Ísafold - 14.10.1909, Side 1

Kemui út ýmist einu sinni eða tyisvar i
viku. Verö Arg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. efta l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júlí (erlendis fyrir fram).
Uppsðgn (skrifleg) bundin vib úramót, er
ógild nema komln sé til útgef&nda fyrir
1. okt. og Kaupandi skuldlaus viö blabib.
Afgreibsia: Austurstrœti 8,
XXXVI. árg.
Reykjavik fimtudaginn 14. okt. 1909.
67. tölublað
Heimsskautsþrætan.
Akæran fjórtánliðaða frá Peary.
---- Kh. 5. okt.
Eins og símað hefir verið, sendi
Peary frá sér 14-liðaða ákæru gegn
Cook. Hún er á þessa leið:
1. Peary og Svertinginn Matt Hen-
son hafa hvor út af fyrir sig og báðir
í sameiningu naft tal af öllum Skræl-
ing]um, sem búa við Smithsund, og
ummælum þeirra ber saman við það,
sem Eskimóarnir tveir sögðu, þeir er
fylgdu Cook, þeir Etukishuk og Ahwelsh,
sem sé, að Cook hefði aldrei komist
norður fyrir landsýn.
2. Gagnstætt venju annarra norður-
fara hefir Cook ekki haft með sér skýrsl-
ur þær, sem skildar hafa verið eftir í
vörðum hér og hvar á þeim stöðum,
sem hann segist hafa komist á. Eink-
um á þetta við skýrslu þá, sem Peary
skildi eftir við Cap Thomas Hubbard
árið 1906.
3. Frásögn Cooks um það, að hann
hafi íarið frá Annatok norður á heims-
að hann hefði þolað einu sinni eina
dagleið með 600 punda þunga.
9. Snjóskór Cooks voru óhentugir
í laginu til norðurferðar og ómögulegt
fyrir hann að fara hart yfir á þeim.
10. Cook skildi eftir skýrslur sín-
ar í Etah til þess að geta haldið þvi
fram, að þær hefðu glatast eða skemst
og komast þannig hjá því að vera
neyddur til að sýna þær til sönnunar
máli sínu.
r 1. Enginn maður, sem hefði reist
Ameríkufánann upp á pólnum, mundi
hafa selt slíka hluti, sem svo auðvelt
er að flytja, í hendur allsendis ókunn-
ugum manni til varðveizlu.
13. Þegr.r Harry Whitney steig á
skipsfjöl á Jeannie, mátti hann ekki
vera að því að snúa aftur til Etah til
þess að hafa með sér þessa hluti, sem
hann hlaut að vita, að voru svo mikils
virði fyrir Cook.
14. Ef Cook hefði skilið eftir jafn-
dýrmæta hluti í Eskimóaþorpi, mundi
Nyrzta hús jarðarinnar.
[Myndin sýnir snjókofa þann, er Cook reisti á norburheimskauti þ, 21. april 1908.
Bak vib kofann sóst Bandarlkjafáninn og sitt hvoru megin við hann Eskimóarnir
tveir, er Cook fylgdu alla leib á heimsskautið. Kofiþessi er tvimælalaust nyrzta
hús jarðarinnar og liklega dýrasta húsið í heimi. Ógrynni fjár og ótal mannsllfum
hefir verið eytt til þess að komast að þvi að byggja húsið á þessum bletti. Og nú
veldur það látlausu rifrildi i öllum blöðum heimsins, Sum heimsblöðin véfengja,
að það só til og bera það á Cook, að hann hafi falsað myndina. — Sá sem stæði
uppi á kofanum myndi snúa andlitinu móti suðri, hvert sem hann liti. Það er,
svo sem kunnugt er, eina áttin á norðurheimskauti],
an er farið, verður að geta þess, að
Whitney hafði orðið að skilja eftir
plögg Cooks í Etah, fela þau þar í
klettum. Skip hans var langt í burtu
og hann gat ekki fengið að taka með
sér plögg Cooks. Hann fór sem sé
á skipi Pearys, Roosevelt, frá Etah
til síns skips, Jeannie. Hann er nú
kominn til Ameríku og hefir skýrt
frá öllum málavöxturn. Hann segist
hafa sagt Peary, þegar hann kom til
Etah, að Cook hefði komist lengra
norður en hann, en ekki getið um,
að hann hefði komist norður á heim-
skaut, því að þess hefði Cook óskað.
