Ísafold - 19.11.1910, Side 1

Kemui út tyiavar i viku. Ver* árg. (80
arki minat) 4 kr. erlenuio £ k» efta l* 1 2 * * * */*
dollar; borgiet fVrir miöjan júli (erlendis
fyrir fram)
ISAFOLD
Unnsögn (skrítieg) bundin viö Aramót, er
ógiid nema komln sé til útgefanda fyrir
1. o<rt. eg aa tpandi skuldlaas yib blabib
Afgreibnla: AuBtumt.rnoti 8,
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 19. nóvember 1910.
Frá Portúgal.
Nánari atvik frá flótta Manúels
konungs.
Lýðveldið í bezta gengi.
Ólga á Spáni.
---- Khöfn, 7/n ’IO.
Flótti Manúels konungs frá Portú-
gal atvikaðist þannig eftir því sem
frézt heíir:
Mánudagskvöldið 3. okt. um kl.
11 x/2 kom konungur til hallar sinnar
í Lissabon frá höllinni Belem. Allir
vissu, að byltingin var alveg í aðsigi,
því þegar verið var að bera á borð
fyrsta réttinn við miðdegisverðinn í
Belem, hafði ferðalangur eir.n frá
Lissabon komið æðandi inn í höllina
og hvíslað einhverju að líívarðarfor-
ingjanum. Hinn síðastnefndi yfirgaf
þegar i stað höllina. Hálftíma síðar
var einnig gert boð eftir flotamálaráð-
gjafanum. Enginn mælti orð frá
munni við borðið. Konungur var
þögulli og þunglyndari en nokkuru
sinni áður. Honum var sagt að þetta
væri ekki neitt: menn væru bara
hræddir um lítilsháttar uppþot.
Þegar konungur var kominn til
Lissabon lét hann um miðnætti kalla
á innanríkisráðgjafann í talsíma. Aft-
ur var sagt, að alt væri með feldu.
Þjónarnir voru látnir fara og konung-
ur fór inn í bænhús sitt; kl. 2 um
nóttina heyrðust 13 fallbyssuskot með
reglulegu millibili eins og venjuleg
virðingarkveðja. Konungur hringdi
og vil'di vita hvað gengi á. Enginn
vissi neitt. Hann klæddist og bjóst
við fréttum frá ráðgjöfunum. Her-
málaráðgjafinn hringdi til allra hers-
höfðingjanna og sagði þeim að takast
á hendur vörnina. Þeir voru allir
veikir.
Nokkurir aðstoðarmenn fóru til
konungs. Það var hringt á ráðgjaf-
ana, en árangurslaust. Konungi var
sagt, að þetta væri ekki nema lítils-
háttar uppreisn, sem á svipstundu
mundi verða bæld niður aftur. Það
fór að lýsa af morgni. Hirðin var
yfirgpfin, embættismennirnir horfnir,
ráðgjafarnir ósýnilegir. Við hallar-
vörðinn var aðeins bætt 400 manns.
Meðan skotin drundu fyrir utan, ráf-
aði konungur friðlaus um höllina, úr
einu herbergi í annað, fleygði sér
við og við á stól eða bekk, en stóð
þegar npp aftur.
Loksins komu boð frá yfirráðgjaf-
anum: Konungur verður að fara til
Cintra þegar í stað og vera þar þang-
að til búið er að bæla niður uppreist-
ina. Þeir sem i kringum hann eru,
vilja eigi að hann fari eitt fet. Einn
segir: »Meðan einn hermaður stend-
ur uppi, sem vill deyja fyrir yður,
verðið þér kyr, herrat. Konungur
er kvíðafullur og á báðum áttum, vill
einkis neyta, spyr hvað eftir annað
um ráðgjafana og ýmsa hirðmenn,
sem vanir eru að vera hjá honum,
finnur sig yfirgefinn, vill flýja.
|' Þá'Fskella fyrstuVsprengikúlurnar á
höllinni frá ;herskipunum. /• \'ið fjórða
skot heyrist brak eins og múrar séu
að hrynja.
Konungur fer í hinn enda hallar-
innar, í h^rbergi sem faðir hans hafði
aaft fyrir málarastofu. Þar fleygir
hann sér í legubekk. Hann vill fara
bnrt til móður sinnar. Hirðmaður
einn er þessu samþykkur. Þeir ætla
að flýja. Cintra þykir ekki óhultur
staður, Mafra er heldur kosinn. Til
þess að gera ekki konungssinna, þá
er viðnám veittu byltingarmönnum,
huglausa með því að láta þá sjá, að
konungur væri að flýja, er bifreiðinni
ekið tómri út um aðalhliðið, en snú-
ið svo við síðar eftir hliðargötum að
sækja konung við garðhliðið. Lykill-
inn er týndur. Gamall þjónn — sá
eini, sem eftir er hjá konungi —
kemur með stiga. Konungur mælir
fyrir munni sér: »Þeir atla að myrða
iuig«. Hann kemst yfir múrinn og
ekur af stað i fuflri ferð við þriðja
m'ann. Kl. 4 er komið til Mafra.
