Ísafold - 12.10.1910, Side 1

út tyisvar i viku. Vovð árg-. (80
arkir minst) 4 kr., eriondis 6 ki efta l1/*
dollar; horgist fyrir miðian júli (eriendia
fyrir fram).
ISAFOLD
Dppsögn (skrifleg) bundin viö áramót, er
ógild noma komln sé til útgefanda fyrir
1. ofrt. og £.aMpandi sknldlaas vib blaöib
Afgreiðsla: Au»turötr»-ti 8.
XXXVTI. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 12. október 1910.
65. tölublað
l. O. O. F. 9310149
Porngripasafn opih hvern virkan dag 12—2
íslandsbanki opini> 10—2 x/i og B1/*—7.
K. P. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 x/* sibdegis
Landakotskirkja. Guhsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—B
Landsbankinn 11-2 »/*, 6V*-8*/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasatn 12—8 og B—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og B—6.
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i iæknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 3. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—5.
Peningamálin.
Hugleiðingar um þau, i sambandi við
álit og skýrslu peningamála-
nefndarinnar. é
Búast má við því, að mörgum þyki
skýrsla peningamálanefndarinnar, er
birt var nýlega hér í blaðinu, sundur-
laus, og lítið á henni að græða. Slíkt
er ekki nema eðlilegt, því að mergur-
inn málsins, nfl. öll bréfin og skil-
ríkin, sem vitnað er til í henni, vanta.
En engan er hægt að saka um þetta.
Nefndin hafði aðallega það hlut-
verk, að aðstoða stjórnina, að því er
peningamálin snertir, og því er það,
að nefndin sendi öll skilríki sín beint
til stjórnarráðsins, og stjórnarráðið
leggur þau svo fyrir næsta alþingi,
sem að sjálfsögðu leysir úr spurning-
unni, d hvaða hátt við eiqum að fá
fjármagn inn í landið, svo að helzt
séu likindi til, að það geti komið
þjóðinni að notum, ekki að eins í
nútlð heldur og engu síður í fram-
tíðinni. Á skýrslunni má þó sjá eitt
mikilvægt atriði, sem er vitanlega
höfuðatriðið í þessu máli, sem sé það,
að svo lítur út, sem við eigum kost
á að fá fjármagn inn í landið, bœði
frá Frökkum og Enqiendinqum.
Spurningarnar fyrir stjórn, þing og
þjóð, verða því þessar: Hjá hvorri
þjóðinni er okkur betra og hyggilegra
að fá peninga? Hvor veitir okkur
betri skilyrði; minni kvaðir, lægri
vexti o. s. frv. ? Hvor er líklegri eða
ólíkleqri til að ásælast ýmsar auðsupp-
sprettur okkar, sem girnilegar eru ?
Alt þetta verðum við að athuga vand-
lega. Og mest af þessu kemur í ljós
með skjölum þeim, sem lögð verða
fyrir þingið.
Engum vafa er það bundið, að
okkur vantar tilfinnanlega fjármagn
inn í landið, svo að við getum
notfært okkur það eins og skyldi.
Okkur vantar fé til að rækta landið,
sem er fyrsta skilyrðið fyrir velgegni
okkar; hyrningarsteinninn undir fram-
tíð okkar og framförum. En það fé
sem lánað er til ræktunar landsins,
þarf að vera lánað upp á langan tíma,
annars kemur það ekki að fullum not-
um» getur jafnvel í sumum tilfellum
frekar verið til að fella en reisa. Vext-
ir Og afborganir þurfa að koma svo
létt niður á lantakanda, að árlegur arð-
ur af ræktuninni niargborgi þá upphæð.
Og það ætti að takast, ef lánstíminn
væri nógu langur, t. d. 75 ár, eins
og nefndin leggur til í niðurlagi álits
síns. Ýmsir vilja hafa lánstimann enn
þá lengri, t. d. 100 ár.
Nýstárleg kenning þykir sú tillaga
nefndarinnar sjálfsagt, að helmingur
fasteignalánanna (gegn veði í jörðu)
standi afborgunarlaus um aldur og æfi.
