Ísafold - 12.03.1910, Blaðsíða 1

Kemm út tvisvar i viku. Verö árg. (80
arkir minst) 4 kr., erlendia 5 ki eí)a l1/*
dollar; borgist fyrir m!bjan júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsðgn (skHúeg) bandin við áramót, er
ógild nema komln só til útgefanda fyrir
1. okt. aaapandi skoldlaas vib blabib
Afgreibsla: Aastarstrœti 8,
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 12. marz 1910.
16. tölublaA
L O. O. F. 913188 V,___________________
Forngripasafn opiT) sunnud., þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 »/• og B l/t~7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 l/t síbdegis
Landakotskirkja. Gu^sþj. 91/* og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 Of? 4—5
Landsbankinn 11-21/*, 51/*-**1/*. Bankastj. vib 1-2
Landsbókasatn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsskjalasaínib á þrd. fmd. og ld. 12 1
Lækning ók. i læknftsk. þribjd. og föstd. 11 12
Náttúrugripasaf:n opib 1 */*—21/* á sunnudögum
Tannlrekning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. ix—12 og 4—5.
mi vill svo til, að um hana hefir alls
ekki verið beðið.
Hún er svo til komin, að hinir
dönsku bankamenn fréttu, að yfirlýs-
ing Landmandsbankans um, að hann
ætlaði að halda áfrarn viðskiftum sín-
um við Landsbankann, hefði verið
rangíærð hér í blöðum og lögð út
þann veg, að Landmandsbankinn teldi
alt vera i ágætu lagi í Landsbankan-
um og ráðstafanir ráðherra þvi á-
stæðulausar. Þess vegna tóhu hinir
dönsku bankastjórar pað upp hjá
sjdlfum sér að fá leyfi Landmands-
bankans til að segja frá hinu sanna.
Svo góðir drengir voru þeir. —
Þegnskylduvinnan.
Yflrlýsing bankastjóranna dönsku.
Eitt blaðið (Þjóðv.) flytur æði fjar-
stæðukenda og gremjufulla grein út
af yfirlýsingu bankastjóranna og tals-
vert óbilgjarna i þeirra garð og ráð-
gjafans íslenzka.
Blaðið fárast mjög yfir því, að
þessum dönsku bankamönnum skyldi
leyft að grúska í plöggum bankans
og segir, að þeir »hefðu helzt aldrei
átt að bankanum að koma«. —
En ritstjóri Þjóðviljans hlýturaðskilja,
ef hann athugar málið, að stjórninni
var með öllu ómögulegt að rneina um-
boðsmönnum aðal lánardrottins lands-
bankans að athuga hag hans eins og
á stóð. Það mundi hafa vakið grun
um það erlendis, að ástand bankans
væri enn verra, heldur en það í raun og
veru var og eyðilagt lánstraust hans
þar með öllu, og hér heima mundi
það undir eins hafa verið skýrt þann
veg af Heimastjórnarblöðunum — já,
hver veit, ef til vill af Þjóðv. líka, —
að stjórnin þyrði ekki að láta óhlut-
dræga, sérfróða menn skygnast inn í
ástand bankans — svo vond hafi sann-
vizka hennar verið, svo litlar ástæður
hennar til að víkja bankastjórninni
frá.
Setjum svo, að ritstj. Þjóðv. hefði
lánað einhverjum manni 1 milj. króna
og síðan frétt, að fjárhagur mannsins
væri í óreglu. Væri það ekki eðlilegt,
að hann með eigin augum vildi kom-
ast á snoðir um hvað í því væri hæft ?
Og mundi honum þá ekki þykja æði
grunsamlegt, ef honum væri meinað
að framkvæma þá skoðun?
Það er lítill vafi á því.
Ummæli Þjóðv. um, að dönsku
bankamennirnir hafi ekki verið færir
um að dæma um hag bankans, af
því að þeir séu ókunnugir hér á landi
og að svo »stórmenskulegt og ákveðið
vottorð*, sem yfirlýsing þeirra, sé þeim
því lítt til sóma, eru ástæðulausar get-
sakir, svo sem sýnt hefir verið fram á.
