Ísafold - 21.08.1909, Blaðsíða 1

Komiu út ýmiat einu sinni efta tvisvar i
vikn. Verö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1^/a dollar; borgist íyrir
mibjan júli (erlondig fyrir fram).
ISAFOLD
Uppwögn (skrifleg) bundin viö áramót,. er
ógild nema komTn só til útgefanda fyrir
1. okt. og iwaupandi skaldlaas vib blabið.
Afgreibsia: Austurst.roeti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík laugardaginn 21. ágúst 1009.
55. tölublað
T. O. O. F. 90939.
Augnltokning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 i spltal
Forngripasafn opib á v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—21/* og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lost.rar- og skrifstofa frá 8 árd. tii
10 siM. Alm. fundir fsd. og sd. 8 »/* siöd.
Landakotskirkja. Glubsþj. 91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 ‘/a—12 og 4—5
Landsbankinn 10 ‘/a—2 4/a. B-nkastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6 -d.
Landsskjalasafnið á þiu., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Nátfcúrugripasain (i landsb.safnsh.) á sd. I1/*—21/*.
Tannlækning ók. i rósthússt-r. 14, l.ogS.md, 11 '
Iðnaðarmenn 7
Munið eftir að ganga í Sjúkrasjóð iðnaöarmanna
— Svoinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. —> Bókhlöðustlg 10.
FaxaflúaMturinn IHGOLFUR
fer til
Borgarness ág. 29.; sept. 2., 8., 12.
Akra sept. 5., 12.
Garðs og Keflav. ág. 23.
Sandgerðis ág. 25.
Næsta bl. ísafoldar laugar-
dag 28. þ. m.
SamgöngusamningurÍDii.
Mikið stímabrak hefir orðið út úr
honum i Danmörk, áður en tókst að
ná honum.
Eins og símað var til ísafoldar,
gerðu Danir sig stórreiða út af Fíam-
borgarferðunum, margfölduðu með sér,
hvað íslendingum gengi til að fá þær,
nú ætti að hætta allri verzlun við
Dani og þar fram eftir götunum.
Mjög furðulegt yfirleitt að sjá, að
mennirnir skyldu geta láð oss það,
að vér viljum fá sem beztar sam-
göngur við umheiminn.
Samt könnuðust Danir við það, að
ekki væri unt að banna oss ferðir
milli Hamborgar og Reykjavíkur, ef
vér kostuðum þær sjálfir og gætum
komist að sanmingum um þær. En
að því hefir sýnilega ekki verið auð-
hlaupið. Danska stjórnin neitaði að
leggja póstgangnatillagið frá Dan-
mörku félagi, sem tæki að sér Ham-
borgarferðirnar, og Sameinaða gufu-
skipafélagið neitaði líka að ganga að
slíku.
í þessu þrefi kom tilboð frá Ham-
borg. Félag þar bauðst til að taka
að sér strandferðirnar og" ferðir milli
Kaupmannahafnar og Reykjavíkur og
Hamborgar og Reykjavíkur fyrir al-
þingisstyrkinn einan. Millilandaferð-
irnar áttu að vera 30.
Geta má nærri, að ekki þótti Dön-
um betur, þegar þetta tilboð kom.
Börsen talar um það sem danskri verzl-
un og skipaútgerð sé sagður ófriður á
hendur, ef að slíku sé gengið.
Og það var ekki gert, svo sem
kunnugt er.
En ráða má af blöðunum, að full-
harðsótt hafi það verið að komast að
samningum í Danmörk. Til dæmis
að taka segir stjórnarblaðið Danne-
brog 7. þ. mán.:
Danska stjórnin hefir ekki getaö ajtr-
að pví, að Islendingar Jengju samband
við Hamborg. Þeir haja unnið sigur
í baráttunni.
Við þau ummæli þarf engar athuga-
semdir að gera. Þau skýra sig sjálf.
Frekari skýringar áhrærandi samn-
inginn má sjá af eftirfarandi pistli,
sem tíðindamaður ísafoldar í Khöfn
ritar oss 10. þ. mán., eftir viðtal við
ráðgjafa:
Það var úlfaþyturinn í Dönurn út
af Hamborgarferðunum, sem olli þvi,
að leggja varð kapp á það frá vorri
hálfu, íslendinga, að þær kæmust á
nú þegar.