2 stundum síðarkemur Amélie drotn-
ing, móðir hans, frá Cintra. Þau
trúa ekki ennþá, að þetta sé neitt
alvarlegt, en kl. 9 tjáir ekki að leyna
þau lengur.
Gamla ekkjudrotningin, Maria Pia,
er þá enn í Cintra og veit ekkert um
þetta. Henni er komið af stað með
því að segja henni að sonarsonur
hennar, konungurinn, sé veikur. Kl.
11 kemur hún til Mafra. 3 stundum
síðar fær hallarstjórinn símskeyti frá
bráðabirgðarstjórninni um að draga
upp lýðveldisfánann á höllinni. iMenn
halda að skeytið sé falsskeyti og að
uppreistarmennirnir hafi náð símstöð-
inni á sitt vald.
Menn fara þöglir til snæðings.
Fyrsti réttur kemur inn. Skyndilega
ryðst inn aðstoðarmaður Alfonsos
príns, föðurbróður Manúels, og segir
að allir verði að flýja undir eins.
Konungsskipið, Amélie, sé á höfninni
við Ericeira með prinsinn innanborðs.
Maria Pia veit ekki hvert flýja skal,
vill vera kyr. En hér er ekki um
annað að gera. Þau verða að flýja.
Á skipinu er alt í óreiðu, engin mat-
væli. í fjóra dúka er í snatri komið
fyrir einhverju af vistum, brauði, keti
og kartöflum og það haft með í bif-
reiðunum. 10 menn taka sér sæti,
auk konungs og drotninganna og nú
er ekið hart til Ericeira. Þar horfir
fólkið þögult á, er þau stíga á skips-
fjöl.
Flóttamennirnir fara ofan í tvo
fiskibáta. Bátshöfnin heilsar þeim
ekki, hirðfylgdin ein hneigir sig að
skilnaði. Konungur stendur með hend-
ur í vösum og horfir á þetta alt sam-
an eins og utan við héiminn. Þegar
báturinn ýtir frá, strýkur hann hend-
inni yfir augun. Hirðkonur kyssa
Amélie drotningu á höndina að skiln-
aði. Hún segir við þær: »Quelle
infamie! Au revoirl« (En sú óham-
ingjal Eg vona að við sjáumst afturl)
Ein alþýðukona fer og kyssir á hönd
drotningar. En fólkið stendur álengd-
ar þögult og eins og það varði ekk-
ert um þetta.
Svona eru lýsingarnar á flótta kon-
ungs og athöfnum ráðgjafa hans. Um
dómsmálaráðgjafann er sagt, að hann
hafi verið á veitingahúsi í úthverfum
borgarinnar alla nóttina, komið það-
an kl. 8 um morguninn og þá ekk-
ert vitað um byltinguna.
Sjálfur yfirráðgjafinn sem var, áður
en byltingin fór fram, Teixeira de
Souza, hefir lýst yfir, að hann hafi
vel vitað um undirbúning byltingar-
innar, en þó hafi eigi verið til neins
að ætla sér að koma í veg fyrir at-
burðina. Hann segir annars, að eigi
hafi verið fleiri en 500 tryggir lýð-
veldissinnar meðal hermanna og manna
í þjónustu ríkisins þegar byltingin
hófst, en að talan hafi tífaldast á svip-
stundu.
Það er almannarómur, að eigi sé
að furða þó að konungsveldið líði
undir lok með öðrum eins foringjum
og Sousa var og hans nótar.
Frá lýðveldinu Portúgal heyrist eigi
annað en gott. Bráðabirgðastjórnin
gerir sér far um að bylta lögunum
í frjálslyndisstefnu og hressa við fjár-
reiður landsins með því að koma
meiri jöfnuði á skattamálin, afnema
ýmsa neyzluskatta, en setja í þess
stað eigna- og erfðaskatt o. s. frv.
Landið kann auðsjáanlega vel við sig
sem lýðveldi og það er ekki veríð
með neina smásmygli gagnvart hinum
liðna konungdómi. Frimerki með
mynd Manúels hafa t. d. aðeins ver-
ið yfirstimpluð með: Lýðveldi, fyrst
um sinn í stað þess að þjóta til og
láta gera ný.
