Ísafold - 29.01.1910, Qupperneq 1

| Kemui út ýmist einu sinni eDa tvisvar i
| viku. Verl!> árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
| lendis 5 kr. e?>a 1 l/a dollar; borgist fyrir
I mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Dpp»ö(?n (skriflog) bundin vi& Aramót, er
ógild nema komin si til útgefanda fyrir
1. oki. aanpandi sknlcUaas vitl bla&ió.
Afgreibsla: Ansturstrseti 8.
XXXVn. árg.
Reykjavik laugardaginn 29. jan. 1910.
6. tölublað
l. O. O. P. 911288Va
Forngripasafn opiö sunnud., þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 */• og B */*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstbfa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 V* síbdegis
Landakotskirkja. öuðsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 10V*—
Landsbankinn 11-2 ljt, B1/*-^1/*. Bankastj. vib 12-2
Dandsbókasatn 12—8 og 6—8. Útlán 1—3
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið i1/*—2»/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 3. md. 11—1
Rannsóknar-
nefndarskýrslan.
Agrip af henni.
Hvaft heflr nefndin gert?
Hún hefir athugað seðlafúlgu, seðla-
bækur og peningasjóð bankans, yfir-
farið lánsskjöl hans og veðdeildarinn-
ar og borið þau saman við lánsbæk-
urnar, og athugað, að þau skjöl væru
til, sem áttu að vera til samkvæmt
bókunum, ásamt tilheyrandi fylgiskjöl-
um, athugað form á lánsskjölunum,
rannsakað tryggingu fyrir lánunum,
athugað vixla bankans og gildi þeirra,
sparisjóð og önnpr innlög, alla verð-
bréfaeign bankans og hvaða bönd á
henni hvíla, þá og sjóði þá, er bank-
inn samkvæmt bókum sínum og
reikningi átti að eiga og skyldur þær
og skuldbindingar, er á honum hvíldu
gagnvart öðrum, og yfir höfuð hefir
nefndin rannsakað ástand bankans í
smáu sem stóru.
ÞvermóOska bankastjórnar.
Nefndin segist hafa búist við að
njóta góðrar aðstoðar bankastjórnar-
innar og geta fengið hjá henni marg-
ar og miklar upplýsingar. — En það
varð nú eitthvað annað uppi á ten-
ingnum. — Gæzlustj. þóttust eigi hafa
tíma til að mæta, nema annar á tveim,
hinn á þrem fundum nefndarinnar.
Allir bankastjórarnir neituðu að undir-
skrifa gjörðabókina, þótt þeim væri
boðið að gera allar þær athugasemdir
við bókunina og breyta henni sem
þeir vildu — og nefndin segist bein-
línis hafa orðið þess vör, að þeim
hafi verið illa við, að nokkuð skyldi
vera bókað eftir þeim.
Bankastjórarnir hajci rneð öðruvi
orðum neitað að staðjesta vitnisburð
sinn með undirskrijt, pótt peir gœtu
gert hvaða athugasemdir sem peir vildu
við bókunina! Hvað gekk mönnunum
til pess?
Seftlabækur.
Erlendir bankar halda bækur yfir
alla seðla, sem út eru gefnir, skrifa
inn númer þeirra og seinna meir, er
þeir eru eyðilagðir (vegna slits), hve-
nær það er gert. Þetta þykir nauð-
synlegt bæði til þess að hafa gott
yfirlit yfir seðlaútgáfuna og vera fljót-
ur að komast fyrir, hvort seðlar eru
falsaðir eða ei. Slíkar bækur hefir
Landsbankinn aldrei fært. Nefndin
leggur til, að hann taki upp þá venju.
Sparisjóftur bankans.
í honum er 2 V* milj. inneign
frá iiooo manns. Varasjóður hans
er nú að eins 9600 kr., en var 26
Þós., er hann sameinaðist bankanum.
Það hefir sem sé verið gefið úr hon-
um, en aldrei bætt í hann einum eyri,
enda þótt hagur Landsbankans af
honum hafi numið minsta kosti 20,000
kr. á ári. Annarsstaðar eru sparisjóð-
ir ekki taldir áreiðanlegar stofnanir
fyr en þeir hafa varasjóð, er nemur
S—10% af innlögum. Þetta er því
mjög athugavert.
Sparisjóðurinn hejir ekki verið gerður
upb pannig, að hann katni heim við
bœkur bankans í 8 eða 9 ár — eins
og skýrt hefir verið frá í ísafold áður.