En það var ekki hasgt öðru vísi,
en að semja við 2 félög.
Því að Danir binda ríkissjóðsstyrkinn
því skilyrði, að félagið, sem hann
hlyti, ætti ekkert við Hamborgar-
ferðir.
Því vildi Sameinaða sæta.
En Thore vildi taka þær að sér
sem viðbót við strandferðirnar, ef það
fengi allan íslenzka styrkinn, 60,000
krónur.
En fyrir 50,000 bauð Sameinaða
félagið að annast millilandaferðir reglu-
lega, póstferðirnar án Hamborgarferða.
Eftir langt og mikið stímabrak varð
sú niðurstaðan, að Sameinaða félagið
færði sig niður í 40,000 kr. fyrir
millilandaferðirnar, þ. e. danska styrk-
inn einan.
Þá hefði verið eðlilegast, að hlutað'
eigandi dansknr ráðgjafi, innanríkis-
ráðgjafinn, semdi við Sam. fél. um
þessar 40,000, en íslandsráðgjafinn
um hinar við Thorefélag. En það
var ekki hægt vegna fjárlaganna. Þau
ætlast eindregið til að samið sé um
allan styrkinn, 100,000 kr., í heilu
lagi, þótt vera megi við fleiri en eitt
félag.
Þessu varð framgengt með því lagi,
að íslandsráðgjafinn gerði, ásamt inn-
anrikisráðgjafanum, samninginn við
Sarn. télagið, en við Thorefélagið
samdi hann auðvitað einn.
Þá var fjárlaga-skilyrðinu fullnægt.
Hreyft kann að verða þeirri spurn-
ingu, segir tíðindamaður vor enn
fremur, hvort ekki hefði verið betra
að geyma Hamborgarferðirnar 2 árin
næstu og gera 2 ára samning við
Sam. fél. eftir gömlum vanda og áti
þess að hugsa um kælirúm nt. m.
Vera má og, að það hefði þótt til-
tækilegt, ef Danir hefðu ekki hleypt
í sig þessum þvergirðing og ástæðu-
lausum ímugust út af Hamborgarferð-
nnum. Það var hart aðgöngu að
fara að hopa á hæli fyrir þeim með
þær. — Og úr því að kostur var á
mun betri ferðum með 10 ára samn-
ingi (sbr. orðalag fjárlaga) með nýjum
strandferðabátum, auk almennilegs þ.
e. fullnýtilegs kælirúms, ekki einungis
í 2 millilandaskipum, heldur og í 2
strandferðabátum, þótti ekki áhorfsrnál
að ganga að því. Enginn mun og
rengja það, að »mun betra« sé að
hafa 45—46 reglulegar póstferðir milli
landa, með jöfnu millibili yfirleitt, held-
ur en 25 (auk nokkurra handahófs-
ferða).
Hið pýzka tilboð, sem kom til orða,
var að vísu álitlegt í marga staði, en
með því fengust ekki nærri því eins
tíðar reglulegar millilandaferðir og
með þeirri tilhögun, sem um samdist
að lokum og virðist vera landinu
notadrýgri og hagfeldari að ýmsu
leyti. Hamborgarferðirnar, sem fengn-
ar eru með því, munu og verða að
líkindum nægar í bráð, enda engin
fyrirstaða, hjá Thorefélagi, að fjölga
þeim alveg eftir þörfum.
Jóhannes Jósefsson,
fþróttamaðurinn mikli, og félagar
hans voru staddir í Khöfn er Laura
fór þaðan. Þeir láta hið bezta af
ferðum sínum og fá hvarvetna góðar
viðtökur. í bréfi frá þeim, rituðu
7. þ. m., segir á þessa leið:
_ Við erum nú staddir hér í
Khöfn. Komum í gær frá Norvegi.
Höfum verið að ferðast um Danmörku
síðan í vor með sýningar okkar, og
nú síðast um Norveg. Förum héðan
eftir 2 daga; eigum að byrja 10. þ.
m. í »Cirkus Reiffarth« í Árósum.
Verðum þar til 24. þ. m. Þaðan til
Hamborgar, byrjum þar 26. þ. m.
