöð
voru að fara með. En aðrir sáu tafar-
laust, að hér var um gífurlegar rang-
færslur að tefla, og biðu rólegir.
Sannleikurinn kom líka í ljós svo
fljótt sem orðið gat. Ráðgjafi hafði
talað, eins og stjórnmálamanni sómdi,
vináttu og virðingarorðum um hina
dönsku þjóð. Á þessu höfðu Danir
hálf-furðað sig. Þeim hafði af miklu
kappi verið talin trú um, að þessi
Björn Jónsson væri hálf-viltur Dana-
fjandi, sem ekki væri unt að eiga
orðastað við. Þeim reynist hann
mentaður maður, sem ber fult skyn
á menning Dana, og búa vill saman
við þá í vináttu og bróðerni.
Og sumum blöðunum verður svo
flent við þessi óvæntu, vingjarnlegu
ummæli, að þau misskilja þau og af-
laga, svo sem raun er nú á orðin.
Það hefir löngum við brunnið þar, að
skilningurinn á málstað íslendinga er
ekki sem glöggastur. Né heldur er
frásagna-nákvæmnin sérstakt einkenni
á dönskum blöðum — með allri virð-
ingu fyrir þeim að öðru leyti.
Ráðgjafi neitar því af rangherm-
unum, sem honum þykir mestu máli
skifta, í dönskum blöðum. Leiðrétt-
ing hans er svo skýr, að engum get-
ur blandast hugur um, hve rangfærsl-
urnar hafa verið fráleitar.
En jafnframt skrifar hann sjálfur
ritgjörð um stefnuskrá sína í eitt af
tímaritum Dana, Maaneds-Magasinet.
Þar segir svo:
Vér viljum ráða einir — vera ein-
ráðir — yfir landi voru, að eins háðir
pingbundnum konungi, peim er vér hðý-
um sameiginlegan við Danmörku. . . .
Vér litum ekki svo á, sem hinni
dönsku pjóð sé neinn hagur í að halda
Jyrir oss pví, er vér köllum vera sögu-
hgan og eðlilegan rétt vorn, engu Jrem-
ur en vér hejðum þá ástceðu til að
vilja ekki halda ájrarn margra alda
stjórnarjarslegri sambúð við hana.
Hverra ummæla, betri en þessara,
gat Sjálfstæðisflokkurinn óskað sér
Danmörk frá ráðgjafa íslands? Eða
hvað annað gat hann viljað láta segja
fyrir sina hönd?
Þegar sannleikurinn um ummæli
ráðgjafans í Danmörk var kominn
hingað heim, var öll sundrungarhætta
Sjálfstæðisflokksins um sambandsmálið
horfin eins og ský fyrir sólu.
Viti Danir þetta ekki, þá er það
eingöngu vegna þess, að skrökvað er
að þeim.
En nú munu einhverjir hugsa eitt-
hvað á þessa leið:
Hvernig stendur á því, að Danir
eru óvingjarnlegir og gramir ráðgjaf-
anum, ef þeir gera sér í hugarlund
að hann hafi brugðist þeim málstað,
sem þeim er sjálfum meinilla við?
Hafa þeir nokkuru sinni verið gramir
Hannesi Hafstein fyrir það, að hann
hefir verið talinn, bæði af þeim og
íslendingum, vera mjög vinveittur
sem nánustu sambandi við Danmörku?
Vitanlega eru Danir ekki gramir
út af öðru eins.
Hér kemur tvískinnungurinn fram,
sem sannast að segja er í meira lagi
skringilegur. %
Jafnframt því sem dönsku blöðin
eru að fræða lesendur sína um sundr-
unguna i Sjálfstæðisflokknum, sem
eigi að orsakast af því, að ráðgjafinn
hafi brugðist stefnuskrá flokksins, flytja
þau hinar sva^snustu greinar um þá
óhæfu, sem Björn Jónsson hafi í
frammi við hið danska ríki.
Auðvitað er það aðallega samþykt
sambandslaganna á þinginu, sem hleypt
hefir upp suðunni í pottinum. Um
það atferli er farið hinum hörðustu
orðum.
Gífurlegum ókvæðisorðum er farið
um ráðgjafann fyrir það, að blái fán-
inn var einn daginn dreginn á stöng
á húsi ísafoldar, sagt með stórum
stöfum, að Björn Jónsson dragi upp
uppreistarfánann og þar fram eftir
götunum. Með því á að hafa verið
bitið höfuðið af allri skömm.
»Eigum við að þola meira?« spyr
eitt blaðið. »Er ekki kominn tími
til þess, að við sýnum þeim, hvaða
fána á að draga upp?«
Og svo er mælst til þess að flokk-
ur gangi á land af danska varðskipinu
og rífi bláu fánana niður. Fyrst og
fremst hjá ráðgjafanum I
Þessi er tónninn hjá sumum dönsku
blöðunum — ekki öllum, þess er vert
að minnast og hafa þnð hugfast. En
ekki höfum vér orðið þess varir, að
neitt danskt blað leggi um þessar
mundir sjálfstæðismáli voru liðsyrði.
Og reiðin við Björn fónsson í
dönskum blöðum er út af því, að
hann stendur við sjálfstæðismál ís-
lenzkrar þjóðar.
Ekki út af neinu öðru.
Um það er auðvitað ekki að fárast.
Danir hafa enn ekki látið sér skiljast
sjálfstæðismál vort. Þeir hafa aldrei
látið sér skiljast kröfur vorar fyr en
eftir langan tíma. Þeir halda að mót-
spyrna sín gegn sanngjörnum og sjálf-
sögðum kröfum þessarar þjóðar sé
þjóðræktarverk við Danmörk.
Hitt er óviðfeldnara, að það skuli
vera íslenzkir menn, sem stöðugt bera
viðinn að þessum reiðieldi Dana —
æsa vonzkuna við þá menn, sem eru
að verja kröftum sínum til þess að
halda uppi rétti þjóðarinnar.
Kvikasiljur- í Veracruz-fjöllunum í
istöðuvatn«. Mexikó hefir nýlega fund-
ist »stöðuvatn«, fult af
kvikasilfri, frá i—16 stikur á dýpt.
A stærð er sagt að það sé um tvær
vallardagsláttur.
Indiánar hafa vitað af »vatni« þessu
í margar aldir, en það liggur svo af-
skekt og hulið inni í fjöllunum, að
enginn hvítra manna hefir rekist á
það fyr en alveg nýlega.
Stöðuvatnið er fult af stórum klett-
um; þeir eru þó ekki botnfastir, held-
ur fl]óta um í »vatninu«, vegna eðlis-
þyngdar kvikasilfursins.
Nú á að fara að hagnýta kvikasilf-
rið og vænta menn að vatnið gefi af
sér ærið fé, því að það tekur 50 mil-
jónir lítra, sem vega um 13600 milj.
punda. Er þetta 1700 sinnum meira
kvikasilfur, en það, er framleitt er ár-
lega í heiminum (8 milj. pd.).
Eitt pund kvikasilfurs kostar um
2^/2 kr. Eftir því á vatnið að gefa
af sér yfir 30,000 miljónir króna.
Nýr dómkirkjuprestur.
Nýja prestsembættið við dómkirkjuna
var 28. f. m. veitt síra Haraldi Níels-
syni, samkvæmt kosningu safnaðarins.
Hann heilsar söfnuðinum á sunnu-
daginn kemur, og verður þá settur
inn í embættið af biskupi.