Ísafold - 06.11.1909, Blaðsíða 1

Komui út ýmist einu sinni eöa tvisvar i
viku. Yerö úrg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 6 kr. eða l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júlí (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrífleg) bundin viö Aramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og aaupandi skuldlaus vib blaöið.
Afgreibsla: Austurstrieti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík laugardaginn 6. nóv. 1909.
73. tðlublað
gJllllllllilllllllllllllllllMIIIIII{|!illll|[IHIIIIIIIIIII[llllllllllllllllllllll||||||||[||||||lllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllll|[ill|llilllllllllllillHI!lliilllllllllllli[|||;illlllililllllillii[;illltll|l[[!l||||||||||lilll||tl|||||rilllilll|||||i||lllllllllllllllllllHllllllimil|[|||H||l'j;
♦ Myndir og rammalistar -f
fást h v e r g i betri né ódýrari en
í Bankastræti 14.
Hvergi eru myndir jafn-ódýrt innramtnaðar eins Og bjá
Jóni Zoega, Bankastræti 14.
t Bankastræti 14
fást áreiðanlega failegustu rammarnir
í bænum. — Yfir 150 teg.
14 Munið, að alt þetta fæst bezt í Bankastræti 14
Talsimi 128 Jón Zoega. Talsimi 128
ÍllllllllllHllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllinilllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIHIHIIiHlllllllllllllllllllllllHIIIHinillHIIIIIIIHIIIIIHIIIIIHllllimilllllllllllllllllllHlllHlllHlWllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHlllllllimiHIIIIIUIrg
I. O. O. P. 9111128V*
Forngripasafn opið á virkum dögum li—12
íslandsbanki opinn 10—21/* og 5 l/«—*'7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstðfa frá 8 árd. til
10 síðd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* síðdegis
Landakotskirkja. Guðsþj. 9*/* og 6 á helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið 14/a—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Iðnaðarmenn T
Munið eftir að ganga i Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustíg 10.
A. C. Larsen. Esbjerg
U mboðssa li fyrir: Vörubirgðir:
Sláturfél. Suðurl. 25 Yesterbrog.
Reykjavík Köbenhavn
tekur að sér að selja fyrir hæsta fáan-
legtverð: gærur, loðnar og snögg-
ar, húðir, tólg o. fl. Fljót reikn-
ingsskil, sanngjörn umboðslauti.
Símnefni: Ladeýoged Esbjerg.
Meira af svo g'óðu!
Eg segi ekki nema það, að eg væri
í meira lagi upp með mér, ef eg væri
í stjórnarinnar sporum, hinnar nýju
stjórnar, sem er nú komin þó nokk-
uð á annað missiri, og hafa staðið svo
vel í sinni stöðu, að henni hefir ekk-
ert orðið til foráttu fundið, smátt né
stórt, sem lýsir sér í því, að þeir sem
hafa það hlutverk, að víta gjörðir henn-
ar, sem sé andþófsblöðin, minnihluta-
tólin, hafa engin ráð haft önnur en
s k á 1 d a ósköpin öll henni til vansa
og lýta.
Þau hafa neyðst til að spinna upp
ýmiss konar ósannindi, hinar og þess-
ar skröksögur, sem enginn fótur er
fyrir, rangfærslur og utúrsnúninga.
Því væru þau ekki að, — svo vit-
laus eru þau þó ekki, — ef þau
gætu komið með r é 11 a r aðfinslur,
borið sannar sakir á stjórnina.
Fyr mætti nú vera flónskan, fyr
mætti nú vera rataskapurinn, ef þau
þegðu um það, sem henni hefði orðið
á í raun og sannleika, en tjölduðu í
þess stað tómum uppspuna, sem laf-
hægt er að reka ofan í þau jafnharð-
an, eða allir vita fyrirfram jafnvel að
nær engri átt.
Embættaveitingar.
