Ísafold - 16.06.1909, Síða 1

Kemui út ýmist eina ainni e<ba tvisvar i
viku. Yerö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 6 kr. eða l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júl (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn (skHfleg) bundin viR áramöt, er
ógild nema komln sé til dtgefanda fyrir
1. okt. og naupandi skuldlaas viö blaöiR.
Afgreiðsla: Austnrstrseti 8.
XXXVI. árg.
: Reykjavík midvikudaginn 16. júní 1909.
I. O. O. F. 906259.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 í spital
Forngripasafn opib A v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—2*/* og ó1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 síbd. Alm. funair fsd. og sd. 8 ‘/í sif*d.
Landakotskirkja. öubsþj. 91/* og 6 á helgidögum.
LandakotsHpitali f. sjúkravitj. 10 l/a—12 og 1—B
Landsbankinn lOVa—21/*- jH-nkastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 ogr 6 -d.
Landsskjalasafnið á þi*iM fmd. og Id. i2—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fad. 11—12,
Náttúrugripasai'n (i landsb.safnsh.) á sd. I1/* 21/*.
Tannlækning ók. i Fósthússtr. 14, l.ogB.md. 11— 1
Iðnaðarmenn I
Munið eftir ab ganga i Sjúkrasjóð iðnaöarmanna
— Sveinn Jónsson gjk. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustig 10.
Pétuí I. Thorsteinsson
Lækjartorg
Reykjavík
kaupir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Faxaflóabáturinn ISfillLFllll
fer til
Borgarness júní 18., 20., 27.
Keflavíkur og Garðs júní 16., 23., 30.
Sandgerðis júní 23.
Stokkseyrar júní 30.
ErJond tíðindi.
---- Kh. •/,.
Bandaríkin í Suður-Afríku.
4 sjálfstjórnarnýlendur.
2 höfuðborgir.
Eins og kunnugt er, eiga Englend-
ingar 4 nýlendur í Suður-Afríku,
Kapland, Búalöndin gömlu, (Transvaal
og Oraníu-nýlendu) og Natal. Þessar
nýlendur hafa verið að bræða með sér
að gerast bandaríki og nú á dögun-
um hefir það orðið úr, að sambandið
hefir tekist. Þingmenn Suður-Afríku-
nýlendnanna brezku hafa haldið fund
með sér og samþykt stjórnarskrár-
frumvarp fyrir bandaríkin nýju. Eng-
inn vafi er á, að brezka stjórnin sam-
þykkir lög þessi viðstöðulaust. Eng-
lendingar eiga áður tvennar sjálfstjórn-
arnýlendur, Kanada og Bandaríkin í
Ástralíu. Þetta.verða því þriðju banda-
ríkin, sem Bretar eiga fyrir að ráða.
Ekki eru liðin nema sjö ár frá
Búaófriðinum, þegar Oranía ogTrans-
vaal voru innlimuð í brezka ríkið.
Þá hefðu menn þvertekið fyrir, að
þetta bandalag mundi takast eða að
Búar mundu láta sefast svo fljótt; svo
hafði ófriðurinn og íhaldsstjórn Cham-
berlains hert hugi manna og blandið
beiskju. Fyrir því væntu menn, að
til þess þyrfti marga mannsaldra að
koma á samúð og jöfnuði með Hol-
iendingum og Englendingum þar syðra.
En jafnskjótt sem frjálslynda stjórnin
komst aftur að völdum á Englandi,
lók hún upp stj órnspekisaðferð Glad-
stones við nýlendurnar og veitti þeim
sjálfstjórn. Þetta hefir orðið til þess,
að nú er komið á fult bræðralag með
þjóðunum og fullgengið frá samband-
inu, eins og áður er sagt.
Yfir bandaríkin skal settur allsherjar
landstjóri og á hann að gæta hags-
muna brezka rikisins. Annars á ríkis-
valdið að vera í höndum framkvæmdar-
ráðs og löggjafarþings í tveim deildum,
er nefnist öldungaráð og fulltrúaþing.
í öldungaráðinu eiga sæti 40 menn;
af þeim kýs Bretakonungur 8. í full-
trúaþinginu sitja 121 þingmaður og
eru þeir kosnir úr öllum nýlendunum.
