Ísafold - 23.02.1910, Qupperneq 2

46
ISAFOLD
Um þá víxla talar bankastjórnin ekk-
ert.
Bankastjórnin neitar þvi, að lán gjald-
þrotamanna hafi verið látin standa ó-
högguð. Nefndin segir, að Tryggvi
hafi játað það. Og bankastjórnin ját-
ar það alt i heild sinni í sömu grein-
inni, sem hún neitar því, að þetta
hafi ávalt verið gert, þegar ábyrgðar-
mennirnir fóru fram á það, — þegar
engin hætta hafi verið á ferðum —
bætir hún við!
Bankastjórnin neitar þvi, að það hafi
ekki verið regla í bankanum að lýsa
ábyrgðum í þrotabú og dánarbú. Þar
á móti stendur íullyrðing nefndarinn-
ar eftir að hún hefir skoðað þar að
lútandi skjöl. Og ennfremur ber að
athuga það, að þar sem það er viður-
kent af bankastjórninni, að obligobæk-
urnar (ábyrgðarmannaskrárnar, sjá bls.
27 i »andsvörum*)hafi ekki veriðfærðar
síðari árin, þá er það augljóst, að þessi
regla var ómöguleg, vegna þess að
það var ókleift verk að grafa upp í
hvert skifti allar ábyrgðir manna.
Bankastjórnin segir, að þessar bækur
hafi verið ófullnægjandi og því hafi
verið hætt að færa þær, og hún (banka-
stjórnin) hafi aflað sér þeirra upplýs-
inga, sem þeir gátu gefið annarstaðar!
Hvar? Það láist bankastjórninni að
geta um! En þar sem þvi er haldið
fram, að þessar upplýsingar geti banka-
stjórnin hvergi annarstaðar fengið, þá
er það mjög undarlegt, að hún skuli
ekki benda á staðinn.
Þar sem bankastjórnin segir að bæk-
urnar hafi verið ófullnægjandi, því þær
gæfu aðeins upplýsingar um skuld-
bindingar manna gagnvart Landsbank-
anum — en ýmsir gætu verið svo og
svo mikið hlaðnir ábyrgðum ann-
arstaðar, þá er það ekki alveg rétt,
því oft má sjá hve fúsir menn erú
á að ganga í ábyrgðir og byggja nokk-
uð á því um skuidbindingar þeirra
alment.
En þar sem bankastjórnin á bls. 27
játar að ráðgert hafi verið að byrja
aftur að halda þessar bækur, þá játar
hún um leið, að það sé ekki rétt, sem
hún er nýbúin að segja, að bækurnar
séu óþarfar! Því enginn má ætla
bankastjórninni það, að hún sé að
leggja peninga bankans i hreinan ó-
þarfa! — Samkvæmnin er ekki upp á
marga fiska.
Það hefir verið margtekið fram, að
þessar skrár eru nauðsynlegar til þess
að geta metið tryggingu þá, sem
er í ábyrgð einstakra manna. Því
sú trygging getur rýrnað ekki ein-
göngu við það, að »eignir faili í verði*,
heldur iíka við það, að sami maðurinn
er orðinn flæktur við margar ábyrgðir.
Enda eru ekki svo fá dæmi þess hér
í Reykjavik, að menn hafi farið á
höfuðið af þvi hvað bankinn hefir lán-
að mikið út á nöfn þeirra. — Og
fullyrðing bankastjórnarinnar um það,
að hægt hafi verið í fljótu bragði, að
gefa mönnum upplýsingar um það, að
hve miklu leyti þeir væri skuldbundnir
bankanum, er á engum rökum bygð,
þvi að til þess hefði ábyrgðarmanna-
skráin orðið að vera í lagi.
Þá kemur bankastjórnin að lántöku-
heimildunum og er mjög hróðug yfir
því, að »almenningur< muni ekki trúa
þvi, »að enginn af oss beri eins gott
skyn á gildi lántökuheimilda eins og
þeir ungu og enn lítt reyndu lögfræð-
ingar, sem í nefndinni sálu«! Það
er háyfirdómarinn sem talar! — En
góðu bankastjórar — þér hafið við-
urkent, að veitingu margra lánanna
hafi aðeins einn, nfl. framkvæmdarstjóri
Tr. G., annastl — Lögfræðisspeki há-
yfirdómarans hjálpar Tryggva lítið,
þótt hún komi á eftir og ávíti hann
fyrir vitleysur þær, sem hann þegar
hefir gert, vegna þess líka, að Tryggvi
er gleyminn.