í »Cirkus Busch«, einu frægasta leik-
sýningahúsi í heimi. Ekki ráðið hve
lengi við verðum þar; því ræður s_á,
er við erum ráðnir hjá, cand. jur.
Paul Neve. Hann hefir fengið tilboð
fyrir okkur í París, Sviss, Spáni og
Rússlandi (kóleran heftir för okkar
þangað). Kaup höfum við gott,
ókeypis ferðir og vel lagt til, það
sem þurfum á að halda. — Ánægju-
legra, ef slíkra kosta hefði mátt njóta
heima; — en það var öðru nær. Það
eitt getum við nú gert fyrir þjóðina
okkar, að láta aðrar þjóðir vita að
hún er tii, auka þekkingu á henni.
Og það má eg óhætt fullyrða, að
hlýr hugur til hennar hefir glæðst
víða, þar sem við höfum farið um.
-----s>se-----
Erlend tíðindi.
. Khöfn 11. ágúst.
Verkfallið mikla í Svíþjóð.
250 þnsundir manna leggja niður
vinnu.
Siminn hefir sagt frá verkfalli því
hinu mikla, sem stendur yfir þessa
dagana í Svíþjóð. Það er eitt af stærstu
verkföllum, er sögur fara af og nær
yfir alla Svtþjóð svo að segja, milli
fjalls og fjöru.
Vinnulýður hefir löngum átt erfitt
uppdráttar þar í landi og vinnuveit-
endur þjakað kosti verkamanna sinna.
Hins vegar hafa vinnumenn reynt að
brjótast áfram og bæta kjör sín, þar
sem annarstaðar. Hafa þeir smám
saman farið að krefja drotna sína um
hærra kaupgjnld og samvinnufélög
myndast til þess að reka réttar verka-
manna. En vinnuveitendur hafa verið
hinir seigustu og haldið í skildingittn
eftir mætti. Þó eru þeir nú farnir að
sjá það, að verkamönnunt eykst ás-
megin óðar en timinn líðitr og að
þar er margur- dropi að verða móða
fögur. Samtök jafnaðarmanna og fé-
lagsskapur í Svíþjóð svíður auðvaldinu
í augum og þeir sjá það, vinnuveit-
endur, að svo búið má ekki standa.
Hefir þeim því þótt ráðlegt að ráða
á verkamenn, áður en þeir yxu þeim
upp yfir höfuð. Til þess er notuð
aðferðin: vinnuteppa. Öllum verka-
mönnum er sögð upp vistin og aðrir
teknir í staðinn. í Svíþjóð voru aliir
pappirsgerðarmenn reknir úr vistinni
með samtökum vinnuveitenda og þetta
var tilefni til þess, sem nú er orðið.
Verkamenn hafa svarað því með alls-
herjar-verkfalli um alt land. Þessu
bjuggust auðmenn vitanlega við og
það var þetta, sem þeir vildu. Þeir
sjá, að nú verður að skriða til skarar.
Vilja þeir sjá, hvorir betur mega og
hvorir þola lengur vinnuleysið, þeir
eða vinnulýðurinn. Gefist verkamenn
upp, eiga þeir von á afarkostum hjá
vinnuveitendum.
Verkfallið hófst fyrir rúmri viku,
og þar er ekkert lát á enn. Verk-
fallsmönnum fjölgar meira að segja á
hverjum degi og fleiri og fleiri vinnu-
flokkar slást í hópinn til þess að láta
eitt yfir alla ganga. Fyrir nokkrum
dögum voru verkfallsmenn allra stétta
taldir um 250,000, en liklega hefir
þeim fjölgað stórum síðan.
Það kvað vera æði tómlegt í borg-
unum í Svíþjóð þessa dagana. Verk-
smiðjum flestum og búðum lokað,
vagnlaust á götunum og svo hljótt,
þar sem áður var arg og ærusta, að
þar má nærri heyra flugu anda. Eng-
inn vinnur. Allir gera verkfall, lík-
rpenn, hvað þá aðrir. Blöðin eru hætt
■ð koma út nema eitt eða svo, en
það er málgagn sjálfra verfallsmanna.
Þeir halda fundi, eggja hver annan og
styðja með ráð og dáð. Þeir sem eitt-
hvað hafa milli handa rniðla hinurn,
sem fátækari eru. Vinnuveitendur hafa
og haft viðbúnað eigi síður. Þeir hafa
tekið stórlán í bönkunum og ætla sér
ekki að láta undan fyr en í fulla hnef-
ana.