Embættaveitingar og sýslana er það
sem tíðast er hengdur hattur á. Og
er það ofureðlilegt, að þar verði nóg
um misjafna dóma. Þar geta löng-
um verið skiftar skoðanir, þótt miðað
sé við einskært réttlæti og ekkert ann-
að. Miðað við það, hvað þeim hent-
ar bezt, er embættismannsins eiga að
njóta — við það og ekkert annað.
Ekki vild né vináttu, venzl né flokks-
fylgi við veitanda, — við ekkert ann-
að en hve vel til fallinn sá er, sem
stöðuna girnist eða embættið. Alt af
verða þó einhverir út undan. Ekki
hægt að gera marga mágana að einni
dótturinni, segir málshitturinn. Altaf
verður að setja einhverja hjá, ef margir
sækja, sem jafnan er, sé staðan girni-
leg eða embættið. Og reiðast gera
þeir að jafnaði, nema þeir séu því
réttsýnni og ósérplægnari. En á því
hefir ekkert brytt. Og gegnir það
mikilli furðu. Engu líkara en búist
hafi verið við fyrir fram að minsta
kosti nokkurri flokksfylgis-hlutdrægni,
þótt ekki væri annað, svo sem hún
þótti ganga fjöllunum hærra hjá hinni
fyrri stjórn, og fólki því brugðið í
brún, er sú varð ekki raunin á, er um
skifti. — Raunar má segja, að ekki
sé löng orðin raunin enn, 7—8 mán-
uðir. En hún er þó töluverð. Banka-
stjóraembættin t. d. eru með tekju-
mestu embættum landsins. Þau voru
svo veitt, að enginn hefir treyst sér
að því að finna, að mér heyrist. Sama
er um samábyrgðarstjórastöðuna (á-
byrgð á íslenzkum fiskiskipum). Eða
fiskimatsmennina og síldarmats, þótt
minni háttar sé.
Það er að visu gerð tilraun til að
finna að ráðstöfun á kennaraembætt-
inu við prestaskólann, en steingefist
upp við það óðara, er það vitnaðist.
að hún var alveg óhjákvæmileg til
þess að bæta úr vandræðum, sem hlut-
ust af einni hinni siðustu hrópiega
ranglátri og hlutdrægri embættisskip-
un hinnar fyrri stjórnar, er einmitt
hinir næstu réttir hlutaðeigendur höfðu
verið mjög svo mótfallnir, með því
að þ e i r báru fremur fyrir fyrir brjósti
hag stofnunar þeirrar, er þeim hafði
verið trúað fyrir sérstaklega, heldur
en upphefð og gróða einstaks stór-
efnaðs manns undir.
Um viðskiftaráðunautinn er líku máli
að gegna. Það sáu allir heilvita menn
von bráðara, að sá, sem þá stöðu
hlaut, var e i n i umsækjandinn, sem
nokkurt vit var að skipa i hana. Hinir
voru henni ails óvaxnir. Þeir voru alls
engir menn til að leysa af hendi hið
miklu vandamesta og mikilverðasta
hlutverk ráðunautsins: að kynna landið
og allan þess hag öðrum þjóðum í
ræðu og riti, og að halda uppi svör-
um fyrir það erlendis, er á það væri
ráðist eða á þjóðina og leiðtoga henn-
ar, sem sízt hefir verið sparað hin
siðustu missiri, jafnvel einmitt af vorr-
ar þjóðar mönnum dularbúnum, í út-
lendum leynihjúp; sú fáránleg óár-
an er komin í mannfólkið hér á landi,
einkum höfðingja þess og mentamenn.
Það lítið, sem komið hefir fram af
öðrum aðfinslum, lýtur helzt eða sama
sem eingöngu að tvennu:
1, rannsókninni á hag Landsbankans,og
2, gufuskipsferðasamningnum, eða aðal-
lega þeim við Thorefélagið.
Bankarannsókuin.