Athygli manna skal leidd að því,
að þar sem bankastjórnin talar um
þetta — lántökuheimildir (bls. 21),
neitar hún alls ekki að gildar lántöku-
heimildir hafi oft vantað — háyfir-
dómarinn notar að eins tækifærið til
þess að gorta af lögspeki sinni, sem
hvergi kemur nærri flestum þessara
lána. Og lítið verður hennar vart i
þessum athugasemdum og andsvörum
bankastj órnarinnar.
Bankastjórnin neitar því ekki heldur,
að keyptir hafi verið víxlar af efna-
lausum mönnum án þess nokkur sá
væri á víxlunum, sem nokkur trygg-
ing væri í. — Hún er að eins á bls.
22 að bollaleggja um það, að pegar
áreiðanlegir viðskiftamenn séu á víxli
einn eða fleiri, þá geri ekkert til þótt
einhver sé ónýtur, eða vanskilamaður!
Hún neitar því, að hún hafi vanið
menn á birðuleysi í fjármálum. —
En er það ekki alkunnugt, að menn
framlengja lán og vixla með því lof-
orði að borga upp næst — án þess
þeim eitt augnablik detti i hug, að
þeir geti staðið við það loforð? —
Og með því að venja menn á, að
þeim líðist þetta, eru menn vandir á
hirðuleysi i peningamálum.
»Ósatt og villandi« segir banka-
stjórnin, að nefndin segi frá, er hún
segi að bankastj. hafi ekki heimtað
»sérstaka< tryggingu fyrir háum vixil-
lánum ýmissa »firma«, en játar þó
Júslega, að svona hafi það verið!
Matið á sjálfskuldarábyrgðarlánum
og víxlum segir bankastjórnin að sé
tekið úr lausu lofti. — Og til þess
að sanna þessa staðhæfingu tekur
bankastjórnin það til bragðs »i Mangel
af bedres Havende« að rangfæra og
sleppa úr því, sem nefndin segir í
skýrslu sinni.
Um óþektu mennina segir nefndin,
að ekki hafi verið hægt að fá áreiðan-
legar upplýsingar um efnahag þeirra
nú (þessu »nú« sleppir bankastj.) en
eftir þeim upplýsingum, sem hafi
fengist (um efnahag þeirra og ástæð-
ur fyrr), þá hafi þetta ekki þýðingu,
o. s. frv.
Þá segir nefndin um nokkurn hluta
4. flokks (efnaðra manna), að þeir séu
í litlum ábyrgðum, nokkur hluti þvi
í talsverðum, en bankastjórnin læzt
hafa skilið það svo, að þeir séu yfir-
leitt i litlum ábyrgðum.
Nú skal bankastjórnin spurð um
það, hvort hún veít ekki til þess, að
sumir menn séu í ábyrgðum fyrir alt
að 100 þúsundum króna, þvi ef svo
væri, þá verður mat nefndarinnar full-
skiljanlegt, sérstaklega þar sem nefnd-
in tekur það fram, að 55 annars
flokks menn eigi nokkurar eignir.
Og ef t. d. 5—6—7 efnamenn væru
hver í ábyrgð fyrir alt að 100 þús.,
þá er það þó ekki nema nokkur
hluti þessara 30 manna. — Hvaðan
bankastjórnin hefir það, að þeir (þess-
ir 55) hafi »að eins litið undir hönd-
um« er ekki gott að segja — nema
skáldskapargáfa Jóns Ólafssonar hafi
hér svifið yfir vötnunum!
Bankastjómin finnur að því, að
nefndin leitaði ekki upplýsinga um
efnahag manna hjá bankastjórninni
eða mönnunum sjálfum. — Hvorir-
tveggja svona hér um bil jafnáreið-
anlegir í þessu máli!