Með þeim hætti verður lánsstofnunin
í raun og veru að nokkru leyti eig-
andi fasteignanna, þó með þeirri tak-
mörkun, að lántakandi (eða sá, er
tekið hefir við af honum), hafi rétt
til að borga alt lánið ef hann vili,
eða leysa eignina alveg úr veðbönd-
um. Þetta fyrirkomulag gæti sjálfsagt
að mörgu leyti verið gott og hentugt,
þó með því skilyrði, að lánsstofnunin
væri pjóðbanki, því með því eina móti
er það trygt, að fasteignirnar gangi
ekki úr greipum landsmanna.
Við þörfnumst ennfremur fjár, er
lána mætti með góðum lánskjörum,
til að auka sjávarútveginn, sérstaklega
til að kaupa botnvúrpuskip, sem óhætt
er að gera ráð fyrir, að verði fram-
tíðar fiskiskipin. Einnig til að byggja
stein eða steinsteypuhús; þær bygg-
ingar mega til að vera framtíðarbygg-
ingar okkar, sem búum í grjótlandinu
skóglausa. Hér á landi ætti helzt
ekki að sjást timburhús.
Til alls þessa vantar okkur fé. og
það í stórum stíl. Og við megum
til að fá það. Megum ekki vera
hræddir eða íhaldssamir, t. d. með að
taka þjóðlán. Það getur margborgað
sig sé hyggilega að farið.
Þess eins þurfum við að gæta, á
hvaða bátt sem við fáum fjármagn
inn í landið, og hjá hvaða þjóð sem
við fáum það, að veita engin einka-
réttindi yfir smærri eða stærri blett-
um af landinu okkar, eða til að fram-
kvæma hér mannvirki svo sem t. d.
hafnargerðir, járnbrautarlagningar mfl.
Allar samgöngur og samgöngufæri
á sjó og landi, ættu að vera pjóðeign.
Að því marki eigum við að keppa með
tíð og tíma, og missa aldrei sjónar á.
Að gefa útlendum auðfélögum t. d.
einkarétt, til að framkvæma mannvirki
hér á landj, gæti verið okkur á marg-
an hátt stórhættulegt. Við gæt.um að
því er það snertir, haft fyrir okkur
reynslu Ameríkumanna t. a. m., sem
nú eru í hreinustu vandræðum með
auðfélögin, sem veitt var fyrir áratug-
um síðan, leyfi til að leggja járnbrautir,
með ýmsum hlunnindum í sambandi
við það; stórum landflákum meðal
annars.
Nú er svo komið, að auðfélögin,
sem einkaréttar og hlunninda hafa
notið um langa tíð, ráða meiru en
þjóð og stjórn. Og þegar svo er á-
statt par, hvað mundi þá ekki geta
orðið hér hjá okkur sem erum svo
fáir og smáir?
Tillögur nefndarinnar, um »breyt-
ingar á peningamálum og bankafyrir-
komulagi landsins« í niðurlagi skýrsl-
unnar virðast vera heppilegar og ganga
i rétta átt. Þjóðin gæti og ætti að
taka þær til ihugunar og álits á þing-
málafundum, sem væntanlega verða
haldnir fyrir næsta þing.
Nefndin, sem unnið hefir kauplaust,
á vissulega þakkir skyldar fyrir starf
sitt.
A. J. J.
Yfirgangur sjóræningja.
Sýslumanni og hreppstjóra rænt.
Föstudaginn í síðustu viku var Breiða-
fjarðarbáturinn á ferð milli Flateyjar
og Stykkishólms. Meðal farþega voru
Guðm, sýslumaður Björnsson og Snæ-
björn hreppstjóri Kristjánsson í Her-
gilsey, ásamt fleirum. Skamt frá Bjarn-
eyjum sáu þeir botnvörpung að veið-
um í landhelgi. Vildi sýslum. freista
að koma yfir hann lögum, og lét skjóta
út báti, og fór yfir að botnvörpungn-
um ásamt fleiri mönnum. Uppgöngu
var þeim varnað af skipverjum með
bareflum, en samt fóru svo leikar að
sýslumaður og hreppstj. komust upp
á þilfarið. Sýslumaður skipaði nú skip-
stjóra að halda inn til Flateyjar, svo
lögum yrði framkomið, en skipstjóri
þverneitaði og skipaði hinum aftur í
bát sinn. En er sýslumaður vildi ekki
láta undan síga, kvaðst skipstj. fara
með þá tafarlaust til Englands. Lét
hann síðan beina skipinu til hafs, með
fullum hraða, með þá sýslumann og
hreppstjóra innanborðs.