Nefndin stingur aðallega upp á
þrennu til að bæta sparisjóðinn, 1) að
afgreiðsla sparisjóðsins sé aðgreind
frá afgreiðslu bankans, 2) að sérstak-
ur maður sé settur yfir hann, 3) að
endurskoðunarmenn bankans endur-
skoði sparisjóðinn árlega, innkalli
sparisjóðsbækurnar einu sinni á ári
og beri þær saman við höfuðbækur
bankans.
Úrskurftur reikninga
Landsbankans, sem á að fara fram
á hverju ári, af stjórnarráðsins hálfu,
hefir aldrei farið fram í ráðgjafatið
Hannesar Hafsteins.
Vanræksla
á sjálfskuldarábyrgftar- og
reikningslánum.
Þessi lán námu þ. 30. apríl nál. 2
milj, og 20 púsmdum
í reglugjörð bankans frá 1894, 13-
gr. stendur, að bankinn láni fé gegn
sjálfskuldarábyrgð, er bankastjórnin
(ekki einstakir meðlimir hennar) álítur
fullnægjandi. — Þetta ákvæði hefir verið
brotið með því, að stundum hefirframkv,-
stjóri einn veitt þessi lán og metið
tryggingarnar að fornspurðum gæzlu-
stjórunum (játað af Tr. G. á fundi
nefndarinnar 9. nóv.). Hve oft þetta
hefir átt sér stað, er ekki hægt að
fullyrða vegna þess, að engin gjörða-
bók hefir verið haldin.
Auk þess sem sum þessi lán hafa verið
ólöglega veitt, hafa þau, að nefndarinnar
dómi, verið tilfinnanlega vanrækt —
einkum síðan 1907. Sum þeirra stað-
ið alveg afborgunarlaus síðan, — en
afborganir við önnur i æði miklu
ólagi, — sömuleiðis vaxtaborgun
Nefndin bendir enn á, að ekki sé
nóg, að athuga ábyrgðirnar, þegar lán
þessi eru veitt, heldur og í hvert sinn,
sem þau eru endurnýjuð. Þetta álít-
ur hún, að bankastjórnin hafi ekki
gert, heldur hafi látið endurnýjanir
»fokki« án þess að gæta þess, að á-
byrgðirnar hafa rýrnað — en það
hefir þráfaldlega átt sér stað, að nefnd-
arinnar dómi.
Bankastjórnin hefir enn vanrækt að
lýsa skuldum í dánar- og þrotabúum
ábyrgðarmanna, þótt oft hafi venð á-
stæða til þess.
Eitthvað hefir bankastj. virst athuga-
vert við sjálfskuldarábyrgðarlánin, því
að hún hefir upp á síðkastið dembt 46
ábyrgðarlánum, er nema nál. 66000
kr. og 6 reikningslánum, er nema
18300 kr. — til innheimtu hjá mál-
færslumanni. Þetta segir nefndin, að
beri ótvíræðan vott um, að viðkom-
angi lánþegar hafi ekki viljað eða
getað samið um greiðslu lánanna með
góðu. Er þetta því ísjárverðara, sem
sumir þeirra, er hlut eiga að máli, eru
viðriðnir mörg önnur lán og ábyrgðir.
Ojt hejir vantað lántökuheimildir við
lán Jélaga og stofnana.
Víxlakaup bankastjórnarinnar.
Víxlar bankans námu 30. apríl ná-
lægt 1 miljón.
Hið helzta, sem nefndin hefir að
athuga við þenna lið, er:
1) Framkvæmdarstjóri hefir oft keypt
vixla einn — gæzlustjórarnir litið skift
sér af því. Enda venja i bænum að
fara með víxla i bankann, þegar vissa
var fyrir þvi, að gæzlustjórarnir væru
þar ekki.
2) Menn, sem búnir voru að sýna
sig óskilamenn gagnvart bankanum,
hafa haldið áfram að fá víxillán.
3) Bankinn hefir vanið menn á, að
fá víxla sífelt endurnýjaða — »til þess
að komast hjá afsögn* — og með
því vanið þá á hirðuleysi og óvar-
kárni.
4) Ýms »firma« hafa há víxillán, án
þess, að heimtuð hafi verið nokkur
trygging af þeim eða nokkurt yfirlit
yfir efnahag þeirra. Þessir víxlar því
keyptir rannsóknarlaust.