Bankastjórnin tekur upp þau ósann-
indi, sem oft hafa verið hrakin, að
nefndin telji það fyrirsjáanlegt um
nokkurn mann, að hann geti aldrei
eignast neitt. Nefndin segir aðeins,
að slíkt sé ekki fyrirsjáanlegt. En
það verður ekki séð, að nokkur afsök-
un liggi í því fy'rir bankastjórnina,
þótt ske kynni, að einhverir af þessum
»óskabörnum« hennar ynni í lotterí-
inu« eða hlotnaðist óvæntur arfur.
Bankastjórnin segir, að því sé bland-
að saman af nefndinni hvað sé tapað
og hvað búast megi við að tapist. —
Þetta má útskýra. Þegar bankastjórn-
inni var «vikið frá, taldi bankinn sér
enn eign í ýmsum verðlausum skulda-
bréfum, sem bæði mátti segja um, að
tilsvarandi fjárhæðir væru tapaðar og
mundu tapast — hvort tveggja jafn-
rétt.
En þar sem bankastjórnin fullyrðir,
að flestöll lán bankans séu til orðin
eftir 1900, þá er það næsta broslegt,
að það skuli undra hana, að nefndar-
mönnunum geti verið kunnugt um
hag margra lántakenda þegar þeir
fengu lánin — það er engin eilífð
síðan árið 1900 — og hvergi heldur
talað um, hve langt sé síðan lán þau
voru fengin, sem nefndin talar um!
Ekki víst að þau séu eldri en 3—4
ára.
Þá fara bankastjórarnir að bolla-
leggja um það, á hverjum lánum
bankans helzt muni tapast. Tala þar,
eins og áður er að vikið, mest um
lán til jarðabóta, en minnast ekki
einu orði á lán til vitfirringslegra
húsabygginga í Reykjavík, né hreinna
féglæframanna, né víxla þá, sem kall-
aðir eru í bankanum »þurfamanna-
víxlar«.
Það má geta þess mönnum til at-
hugunar, að þótt Landsbankinn sé
þjóðstofnun, þá er það eigi að síður
skylda hans að gefa rétta reikninga
og ætíð að geta þess í reikningum
sínum hvert tap hann hafi beðið, því
að bankinn starfar með lánað fé, lifir
á lánstrausti landsmanna og annara,
sem eiga heimtingu á því, að þeim
sé gefin rétt skýrsla um hann. Og
þótt bankinn sé þjóðstofnun, þá er
það eigi að siður skylda bankastjórn-
arinnar að annast það af fremsta
megni, að lán hans séu vel trygð.
Það er einstakra manna fé, — fé mun-
aðarlausra barna og sparifé manna,
sem bankanum er falið að ávaxta, en
ekki að lána það út gegn lélegri
tryggingu til tvísýnna fyrirtækja. —
Þessu fé ætti að vera betur borgið
hjá pjóðstoýnun en hlutabönkum.
Bankastjórnin segir ósatt, er hún
segir, að altaf hafi verið færðar á
tapsreikning þær fjárhæðir, sem sann-
reynst hafi að tapaðar væru. Það er
sannað, að ávísana og víxlaeign bank-
ans hefir verið talin of há í morg ár.
Það má einu gilda, hvort slikt hefir
stafað af reikriingsskekkju eða öðru ■—
reikningurinn er jafnt rangur í báðum
tilfellum. Tilvitnunin í landsreikning-
ana afsakar þetta ekki hót, því þar er
alt öðru máli að gegna — þar er
ekki um verzlun að tefla.
Bankastjórnin segir, að fjárhæð
sú, sem nefndin segir að vanti
á víxlaeignina sé röng. En sú staðhæf-
ing hefir ekkert við að styðjast,
enda er hún í mótsögn við þá skoð-
un bankastjórnarinnar, að nefndin
hafi fengið þessa fjárhæð hjá dönsku
bankamönnunum, þótt nefndin raunar
teldi víxlaeignina upp í ágúst, en
dönsku bankamennirnir kæmu ekki
fyrr en í desember.
Alveg óskiljanlega vitlausa setningu
setja bankastjórarnir á bls. 40:
»Vér fullyrðum það óhikað, að
efnahagsreikningur bankans sé í öll-
utn liðum sínum réttur, úr því hann
t öllum liðum sínum kemur heim við
höfuðbók bankans«.
