Ísafold - 24.06.1911, Qupperneq 1

K«imai út tvigvar l viba. VerO árg. (80
arkir min3t) 4 kr. ©rlendiö c ki eOa 1 x/a
dollar; horífÍHt fyrir mihian iúli (orlendis
fvrir fraroi
ISAFOLD
Unnsög/n (skHfleg) bnndin viö áramót, ar
ógiiA nemu koram sé til útgefanda fyrir
1, otr*. -~rr sx'tpandi »lrr.Hlíia* vf* blaöiö
Afirreibailft: An*rtorptr«>tÍ 8,
xxxvni. árg.
Reykjavík
24. júní 1911.
41. tölublað
Nýlenduráösteínan í Lundúnum.
I. O. O. P. 926239
Bókasafn Alþ. lestrarfól. Pósthússtr. 14 5—8.
Forngripasafn opiö livern virkan dag 12—2
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—17.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 söd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* siödegis.
Landakotskirkja. öuðsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 V*, 6VÍ-61/*. Bankastj. viö 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og 5—6.
Lands8kjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 siðd.
helga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i læknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l1/*—21/* á sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 2. og 4. fimtud. i hv, mánuði. 2—8.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10-4 daglega.
Sýning gripa Jóns Sigurðssonar i Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og S.md. 11—1
Taxaflóagufubáí. Ingóífur
fer til
Borgarness 28. júní, 5., 11., 17.,
20. og 26. júlí.
Hvalfjaran mikla.
Sýnishorn af flokkshagsmuna-fyrir-
litningu Heimastjórnar(!)nianna
á Hafsteinsöldinni.
Eg sýndi fram á flokkshagsmuna-
fyrirlitningu (!) heimastj (!)m. árin 1904
—1909 í 36. tbl. ísafoldar í embætta-
veitingum og sýslna.
Hvar sem stungið var á kýlinu
sprakk út spriklandi heimastj.(l) herra,
óskeikult vitni um hina annáluðu
óhlutdrægni hins annálaða flokks.
Undantekningarnar, er fyrir brá
eins og hvítum hröfnum, staðfesta
aðeins regluna þá: að láta aldrei
nokkurn bita jara út fyrir flokkinn,
væri þess nokkur kostur.
Er þessi regla stjórnar flokksins
raunar í samræmi við regluna, sem
sagt er að nauðga hafi átt upp á
Fram-karlana alla í vetur: að banna
peim að verzla nema við heimastj.(!)-
menn og gœta pess, hvar sem um
vinnujœri vœri að tefla að bola Sjálj-
stceðism 'ónnum jrá, en koma að heimastjj)
mönnum.
Þetta tiltæki Framhöfðingjanna, svo
fagurt sem það er og frjálsmannlegt,
er beint áframhald af stjórnmensku-
stefnu flokksins, meðan hann hafði
völd.
II.
Fjárveitingar til vega
og annarra samgöngubóta.
Sömu flokkshagsmuna-fyrirlitningar
kennir í þessum efnum á heimastj.(l)
þingunum 1903, 1905 og 1907 eins
og í embættaveitingunum og sýslana.
Skal hér drepið á helztu sönnunar-
gögnin.
t^ingið 1903. Til Fagradals-
brautar veittar 30,000 kr. (heimastj.kd.)
til Borgarfjarðarbrautar (heimastj.kjörd.)
15000, til brúar á Jökulsá t Axarfirði
(heimastj.kjörd.) 50,000, til brúar á
Sogið (heimastj.kjörd.) 6000, til skipa-
kvíar við Eyjafjörð (heimastj.kjörd.)
15000 kr. Enn eru veittar 50,000
kr. til brúar á Lagarfljót, samkvæmt
lögum samþyktum á þingi 1899 °g
mun það kjördæmi eigi hafa getað
talist heimastj.kjörd. En það afsakar,
að hlutdrægni komst eigi að þar, að
buið var að ákveða brúargerðina jyTÍr
nokkurum árutn. Ella lítill vafi á, að
söm hefði hún átt forlögin eins og
önnur fyrirtæki, sem svo voru heppin
að hafa eigi heimastj.(!)mann að þing-
manni. Hér er þá á þessu eina þingi,
fyrir utan Lagarfljótsbrúna, veittar
iij,ooo til samgöngubóta í keitna-
stjórnarkjördamum, en eigi einn eyrir
til kjördæma stjórnarandstæðinga, nema
til árlegra vegabóta í ömtin, sem
ókleift er að sjá hvernig skift hefir
verið og einhver tillög til sýsluvega
— jú og 300 — þrjú hundruð krón-
ur — til dragferjuhalds á Héraðs-
vötnum.