Annars er til þess tekið, hversu alt
fer þar fiiðsamlega fram. Menn bjugg-
ust við óspektum og blóðsúthelling-
um, en þar hefir svo að segja enginn
látið lífið enn sem komið er. Verk-
fallsmenn hafa tekið þann kostinn, að
spilla eigi fyrir sér og sínum málstað
með hermdarverkum. Þó hafa þeir
keypt byssur og skotfæri og svo er
sagt, að nú fáist hvergi byssa í allri
Svíþjóð, þó að gull sé i boði. Út-
lendum blaðamönnum, sem til Stokk-
hólms koma, þykir allsnubbótt ferð
sin orðin. Þeir áttu von á róstum og
bardögum, en koma á friðarþing. Bann-
að var og í byrjun verkfallsins, að
veita nokkrum manni eða selja vín i
Stokkhólmi og mun það eiga drjúgan
þátt í þvi, hversu þar fer alt skaplega
frarn.
Hve lengi stendur á þessu enn, er
ómögulegt að segja með nokkurri
vissu, því að þrákelkni er í báðum.
Þeir togast á um líftaugina og halda
báðir dauðahaldi.
Siðustu fregnir segja, að verkfalls-
menn eigi allerfitt, og verkfallið eigi
nógu alment. Vinnuveilendur bjóða
verkfallsbrjótum fastarstöður og vinna
sumstaðar byrjuð aftur. Dálítið er og
tekið að brydda á óeirðum. Drepið
hafa verkfallsmenn uppskerumann einn
úti í sveitinni, er neitaði að gera verk-
fall, og ráðist hafa þeir á sporvagna í
Stokkhólmi, er þeir tóku að ganga
með nýjum mönnum á. Hafa nokkrir
verið handsamaðir af lögreglunni. Ann-
ars hafa verkfallsmenn sjálfir sína lög-
reglu og hún reynir að láta alt fara
með feldu.
Marokko-ófriðurinn
og
Spánarbyltingin.
Þar á Pyrenæaskaganum hefir og
verið í meira lagi róstusamt, eins og
drepið hefir verið á áður.
Hermenn neituðu að fara í Kabyla-
stríðið og sögðu, að sá ófriður væri
með öllu Spánverjum sjálfum að kenna
og væri leikurinn til þess gerður, að
auðvald landsins gæti makað krókinn.
Þar hafa og verið lög í landi, að hver
og einn gat keypt sig undan skyldu-
herþjónustu með ærnu fé. Þetta var
óvinsælt í meira lagi hjá alþýðu manna,
því að auðmenn og hötðingjar sættu
vitanlega færi og sátu heima hópum
saman.
Þetta var aðalástæðan til upphlaups
þess, er verið hefir á Spáni undan-
farna daga, einkum í Barcelóna. Af
fjarverandi hermönnum, er kvaddir
voru til herþjónustu, komu ekki nema
i°/0 eða svo. Þá tók Alfons kon-
ungur til þeirra úrræða að setja á
stofn allsherjar hervaldsstjórn, er kúga
átti lýðinn til hlýðni. Hann svaraði
með uppreist og allsherjar verkfalli.
Síðan hófust skærur og bardagar um
alt land. Morð og hryðjuverk voru
framin meiri en dæmi eru til í álfu
vorri á síðari tímum. Mest gekk á
á Norður-Spáni í Barcelóna og hér-
uðunum þar i kring. Fregnirnar voru
annars alt af óljósar, því að stjórnin
lét rannsaka símfregnir allar og hleypti
því einu af stað, er henni sýndist.
Alfons konungur var talinn i hin-
um mesta lifsháska, og sagt var að
enskt herskip hafi verið við hendina
til þess að taka við drotningu og flytja
burt, ef illa hefði til tekist um manti
hennar. Konungur var hrópaður nið-
ur víða um landið. Svo var hatrið
og gremjan megn. Var eigi annað
sýnna en að hann mundi hröklast úr
völdum og eiga þangað aldrei aftur-
kvæmt.