Um bankarannsóknina er það að
segja, að bæði eru aðfinslur að henni
áþreifanlegum rangsnúningsvitleysum
blandnar og margvislegum uppspuna,
enda eru þær furðu-bíræfnislegar,
meðan enginn veit neitt um árang-
ur af þeim aðrir en nefndin og ráð-
gjafinn einn. Og hugsanlegt er
þó, að kveðið yrði við annan tón, er
árangur af starfi nefndarinnar verður
ger heyrinkunnur.
Gufuskipasamningarnir.
En ekki kastar þó tólfunum, fyr en
kemur til gufuskipamálsins. Þar hafa
aðfinslutilraunirnar hepnast svo nauða-
vandræðalega, að þyki hinninýju stjórn
lofið gott — og því mundi henni ekki
þykja það sem öðrum ? — óskar hún
sjálfsagt engis framar en að aldrei
verði á þeim þagnað, með því að á
þá lund vitnast æ greinilegar, hve
stórkostlega yfirburði Thoresamning-
urinn hefir fram yfir alla eldri íslenzka
gufuskipssamninga, og alveg ótrúlegt,
hve góðum kjörum ráðgjafinn hefir
komist að með ekki meira tilkostn-
aði. Hann hefir í þeim samningum
stórskákað á félagið landinu til hags-
muna. Það er eins og Guðm. Hannes-
son sagði á síðasta Landvarnarfundi:
ráðgjafi hefir fengið alt, sem fjárlög-
in til skildu, og drjúgum betur.
Lántakan.
Lántakan, milj. til að kaupa
fyrir Landsbankavaxtabréf, er eitt, sem
tilraun var gerð í sumar til að finna
að við hina nýju stjórn, en svo vit-
laus, að þagna varð á því máli mjög
bráðlega.
Landið vai i svo herfilegum peninga-
kröggum, er stjórnarskiftin urðu, að
aldrei hefir verr litið út. Bankarnir
alveg hættir að geta hjálpað og horf-
ur hinar verstu um vöruútveganir til
sumarsins, bæði fyrir kaupmönnum
og kaupfélögum, sem lifa aðallega á
bönkunum. Fyrir þvi lét hinn nýi
ráðgjafi það vera sitt fyrsta verk, í utan-
för sinni, sem hann tók við embætt-
um, að útvega þar tilboð um lán, alt
að 1Y2 milj. kr., og lét síðan bera
upp á þingi lagafrumvarp um heimild
til slíkrar lántöku, alt að 2 milj. Þetta
tilboð var svo ágætt, miklu betra en
allar líkur voru til, að peninganefndin
á þinginu og meiri hlutinn gekk óðara
að því, og var lánssamningurinn fast-
mælum bundinu (í ritsíma) nokkuru
fyrir þinglok; lengur höfðu frambjóð-
endur áskilið sér að þurfa ekki að
bíða.
Kjörin voru svo góð, að um 27 sinn-
um stærra Ián, er Kaupmannahafnar-
bær tók nokkrum mánuðum áður,
40 miljónir, varð að sæta töluvert
lakari kjörum. Vextir að visu ekki
nema 4 af hdr., en gangverðið heldur
ekki nema 91 (á 100 kr.). Tilboðið,
semráðgjafinnfekkshjá 3 dönskumbönk-
um var þetta. Kostirnir voru tveir: 4%
með 92 kr. gangvirði, eða 4^/2% með
98 kr. gangverði, og skjfldu lánveit-
endur mega kjósa um. Munurinn
var lítill, þegar lagður var saman all-
ur lánsiíminn, 30 ár: gangverðið því
hærra sem vextirnir (peningaleigan)
eru hærri. Nú leið og beið fram i
júlimánuð; þá hlutu lánsheimildarlög-
in konungsstaðfesting, og þá var lánið
tekið skömmu síðar; fyr var það ekki
hægt. Og þá fekk ráðgjafi því fram-
gengt við bankana, að þeir gengu að
vildari kjörunum til handa lánþega,
landssjóði, sem sé 98 kr. gangverði
°g 41/2°/0'
Um sama leyti tóku Danir, þ. e.
danski rikissjóðurinn, 40 milj. franka
lán á Frakklandi með nokkuru vildari
kjörum.