5) Vixlar, háar fjárhæðir, hafa verið
keyptar af hlutafélögum, án nokkurs
annars nafns á þeim, en hlutafélags-
ins sjálfs — Framkvæmdarstj. skýrði
nefndinni frá, að upphaflega hefði
verið persónuleg ábyrgð fyrir þessum
félagsvixlum, en þeir ábyrgðarmenn
einhvern veginn smokkað sér af þeim.
Þetta virðist nefndinni þvi ískyggi-
legra fyrir þessi hlutafélagslán.
Þann 8. nóv. voru í bankanum 39
víxlar afsagðir, er námunál. 195000 kr.,
og hjá málaflutningsm. 121 víxill, er
námu rúmum 48000 kr.; alls átti því
bankinn 160 víxla, er námu c. 66000
kr. Þann 19. ágúst voru 169 vixlar
af 1453 alls, afsagðir vegna greiðslu-
falls, eða meira en 9. hver vixill í van-
skilum.
Mat nefndarinnar
d lánum gegn sjáljskuldardbyrgð (par
i meðtalin reikningslán gegn sjáljskuld-
arábyrgð) og víxlutn Landsbankans.
Þessi kafli ræðir um tap bankans,
hve mikið það sé orðið og hljóti að
verða á næstu árum á þessum lánum
og víxlum bankans. — Nefndin gerir
og ljósa grein fyrir því, á hvern hátt
hún hafi komist að niðurstöðu um
þetta atriði og fer nokkrum orðum
um orsakir tjónsins.
Það fjártjón, sem þegar er orðið
eða óumflýjanlega hlýtur að verða,
nemur
fjögur hundruð þÚBund kr.
Að þeirri niðurstöðu komst nefndin
á þann hátt, að hún, um leið og hún
athugaði öll þessi lán og víxla, skrif-
aði upp til sérstakrar rannsóknar öll
þau Ián, sem henni að einhverju
leyti þóttu athugaverð, að því leyti
t. d., að þau sýnilega höfðu um lengri
tíma verið óumhirt af hendi lánþega
að því er vaxtagreiðslu eða afborganir
snerti, tryggingin hafði rýrnað, eða
frá upphafi verið ófullnægjandi. Þó
slepti nefndin flestum smærri lánum
og þeim stærri lánum, sem henni
virtust á einhvern hátt nægilega trygð.
Alla þá menn, sem reyndust riðnir
við þessi lán, sem lánþegar eða
ábyrgðarmenn, ritaði nefndin síðan inn
í sérstaka bók og skrifaði í sérstaka
dálka við nafn hvers þeirra skuld
þeirra við bankann í sjálfskuldarábyrgð-
arlánum, reikningslánum gegn sjálf-
skuldaráb., að mestu og vixlum, og
ennfremur samantaldar allar ábyrgðir
þeirra. Þessir menn voru að tölu
rúm 1100, en ;8o þeirra skulduðu
bankanum samtals um eina miljón og
níu hundruð púsund krónur.
A þenna hátt hafði nefndin glögt
yfirlit yfir allar skuldbindingar þessarra
manna við bankann, en til þess að
geta metið gildi lána þeirra, sem þeir
eru við riðnir, þurfti hún að fá upp-
lýsingar um efnahag þeirra og ástæð-
ur. Þessara upplýsinga aflaði nefndin
sér og tókst það mjög vel. Eftir þess-
um upplýsingum, sem voru jafnóðum
innfærðar í bókina við nafn hvers um
sig, skifti nefndin þessum 1100 mönn-
um í^fjóra flokka.
í 1. flokk skipaði hún samtals
740 eignalausum mönnum, svo sem
sveitarlimum,gjaldprota mönnutn, gjald-
prota búutn tnanna, setn dánir erujyrir
löttgu* og búunum skijt, mönnum, setn
ekkert hejir Jengist hjá við Jjárnám,
og öðrum öreigum, þannig, að í þess
um flokki eru að eins menn, sem"
ekki verður séð fyrir, að nokkurn tíma
eignist neitt, sem þeir gætu látið upp
í skuldir sínar, sem nú sem stendur
hafa að eins í sig og á, ef þeir þá
eru sjálfbjarga, og aldrei haja átt neitt
flestir hverjir.
í 2. flokki eru 55 menn, sem
hafa eitthvað undir höndum, en eiga
hvergi nærri fyrir eigin skuldum og
eru því gagnslausir ábyrgðarmenn.