Joao Franco, sá er tók sér alræðis-
vald á dögum Carlos konungs, föður
Manúels, og kent er um að konung-
ur var myrtur, hefir verið kærður og
handsamaður, en látinn laus aftur
gegn veðfé (1 miljón) meðan á mál-
inu stendur. Á hann eru meðal ann-
ars bornar þær sakir að hann hafi
tekið af eigum ríkisins til þess að
greiða með skuldir Carlos konungs.
Souza, fyrv. yfirráðgjafi hefir og ver-
ið handsamaður, en látinn laus gegn
veði.
Manuel konungur er kominn til
Englands með móður sinni og seztur
þar að. Fyrverandi sendiherra Port-
úgals i London, de Soveral, markgreifi,
hefir gerst einkaritari hans. Hann
neitaði að verða sendiherra áfram eft-
ir að lýðveldið komst á, en kveðst
búast við því hins vegar, að Manúel
verði látinn taka við völdum aftur í
Portúgal von bráðar. — Flestir halda
nú annars, að það bíði og láti sig.
Á Spáni er eitthvað kvikt um þess-
ar mundir. Þaðan eru að berast út um
heiminn fregnir um stjórnarbyltingu,
um að Alfons konungur sé myrtur
o. s. frv., en þvi jafnharðan mótmælt.
Það eitt vita menn með vissu, að
allsherjarverkfall er í Barcelóna og
víðar á Norður-Spáni og blóðsúthell-
ingar á hverjum degi.
Það kemur því engum á óvart þó
að þar gerist svipaðir atburðir og í
Portúgal.
-----'2/2/a-------
+
Leo Tolstoj.
Simfr. frá Khöfn ”/lt 1910.
Rússneska skáldið heimsfræga lézt
í fyrradag á 3. ári um áttrætt (f. 28.
ág. 1828).
Hann hafði lengi legið veikur og
hver kviksagan á fætur annari sagt
hann dauðan i alt haust.
Einhver risavaxnasti og einkenni-
legasti andi vorra tíma er hér fallinn
í val.
Tímarit vor minnast hans að sjálf-
sögðu rækilega. í stuttri blaðagrein
er það eigi unt svo í lagi sé.
Guðmundur Hannesson
og
skuldirnar.
1.
»Trúin á skuldirnar« kallar Guðm.
héraðslæknir Hannesson 3 greinar, sem
birst hafa í ísafold undanfarið. Sama
efnis sem greinin hafa verið hugvekj-
ur, sem G. H. hefir flutt á Landvarnar-
fundum fyrir skemstu og við einstaka
menn, hvar sem hann hefir hitt þá á
förnum vegi og talið borist að fjár-
málum.
Skoðanir G. H., að svo miklu leyti
sem skilja má greinar hans og ræður,
eru svo frábreyttar skoðunum- mínum
og fjölda annarra, á málefni því, sem
hér er um að ræða, að eg get ekki
stilt mig um, að taka til andmæla
vegna þeirra. Eg hefi að vísu reynt
að andmæla þeim lítilsháttar á um-
ræðufundi í Landvörn. Árangurinn
varð sá, að G. H. kvað okkur báða
vera á sama máli, munurinn fælist að
eins í því, að eg hefði eigi skilið rétt
greinarsínar og ræður. Mér kom þetta
á óvart hafði að vísu þá eigi séð síð-
Landlausir þjóðliöfðingjar.
í efri röð frA vinsfcri til hægri: Abdul Aaiz, fyrv. MarokkÓ3o)dán, I'T8cack, fyrv.
Kóreukeisari og Abdul Bamid, fyrv. Tyrkjasoldán. — í neöri röð: Muhammed Ali
fyrv. Persakeisari og Manúel úr Portúgal.
Abdul Asia misti völd fyrir fám árum. Hann átti lengi i deilum við bróður sinn,
Muley Hafid, hinn núverandi Marokkósoldán, og hafði stuðning stórveldanna framan
af, en siðan varð hann með öllu undir í viðskiítum þeirra bræðranna, misti völd og
varð að hröklast úr landi.
l'Tscack var hinn síðasti keisari í Kóreu. Hann fókk Japanskeisara I hendur
tign sina fyrir nokkurum mánuðum, þá er Kórea var innlimuð i Japan, en sú tign var
ekki nema nafnið eitt upp á siðkastið.
Abdul tiamid kannast allir við — harðstjórann og blóðhundinn, sem misti völd
fyrir 2 árum og var hneptur i varðhald, þá er liann var að reyna að eyða aftur þing-
ræðisstjórn þeirri, er hann hatði verið neyddur til að koma á árinu áður. Hann er
sagður fárveikur um þessar mundir og búast menn við andláti hans þá og þegar.
Manuel, er sá sem rekinn var frá ríkjum nú á dögunum i Portúgal, en fekk borgið
sór á flótta til Gibraltar og slðar til Englands.