Efnahagsreikningurinn er dreginn
út úr höfuðbókinni og svo er höfuð-
bókin notuð til þess að sanna, að
hann sé réttur! En ef höfuðbókin
er röng, þá hlýtur vitanlega það, sem
út af henni er dregið (efnahagsreikn-
ingurinn) að vera rangt.
Ejnahagsreikningurinn er vitanlega
rangur vegna pess, að höjuðbókin er
röng. Og það játa bankastjórarnir
fúslega, að hún sé röng, — játa það
á sömu bls., sem þeir neita þvi, að
reikningurinn sé rangur!
Ef nokkur maður hefir hingað til
verið í efa iim það, að þessir menn
geta ekki verið bankastjórar, þá hljóta
þeir þó nú sjálfir að hafa sannfært
alla um réttmæti frávikningarinnar.
Bankastjórnin segir ennfremur á
bls. 40, að hún eigi ekki að hafa eft-
irlit með því, hvort þær eigur, sem
reikningarnir telja bankann eiga, séu
fyrir hendi, heldur endurskoðunar-
mennirnirl En ef svo endurskoðun-
armennirnir sjá, að t. d. allir víxlar
bankans eru horfnir einn góðan veð-
urdag, eru það þá þeir — endurskoð-
unarmennirnir — sem eiga að sæta
ábyrgð fyrir það? Er það ekki banka-
stjórnin, sem á að geta sýnt þá víxla,
sem hún segist hafa keypt fyrir fé
bankans ?
Enginn maður með heilbrigðri skyn-
semi getur verið í vafa um það.
Um varasjóðinn segir bankastjórnin
á bls. 31, að hún sé trygging fyrir
bankann fyrir því, að hann geti staðið
í skilum við skuldheimtumenn sina!
Flestir viðskiftamenn bankans munu
álíta, að varasjóður eigi að vera lánar-
drotnum banka,ns trygging fyrir því,
að peir bíði ekkert tjón af óheppileg-
um lánveitingum bankans, og er þannig
miklu réttara að telja varasjóð eign
lánardrotnanna, eins og Lárus H.
Bjarnason gerði í ræðu þeirri, sem
birt var í Lögréttu þ. 12. þ. m., held-
ur en að telja hann eign bankans. —
Þó er það ekki nákvæmlega rétt, held-
ur er varasjóður veð, sem bankinn
setur öllum lánardrotnum sínum fyrir
innieignum þeirra, enda munu allir
aðrir en bankastjórarnir skilja það svo.
Varasjóður er ekki óbundin eign
bankans og má hann þvi ekki fara
með hann sem slíka.
Þar sem bankastj. segir að nefndin
geti ekki í reikningi sínum fyrir bank-
ann um það, hvernig verðbréf hans
séu bundin, þá er það sízt meira en
hálfur sannleikur, því að í athuga-
semdum við reikninginn er getið um-
þetta á þann hátt, að vísað er til
skýrslunnar um það efni.
Varasjóður á samkvæmt lögunum
að liggja i verðbréfum, sem á skömm-
um tíma má koma í peninga. Af því
leiðir, að hann má ekki liggja i hús-
um eða öðrum fasteignum bankans,
vegna þess, að það eru ekki verðbréf
— sizt að það sé ávalt hægt á skömm-
um tíma að koma þeim í peninga.
Bankastjórnin þykist skilja þetta
ákvæði um að bréfum varasjóðs eigi
að vera hægt að koma í peninga á
skömmum tíma svo, að auðvelt eigi
að vera að veðsetja þau. — En þá er
líka auðséð, að varasjóður mætti liggja
i skuldabréfum manna til bankans,
bæði víxlum og öðrum, — því að
ekkert væri hægra heldur en að fá
lán gegn veði í þeirri eign bankans.
Og pað stendur Jast og er ómótmal-
anlegt, að ej leyjilegt er að veðsetja
varasjóð, pá er ákvæði laganna um, að
ekki megi lána hann út algerlega pýð-
ingarlaust. Enda reynir bankastjórnin
ekki að vefengja það — minnist ekki
á það. Þó sést á bls. 31, 12. 1. að
neðan, að bankastjórnin álítur ekki, að
það megi fara i kringum þetta ákvæði
með þvi að kaupa fyrir hann skulda-
bréf einstakra manna! — En á annan
hátt ætti þá að mega fara í kringum
það!