þingið 1905 heldur áfram sömu
brautina. Þá er smelt 15000 fyrra
og 20000 seinna árið í Fagradals-
braut (heimastj.kjörd.), 8000 í Borgar-
fjarðarbraut, 6000 í Skeiða-akbraut,
5000 í Breiðadalsheiði, 12000 til brúar
á Hólmsá og Skaftáreldvatn, 15000 til
skipakvíar í Oddeyrarbót, 5000 til
Stykkishólmsbryggju, 3000 til brúar
á Jökulsá í Jökuldal.
Öll voru þessi kjördæmi sama
merki brend: Brennimarki heima-
stjórnarinnar.
En óbrennimerktu kjördæmin —
hvað fengu þau? »Svartasti blettur-
inn« — Gullbr.- og Kjósarsýsla fekk
2500 kr. til Hafnarfjarðarvegar — og
búið er nú.
Eg veit eigi hvaða afsökun heima-
stjórnarmenn það árið hafa flutt
frammi fyrir flokki sínum, fyrir þetta
viðbragð út af flokkshagsmuna fyrir-
litningarreglunni. Því að afbrot hefir
það auðvitað verið í augum flokksins
að veita nokkurum kjördæmum utan
heimastj. hringsins nokkura fjárveit-
ingu.
Uppskeraheimastjórnarkjördæmanna
í samgöngubótafjárveitingum á þessu
þingi reynist mér verða 81000 kr.—
en í andstæðingakjördæmin er slett
2joo — tvö þúsund og fimm hundr-
uð — krónum, eða lfii hluti af því,
sem stóri bróðir fekk.
Hér hefi eg ekki talið ýms lán í
sama gímaldið, t. d. 40000 kr. til
Oddeyrar-skipakvíar, 10000 kr. ti!
Stykkishólmsbryggju o. s. frv„
En svona er hún, flokkshagsmuna-
fyrirlitningin, þegar hún er rist ofan
í kjölinn.
þingið 1907 fetar trúlega í fót-
spor hinna. Reglan hin sama — að
láta það vera undantekningu, ef veitt
er fé til fyrirtækja í kjördæmum stjórn-
arandstæðinga.
Enn eru á þessu þingi veittar 55000
kr. til Fagradalsbrautar, 30000 til
Borgarfjarðarbrautar, 25000 til flutn-
ingabrautar frá Húsavík að Einarsstöð-
um, 33000 til brúar á Fnjóská, alt
til heimastj.kjördæmanna, en undan-
tekningin, afbrotið er: 7500 kr. fjár-
veiting hvort árið til Hafnarfj.- Voga-
stapavegar.1).
Enn fóru fram á þessu þingi rit-
símalagningar-fjárveitingar — og- er
öllum kunnugt hve mjög þá var hugs-
að um að sneiða fram hjá heima-
stjórnarbæjunum út um landið (!!) —
í þeirri ráðabreytni — að ráðstafa því
nær öllum símastöðvum landsins i
hendur trúrra og dyggra flokksbræðra
— kom einnig fram flokkshagsmuna-
fyrirlitningin, sú hin nafntogaða.
í þetta sinni hefi eg því nær að
eins tínt til eina grein í fjárlögunum
— 13- gr. B. — Eg hefi alveg slept
bitlingarununni. Er hún vitaskuld
líka tilbærileg sönnun mínu máli, auk
margs annars úr sögu þessarra þriggja
heimastj. þinga.
Mun eg eí til vill í lokagrein
víkja dálítið að öðrum atriðum og
taka þá líka fyrir enn einn ósómann
frá heimastj.árunum: tildurs og hégóma
saði pað, er Heimastjórnin sýkti með
alt landið, með hinum taumlausa orðu
austri, sem landið jlóði í heimastj.árin.
Karl í koti.
‘) Má vera, að eitthvað vanti í þessa
upptalningu á fjárveitingum heimastj.(!). Sé
eitthvað athugavert, skal eg leiðrétta það
með ánægju. Eg hefi eigi viljað halla
réttu máli, en orðið að fara yfir fjárlögin
í flýti og þvi eigi loku skotið fyrir, að
mér hafi sést yfir eitthvað.
Athugasemd út af bankamálinu.