I 3. flokki eru 280 menn, bjarg-
álnamenn og vel það.
í 4. flokki eru 30 menn ejnaðir.
Það er sameiginlegt fyrir 3. og 4.
flokks menn, að þeir skulda lifið og
eru í litlum ábyrgðum.
Þeir, sem hafa trúað á fráförnu
bankastjórnina, eiga sjálfsagt erfitt með
að trúa því, að hún hafi veitt 1. flokks-
mönnum lán, nema þá gegn góðri
tryggingu, en þó eru talsvert mörg
lán, talsvert há, sem eingöngu hvíla
á þeim mönnum. Það eru einmitt
þau lánin — öreigalánin, — sem verst
eru trygð. Þeir — öreigarqir — hafa
auðvitað átt erfiðast með að fá ábyrgð-
armenn, — hafa ekki geta fengið aðra
en sina líka, þ. e. menn, sem engu
höfðu að tapa, annaðhvort vegna þess,
að þeir áttu ekki neitt, eða ekki fyrir
sinum skuldum, svo sem 2. flokks
menn.
Þessi lán, sem eingöngu hvíla á ör-
eigum, telur nefndir að mestu töpuð.
Lán, sem hvíla á 1. og 2. flokki í
sameiningu, en engum úr hinum flokk-
unum tveimur, telur nefndin »talsvert
vafasötn, einkutn stœrri Jjárhaðir*.
En lán, sem hinir flokkarnir eru
riðnir við, telur nefndin að mestu
örugg. Að eins þar sem svo stendur
á, að miklar fjárhæðir í lánum öreiga
hvíla eingöngu á einum manni úr 3.
flokki og efni hans sýnilega hrökkva
ekki til að borga þær, þær fjárhæðir
telur nefndin vafasamar.
Mestar líkur virðast vera til þess,
að öll pau lán, sem hvíla á öreigum
(1. fl.) einum, séu algerlega töpuð, og
þau lán, sem 1. og 2. flokkur og ekki
aðrir eru við riðnir sömuleiðis, nema
að því leyti sem 2 flokks menn eiga
eignir upp í þau.
Af þessum 1900000 kr., sem nefnd
in skrifaði upp, skulda 460 menn úr
I. og 2. fl. eina tniljón prjú hundr-
uð og áttatíu púsund krónur. Að sú
fjárhæð ekki er talin töpuð öll —
ekki nema 400 þúsund krónurals —
stafar af því, að fyrir nokkru af henni
eru ábyrgðir manna úr 3. og 4.
flokki, og að þessir 55 annars flokks
menn eiga einhverjar eignir.
Auðvitað fullyrðir nefndin ekki, að
tjónið geti ekki orðið meira en 400
þúsund. Henni »dylst engan veginn,
að ef eitthvað ber út af, t. d. annað-
hvort, að árferði verði slæmt, eða að
bankastjórnin reynist ekki vel, eða
hvorttveggja, hljóti tjón bankans að
verða nokkrum mun meira*. — Það
er lágmarkið, sem hún.tekur til.
Hver eða hvað á sök á pessu tjóni?
Fyrsta svarið verður spurning: hver
hefur ráðið því, að öreigum hefir ver-
ið lánað fé bankans eða þeirra manna,
sem hafa trúað bankanum fyrir fé
sínu, gegn lítilli eða engri tryggingu ?
I»að er bankastjórnin.
Meðaumkun með fátækum mönn-
um er engin afsökun. — Ef banka-
stjórnin hefir vitað af því, að lánin
voru ekki nægilega trygð eða víxlarn-
ir, pá hejir hún gert sig seka um glap.
Það er hverjum manni frjálst að gera
góðverk með sinu fé, en bankar eru
ekki fyrst og fremst líknarstojnauir.
Eins er um þörf fyrirtæki. Þótt
ráðast eigi í þarft fyrirtæki, þá verð-
ur bankinn að heimta næga tryggingu
fyrir því fé, sem hann lánar til þess.
Og þar hefir hann aðra skyldu —
siðferðislega skyldu til þess að athuga,
hvort maður sá, sem í fyrirtækið ætl-
ar að ráðast sé þess megnugur. —
Þá skyldu hefir bankastjórnin als ekki
hirt um að rækja, að því er séð verð-
ur af skýrslu rannsóknarnefndarinnar.