Fer það eítir því, hve marga ibúa
hver nýlenda hefir af Norðurálfu-
uppruna. Eftir þessu á Kapland að
kjósa 51, Transvaal 36, Oraníu-ný-
lendan 17 og Natal 17 þingmenn.
Metnaður varð nokkur um það, hver
vera ætti höfuðstaður samríkisins. Til
þess að miðla málum hefir það orðið
að samkomulagi, að sambandsþingið
á að vera í Kapstaðnum, en sam-
bandsstjórnin í Pretóríu, höfuðborg-
inni í Transvaal. Höfuðborgirnar eru
því í raun réttri tvær, og má geta
nærri, að óhagræði mikið verður að
þvi, að hafa umboðsvaldið og lög-
gjafarvaldið sitt í hvorri áttinni, með
200 milna millibiii. Það verður og
ef til vill leiðrétt, þegar fram í sækir.
Ekki eiga Svertingjar né aðrir þar-
lendir menn atkvæðisrétt til þings.
Búast menn jafnvel við, að Asquith
forsætisráðgjafi Breta muni reyna að
kippa þessu í lag; en óvist hvort því
verður sint.
Keisarafundur.
Vilhjálmur Þýzkalandskeisari og
Nikulás Rússakeisari eru að hittast um
þessar mundir til þess að ræða um
stjórnmál, að því er mælt er. Segja
menn, að Vilhjálmur eigi upptökin
og vilji hann sundra bræðralagi Rúss-
lands og Englands, áður en ófriður
hefst, sá er nú virðist efst á baugi
með Þjóðverjum og Englendingum.
Loftskip sekkur.
Þjóðverjar eiga nokkura vígdreka
í loftinu, er smiðaðir eru með Zeppe-
lins-laginu, þarlends greifa og hug-
vitsmanns. Þessi loftskip hafa gefist
óvenjuvel, enda er það ætlun Þjóð-
verja að fara fram úr hinum þjóðun-
um öilum i lofthernaði. Eitt af skip-
um þessum, Zeppelin II., var reynt
nýlega, en barst á og braut í spón
eða tættist i tætlur, réttara sagt.
Samt komust menn af við illan leik.
Ekki eru Þjóðverjar af baki dotnir
fyrir þetta. Hafa þeir nú tvo loft-
dreka í smíðum í stað þessa og kváðu
þeir ekki vera neitt smáræði. Eiga
þeir að vera traustari og hraðfleygari
en allir hinir.
Bandamenn í Ameríku eru og að
koma sér upp loftflota í óða-önn.
Loftskip þeirra eru gerð með alt öðru
lagi, eftir þá hugvitringana Wrights-
bræður, Orwille og Wilbur. Þeir
bræður eru kynjaðir þaðan vestan að,
en hafast við á Frakklandi, smíða
loftskip og selja út um heiminn. Enn
eru og margir fleiri að fást við loft-
skipasmíðar. Þar á meðal er danskur
maður, Ellehammer að nafni, að fást
við að búa til flugvél; en stirt kvað
það ganga.
Mig furðar á, að Skírnir og þeir,
sem að honum standa, skuli ekki láta
semja rækilega grein um loftskipa-
gerðina nú á dögum, því að um það
vita víst fáir íslendingar, að henni
fleygir fram svo að kalla með hverj-
um deginum sem líður. Edison, hinn
alþekti, spáir því, að eftir 5 ár megi
fljúga yfir Atlanzhaf á örfáum kl,-
stundum og til Norðurheimsskautsins
á hálfum degi.
Kanadafloti.
í Kanada hefir það samþykt verið
í þinginu að gera hcrskipaflota fyrir
90 miljónir króna og skuli hann sigla
til liðs við Englendinga ef í harðbakka
slær með þeim og Þjóðverjum eða
hverjum sem vera skal.
Castró Venezuelaforseti,
sá er flæmdur var frá ríkjum i vetur,
hefir nú verið kvaddur heim að sögn,
til þess að taka við rikinu aftur.
Hann hafði að vísu féflett ríkið eftir
mætti, en það kvað Gomes gera
jíka, forsetinn nýi, engu síður —
og hann gerir það sem verra er, hann
hleypir útlendingum að krásinni og
lætur þá jafr.vel sitja fyrir landsbúum.