Það gátu menn þeir, er fluttu sýslu-
mann milli skipa séð, að botnvörp-
ungur þessi var frá Hull; heitir Chieftain
nr. 847, og fyrir það ætti að vera
hægara að hafa hendur í hári hans.
Tíðindi þessi voru símuð til stjórn-
arráðsins á mánudagsmorguninn, og
símaði þá landritari samstundis um-
hverfis land eftir Valnum, en hann
fanst hvergi. Einnig símaði landrit-
ari til ráðherra og danska konsúlsins
í Húll, svo að ráðstafanir yrðu gerðar
tafarlaust til að taka skipið fast, er
það kemur til Englands. Hvort skipið
hefir farið beina leið heim til sín með
mennina, eða sett þá á land á ein-
hverri höfn fjærri síma, er ekki hægt
að vita að svo stöddu. Vonandi fær
þessi þorpari, áður langt um líður,
sfn makleg málagjöld.
Ehrlich prófessor.
---- Kh. 11. sept. TO.
Ehrlich prófessor, er maðurinn, sem
fundið hefir hið nýja meðal gegn
frönsku sýkinni (syfilis), það er reynst
hefir óbrigðult enn sem komið er.
Reynist meðalið jafngott til fram-
búðar sem það er skjótt að verka,
hverfur þessi illræmda sýki úr sög-
unni á fám árum og þá verður þessi
þýzki læknir einhver mesti velgerða-
maðurmannkynsins ogdýrlingur mörg-
um núlifandi sjúklingum,
sem bera þess »sár
um æfilöng ár,
sem að eins var stundar hlátur.*
Núhefir meðalið (»Hata« eða »606«)
verið sent til íslands til þess að reyna
það við holdsveiki. Skínandi von er
að renna upp þar sem áður var eilíf-
ur sorti. Það er sárt að hugsa til
þess, hvernig þessi voðalega veiki hefir
farið með ísland, hversu margir hafa
verið dæmdir saklausir til kvalræðis-
dauða. Hér horfa margir í huganum
Ehlers prófessor.
heim að Lauganesi og bíða úrslitanna
óþreyjufullir. Það væri dásamlegt að
sjá kaun og þjáningar snúast upp í
heilsu og fögnuð. Það væri efni i
þjóðhátíð.
Ehrlich, prófessor er stórfrægur
læknir, — hefir meðal annars hlotið
Nobelsverðlaunin eitt árið. Meðal
þetta hefir hann fundið eftir langvinnar
rannsóknir og könnun á eðli sjúk-
dómsins (syfilis), svo að þetta er eng-
in tilviljun.
Meðalið hefir eigi verið til sölu til
þessa, heldur hefir Ehrlich sent skamta
af því ókeypis læknum út um öll
lönd, og frá honum er kominn forði
sá, er Ehlers prófessor hefir sent heim.
En nú er sagt ,að meðalið muni koma
í verzlunina von bráðar.
»Hata« reynist hvarvetna vel. Ung,
sænsk stúlka, sem fengið hafði syfi-
lis nýlega, er nú á góðum batavegi
eftir Hatalækningu hér, og sárin óðum
að gróa. Sömu fregnir fara af til-
raunum í Noregi og Svíþjóð og all-
staðar að. Ehrlich lætur síma sér jafn-
óðum árangurinn — og svo mun ef-
aust verða gert að heiman, þegar farið
verður að reyna meðalið við holds-
veiki.
Manntal 1. desembar 1910.