En þá tók hann það til bragðs, að
láta þingið fella burt ákvæði laganna
um undanþágu frá herþjónustu. Nú
verða allir að fara, ef ófrið ber að
höndum, hvað sem í boði er, hvort
þeir vilja eða ekki. Þegar þetta varð
hljóðbært, breyttist alt á svipstundu.
Nú er Alfons konungur elskaður jafn-
mikið og hann var hataður áður, segja
menn. Uppreistin er sefuð og vinna
hafin eins og áður.
Þó segja blaðamenn útlendir í Ma-
drid, að það sé síður en svo, að
landsfólkið sé friðað. Margir eiga um
sárt að binda eftir skothríðir herflokka
þeirra, er sendir voru til þess að sefa
múginn og æsingar því magnaðar enn.
Þeir segja fyrir nýja byltingu, áður en
langt um liður, og hana skæða. Lýð-
veldismenn eru þar að verða fjölmenn-
ari og fjölmennari og núna eflast þeir
óðfluga.
Don Carlos, sá er þózt hefir rétt-
borinn til ríkis á Spáni, er nýlega lát-
inn. Fyrir dauða sinn afsalaði hann
sér og ætt sinni öllu tilkalli til kon-
ungdóms. Jakob elzti sonur hans hefir
mótmælt þessu harðlega, kveðst sjálf-
ur vera fullveðja og afsal þetta því
ólöglegt. Hann hefir hafst við á Spáni
eða þar á landamærunum meðan á
uppreistinni hefir staðið og ætlar sér
að nota sundrungina til pess að ná
aftur rétti sínum. Þar fer hann þó
líklega flatt. Gangi ríkið úr greipum
Alfons, er konungdómurinn væntan-
lega úr sögunni á Spáni. Þá koma
lýðveldismenn til skjalanna.
Tyrkland og Grikkland.
Eúgun Krítverja.
Ófriöur i nánd.
Nú er svo komið með Tyrkjum og
Grikkjum, að innan fárra daga brjótast
Tyrkir með her manns yfir landamær-
in. Þetta er annars undarlegur ófriður.
Grikkir hafa ekkert gert á hluta Tyrkja.
Þeir hafa ekki eggjað Krítverja með
einu orði til þess að ganga undan
Tyrkjum. Það eru eyjarskeggjar, sem
vilja þetta sjálfir. Þeir hafa dregið
upp gríska fána og hylt Georg kon-
ung, en Grikkir hafa ekkert aðhafst.
Þeir hafa vísað öllu frá sér til stór-
velda þeirra, er haldið hafa úti tii
þessa verndarhersveitum á Krít. Samt
er nú svo komið, að Tyrkir ætla að
segja þeim stríð á hendur.
Til þess að átta sig á þessu, verða
menn að athuga ástandið á Tyrklandi
heima fyrir. Ungtyrkir eiga æ í vök
að verjast fyrir afturhaldsseggjum.
Þeim er því um að gera, að ríkið
gangi ekki úr sér meira en komið er.
Missi þeir Krítey, geta þeir búist við
byltingu aftur á bak og jafnvel harð-
stjórn aftur. Hundtyrkir, en svo má
nefna afturhaldsmenn, segja að losið
á ríkinu sé að kenna Ungtyrkjum
eingöngu og stjórn þeirra — stjórnar-
skránni með öðrum orðum. Ung-
tyrldr sjá hættuna. Yfir þeim vofir
borgarastyrjöld, ef þeir slaka hið minsta
til í Kríteyjarmálinu, Því er það, að
þeir vilja ekki eiga undir úrskurði
stórveldanna um afdrif eyjarskeggja.
Með ófriði ætla þeir að ná sér niðri
og það mun liklega vaka fyrir ein-
hverjum þar í landi, að ná í eitthvað
af Grikklandi í staðinn fyrir Búlgaríu-
missinn.
Vilji Krítverja er virtur að vettugi.
Þeir eiga að hýrast hjá þeim, sem
þeir hata, hvort þeir vilja eða ekki.
Stórveldin ætla að fara fram á það
við Tyrki, að þeir gefi eyjarskeggj-
um sjálfstjórn og tyrkneskan land-
stjóra. Ekki verða Krítverjar ánægðir
rneð það, en Tyrkir hóta að brjóta á
bak aftur nteð hervaldi allar tilraunir
þeirra til þess að komast undir Grikk-
land. (Nl. á 4. s.|