Það gerði Castró aldrei og því kjósa
þeir hann heldur, af tvennu illu. Hitt
mun vera ókleift, að heiðvirður maður
komist þar að völdum. Svo er mikið
höfðingjaHki og Sturlungabragur þar
í landi.
H ver veröa forlög Kríteyjar?
Krítey í Miðjarðarhafi brauzt undan
Tyrklandi í haust, þegar mest var
losið á löndunum þar syðra. Vildu
eyjarskeggjar, sem fiestir eru kristnir
menn, játast yfirráðum Grikklands, og
hyltu þá Georg konung og grísku
stjórnina. Grikkir vildu ekkert leggja
til málanna, og stóð til, að þetta yrði
falið stórveldunum til úrskurðar eins
og annað. En nú varð enginn slíkur
alþjóðafundur; Tyrkir náðu samning-
um við Búlgara, og Serbar sáu sitt ó-
vænna og feldu niður allar kröfur til
Austurríkis. Nú var ekkert annað en
Krít eftir, en menn búast ekki við,
að stórveldin fari að setjast á rök-
stóla út af henni einni.
Sagt er að Tyrkir vilji halda í eyna
fyrir hvern mun og hóti Grikkjum
ófriði, ef þeir haía sig ekki á burt
með setulið sitt. Hitr þykir þó ekki
ólíklegt, að Tyrkir láti eyna af hendi
við Grikki fyrir riflega fjárhæð. Ekki
mun Tyrkjum af veita; fjárhagur
landsins ekki í svo miklum blóma.
Prentun alþingistiðindanna.
Síðasta Reykjavíkur-blað flytur afar-
svæsna illmæla-grein um ráðgjafann
(B. J.) út af ímynduðum afskiftum
hans af prentun alþingistiðindanna,
grein, sem blaðið hlýtur auðvitað að
verða látið sæta lagaábyrgð fyrir. En
að öðru leyti skal þess getið, sem
hér segir, til bráðabirgða-leiðréttingar:
1. Það var aldrei neitt samkomu-
lag milli forseta alþingis og Guten-
bergsprentsmiðju um, að hún fengi
prentun á umræðum alþingis en ísa-
foldarprentsmiðja á skjalapartinum.
Forsetarnir bera alveg á móti þvi.
2. Uppástunga um að hætta að
prenta ræður frá alþingi var miklu
eldri en þar segir frá — borin fram
meðal annars og samþykt á nokkrum
þingmálafundum löngu fyrir þing-
byrjun, og gat því ekki verið sprott-
in af reiði ráðgjafans, sem nú er, út
af neinni skifting á þingtíðindaprent-
uninni.
3. Frásagan um, að ráðgjafi hafi
neytt Gutenbergsprentsmiðju með hót-
unum -til að láta ísafoldarprentsmiðju
fá 2/5 af þingtíðindaprentuninni —
ella misti hún alla prentun — er
helber ósannindi.
Þess má geta enn fremur, vegna
þeirra er það er ef til vill ekki full-
kunnugt, að forseti sameinaðs þings
hefir eftir þingsköpunum ekkert at-
kvæði um ráðstöfun á prentun al-
þingistíðindanna, heldur ráða deildar-
forsetarnir henni einir. Eií B. j. var,
sem kunnugt er, að eins forseti í
sameinuðu þingi.
Veðrátta
Tikuna fré 6.—18. júni 1900.
Rv. íf. Bl. Ak. Gt. Sf. Þh.
Sunnd. 8.9 9,0 11,2 18,8 15,5 18,8 8,5
Mánud. 8,5 9,7 11,5 16,0 11,6 11,8 10,6
Þriöjd. 8,0 u,8 9,5 16,1 6,5 9,6 10,7
MiDvd. 7,6 7,8 10,3 12,8 12,6 6,8 7,5
Fimtd. 10,5 11,5 10,0 9.2 14.0 7,0 9,C
Föstd. 11,0 15,0 11,5 21,6 16,5 18.7 8,8
Langd. 10,8 12,8 12,0 10,8 10,5 12,9 12,6
Rv. = Reykjavik; If. =» IsafjörDur [nýbætt
viðli Bl. = Blönduós; Ak. = Akureyri; Or.