Peary fór ekki lengra út í þetta, en
menn hans spurðust vandlega fyrir hjá
Eskimóum Cooks. Whitney kvaðst
þó aldrei hafa heyrt Eskimóana segja,
að Cook hefði ekki komist nema tvær
dagleiðir frá landi. Þegar Cook fól
honum verkfæri sín og annað, sem
geymt var í mörgum kössum, nefndi
hann ekki skjöl á nafn. Hann kvaðst
ekkert hafa um það vitað, að skjöl
hefðu verið í kössunum. Peary neit-
aði að taka nokkuð, sem Cook ætti
á skip sitt, svo að Whitney mátti til
að skilja þetta eftir í Etah og fela það
þar. Þegar hann var kominn á skip
sitt, Jeannie, stakk skipstjórinn upp á
þvi, að þeir skyldu sigla til Etah til
þess að sækja muni Cooks, en Whit-
ney vildi það síður vegna þess, að
hann hafði lofað Eskimóunum i Etah
nokkurum byssum, sem hann hélt að
Jeannie hefði komið með. En svo
var ekki og þá vildi hann ekki svíkja
Eskimóana með þvi að koma byssu-
laus. Annars segir hann, að sig iðri
þess nú, að hann hafi ekki sótt plögg-
in. Cook er hinn öruggasti og segir
að þetta geri ekkert til.
Síðasta fregn.
Cook hefir sent símskeyti í dag,
Torp prófessor og rektcr háskólans
hér og segir þar, að blaðafregnirnar
um skjalarannsóknina séu rangar.
Segist hann munu senda skýrslur sín-
ar fyrst hingað til háskólans eins og
hann hafi lofað.
Hreystilega af sér vikið.
skaut og þaðan suður í Jonessund, um
25x/a breiddarstigs vegalengd, eða nærri
1700 enskar mílur — á einum sleða-
ferðartíma, er óhugsandi. Enginn
hefir til þessa komist meira en n
stig.
4. Utbúnaður Cooks allur var
þannig úr garði gerður, að það var
beinlínis ókleyft fyrir hann að vinna
það þrekvirki, sem hann segist hafa
unnið.
5. Cook segist hafa haft með sér
tilbúinn sjóndeildarhring úr gleri með
kvikasilfri, á ferðalagi um 1700 ensk-
ar mílur, en Peary notaði sjóndeildar-
hring úr steypujárni. Peary segir, að
skýrsla Cooks um þetta sé fráleit i
alla staði. *
6. Til er skýrsla frá Marwin próf-
essor í tveim eintökum um ferð þeirra
Pearys norður á 86. stig og 38. mín.
norðurbreiddar. Þar er það sannað
með órækum rökum, að Peary hafi
að minsta kosti komist þetta langt.
7. Bartlett höfuðsmaður hefir haft
með sér frá 87. stigi og 48. mín. af-
rit af skýrslunum um ferðalag sitt og
Pearys og það er áreiðanleg sönnun
fyrir því, að Peary hafi komist þang-
að.
8. Sleði Cooks var alt öðruvísi
að gerð en sleðar þeir, sem pólfarar
öota venjulega, og það er óhugsanlegt,
Whitney hafa kostað kapps um að
flytja þá til Bandarikjanna sem allra
fyrst.
Hvað segir nú Cook um öll þessi
boðorð?
Þrátt fyrir þessar alvarlegu ákærur
hafa fylgjendur Cooks ekki týnt tölu.
Hann segist hafa afrit af öllu því
helzta af skjölunum og því geta sann-
að sögusögn sina án þeirra. Ymsum
greiuum ákærunnar hefir hann svarað
og aðrir fyrir hann. Það er t. d.
rangt, að hann hafi notað sjóndeildar-
hring úr kvikasilfri. Hann notaði
spegilkringlu. Kvikasilfur hefði auð-
vitað frosið. Framburður Eskimóanna
er eðlilegur. Þeim var bannað að
segja frá því sanna.
Menn bíða þess með óþreyju, að
skjölin verði rannsökuð. Áður verður
ekkert hægt um þetta að dæma.
Nú er það síðasta frétt, að skorað
hafi verið á Cook, að hætta við að
senda plögg sín til háskólans hér, en
láta rannsaka þau vestra, og að Cook
muni ætla að mælast til þess, að há-
skólinn láti þetta eftir. Hvað satt er
í þessu, verður ekki sagt. Cook hefir
ekki sent skeyti um það sjálfur enn.
Skýrsla Whitnoys.
Til þess að skilja það, sem á und*
íslenzkur stúdent bjargar barni.
Stúdent einn íslenzkur, sem er ný-
lega kominn til Khafnar, Kristján
Björnsson frá Isafirði bjargaði nýlega
barni, sem komið var að því að drukna.