Er bankastjórnin farin að leika
skollablindu?
Óbankafróðum mönnum virðist einu
gilda á hvern hátt farið er i kringum
bankalögin. En bankaíróbleikm hinn-
ar fráviknu bankastjórnar er máske
aðallega fólginn í þvi, að hún hefir
sérstaka þekkingu á því hvernig leyfi-
legt sé að fara kringum lög ?
Þar sem í lögunum er talað um
veðsetningu á eigum hankans, þá er
vitanlega átt við þær eignir hans, sem
ekki eru eignir varasjóðs, því að um
hans eignir eru sett sérstök ákvæði.
Það er staðlaust rugl, sem banka-
stjórnin eitt sinn hélt fram, en nú
virðist fallin frá (sjá bls. 35, efstu
línu), að bankinn eigi ekki annað en
varasjóð. — Nú sem stendur á hann
húseignir og jarðir fyrir c. 100 þús.
kr. Og varasjóður getur ekki legið í
jörðufn og húseignum. En jarðir
sínar og húseignir má bankinn veð-
setja.
Þar sem bankastjórnin getur þess,
að í öðrum löndum sé varasjóður
banka vanalega í veltufé hans, þá
er það að visu rétt, að svo hefir
þetta verið í Danmórku, en nú ráðgert
að banna slíkt sem stór-hættulegt —
og á Þýzkalandi er þetta algerlega
bannað, talið þar ganga féglæfrum næst.
Og alt tal um þetta efni hér á landi kem-
ur ekkert þessu máli við, því að hér
er þetta og hefir ávalt verið bannað.
Að eignir varasjóðs megi líka vera
til tryggingar veðdeildinni er fjarstæða.
Ef Tryggvi Gunnarsson, Eiríkur
Briem eða Kristján Jónsson skulda
tveim mönnum, þá getur enginn þeirra
veðsett þeim báðum sama hlutinn fyrir
fullu verðgildi hans. — Varasjóðseign
bankans er með fullu verðgildi sínu
eftir hlutarins eðli veðsett lánar-
drotnum bankans, og tryggingarfé
veðdeildarinnar er með fullu verðgildi
veðsett — afhent landsstjórninni, til
tryggingar bankavaxtabréfum þeim, sem
í umferð eru. — Það liggur líka í
augum uppi, að þau verðbréf, sem
liggja til tryggingar veðdeildinni geta
ekki orðið notuð til þess að bera tap
bankans, vegna þess, að bankinn
Jar pau ekki, nær þeim ekki, þótt
hann þyrfti á þeim að halda, enda
yrði þá tryggingin fyrir veðdeildinni
of Htil. En það er skylda bankans
að sjá um, að á hverjum tíma sem er,
sé í vörzlum landsstjórnarinnar nægur
verðbréfaforði til tryggingar veðdeild
(Vu þeirrar fjárhæðar, sem bankavaxta-
bréf þau, sem í umferð eru, nema). —
En þótt bankastjórnin algerlega leyfis-
laust hafi notað eign varasjóðs til þess,
þá hefir hún þó aldrei hirt um að
gæta þess, að þessu ákvæði væri fylgt
við 2. flokk veðdeildarinnar.
En fyrir pá vanrakslu hejði vaja-
laust hver einstakur eigandi bankavaxta-
bréja pessa jiokks getað höjðað mál
gegn bankastjórninni.
í sambandi við það sem banka-
stjórnin segir um tryggingarfé veð-
deildar á bls. 39 neðst, skal það tek-
ið fram, að hún er skyldug til þess að
afhenda landsstjórninni tryggmguna
viðstóðulaust — það má aldrei vanta
upp á trygginguna. Bankastjórnin
afsakar sig með því að ekki hafi ver-
ið mögulegt að vera »búið að kaupa
nægjanlega mikið af konunglegum
rikisskuldabréfum á áramótum«. En
það skal bent á, að það hefir ekki
að eins vantað á konungleg ríkisskulda-
bréf, heldur einnig bankavaxtabréf.
Tryggvi Gunnarsson segir á bls.