= Orimsstabir; Sf. = Seyðisfjörður; Þh. ••
Þórshöin i Færeyjum.
Reykjayikur-hugleiöingar.
Mörgum lizt nú illa á horfurnar í
höfuðstaðnum okkar.
Menn óttast hnigtnm og bágindi.
Fyrst og fremst þegar vetrar. Og á-
fram um hver veit hve langan tíma.
Tekjur sjómanna verða miklu minni
en þær hafa verið nú að undanförnu,
líklegast urn þriðjungi minni, vegna
verðfallsins á fiskinum. Húsagerðar-
atvinnan, sem var svo ágæt um tíma,
liðin undir lok um stund. Nú er, að
kalla má, engu húsi komið upp, nema
heilsuhælinu á Vífilsstöðum og kvenna-
skólanum. Vatnsveituatvinnan hefir
verið mörgum mikil hjálp. En nú er
hún á förum. Nú er tekið, að miklu
leyti, fyrir lán í bönkum og búðum.
Og verzlunaratvinna er stórum að
rýrna. Margar verzlanir eiga í vök
að verjast, ef ekki er enn ver ástatt.
Og verzlunarstörfum er sagt upp unn-
vörpum.
Á hverju á fólkið að lifa? Og hvað
verður um þennan bæ? spyrja menn.
— Hér horfir illa, sagði einn af
helztu borgurum þessa bæjar við ísa-
fold hér um daginn. Hann er vanur
að líta fremur á skuggahliðina. En
hann lítur skynsamiega á málin frá
sínu sjónarmiði.
— Hér hafa verið góð ár undan-
farið, sagði maðurinn. En hverju er-
um við nær? Nú, þegar harðnar, er
ekkert til eftir þau. Eyðslan hefir vax-
ið tiltölulega meira en tekjurnar. Menn
hafa vanið sig á miklu kostnaðarsam-
ara líf en fyrir einum áratug. Fatnað-
ur er orðinn betri og húsakynni og
húsbúnzður. Félagsskapur alls konar
hefir magnast, og hann kostar ekki
mjög lítið. Leikhús, hljómleikar, kvik-
myndasýningar, kaffihús — alt þetta
hafa menn vanið sig á síðustu árin.
— Verra er þó hitt, sagði maður-
inn enn fremur, að menn sýnast vera
að venja sig af að vinna. Sjómenn-
irnir verða leiðir á að ná i fiskinn.
Menn hugsa sér að lifa á hinu og
og öðru gróðabralli, sem engin fram-
leiðsla er fólgin í, og engrar líkam-
legrar vinnu þarf við — þó að þeir
hafi engin efni á að fást við slikt og
ekkert vit á því.
Manninum hitnaði sýnilega við að
hugsa og tala um þetta.
— Litið þér út á götuna, sagði
hann. Nú er virkur dagur, og vinnu-
tími dags. Gatan er fnll af fólki. Og
allir læðast áfram í hægðum sínum.
Engum liggur neitt á í nokkurt er-
indi. Allir eru að spdsséra. Þetta er
ekki að verða vinnubær, heldur spáss-
éringa-bær. Ekki lifir Reykjavík á því.
Og einhver takmörk hefir það, sem
lagt verður á þá, sem hafa vit og
vilja til þess að hugsa eitthvað fyrir
lífinu. Það getur farið svo, að þeim
verði ólíft í þessum bæ.
Manninum hættir við að líta frem-
ur á skuggahliðina, eins og áður er
sagt. En talið þið við nokkura roskna
atorkumenn hér í bænum. Þið munuð
komast að raun um, að eitthvað líkt
vakir fyrir þeim fleirum. Og vafa-
laust hafa þeir n o k k u ð til síns
máls.
Okkur hættir mikið við kviða ;
þessum bæ — og reyndar á öllu þessu
landi — jafnvel í góðum árum. Naum-
ast kemur svo nokkurt ár, að ekki
heyrist nokkuð sárar kvartanir. Við
tölum miklu meira um það, þegar
skórinn fer einhverstaðar að kreppa
að, en þegar alt leikur í lyndi. Og
okkur er títt að gera mjög mikið úr
því, sem mótdrægt er.