Kristján var á gangi suður við skipa-
skurðinn við Kristjánshöfn. Honum
varð þá alt i einu litið á mann á bakk-
anum, sem æpti og baðaði út hönd-
um. Kristján flýtti sér þangað og sá,
að barn var að byltast í sjónum fyrir
neðan. Haun hafði engar sveiflur á,
heldur fleygði sér á sund og bjargaði
barninu og kom þvi heim til foreldra
þess. Bátar voru allfjarri og þvi
enginn efi á, að barnið hefði drukkn-
að, ef Kristján hefði ekki borið þar
að.
Kristján er fimur sundmaður og
vanur sundkennari af ísafirði.
-----SÖ6------
Ólafur Dan Daníclsson
á að verja doktorsritgerð sína á
háskólanum i Höfn 30. þ. m. Bók-
in er komin út á forlag V. Pios og
heitir: Nogle Bemarkninger om enGruppe
algebraiske Flader, der kunne bringes til
at svare entydig til en Plan, Punkt jor
Punkt.
Gufuskipasamningarnir.
Minnihluta-blöðin halda sig hafa
náð í væna hnútu að naga, þar sem
gufuskipasamningurinn er við Thore-
félagið. En ekki er gott fyrir þá að
átta sig á þessu nagi, sem kunnugir
eru því, hvað stóð til boða af sam-
göngum hjá Sameinaða félaginu á sið-
asta þingi, og minni hlutinn hélt svo
fast fram, að þingið samþykti.
Og fjárveitingin til gufuskipasam-
gangna 60 þús. krónur á ári, eins og
athugasemdirnar við hana, voru ein-
göngu bygðar á tilboði Sameinaða fél.
og orðaðar aj minni hlutanum, að sið-
ustu athugasemdinni undanskilinni, sem
kom frá meiri hlutanum: að semja
mætti i 10 ár, ef mun betri sam-
göngur fengjust með því móti o. s.
frv.
Minni hlutinn gekk að þvi visu og
sjálfsögðu, eins og sjá má á ræðum
framsögumanns hans í samgöngumál-
inu, að samið yrði að eins við eitt
félag, Sameinaða fél., eins og áður,
og að því yrðu veittar þessar 60 þús.
kr., auk danska styrksins 40 þús kr.,
eða samtals 100 þús. kr. ári.
Fyrir þessar samtals 100 þús. kr.
var í boði það, sem hér segir, og
minni hlutinn gerði sig svo harðá-
nægðan með:
25 millilandaferðir með 3 skipum,
eitt þeirra með ófullkomnu (ónýtu)
kælirúmi, og
3 strandferðabátar, attir án kœlirúms,
og áttu 2 þeirra að byrja ferðir sínar
frá Reykjavík 15. april og einn 1. mai.
Þetta er alt og sumt, sem minni
hlutinn á alþingi 1909 ætlaðist til, að
fengist fyrir þessar 60 þús. kr. á ári,
og sótti svo fast, að úr því urðu all-
mikil illindi á þingi, eins og þingtið-
indin sýna.
En hvað hefir svo stjórnin fengið
upp úr þessari fjárveitingu ?
1., 23 millilandaferðir með 3 skipum
Samein. fél., þar af 1 með kæli-
rúmi,
2., 3 strandferðabáta, eins og það fé-
lag bauð, en að auki kœlirúm í tveim
peirra.
Og svo enn fremur alveg umfram :
3., 20 millilandaferðir, sem flytja þó
ekki verðmætar póstsendingar án
sérstakrar lítillar þóknunar, 6 þús.
kr., sem og er víst að samsvari
ekki einu sinni ábyrgðargjaldinu
undir póstsendingarnar; og með
kælirúmi i einu af skipunum.
4., Fjórar beinar ferðir milli Ham-
borgar, Leith og íslands, sem flytja
póst án sérstakrar þóknunar.
Það er með öðrum orðum nærri
helmingi fleiri millilandaferðir en
Samein. fél. ætlaði oss, og þá um
leið póstferðir, einnig fyrir verð-
mætar póstsendingar, ef bætt er
við einum 6 þús. kr. á ári, sem
enn eru óaeittar, en enginn efi getur
verið á, að þing og stjórn samþykki,
því að það er stór hagur fyrir landið.
En hvað er þá að?
Það, að ekki hefir verið tiltekin í
Thorefélagssamningnum starð tnitti-
landaskipanna og farþegarúm og, að
þau tækju verðmætar póstsendingar
án nokkurrar aukaþóknunar, eða, að
ekki er tiltekið, að skip þess félags
séu að öllu leyti eins fullkomin eins
og skip Samein. fél.