Þá var hreyft þeirri gáfulegu(I) að-
finslu, að stjórnin íslenzka hefði farið
að eins og asni, að ná sér ekki í
jafngóð kjör.
Það er sama sem að kalla það asna-
skap, að kaupa korntunnuna fyrir 12
kr. þetta árið, úr því að hún hefði
fengist fyrir 11 kr. árið eftir, — auk
þess sem vant er að vera lægra verð
á vöru i stórkaupum en smásölu, og
eftir þeirri reglu engin furða, þótt
betri lánskjör fengjust á nál. 30 milj.
kr. láni en i1/^ miljónar. En hefði
ekki um lánið verið samið svona
snemma, i aprílmánuði, mundi ekki
hafa létt yfir peningamarkaðinum hér
svo fljótt sem gerði, snemma sumars.
Það var því að þakka, jafnhliða hinni
ágætu sölu á Landsbankavaxtabréfunum,
sem Emil Schou bankastjóri (útlend-
ingurinnl) kom áleiðis í utanför sinni
í vor, 2 milj. kr. eða hvað það nú
var. — Það hefði verið laglegt ástand
hér í snmar og haust, hefði alt stað-
ið við sama' eins og hjá fyrri stjórn-
inni, eins og hún skildi við.
Því segi eg það: Meira af svo
g ó ð u!
Svona löguðum, svona vitmiklum
aðfinslum má hin nýja stjórn óska
sér að seint linm eða aldrei!
Meira hrós kann hún naumast að
kjósa sér. Og eins að góðgirnin,(l)
sem þær eru fluttar af, samhliða vit-
inu(I), hún fari livergi þverrandi.
Agricola.
Uin kynbætur hroindýra
ritar hr. Helgi Valtýsson hugvekju í
Fjallkonunni.
Hann stingur upp á því, að friðun-
artími sá (10 ár), er alþingi samþykti
fyrir nokkrum árum, verði lengdur
um 5 ár og notaður til þess að auka
hreindýrastofninn og bæta kynið, með
því að kaupa hraust hreindýr frá
Noregi, og sleppa þeim inn á öræfi,
þar sem hreindýra væri von. Rúm
100 hreindýr hyggur hann nú munu
vera hér á landi; en væru 200 hrein-
dýr keypt frá Noregi og öll hjörðin
síðan friðuð um 10 ár, telst honum
svo til, að hreindýr að þeim tíma
liðnum ættu að vera orðin um 10,000.
Aðfengnu hreindýrin 200 telur hann
munu kosta hingað komin 50 kr.
hvert, 10,000 kr. alls. — Ef síðan
yrði leyft að skjóta á ári hverju
1—2000 dýr (en það myndi eigi
minka stofninn, svo mikil er viðkom-
an) gegn hálfvirðis afgjaldi (25 kr.
af hverju dýri) — ætti upp úr því
að fást 25—50,000 kr. tekjur fyrir
landssjóð, en ef landsjóður sjálfur léti
veiða dýrin og seldi þau fullu verði,
— helmingi meira 0: 100,000 kr. á
ári.
Annað hagræði að hreindýrum, er
hr. Helgi Valtýsson gerir mikið úr,
er, að þau muni miklu heppilegri til
póstýerða á vetrum en hestarnir. —
»Þau eru eldsnör og þolin mjög, segir
höf., og hlaupa með léttan sleða á
harða spretti frá morgni til kvölds.
Þau eru létt á fóðrum og leita þess
sjálf þvi nær hvar sem er, krafsa
gaddinn á báða hóga til að ná í mos-
ann og geitskófina, og kulda og hríð-
ar þola þau öllum skepnum betur hér
á landi«.