33, að Landmandsbankinn hafi aldrei
heimtað eða óskað eftir neinu veðil
En pað er þó ómótmælanlega sannað
með handveðsetningarskírteini frá þeim
banka, skírteini sern geymt er hér í
Landsbankanum, að honum hafa ver-
ið veðsett útlend verðbréf fyrir 229000
kr! Gerði bankinn það alveg ótil-
kvaddur ?
Bankastjórnin neitar því pvert ojan
íyjirlýsingu Gliickstadts, að hann (Gluck-
stadt eða Landmandsbankinn) álíti
þau verðbréf, er hjá honum liggja sett
til tryggingar ákveðinni skuld! Og
bankastjórnin neitar þvi, að svo sé og
er það þvert ofan í orð bankastjórn-
arinnar sjálfrar í bréfi til Landmands-
bankans dags. 12. des. 1906: Hvis
dette ikke kan lade sig göre (að selja
bréfin við ákvæðisverði1), da bede vi
Dem om at opbevare Obligationerne Jor
os som Sikkerhed jor vor Saldo til
Dem«.
Hvað er byggjandi á orðum þess-
ara manna — manna, sem ekki svif-
ast þess að segjast aldrei hafa skrifað
það, sem er sannað, að þeir hafa
skrifað ?
Þeir hafa afhent Landmandsbanken
þessi bréf sem tryggingu fyrir ákveð-
inni skuld (Saldo) en þeir neita því.
Það er engin afsökun fyrir banka-
stjórana, að þessi veðsetning ekki
hafi verið löglega gerð. Þeir smjúga
þá að eins gegnum sömu smuguna
sem ómyndugir prakkarar smjúga
gegnum til þess að koma sér hjá
því að borga skuldir, sinar I En
slíkar óþverrasmugur ætlast þjóðin
ekki til, að séu leitaðar uppi til þess
að gera stofnunum sínum mögulegt
að smeygja sér undan skuldbinding-
um þeim, sem á þær hafa verið
lagðar af þeim mönnum, sem hún
hefir fengið til þess að veita þeim
forstöðu.
Skýrsla bankastjórnarinnar ufn hand-
hafaverðbréf Landsbankans 26. nóv.
1909 er röng. Og má geta þess, að
í vetur þegar þeir gáfu þessa sömu
skýrslu, þá gleymdu þeir alveg að
geta um varasjóð veðdeildar! Henni
(bankastj.) láist að sundurliða verðbréf-
in. Bankavaxtabréf bankans í vörzlum
hans og útbúanna námu ekki 637,600
kr. Þá fjárhæð fær bankastjórnin
með því að telja bankann eiga þá
verðbréf, sem hann átti að vera bú-
inn að afhenda landsstjórninni, bréf,
sem landssjóður var búinn að kaupa
og borga fyrirfram og bankinn því
ekki átti neitt í. Og þar að auki þau
bréf, sem áttu að vera hinum keyptu
verðbréfum til tryggingarl
Þessa sömu vitleysu birtu banka-
stjórarnir i vetur í fregnmiða, og var
hún þegar hrakin með réttri skýrslu
um verðbréfaeign bankans þá. Þess
vegna hefir nefndin sennilega ekki
álitið þörf á því að birta þá skýrslu
aftur.
Það er ekki þýðingarlaust hvort
varasjóði eru reiknaðir 3 !/a °/0 í vexti
af eign sinni eða t. d. 4 x/2 af sumu
— vegna þess að 3 l/2 °/0 vextirnir
gefa i skyn, að varasjóður sé allur
fólginn í kgl. ríkisskuldabréfum, eða
bréfum, sem gefa þá vexti — en það
hefir ekki reynst svo.
Við samanburð á því hvað banka-
stjórnin segir, að sé rangt »bókað«
af nefndinni og því sem bankastjórn-
in sjálf segir um þau atriði, þá sér
maður að aðeins eitt svar er öðruvísi
bókfært hjá nefndinni en bankastjórn-
in nú vill hafa sagt! Þó leyfir banka-
stjórnin sér að segja að öll svörin séu
skæld og bjöguð!
En þar sem nú er sýnt fram á með
rökum, að bankastjórnin hefir »ríka til-
hneigingu til þess að segja rangt frá«,
þá ætti það ekki að vera neinum vafa
‘) Þvl sem bér stendur milli () er skotið
inn til skýringar af oss.
I