— Og það er litið góðverk að lána
manni fé til þess að taka að sér verk,
sem hann ekki er fær um. — Það
getur varla farið nema á einn veg:
maður sem missir bæði eignir sínar,
oft og einatt sjálfstraust og vanalega
traust og virðingu annara — auk
æss sem það getur leitt til þess, að
margir aðrir verði öreigar.
Reikningur bankans 1908 sýnir
ekkert (eða^sama sem ekkert) tap.
?að hlyti að hafa verið meira óhappa-
arið — árið 1909, — ef allir þessir
460 menn, sem skulda bankanum
1380000 kr.hafa orðið öreigar á því,
auk sinna eigna tapað þessum 1380000
tr. — og ekki aö eins þeir, heldor
íka langflestir eða mjög margir
ábyrgðarmenn þeiira farið á höfðuðið.
Skylda bankastjórnarinnar var ekki
að eins að sjá um, að tryggingin fyr-
ir láninu væri nægileg, þegar það var
veitt, heldur að hafa vakandi auga á
jví, að fá hana bætta jafnóðum og
íún rýrnaði. — En rannsóknarnefnd-
in fullyrðir, að trygging margra þess-
ara lána hafi þegar í upphafi verið
lítils eða einkis virði, en oftar hafi
lún rýrnað að miklum mun t. d. á
)ann hátt, að ábyrgðarmenn hafa dáið,
orðið gjaldþrota eða því sem næst,
án þess ábyrgðunum væri lýst í búun-
um eða önnur trygging fengin.
Það, að lán hafa verið veitt öreig-
um gegn lítilli eða einkisverðri
trygging, getur væntanlega ekki stafað
af öðru en því, að bankastjórnin hef-
ir ekki aflað sér ábyggilegra upplýs-
inga um þessa menn, eða ábyrgðar-
menn þeirra. — En það er vanræksla,
sem alls ekki verður afsökuð — Öld-
ungis óskiljanlegt er það, að hún skuli
ekki hafa gætt þess að hafa. alt af
glögt yfirlit yfir allar skuldbindingar
manna við bankann, bæði sem ábyrgð-
armanna og lántakenda. — í þeim
tilgangi haja verið haldnar sérstakar
bækur, svo kallaðar ábyrgðarmanna-
skrár og víxlaregistur, en því er hætt
vegna þess, að það er of mikil fyrir-
höfn!j|Það er þó augljóst, að þörfin
fyrir þessar bækur eykst með við*
skiftum bankans.
Fyrri skuldbindingar manna við
bankann hefir bankastjórnin því ein-
göngu bygt á minni sínu, en að öðru
leyti hefir hún farið eftir munn-
legum skýrslum lánbeiðenda.
Það mætti nú ætla, að bankastjórn-
in hefði kipt að sér hendinni, þegar
þessir menn fóru að standa í vanskit-
um við hankann, en því fer fjarri, að
hún hafi gert sér það að reglu. Hún
hefir jafnvel bætt við lánin, án þess
nokkur veruleg ný trygging hafi bæzt
við.
»Bankastjórnin hefir séð í gegnum
fingur með vanskilum og lánað van-
skilamönnum, auðsjáanlega oft í þeim
tilgangi, að ekki kæmi fram þá tap
fyrir bankann. Og loks hafa gæzlu-
stjórarnir gefið frá sér að taka þátt í
veitingum sjálfskuldarábyrgðarlána og
kaupum á vixlum að miklum mun,
sem keyptir eru fyrir bankann, eins
og ótvíræð skylda þeirra er, en leyft
eða liðið framkv.stjóra að gera þetta
einutft, að meira eða minna leyti og
hann aftur látið viðgangast, að starfs-
menn bankans að miklum mun hafa
keypt víxla fyrir hann.«
Nefndin »getur varla varist þeirri
hugsun, að betra væri að verf við-
skiftamaður bankans í vanskilum við
hann, en viðskiftamaðurhans og standa
í skilum.«
Vanskilamenn virðast helzt hafa
verið óskabörn bankans — og segir
nefndin, að það sé einkennilegt, að
um það leyti sem bankinn hafi tekið
slíku ástfóstri við menn þessa, þá hafi
þeir þegar verið búnir að missa alt
traust hjá kaupmönnum og öðrum
viðskiftamönnum sínum og víxlar og
ávísanir á þá frá útlöudum, að svo
miklu leyti sem þeir hafi verið kaup-
menn, oft legið i hrönnum hjá mála-
flutningsmönnum um sama leyti.
Ekki er von, að vel fari.