Nyrzt í Noregi, í Finnmörk, segir
hann hreindýrasleða aðalsamgöngu-
færin að vetrarlagi, og þau, er bezt
eigi við — og er H. V. á þeirri skoð-
un, að líku máli muni vera að gegna
hér á landi.
Grein Helga ber, eins og alt ann-
að, sem frá þeim manni kemur, vott
um brennandi áhuga á framförum
þessa lands og frábæra staifslöngun
i þá átt.
Ritstj. er eigi fær að dæma um
tillögur Helga í máli þessu, en tel-
ur sjálfsagt, að þær verði ræddar og
athugaðar af þeim, er vel eru viti
bornir í þessum efnum.
Þess ber þó að geta, að ísaf. heíir
átt tal við íslending, er dvalist heíir
langvistum i Þrándheimi og haft marg.
ar sögur af Löppum og hreindýrum
þeirra. Sagði hann, að mjög léki orð
á því, að hreindýr tækju illa tamn-
ingu — og réðu oft á ökumennina
á sleðunum. Lappar hafa því sleðana
með bátalagi og kasta þeim yíir sig
þegar æði hleypur í dýrin og láta þau
traðka og ilskast við bátana, unz æð-
ið er af þeim runnið. — Maður þessi
hafði ekki heldur mikla trú á dugnaði
þeirra, nema á góðu hjarni.
Annar maður, einhver mesti skyn-
semdarmaður hér um slóðir, mintist
á grein Helga og taldi hana »stofu-
vísdóm«, er lítið væri byggjandi á.
Sóknargjöldin nýju.
Svar til síra Kristins Danfelssonar.
I.
Höfuðinntak greinar minnar hér í
blaðinu var í fám orðum þetta:
Þó lögin séu réttlát og kristileg frá
sjónarmiði kristinnar kirkju og efna-
mannanna, þá eru þau frá sjónarmiði
barnamanna, fátæklinga og heiðingja
bæði ranglát og miskunnarlaus. Lög-
in eru til hagnaðar prestum og eína-
mönnum, en byrðinni hrundið yíir á
efnaleysingjana, en kúgun beitt við
söfnuði utan þjóðkirkju, svo ekkert
skjól sé til að flýja í undan ánauð
hennar.
Hér er rétt sagt frá þessum lögum
og því er ekki að búast við, að það
verði rekið.
Síra Kristinn telur upp nokkrar
málsbætur á víð og dreif í ritgerð
sinni og svo tvent, sem hann nefnir
kosti, og er annar sá, að lögin sé
hægari í vöfum. Þennan kost þóttist
eg ekki fela í grein minni. Fjárheimtu-
þrautinni er nú einmitt létt af prest-
unum, og tekjurnar verða tryggari,
svo nú má vona, að víðast heimtist
sama sem hver peningur. Þetta var
einmitt hlutur kirkjunnar manna úr
félagsgróðanum, og þó ekki stærri en
svo, að manni hnykkir við, að þeir
vinna til, að hrinda á fátækustu al-
þýðuna slikum harðýðgislögum fyrir
þann bita.
Hinn kostinn telur hann þann, að
lögin létti á fátæklingum með óskifta
tíund, sem heytollur og dagsverk lá
á. Þetta er eini kosturinn, sem höf-
undurinn finnur gjaldenda megin og
í heild sinni er hann svo lítilþægur
fyrir hönd félítilla gjaldenda, að varla
tók því, að láta það sjást á prenti.
Hann segir um gömlu gjöldin: Þau
»standa flest ekki lengur í neinu réttu
hlutfalli, hvorki við gjaldþol né ann-
að, sem sanngjarnt er að miða gjöld
; við«, og um nýju gjöldin segir hann
ekki meira en það, að þau séu »öllu
samrýmanlegri við gjaldþol en hin
i eldri.c Minna gat það varla verið
en að þau væri öllu skárri en algert