Alment manntal á að fara fram hér
á landi i. des. n. k. Eins og áður
hefir verið, eiga sóknarprestar að sjá
um, að manntalið fari fram í sóknum
sínum. í kaupstöðum þar sem bæjar-
stjórn er, eru þær skyldar að sjá um
manntalið, og þess er vænst, að allir
góðir menn, sem þess verða beðnir að
taka það, verði fúslega við þeirri beiðni.
Það þykir einkar áriðandi að mann-
talið verði svo nákvæmt og vel af
hendi leyst, sem frekast eru föng á.
Og þess væri óskandi, að menn færu
ekki nauðsynjalaust burt af heimili
sínu þann dag, fyr en búið er að telja
á heimilinu.
Prestum og bæjarstjórnum eru nú
send eyðublöðin beina leið, áður vorn
þau send próföstum.
Svo er tilætlast, að próföstum séu
sendar skýrslurnar þegar búið er að
fylla þær út, en bæjarstjórnir senda
þær stjórnarráðinu beina leið.
Einnar nýjungar verður að geta.
Nú er ætlast til, að fæðingardagur og
fæðingarár hvers manns sé sett á
manntalið. En af því að sumir telja
fæðingardag eftir vissum vikudegi í
sumri eða vetri, eða þorra t. d., þá
hefir séra Eiríkur Briem prestaskóla-
kennari samið töflu, sem hver teljari
fær í hendur, til þess að breyta gamla
tímareikningnum í mánaðardaga. Tafla
E. B. byrjar 1811, og því miður má
búast við því, að fátt fólk verði á lífi
i. des., sem fætt er fyrir 1811. *
Samkvæmt ákvörðun siðasta alþing-
is, er í ráði að unnið verði úr mann-
talsskýrslunum hér á landi, en þær verði
ekki sendar til hagfræðisskrifstofunn-
ar í Kaupmannahöfn, eins og að und-
anförnu. Ýmsar greinar eru í skýrsl-
unum, sem sýna, að þær eru fremur
teknar landsins vegna en áður. Þar
er t. d. ætlast til, að upplýsingar séu
gefnar hvernig bæir eru bygðir, úr
hvaða efni kaupstaðarhús eru bygð,
og í hve mörgum herbergjum kaup-
staðarfjölskyldur búa. Ef góðar skýrsl-
ur fást um þetta atriði, þá hefir það
sögulega þýðingu fyrir hagi landsins
á þessum tíma, og þess meira sem
lengra líður frá.
Ýmsir eru að giska á það, hve margir
við verðum i. des. Færri en 83,300
er naumast hugsanlegt að við getum
orðið, og líklega ekki fleiri en 85 þús.
Vér viljum fyrir vort leyti gizka á
84,300. -n
Mokfiski á Skjálfanda.
í fyrradag var Fjallkonunni simað
úr Húsavik, að þar væri mokfiski um
þessar mundir alt upp i landsteina,
bæði á lóðir og handfæri. Stundum
20 króna hlutir á dag. — Vélarbátar
eru nú allir hættir veiðum þar síðan
veðrátta tók að spillast, og róðrarbát-
ar hafðir í þeirra stað. (Eftir Fjallk.).
Eldsvoði.
Á sunnudagskvöldið kom upp eld-
ur í húsinu nr. 11 á Laugavegi, sem
er eign Guðlaugar Jónsdóttur, ekkju
Andrésar söðlasm. Bjarnasonar. Kvikn-
aði í á efsta lofti frá steinolíuvél.
Eldurinn læsti sig brátt um herbergið
og stóð út um glugga. Voru þá eld-
lúðrar þeyttir og dreif að fólk i skynd-
ingu. Slökkviliðið gekk rösklega fram,
kom fyrir vatnsslöngunum af miklu
snarræði og tókst því brátt að slökkva
eldinn. Rjúfa varð þakjárn af mæni
á báðum endum hússins til þess að
coma þar vatni, því að eldur hafði
æst sig i þekjuna. — Skemdir urðu
nokkrar á húsinu af eldi og vatni og
eins af innanstokksmunum.
Vatnsveitan kom í góðar þarfir við
eld þenna; vatnsslöngur voru settar
á gosbrunnana (er sumir kalla »bruna-
iana«) og skorti hvorki þrýsting né
vatnsmegin. Þarf nú og miklu færri
manna við en áður og er einvalalið.