Síðasta vetur var gert afarmikið úr
bágindum hér í bænum. Og sjálf-
sagt hafa margir átt örðugt uppdrátt-
37. tðlublafl
ar. Þá var tekið fyrir lánin í bönk-
unum og búðunum og mikla atvmnu,
sem verið hafði. En aðgangur var
greiður að sveitarstyrk. Og ekki nam
l átækraframfæri samt á síðasta ári meiru
en tæpum 2 kr. á mann, minna en í
meðallagi um land alt. Sumstaðar i
öðrum löndum nemur sjúkrakostnaður
snauðra manna meiru. Og í Khöfn,
til dæmis að taka, mun fátækrafram-
:æri nema 2/a meira á mann til jafn-
aðar en hér í bænum.
Bágindin eru auðvitað of mikil.
inginn ætti að eiga bágt. Og senni-
ega þyrfti enginn að eiga bágt, ef
öllu væri svo haganlega fyrir komið,
sem verða mætti. En eftir fátækra-
framfærinu að dæma, virðist að minsta
costi ekki ver ástatt hér en á landinu
yfirleitt, og mikið betur en viða í
öðrum löndum.
Auðvitað hefir vatnsveituvinnan mjög
mikið gréitt úr á síðastliðnum vetri.
Við hana hafa ekki allfáir haft betri
atvinnu, en þeir hafa nokkuru sinni
raft endranær.
Og þess er vert að gæta, að þegar
örðugir tímar koma, þá byrjar jafn-
framt sparnaðartími. Menn eyða þá
ekki nánda-nærri eins miklu. Að því
eyti eru örðugleikarnir oss hollir.
Ekki eru þeir fáir hér á landi, sem
fullyrða, að á hörðum árum komist
menn úr skuldum, sem þeir safni í
góðærinu, að á hörðu árunum græði
menn, og í góðu árunum verði þeir
fátækari.
Og sparnaðar-tímabilið er þegar byr-
jað. Það er auðsætt á því, hve miklu
minna kemur nú hingað af vörum frá
öðrum löndum, en áður hefir verið
títt.
En ekki getur1 Reykjavík lifað á
sparnaðinum einum. Eitthvað verður
sjálfsagt að hafast að, öðruvísi en nú,
ef ekki á illa að fara — þegar á næsta
vetri og eftirleiðis.
Nokkur vinna verður við gasstöð-
ina, ef hún kemst í framkvæmd —
líklegast varið þar um 200 þúsund
kr. í vinnulaun. Og í samningum
verður, að innlendir menn sitji fyrir
henni, að svo miklu leyti sem unt
er. En ekki nægir sú vinna. Og ekki
er hún heldur nema nokkura mánuði.
Skuldir kreppa að afarmörgum, eink-
um húsaskuldirnar. Arðurinn af sjávar-
vinnunni virðist munu verða lítill nú
um skeið. Menn hljóta að eiga örð-
ugleika fyrir höndum.
Er ekkert unt að gera til þess að
draga úr þeim?
Fyrst verður sjálfsagt flestum að
hugsa til þess, hvort ekkert er unt
að gera til þess að lengja vinnutíma
verkfærra manna á árinu. Er ekki
unt að gera þeim kost á að nota sér
eitthvað, öðruvísi en nú gerist, þá
mánuði, sem nú eru svo margir at-
vinnulausir ?
Undarlegt má það vera, ef þess er
enginn kostur.
Oss langar til að varpa fram nokk-
urum spurningum. Og þessi er þá
fyrst:
Hvað er um gullið?
Er það ekki alveg frámunalegt, að
við skulum enn ekki vera neins vís-
ari, síðan er það fanst fyrst?
Ef það er svo mikið, og ef svo til
hagar að öðru leyti, að kostnaði svari
að vinna það, þá er allur atvinnu-
kvíði Reykvíkinga um garð genginn.
Þá verður næg atvinna alt árið. En
vitneskjunni um það er haldið fyrir
bænum ár eftir ár. Það mundi verða
talið hámark þolinmæðinnar í öðrum
löndum að bíða eftir slíku allan þennan
tíma með engu öðru en stillingu. En
hitt er vafamál, hvort sú þolinmæði
er eingöngu dygð.
Ætlar ekki bærinn að fara að leita