Hún hefir komið þeim býsna illa
andstæðingum stjórnarinnar. Hún
sker svo óþyrmilega gegnum ósann-
indavef þann, er ofinn hafði verið fra
því á nýári um, að bankastjórarnir
dönsku hefðu ekkert athugavert fund-
ið við Landsbankann ogþess vegna
héldi Landmandsbankinn áfram við-
skiftunum. — Hún segir skýrt og
skorinort, að niðurstaða bankastjor-
anna dönsku hafi orðið »ckki bctri«
en rannsóknarnefndarinnar.
Þar eð hér er um að tefla sérfræð-
inga í bankamálum og menn, sem
eru engum böndum bundnir að neinu
leyti hér á landi, hlýtur dómur þeirra
að verða mjög þungur á metunum.
Á móti yfirlýsingu þeirra hefir ver-
ið reynt að hafa það, að þá brysti
kunnugleika til að dæma um þetta
mál og væru þeir því að kveða upp
úr með það, sem þeir ekki vissu neitt
um.
En þessar mótbárur gegn yfirlýs-
ingunni eru ekkert annað en getsakir,
æði hvatskeytlegar í garð bankastjór-
anna og settar fram alveg út í loftið,
Flestöll ávirðingaratriði bankastjórn-
arinnar fráviknu voru þann veg háttuð,
að eigi þurfti sérstakan kunnugleika
hér um slóðir til að komast á snoðir
um þær.
Víxlakaup starfsmannanna, veðsetn-
ing varasjóðs, rangir reikningar, ávís-
ana- og víxla-hvarfið, vanrækslan á
sjálfskuldarábyrgðarlánum og víxillán-
um, lánveitingar eins manns úr banka-
stjórninnio.fl. — eru svo greinileg laga-
og reglu-brot, að engan sérstakan
kunnugleika þarf til að ganga úr
skugga um það.
Sukkið og regluleysið í nær öllum
greinum bankastarfseminnar hefði vafa-
laust hver einasti gjörhugull og reglu-
samur bankamaður, hvaðan úr heim-
inum, sem bann var, getað komist
fyrir á örfáum dögum
Tjón bankans mun vera hið eina
atriði, se'm hinir dönsku bankastjórar
hafa orðið að meta að mestu leyti
eftir upplýsingum annarra og hafa
auðvitað leitað þeirra svo tryggilegra
°g glöggra, sem föng voru á, bæði
utan lands og innan.
En þótt þeir hefðu lítilla beinna
upplýsinga getað notið um efnahag
skuldunauta bankans,' mundi það eitt
sér, hve mjög vanskil hafa verið verð-
launuð með nýjum og nýjum lánum
og ábyrgðum verið hrugað óstjórn-
lega á sömu mennina, hafa opnað
augu allra vanra bankamanna fyrir
því, að bankanum hefir verið illa og
ógætilega stjórnað.
Annar prestur í Reykjavík
Til Þess að veikja gildi þessarar I er skipaður af ráðherra í gær cand.
yfirlýsingar, hefir henm verið fundið theol. Bjarni Jónsson, sem hlaut flest
til foráttu, að hún hafi verið »pönt- atkvæði hér 4 kjörfundi 26. f. mán.,
uð«, líklega helzt af ráðherra. Þótt þfot ónóg væri til lögmætrar kosn^
svo hefði verið, fáum vér eigi séð, jngar
að gildi hennar rýrnaði við það. En
Ráðsmannsstarfið
við Holdsveikrahælið veitti stjórn
hælisins (G. B. landlæknir, Halldór
Dan. yfirdómari og Klemenz landrit-
ari) þ. 8. þ. mán. hr. Einari Markús■
syni frá Ólafsvík.