Voru vasklegar athafnir Sigurjóns hins
sterka Péturssonar, Magnúsar kennara
Víagnússonar, Páls skipstjóra Matthías-
sonar og margra fleiri manna.
Guðlaug húsfreyja Jónsdóttir brend-
ist allmjög á höndum og höfði, er
lún fór inn þangað, sem í kviknaði
og ætlaði að slökkva eldinn. Er hún
rúmföst síðan. (Eftir Fjallk.).
Bindindismálið
í Bandaríkjunum
Það er engum efa bundið, að því
máli fleygir fram meira, en en nokkru
öðru máli.1 Arlega fjölga fylgjendur
þess svo skiftir hundruðum þúsunda.
Árið 1908 voru z/,000 drykkjustofur
(saloons) eyðilagðar, með sveita- og
bæjarbanni (local option). Og frá 1.
jan. 1909 til 20. nóv. s. á, voru eyðilagð-
ar til jafnaðar 40 drykkjustofur á dag,
og á sama tíma 150 ölgerðarhús. Nú
lifa 42 milj. (eða nærri helmingur) af
íbúum Bandaríkjanna undir vínsölu-
bannslögum, og á nálægt 75% af
landareign þeirra, eru vínsölubannlög.
Sex hundruð brennivínsgerðarhús af
700, í ríkinu Virginía, hafa verið eyði-
lögð, af bindindismönnum á s. 1. tveim
árum.
Llllinoisríkinu eru 1400 hreppar.
Nálega 1100 af þeimhafa engar drykkju-
stofur (saloons). Svo mikinn sigur
hafa bindindismenn unnið þar á s. 1.
2 árum. Síðastliðið haust unnu bind-
indismenn mikinn sigur í sveita- og
bæjarkosningum víðs vegar um öll
Bandaríkin, t. d. New-York, Utha,
Ohio og víðar. Chicagoborg er stærsti
áfengisstaðurinn í Illinoisríkinu, og
jafnvel í öllum Bandaríkjunum. Þar
eru 8 þúsund »saloons« auk fjölda
hótela, og borgin hefir í tekjur af á-
fengissöluleyfum hátt á 8. miljón doli-
ara á ári.
Síðastliðinn vetur varð afarhörð kapp-
ræða um áfengismálið í Chicagoblöð-
um milli James K. Shield foringja
bindindismanna, og Natan A. Cole,
foringja áfengisvina. Hr. Shield sýndi
með óhrekjandi dæmum og röksemda-
leiðslu, að Chicagóborgarbúar borga
fyrir áfengi 150 miljónir dollara ár-
lega, en það er sama sem 337 doll.
40 cents á hverja fjölskyldu í borg-
inni til jafnaðar. Hann sýndi fram á,
með sundurliðuðu dæmi, að þetta voru
nógir peningar til að kaupa öll mat-
væli handa fjölskyldunni yfir árið,
eða til að byggja hús yfir hana, sem
kostaði 3,478 dollara og sem borgast
ætti á 10 árum. Eitt af því, er hr.
Cole færði fram áfenginu til stuðnings
var það, að 4 milj. manns væri svift
atvinnu, ef öllum drykkjustofum væri
lokað yfir alt landið. Aðrir atvinnu-
vegir gætu ekki tekið við þessu fólki.
En hr. Shield rak þessa vitleysu jafn-
harðan til baka aftur og sýndi fram á,
með því að vitna í skýrslur, að tala
allra þeirra, er atvinnu hafa við þess-
ar drykkjustofur, annaðhvort beinlínis
eða óbeinlínis, eraðeins 362,185, eða
ekki 1 o prósent af þeirri tölu er Cole
tilfærði.
Skýrslur frá innanríkisráðuneytinu í
Washington sýna, aðBandamenn eyddu
fyrir áfengi 1909: 1,745,300,385^011-
urum, eða talsvert hærri upphæð (45
') Alveg má segja sama um Canada. Bind-
iudismálinu þar fleygir óðfluga áfram.