Muhammed Ali, er svikakeisarinn (shahinn), sem Persar hrundu af stóli fyrir 2 ár-
um. Hann vildi verða einvaldur og gerði sór það til frægðar, að láta skjóta á þing-
húsið, þar sem inni voru fulltrúar þjóðarinnar, og hafði hann þó unnið eið að stjórn-
arskrá landsins. Nú er yngsti sonur hans tekinn við rikinu, en sjálfur flæmdist hann
til Rússlands.
I>að er af honum að segja seinast að hann ritaði Kúrdakynflokki einum fjölmenn-
um i Perslandi og eggjaði hann á að gera uppreist. En stjórnin komst yfir bróf hans
og nú hefir þingið tekið af honum eftirlaun hans fyrir vikið.
X-ið á myndinni, innan um tignarmerkin, táknar »fyrverandi« á alþjóðamáli.
73. tölublað
I. O. O. F. 9311259
Forngripasafn opið hvern virkan dag 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 V* og B1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* siðdegis
Landakotskirkja. Guðsþj. 9 l/a og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—B
Landsbankinn 11-2 »/*, 51/a-61/*. Bankastj. við 12-2
Landsbókasafn 12—8 og B—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og B—6.
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i iæknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.st.r. 14, 1. og 3. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—S-
Faxaflóagufabátarinn Ingólfur
fer til Borgarness 25. nóv.
-- - Garðs 20. nóv.
ustu greinina. En af því að eg þyk-
ist hafa heyrt það utan að mér, að
flestir, sem greinarnar hafa lesið, hafi
skilið þær á líkan hátt sem eg, álít eg
fulla þörf á að skýra þær, til þess að
eyða misskilningnum. Ef það verður
upp úr, að skoðun G. H. sé hin
sama og mín og tilgangur greina
hans hafi verið sá, að setja fram þá
skoðun, þá álít eg betur farið en heima
setið með þessum línum minum; eytt
talsverðum misskilningi, sem áreiðan-
lega er.
1 fyrstu grein sinni telur G. H. vera
sprotna upp nýjatrú: Trúna á skuld-
irnar. Til rökstuðnings þessarri stað-
hæfingu sinni segir hann öll blöð og
báða flokka sameina sig um trúna á
skuldirnar, allir viija lána fé (frá út-
löndum). Þetta er textinn. Út af
honum spinnur svo G. H. prédikun
sína, sem í fyrstu tveim greinunum
virðist beinast að því, að bannfæra öll
lán og alt fé frá landinu, en dregur
þó ofurlitið úr í síðustu greininni.
Hvað er það svo sem blöðin og
báðir flokkar hafa sameinað sig um?
Það er það, að tala um, að heppilegt
gæti verið að fá hjá Frökkum eða
Englendingum alt að 10 miljóna kr.
lán, með betri kjörum en lánskjör vor
eru nú. Og svo sem kunnugt er,
hafa nokkrir menn hér í bænum tekið
sig saman til þess að gera tilraunir til
þess að útvega slíkt lán hjá Frökkum.
Til hvers ætla þeir nú þessu láni
að verða notað?
Ef maður les greinir G. H. virðist
koma þar fram, að fénu eigi, eftir til-
ætlun »skuldapostulanna«, sem hann
kallar þá, að verja til einhverra ótíma-
bærra fjárglæfra i landbúnaði, fiski-
veiðum eða öðrum atvinnufyrirtækjum.
Mér kom þetta allmjög á óvart, því
mér hafði jafnan skilist svo, sem til-
gangurinn hefði verið þessi:
1. Að breyta í hagfeldara form skuld-
um þeim, sem landið nú er í.
2. Að koma á betra fyrirkomulagi
um lán gegn veði í fasteignum.
.3. Að bæta lánskjör landsins í fram-
tíðinni með því að skapa verðbréfum
þess markað á heimskauphöllunum með
sæmilegum kjörum.
Þessi tilgangur er eigi annað en í
alla staði lofsverður.
Landssjóður skuldar Dönum nú hér-
umbil hálfa þriðju miljón. Þessar
skuldir landssjóðs eru eigi sem hagfeld-
astar að öllu leyti. Auk þess er það
skoðun vor Sjálfstæðismanna að oss
beri að vera sem allra minst skuld-
skeyttir Dönum.
Landsbankinn skuldar annað eins.
Auk þess hefir landsbankinn nú úti
6.110.000 kr. f veðdeildarbréfum, sem
bundin eru veðdeildarfyrirkomulagi,
sem oss er mjög óhagstætt.
Dæmi: Eg skulda 5000 krónur
í vixlum hér og hvar; af einum víxli
geld eg 5 °/0 í vöxtu, öðrum 7°/0,
þriðja io°/o °- s- frvG þeir eru til
stutts tíma, sumir hverir að minsta