Brillouin konsúll
Frakka kom hingað á þriðjudags-
morgunin með skipinu Roylton Dixon,
eign Mory & Co kolakaupmanna í
Bologne á Frakklandi.
III.
Þar er nú til máls að taka, er fyr
var frá horfið. — í ísafold, er út kom
20. jan. s. 1., er lítillega minst á upp-
tök þessa máls, og hverjar undirtektir
það hefir fengið. Þar er og leitast
við að gera grein fyrir því, að þegn-
skylduvinnan þurfi að vera skylda, ef
hún eigi að ná sínum tilgangi.
Er þá næst að minnast á það, hvaða
viunu eigi að framkvæma með þegn-
skyldunni.
Þegar málið var fyrir þinginu 1903
hélt flutningsmaður þess, Hermann
Jónasson, því fram, að með henni
ætti að vinna sem mest að ræktun
landsins. En biskupinn, Þórhallur
Bjarnarson, þáverandi þingm. Borgf.,
taldi að þegnskylduvinnan ætti að
koma helzt niður á vegagerð landsins.
Síðan hefir lítið verið á þetta atriði
minst.
Það er sjálfgefið, að mér virðist, að
vinna sú, sem íramkvæmd er með
þegnskyldunni, sé eign landsins. Það
verður að vera sú vinna, sem unnin
er fyrir fé hins almenna eða opin-
bera. Þar til heyrir vegagerð, skóg-
rækt og ef til vill sandgræðsla.
Nú sem stendur er lítið fé, til þess
að gera, lagt fram til skógræktar. Og
það er engin ástæða til að auka við
það fjárframlag fyr-t um sinn. Meir
en helmingur þess fjár, sem veitt er
í þessu skyni, fer til þess að launa
skógræktarstjóra og skógvörðum. En
árangurinn af starfi þessarra manna er
nauðalítill enn sem komið er.
Hinu geri eg ráð fyrir, að fjárveit-
ingin til skógræktar verði aukin, þegar
þegnskylduvinnan kemur til fram-
kvæmda. Einhverjum töluverðum
hluta hennar verður sennilega varið
til þess að rækta skóg og græða upp
landið.
Hins vegar tel eg liklegt, að aðal-
þegnskylduvinnustarfið verði samt sem
áður vegagerð.
Hér er þess að gæta, að velja þá
vmnu til þessa, sem í eðli sínu er
sem almennust og kemur sem flestum
að notum. Það útilokar óánægju og
kurr milli landsfjórðunga, héraða og
hreppa.
Og vegagerðin er þess eðlis. Það
þarf víða mjög í hverri sýslu á land
inu að gjöra vegi og brýr og við-
halda þessum mannvirkjum.
Fyrir því er mjög hentugt, að þegn-
skylduvinnan sé framkvæmd að miklu
leyti með vegagerð.
Auk þessa er á það að líta, að
vegavinna og brúargjörð eru í sjálfu
sér fjölbreytt verk. Þar er fleira að
gera en að »moka skít*. En það er
lika gotl að kunna það verk eigi síður
en önnur.
Mér mun nú svarað því, að skít-
mokstur kunni allir; en því fer fjarri.
Það á ekki saman nema nafnið, hvernig
hann er leystur af hendi.
Skóflan er einfalt áhald, og það
sýnist í fljótu bragði, að eigi þurfi
mikinn lærdóm til þess að nota það
verkfæri svo í lagi sé. En þó er það
nú svo, að hvergi nærri allir kunna
að beita þessu áhaldi. Hér er vitan
lega ekki átt við þá, er aldrei hafa
snert á skóflu, heldur hina, er tíðka
það meira og minna.
Sérstaklega hættir mörgum við þvi
að vinna sér mjög erfitt, og þreytast
þar af leiðandi miklu fyr en ella.
Vinnan er þeim mönnum eins konar
böl og lýjir þá um skör fram.
Eitt með öðru, er veldur þessu, er
það, hvað fáir kunna að búa í hönd-
urnar á sér. — Menn nota t. d. bit-
lausar skóflur til að stinga með.