Með öðrum orðum: Minni hlut-
inn heimtar nú af stjórninni, að hún
fái tneira en helmingi meira Jyrir til-
lagið 60 pús. kr., en minni hlutinn atl-
aðist til á siðasta pingi, og hann gerði
sig harðánagðan tneð pá!l
En það er sama sem að segja nú,
að minni hlutinn hafi reyndar vitað,
að Sameinaða fél. hafi altaf boðið ís-
lendingum sem að eins samsvarar heltn-
ing af þeim póstsamgöngum, farþega-
flutningi og vöruflutningi, sem land-
inu var nauðsynlegt, en að hann hafi
ió ætlað að veita því gufuskipastyrk-
inn og sótt það fast, vitandi pað, að
lsland ýekk Jyrir pað ekki nema helrn-
ing peirra samgangna, er pað átti að
haja. Og þar sem Samein. fél. eigi
nú ekki lengur í hlut, né Hannes Haf-
stein, þá sé rétt að fara að heimta
eins miklar og fullkomnar samgöng-
ur eins og styrkurinn sé verður.
Svo mikið vinna minnihluta-blöðin
til að hnýta i gjörðir ráðherrans, að
þau ana út í að koma þessu upp um
minni hlutann. Svo er græðgin mikil.
Thorefélaginu í hag.
Allsstaðar skín út úr ásökunum
minni hlutans viðleitnin til þess að
sýna fram á, að ráðherra hafi altaf
verið að semja Thore í hag, en ekki
landinu.
Hvort svo hafi verið sést bezt á
því, að ráðherra setur upp við Thore,
að kalirúm séu í tveimur aðal-strand-
Jerðabátunum. En petta skilyrði setti
pingið ekki upp.
Þessi krafa ráðherra kostar Thore
10—14 þús. kr. á ári eftir því, sem
Sameinaðafél. metur kælirúm í samn-
ingi sinum, ef síðar verður farið fram
á að fá kælirúm í Ceres.
Farþegarúmið.
Að ekki stendur neitt i samningn-
um um farþegarúm í millilandaskiputn
Thorefél., stafar vafalaust af þvi, að
stjórninni og almenningi er fullkunn-
ugt, hvaða skip Thorefélag á og, að
þau skip eru miklu yngri en skip
Sameinaða og hljóta því að endast i
10 ár. Það er kunnugt að Thorefél.
hefir undanfarin ár flutt miklu fleiri
farþega milli landa en Samein.fél., al-
menningi hefir sem sé líkað betur
farþega-aðbúnaðurinn í þeim skipum.
Ástæðan til þess að binda félagið eng-
um skyldukvöðum í þessu efni, mun
auk þess vera sú, að nú starfa tvö
satnkeppandi félög, þar sem samgöng-
urnar voru áður í eins félags hönd-
um, sem var einvalt og sparaði ekki
að skamta samgöngurnar úr hnefa.
Og ekki er líklegt, að Thorefélag
fari að hafa skip með ófullkomnara
farþegarúmi, þegar það hefir nú feng-
ið landssjóðsstyrk, heldur en áður á
meðan það sigldi styrklaust.
Ef samið hefði verið við að eins
eitt félag, þá hefði ákvæði um þetta
efni verið alveg nauðsynlegt.
Forsjálla hefði þó verið fyrir ráð-
herra að taka eitthvað fram um þetta
efni í samningnum, því muna mátti
hann eftir því, að hann átti vin heima
meðal annarra, sem ísafold hafði alla
tíð eftir að hann kom í embætti haldið
hlífiskildi fyrir, í margra óþökk, og
að hann mundi vafalaust leggja sínar
mjúku læknishendur á samninginn i
drengilegu launaskyni fyrir þenna
margra ára stuðning ísafoldar.
SkipastœrOin.
Hún er ekki tiltekin í Thoresamn
ingnum eins og í samningnum við
Sam.fél. En kunnugt er mér það,
að Thorfélagsskipin öll eru miklu
stærri, en þar jer heimtað.
Og gætum að, hvaða skilyrði Hannes
Hafstein setti um þetta efni i samn-
inginn við Samein.fél.
Hann áskildi að skipin barti ekki
minna en 400 smálestir. Það er
grundvöllurinn sem hann ákvað fyrir
stærð póstskipanna, sem nutu alls
styrksiits af almanna fé, hins íslenzka
og hins danska. En það er sama
sem að segja að skipin megi ekki
vera minni en 200 register-tons, en
það er sama sem að segja, að þau
mætti vera minni en minsta
skip Thorejélagsins Pervie sem er 237
register-tons 1!
Lítið mundi nú hafa græðst á þvi,
þótt sama skilyrði hefði verið sett f
Thorefélagssamninginn, þar sem öll
skip þess félags eru stærri, en svo,
að þau beri 400 smál. Það hlýtuj;