Lögmæti frávikningarinnar
eftir n ý j u bankalögunnm.
Það er eitt atriði I bankamálsþrefinu,
sem mikilsvirtur höfundur einn hefir sent
ísafold eftirfarandi athuganir um. Það er
um lögmæti frávikningarinnar eftir nýju
hankalögunum frá 1909.
Þetta hefir eigi verið jafnskýrt tekið
fram áður; ályktunin virðist rétt og birt-
um vér þvi rökstuðning hins mikilsvirta
höf. — Hún sýnir enn einn lárviðarsveig-
inn i lönguvitleysu heimastj.(!)manna í
þvi máli:
Þó að það hefði staðið berum orð-
um í bankalögunum, að gæzlustjór-
arnir væru óafsetjanlegir, — en það
stendur þar nú ekki, heldur miklu
fremur hið gagnstæða — þá hefði
það ákvæði ekki neitt lagagildi, aj
peirri ástœðu, að stjórnarskránni verður
ekki breytt með einjöldum lögum, en
það væri breyting á stjórnarskránni,
og hún ekki óveruleg, ef framkvæmd-
arvaldið væri fært úr stað, dregið úr
höndum konungs í hendur . alþingis.
Af því að framkvæmdarvaldið er hjá
konungi, með þeim einum undan-
tekningum, sem taldar eru í stjórnar-
skránni, þá getur þingið ekki kveðið
svo á, að það veiti embætti eða sýsl-
an, sem það stofnar, og að það eitt
hafi þá vald til að víkja mönnum frá
því embætti eða þeirri sýslan, og ef
komið er inn á þingið með frumvarp,
sem slík ákvæði felast í, eða eitthvað
sem kemur í bága við stjórnarskrána,
þá hafa forsetarnir ekki einu sinni
heimild til að láta ræða það, nema
fyrirsögn frumvarpsins beri það með
sér, að það sé breyting á stjórnar-
skránni. Þetta hefðu forsetarnir frá
1909 átt að vita, ekki sízt forseti efri
deildar. Ef þeir þykjast því geta fund-
ið það út úr bankalögunum nýju, að
framkvæmdarvald konungs sé þar tak-
markað meira en verið hefir, þá játa
þeir um leið, að þeir hafi brotið
stjórnarskrána og brotið þingsköpin.
Komist nú slík ákvæði (dularklædd
stjórnarskrárbreyting) samt sem áður
gegn um þingið, þá liggur í hlutar-
ins eðli, að þau hafa ekkert lagagildi,
heldur eru eins og hver önnur mark-
leysa. Þetta heíði þingið átt að vita,
og þetta hefðu dómstólarnir átt að
vita, að minsta kosti æðsti dómari
landsins. Arvakur.
Iðnsýningin
í Barnaskólanum.
Það er nytsöm nýlunda, sem efnt
var lil, er stofnað var til iðnsýning-
arinnar í Barnaskólanum, sem opnuð
var á aldarafmæli Forseta.
Hún er einn bautasteinninn yfir hið
þjóðnýta starf hins mikla ágætisskör-
ungs. Á aldarafmælinu hleypti »hon-
um nær gumi fríður*, þar sem var
háskóli Islands. Með þessum tveim
bautasteinum m. a. er vel í kerfi
komið bæði hinu andlega og verklega
minningarmerki, sem svo stór-vel átti
við að tengja við minningu Jóns
Sigurðssonar.
Vorir tímar eru miklir sýningatimar.
Allar þjóðir hins mentaða heims
efna jafnan öðru hverju til sýninga
hjá sér til þess að hnippa i sjálfar sig
og aðra, til þess að gæta að því, hvar
menningu þeirra í verklegum efnum
er komið. Þessar þjóðsýningar eru
mjög almennar í öllum löndum álfu
vorrar. Þar keppast allir iðnaðarmenn,
verksmiðjueigendur og aðrir kaupsýslu-
menn um að sýna hið bezta, sem
þeir hafa gert hver i sinni grein.
Sýningarnar eru miðstöð alls hins
bezta, sem þjóðin hefir unnið í verk-
legum efnum. Þar má sjá lírvalið af
því, sem hugvit og han .dlægni þjóðar-
innar hefir af sér gefið.
I Lundúnum er um þessar mund-
ir nýlenduráðstefna, sem skipuð er
ýmsum stjórnmálamönnum úr nýlend-
um Englendinga ásamt görpum úr
heimalandinu. Eru þar rædd ýms
mál, sem varða enska alríkið, einkum
um nerskap og hervarnir. Þó undar-
legt megi virðast, er enginn fulltrúi
frá Indlandi.