Lítur oft svo út, að þeir hafi hvorki
lag né hugsun á því að eggja áhaldið
Sama er að segja um önnur bitvopn
svo sem sláttuljái o. fl.
En alt þetta tefur fyrir og seinkar
vinnunni, þreytir þann, sem vinnur
Ofnar og eldavélar.
Stór verðskrá á íslenzku, með myndum, verður send ókeypis hverjum
sem um hana biður. Aðeins vandaðar vörur á boðstólum. Biðjið kaupmann
yðar um ofna vora og eldavélar.
Recks Opvarmnmgs Comp.
Köbenhavn B.
meir en annars þyrfti að vera og
verkið sem unnið er, verður lakai
gert en skyldi.
í þessu sambandi má minna á
sanna sögu um mann, er vann að
vegagerð. Hann stakk hnaus með
skóflu, en hún hefir sennilega bitið
illa. Sagan segir, að maðuiinn hafi
þurft að hnykkja itjin sinnutn á skófl-
una til þess að losa hnausinn, og
tuttugu og prjdr hreyfingar eða sveifl-
ur gerði hann til þess að ná hnausn-
um upp úr pælunni.
Ýms fleiri dæmi svipuð þessu n.ætti
nefna, er sanna það, að mörgum
manninum er ósýnt utn að vinna,
jafnvel einföldustu verk, þar á meðal
»að moka skít«.
En eins og þegar var getið um,
hefir vegagerð í för með sér meiri
tilbreytni, við vinnuna en flest önnur
almenn verk. Þetta veit eg, að þeir
kannast við, er unnið hafa að stað-
aldri að þessu verki.
Hitt er annað mál, að þessi fjöl-
breytni í vegagerðinni hefir eigi kom-
ið fram við alla, eða orðið þeim öll-
um að gagni, er þar hafa unnið. Og
þetta er ofur skiljanlegt, þegar betur
er að gætt.
Vegavinnan hefir fram að þessu,
ekki verið neinn verklegur skóli í
sjálfu sér, þar sem mönnum væri
kent að vinna.
Verkstjórarnir hafa verið misjafnir
eins og gerist, og sumir þeirra lítt
færir um að kenna öðrum. Flestir
þeirra hafa hugsað um það aðallega,
að verkið gengi sæmilega fljótt. Þeir
hafa því látið sömu mennina vinna
að sama verki, svo að segja alt sum-
arið og sumar eftir sumar. Með þess-
ari aðferð fengu einstaklingarnir meiri
æfingu í einstökum verkum og nutu
sín betur. Þetta studdi svo að því,
að verkið gekk betur en ella.
Hér hefir þvi ekki verið að ræða
um neinn vinnuskaða í orðsins rétta
skilningi, og ekki til þess ætlast af
þeim, er yfirumsjónina hafa haft á
hendi með þessari vinnu, að svo væri.
En þegar þegnskylduvinnan kemur
til sögunnar, hlýtur þetta að breytast.
Þá verður vegagerðin fyrst og fremst
valin til þess að -kenna mönnum
verkhegni og hagsýni í vetkum.
En hvað hafa menn gott af því að
vinna að vegagerð, svo sem 10 vikna
tíma og snerta svo aldrei framar á
þvi verki, alla æfi?
Þannig spyrja ýmsir, sem andvígir
eru þegnskylduvinnunni. En til þess
er því að svara, að með þegnskyldu-
vinnunni er ekki verið að búa menn
undir sérstaka lifsstöðu. Það er held-
ur eigi tilgangurinn að gera menn
með henni að verklegum sérjræðing-
um í vegagerð.
Þegnskylduvinnuna ber að skoða
sem æjingarskóla Jyrir alla, í hvaða
stöðu sem þeir eru, og hvað sem
þeir síðar kunna að leggja fyrir sig.
Og ef þessi æfingaskóli er í lagi og
fullnægir réttmætum kröíum, sem
gerðar verða til hans, þá munu allir
hafa gott af því að vera á honum
þennan ákveðna tima.
Þegnskylduvinnan á eftir eðli sínu
að hafa þann tilgang að búa menn
undir lífið án tillits til sérstakrar
stéttar eða stöðu og gera þá hæfari
til að berjast lifsbaráttunni, hver svo
sem staðan er.
Verklega námið á einkum að
miða að því að kenna mönn-
um verkhegni qg verkhygni. Þar eiga
menn að læra að standa rétt að verki
og beita verkfærunum, sem notuð eru,
haganlega, hvort heldur það er skófla,
hamar, sleggja eða hjólbörur.
Þar geta menn og lært að beita
hesti fyrir vagn, sem mörgum er á-
fátt i og miður tamt.
Það er reyndar dálítið óviðfeldið
að þurfa að segja það, að fæstir kunna
að fara með hest og æki; en þó er
það svo.
Flestir ganga eða riða á undan
hestinum, sem dregur ækið eða vagn-
inn í stað þess að vera við hliðina á
honum og toga í hann af öllum kröft-
um. Sé ækið þungt, þá er hestinum
gert erfiðara fyrir með þessu. Hon-
um veitist þá óhægra að beita vöðva-
aflinu til að draga og nýtur sín miklu
ver.
Ef menn halda það, að þeir hjálpi
hestinum til að draga með því að
toga í hann, þá er það dæmalaus
misskilningur. Með því er honum,
þvert á móti, aukið erfiði og fyrirhöfn.
Vilji menn létta undir með hestin-
um, þá er ekki ráðið það, að taka í
tauminn og toga, heldur hitt að hlaupa
til og ýta á ækið.
Annars er þessi siður að teyma
eða toga ækishestinn bæði ljótur og
afkáralegur, og gerir hestinum ilt eitt.
En þetta er eitt af dæmunum um
verklega vanþekkingu og óhagsýni.
En dæmin eru mörg, því er ver og
miður.
Jafnvel menn, er verið hafa á
bændaskólunum gera sig seka í öðr-
um eins klaufaskap og þessum, sem
hér var minst á, og er það leiðinlegt.
Þeim ætti þó að vera ljós, einföld-
ustu undirstöðuatriði aflfræðinnar, og
vita meira um þá hluti en þeir, er
aldrei hafa neitt lært.
Komist þegnskylduvinnan á, þi
hlýtur þetta og fleira að lagast. Þá
fá menn leiðbeiningu og tilsögn í
undirstöðu . atriðum vinnufræðinnar og
aflfræðinnar, og verklega æfing í hag-
kvæmri notkun mannsaflsins.
Með þegnskylduvinnunni læra menn
einnig hlýðni og stjórnsemi; en á það
verður minst nánar síðar.
5. 5.
Skuldbindingaskrár
Landsbankans.
Mörg er matarholan í riti þvi, er
nefnist »Athugasemdir og andsvör*
frá fyrverandi bankastjórn, sem vert
væri að athuga ef tími og rúm í blöð-
unum leyfði, en af því matarholurn-
ar eru svo margar og örðugar við-
fangs fyrir almenning að skilja þær
og þekkja, þá virðist rétt að skýra
frá þeim einni og einni í senn.
í þessari stuttu grein vil eg þvi að-
eins minnast á skuldbindingaskrárnar,
eða bækurnar.
Hin fráfarna bankastjórn talar um
þessar skrár á bls. 27 á þessa leið:
»Sú bók (Skuldbindingaskráin) reynd-
ist oss ekki koma að tilætluðum not-
um, og var því hætt við að færa
hana, því að ekki þótti tilvinnandi að
bæta manni við til þess, þar sem upp-
lýsingar þær, er nún gat gefið, mátti
fá annarsstaðar..........þó var ráð-
gert að byrja nýja skrá yfir sjálfskuld-
arábyrgðirnar í nýju formi næst þeg-