Auðmaðurinn og friðarhöfðinginn
Andrew Carnegie er staddur í Lon-
don um þessar mundir og var hon-
um þar haldin stórveizla, þar sem
meðal annars var saman komin öll
nýlenduráðstefnan. Carnegie og Grey
utanríkisráðgjafi Breta fluttu báðir ræðu,
um bölvun hernaðarins og lýstu bless-
un sinni á gerðardómstólnum, sem
Engum, sem um það hugsar, gctur
blandast hugur um, hversu mikils
virði sýningar þessar eru, ef vel er
til þeirra stofnað. Þær örfa menn
og hvetja til þess að komast hver
fram úr öðrum í vandvirkni og prýði-
leik iðnar sinnar.
Alt þetta hefir verið þeim ljóst,
sem unnið hafa að iðnsýningunni í
barnaskólanum. Þeir hafa engis látið
ófreistað til að gera hana sem bezt úr
garði, lagt á sig rnikið erfiði í því
skyni.
Þökk sé þeirn fyrir það.
ísafold mun í næstu blöðum skýra
ítarlega frá einstökum deildum sýn-
ingarinnar. Þær eru eigi fáar, m. a.
mörg herbergi i barnaskólanum tekin
undir sýninguna. Hér skal að eins
til bráðabirgða getið helztu hlutanna,
sem fyrir augun báru við fljótlega
yfirsýn sýningarinnar.
Fyrsta deildin, sem komumaður
sér, er sýnishorn af skólaiðnaði í
barnaskóla Rvikur. Þar sér á, að
börnin læra að búa til ýmsa þarfa
hluti.
Þá kemur aó skólanum í Landakoti.
Sérlega margt fallegt. Ekki sízt sum
saumuðu málverkin t. 'd. Þingvellir
(eftir Unni Ólafsdóttur). Frá barna-
skóla Akureyrar eru sýndar riðnar
körfur o. m. fl. af því tagi, frá
kvennaskóla Reykjavíkur ýmislegar kven-
hannyrðir.
Klæðaverksmiðjan Iðunn sýnir all-
mikið af karlmanns og kvenfataefn-
um. Menn rekur í rogastans að sjá
hve smekkleg efni þar eru til búin,
og eru miklu, miklu ódýrri en erlend
efni, miklu lakari. Stóraukast mun
Kh. 7. júní’ll.
nú er að komast á milli Englendinga
og Bandaríkjanna fyrir forgöngu þeirra
Tafts forseta og Greys.
Myndin sýnir nokkra merkustu
menn nýlenduráðstefnunnar og þrjú
brezk þinghús, svo sem hér segir:
.1 Þinghús Bandaríkja Suður-Afríku
í Kapstaðnum.
2. Þinghús Kanada í Ottawa.
3. Þinghús Breta í Lundúnum
(parlamentið).
4. Asquith, yfirráðgjafi á Bretlandi.
5. James F. Ward yfirráðgjafi á
Nýja-Zealandi.
6. Botha, hershöfðingi, yfirráð-
gjafi í Bandaríkjum Suður-Afríku.
7. Laurier, yfirráðgjafi í Kanada.
Prins Hans,
bróðir Kr. IX., sem nýlega er látinn.
eftirspurnin eftir Iðunnar-dúkum eftir
sýninguna.
Jón Halldórsson & Co. sýna sér-
lega smekkleg skrautstofugögn, Jónatan
Þorsteinsson stofugögn i svefnherbergi.
Gosdrykkir frá Sanítas, pípugjörð,
steinveggjasmíði er þar einnig til
sýnis o. m. fl.
Nýstárlegt er að sjá þarna smíðis-
gripi eftir steinblindan mann Jrá Jað-
ingu. Hann heitir Þórður Jónsson
og býr á Mófellsstöðum í Skorradal.
Eftir Magnús Þórarinsson á Hall-
dórsstöðum er á sýningunni skrá,
hinn mesti forlátagripur, sem fæstum
er hent að opna. Sagan segir að
Magnús hafi vakað yfir skráargerðinni
dag og nótt og þá mælt fyrir munni
sér í sífellu þessa vísu:
Hún gat séð a£ hundsfylli
hún gat léð eitt rúmbæli
hún var sona hress við veg
hún var kona rausnarleg.